Post on 19-Feb-2020
transcript
BIZKAIKOHITZA
MARISOL RAMIREZ / FOKU
Arte Ederren Museoak 110. urteurrena du aurten bBi erakusketa handi jarri ditu urteurrenaren harira:‘ABC. Bilboko Museoaren alfabetoa’ eta ‘68aren ostean’ b 14.000 artelan pilatu ditu bilduman b 2-3
Soinean 110 urte
Puro Bollo Arte LesbikoEszenikoen jaialdia sortu dute
Bilbon, lesbianismoa ikusarazteko
12Tecuni Lan gatazka batengatik,berrogei langile kaleratzeko
asmoa dauka Ortuellako enpresak
5Ostirala
2018ko azaroaren 9aIX. urtea374. zenbakia
www.bizkaia.hitza.eusbizkaia@hitza.eus
2 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9aAstekoa
Ainhoa Larrabe Arnaiz
Museoa azal-
berritu egin
dugu». Iaz-
ko martxo-
an bihurtu
zen Miguel
Zugaza durangarra Bilboko Arte
Ederren Museoaren zuzendari, eta
hura «modernizatzeko» asmoa
iragarri zuen hasieratik. Esanak
beteta hasi du ikasturtea, 31 areto
berritu baititu museoaren 110. ur-
temugarako. Urriaren 5ean ospa-
tu zuten urteurrena, eta, eraikin
berria irekitzeaz gain, literatura
eta artea elkartzen dituen ABC.
Bilboko Museoaren alfabetoa
erakusketa inauguratu zuten. Al-
fabetoaren letrei tiraka, gaika an-
tolatu dituzte museoaren bilduma
osotik aukeratutako 300 artelan
inguru. Letra bakoitzari hitz bat
jarri dio Kirmen Uribe idazleak,
eta hitzaren esanahiaren arabera
daude artelanak ikusgai.
Letra bakoitzari berritutako
areto bat eskaini zaio. 2019ko
ekainaren 2ra bitarte izango da za-
balik. «Formula ezberdinak plan-
teatu ditugu Bilboko Arte Ederren
Museoaren bilduma ikusleriari
zabaltzeko», azaldu zuen Zuga-
zak, erakusketaren irekieran. Uri-
beren komisariotza zalantzan jarri
duenik ere bada, halako lanak egi-
tea artean aditu direnen jarduna
dela argudiatuta.
Asteartean inauguratu dute
erakusketa berria: 68aren ostean.
1968. urtetik hona Euskal Herriko
arteak izan duen garapena azter-
tzen da bertan. Museoaren eraikin
modernoan izango da ikusgai,
2019ko apirilaren 28ra bitarte.
Era batean edo bestean, Zuga-
zak aurrerantzean marraztuko
duen ibilbidearen hasiera marraz-
tu du museoaren eraberritzeak.
2017ko martxoan, zuzendaritza
kargua hartu eta jarraian azpima-
rratu zuen beharrezkoa zela era-
estrategikoa idatz dezan egin zio-
ten enkargua. Iragarri duenez,
abenduan emango du Zugazak
datozen urteetan museoak har-
tuko duen norabidearen berri.
Oraingoz, bete du zuzendaritza
hartzean agindutako lehen lana;
museoaren azpiegiturak berri-
tzea. 31 areto berritu dituzte, eta,
orotara, 996.565 euroko kostua
izan dute museoaren berrerai-
kuntza lanek. Patronatuak finan-
tzatu ditu. Museoaren 110. urte-
mugarekin batera egin dute
irekiera. Ibilbide berri baten
hasiera dela uste du Zugazak.
Mendea igarotaIbilbide luzea du museoak:
1908an sortu zen, baina sei urte
beranduago ireki zuten, 1914an,
Atxuriko Ospitale Zibilean zego-
en Arte eta Lanbide Eskolan.
Handik gutxira, 1922an, Arte Mo-
dernoko Museoa sortu zen Biz-
kaiko Foru Aldundiko liburute-
gian. Museo biak batuta sortu
zen, 1945ean, gaur egungo muse-
oaren eraikin zaharra dena.
1970ean gehitu zioten eraikin
modernoa, eta 2001. urtean hartu
zuen pinakotekak gaur egun
duen itxura.
tu baitzuen zuzendaria museoa-
ren patronatuak: Eusko Jaurlari-
tzak, Bizkaiko Foru Aldundiak
eta Bilboko Udalak. Zugazak ez
daki euskaraz, eta zeresana eman
zuen horrek ere.
Espektatiba handiak jarri
zituen patronatuak zuzendari
berriarengan. Horren adierazle
da hark kargua hartu bezain
pronto museoaren ikuspegi
Bigarren aldiz hartu du Zuga-
zak museoaren zuzendari kar-
gua, postu berean aritu baitzen
1996. urtetik 2001. urtera. Madril-
go Prado museoko zuzendari jar-
dun zuen gerora, 2002tik 2017.
urtera bitarte. Urtebete darama
orain berriz ere Bilboko erakun-
dea zuzentzen; izendapenak, bai-
na, eztabaidak piztu zituen, lehia-
keta publikorik egin gabe izenda-
kundea zaharberritzea. Honela
zioen: «Aldatu egin da mundua
hamabost urteotan, ez soilik hiria
edo museo hau. Horregatik, be-
rriz ere pentsatu beharra dago zer
rol jokatu behar duen museo ho-
nen moduko erakunde publiko
batek, non eta aldaketarako mo-
tor gisa kulturaren eta artearen
aldeko hain apustu handia egin
duen hiri honetan».
Bilboko Arte Ederren Museoak 110 urte bete ditu, eta ibilbide berri bati ekitekoerronkarekin ospatu du urtemuga. 31 areto berritu eta bi erakusketa handizalejarri dituzte ikusgai: ‘ABC. Bilboko Museoaren alfabetoa’ eta ‘68aren ostean’.Orain arteko ibilbidean, 14.000 artelan bildu ditu museoak bere bilduman.
Urteekin azalberritzenari den gorputz zaharra
Bilboko Arte Ederren eta Arte Modernoaren Museoa, 1945. urtean. BILBOKO ARTE EDERREN MUSEOA
1914. urtean, Grecoren erakusketa egin zuen museoak. BILBOKO ARTE EDERREN MUSEOA
3BIZKAIKO HITZA
Ostirala, 2018ko azaroaren 9a Astekoa
eraman zuten galeria, 1945. urte-
an, 1936ko gerra bukatu eta fran-
kismo garai betean. Bilboko Arte
Ederren eta Arte Modernoaren
Museoa izena hartu zuen orduan,
eta Fernando Urria eta Gonzalo
Cardenas arkitekto gazteek disei-
natu zuten eraikina. Manuel Lo-
sada izan zen museoaren lehen
zuzendaria, harik eta 1949. urte-
an Cristiano Lastarrak txanda
hartu zion arte. 1973an, Javier
Bengoetxeak hartu zuen Lasta-
rraren postua. Bederatzi urtez
izan zen Lastarra zuzendari, eta
Jorge Barandiaranek hartu zion
txanda, 1982an.
Eraikina egin eta urte gutxiren
buruan, hainbat obra eskuratu zi-
tuen museoak erosketen eta do-
haintzen bidez. Txiki geratu zen
sorrerako azpiegitura, eta,
1970eko hamarkadan, eraikin
berria gehitu zioten horregatik.
Alvaro Libano eta Ricardo Beasco
arkitektoek egin zuten gaur egun
museoaren eraikin moderno gisa
ezagutzen den kristalezko eraiki-
na. 1971n inauguratu zuten. Kan-
poko itxuran ez eze, zuzendari-
tzan ere aldaketak izan ziren hu-
rrengo hamarkadetan. Sortu
zenez geroztik, Bizkaiko Foru Al-
dundiak eta Bilboko Udalak osa-
tzen zuten museoaren patrona-
tua. 1991n, sartzea erabaki zuen
Jaurlaritzak, eta aurrekontuak
handitzea ekarri zion erabaki ho-
rrek museoari.
Handik gutxira hartu zuen zu-
zendaritza Miguel Zugazak,
1996an, eta handitze lanak egin
zituen berak ere. Orotara, 6.450
metro koadro gehitu zitzaizkion
Arte Ederren Museoari; 15 milioi
euro inbertitu zituen patronatuak
lan horietarako. Laster, Madrilgo
Pradora egin zuen Zugazak, eta
Jabier Biarrek gidatu zuen muse-
oa 2002tik 2017ra; haren aurre-
koa berriz itzuli den arte.
Mendeetako bilduma
Ezbairik gabe, 110 urtez Bilboko
Arte Ederren Museoak gibelean
pilatutako artelanak dira azpiegi-
turari balioa ematen diotenak.
Orotara, XIII. mendetik XX. men-
dera bitarteko 14.000 pieza baino
gehiago ditu gordeta: 1.621 mar-
golan, 489 eskultura, arte dekora-
tiboko 884 pieza, paper gaineko
11.152 obra eta ia beste 3.000 obra
gordailuan.
Euskal artistek sortu zuten mu-
seoa; eta, norabide horretan, eus-
kal artisten lanak erosi eta gorde
dituzte. Baina hemengo sortzaile-
ez gain, atzerriko artisten lanak
ere eskuratu ditu, kasu gehiene-
tan, euskal artearen garapenare-
kin lotura izan duten egileenak:
Aipatzekoa da bilduman dituen
lan gehienak gizonezkoenak di-
rela eta, oraindik ere, hutsune na-
barmena duela Bilboko Arte Ede-
rren Museoak generoaren ikus-
pegitik aztertuz gero.
Are gehiago, azken urteetan
apenas egin den emakumeei es-
kainitako erakusketarik. Hortaz,
bi hutsune horiei ere heldu be-
harko die datozen urteetan Zuga-
zak. Museoak jakinarazi duenez,
Emak izeneko plana abiatu dute
erakundean genero ikuspegia
txertatzeko.
Hiriburuaren giro artistikoari
lotuta dago Bilboko Arte Ederren
Museoaren sorrera. XX. mendea-
ren hasieran, Arte eta Lanbide Es-
kolan biltzen ziren artistek bul-
tzatu zuten haren sorrera, artelan
ugari dohaintzan emanez. Batu
ziren bi museoen zuzendariak ere
artistak ziren: Manuel Losada
margolariak zuzentzen zuen Arte
Ederren Museoa, eta Aurelio Ar-
tetak, berriz, Arte Modernoaren
Museoa. Bien bildumak elkartu,
eta gaur egun duen kokalekura
ABC. Bilboko Museoaren alfabetoa
erakusketa jarri dute Bilboko Arte
Ederren Museoan, 110. urtemuga
ospatzeko. MARISOL RAMIREZ / FOKU
Atxuriko Ospitale Zibilean egon zen museoa. BILBOKO ARTE EDERREN MUSEOA
1970eko hamarkadan egin zen eraikin modernoa. BIZKAIKO HITZA
4 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9aIritzia
RZIPRIZTINAKNerea Ibarzabal
Mapa
Erakutsiko diegu gure
ondorengoei mapetan
ez den herri hau maita-
tzen». Bihotza ahoan
kantatu izan dugu zenbaitzuk
Ken7ren esaldi hau, ondorengo-
ak izatetik gertuago geundenean
zerbaiten irakasle izatetik baino,
egia esan, baina «erakutsiko die-
gu» esaten genuen hala ere. Ob-
sesio normal bat da estaturik ga-
beko nazioen kasuan gure herria-
ren existentziaren transmisioa
ziurtatu behar hori. Zer geratzen
zaigu, bestela?
Mapetan agertuko bagina la-
saiago geundeke, noski. Baina
kontua da zein mapatan egon
nahi dugun. Zein mapatan ager-
tzeak lasaituko gintuzke bene-
tan? Hainbeste lasaitu, non ez ge-
nukeen beharrik sentituko herri
hau maitatzen erakusten jarrai-
tzeko? Ni ez nengoke sekula aski
bare, badagoelako zerbait mapa-
rik gabeko herriek baino gehiago
tristatzen nauena: herririk gabe-
ko mapak.
Baina zenbait antolatzaile da-
goeneko puntu horretan suma
ditzaket, salbatuta, mundutar,
kosmopolita. «Honek munduko
mapan kokatuko gaitu». Urtee-
tan zehar palmera bakarreko irla
batean bizi izan den naufragoari
azkenean hegazkin bakan ba-
tzuek kasu egin izan baliote beza-
la da. Naufragoak hondarrean
mezuak idazten pasatu du bere
bizitza erdia: «Hemen nago»,
«hartu kontuan», «banaiz nor»,
«hizkuntza eta kultura propioa
ditut», «etorkizun bat nahi dut
munduan».
Hegazkinek paso egiten zuten,
gehienez «ohh, begira ze idealis-
ta», pentsatuko zuten pilotuek.
Baina naufragoak teknika aldatu
du; ez dakit zer idatzi duen zehaz-
ki bere itsasertzean: agian «Be
Basque»? Edo «etorri eta ikusi
zenbat aldatu naizen». Edo «eus-
kera? Lo hablan unos pocos».
Kondairek diote «Free sangria»
edo antzerako zerbait idatzi zuela.
Eta orduan hasi ziren etortzen he-
gazkinak eta bisitariak, bakoitza
bere mapa mentalarekin.
Eta gu pozik, ene! Euren mapak
dira, baina mapak, hala ere! Hori
nahi genuen, ezta? Munduko ma-
pan agertzea. Berdin dio eurek
nahi duten forman agertu behar
badugu, eurek nahi duten hiz-
kuntzan, eurek ulertu nahi duten
edo ikusten ez duten herria bezala.
Baina nork maitatuko du or-
duan herri hori? Bisitarientzat di-
seinatutako herria inor aseko ez
duen herri bilakatzera kondena-
tuta dago: bisitarientzat horixe
baino ez baita izango, bisitatzeko
leku bat gehiago, iragankorra eta
behin-behinekoa, eta bertakoen-
tzat hotzegia eta plastikozkoegia
bilakatuko da ordurako.
Hain gaude zain nor etorriko,
hain gaude zain gutaz munduan
zer esango, hain egin nahi dugu
besteentzat ikusgarri eta ulerte-
rraz gure bizimodua, berdin digu
bidean funtsezkoena galtzeak.
Eta bitartean isilik gaude —edo er-
daraz hizketan—, herria herritik
egiten dela ahaztu izan bagenu
bezala, gure kulturaren puntu
gorena aurresku bat bizikleta gai-
nean egitearekin lortzen dela si-
netsita.
Gure kulturaren alde egin eze-
an, ez zaigu herririk geratuko
maitatzeko, eta ezingo dugu jus-
tifikatu zergatik behar dugun
mapa propio bat.
Hori nahi genuen,ezta? Munduko
mapan agertzea.Berdin dio eurek
nahi duten formanagertu behar
badugu, eurek nahiduten hizkuntzan,eurek ulertu nahi
duten edo ikusten ezduten herria bezala
BIZKAIKO HITZAk irakurleen
eskutitzak plazaratzen ditu. Ez
dituzte 1.400 karaktere baino
gehiago izan behar, tarteak
barne, eta BIZKAIKO HITZAk
mozteko eskubidea du.
Helbide honetara bidali behar
dira, izen-abizenak eta herria
adierazita: Bizkaiko Hitza,
Uribitarte kalea 18, 3-C, 48001
Bilbo. Eskutitzak Internet bidez
bidaltzeko:
bizkaia@hitza.eus.
%
Hiru sexu erasosalatu dituzteazken egunetan
BILBO bHainbat sexu eraso ger-
tatu dira aspaldion Bilbon eta
Ortuellan. Ostiralean Uribitarten
20 urteko neska bati eraso egin
zioten hiru gazteren bila ari dira.
17 urteko mutil bat atxilotu zuten
larunbatean, urriaren 26an Bil-
bon emakume bati sexu erasoa
egiteagatik. Egun berean, Ortue-
llan gizon bat atxilotu zuten,
urriaren 22an adingabe bati sexu
erasoa egiteagatik. Barakaldon,
gizon bat atzeman dute bikoteki-
de ohiari eraso egiteagatik.
Irudia b Ondarroa
Kontserba langileek baldintza duinak eskatu dituzte Lan baldintza duinak aldarrikatzeko hainbat protesta egin dituzte azken asteetan Bizkaiko arrain kontserba eta gazituen sektoreko langileek. Azkena
asteartean egin zuten. Markina-Xemeinen eta Berriatuan mobilizazioak egin, eta Ondarroan bukatu zuten protesta. Langileen ordezkariek salatu
dute oso lan gogorra egiten dutela, eta euren lan horri esker ugazabak aberasten ari direla gogora ekarri dute. Gogora ekarri dute emakumeak direla
behargin gehienak, eta soldata igoerak eskatu dituzte, euren kabuz bizi ahal izateko. Hitzarmena eguneratzea nahi dute. Besteak beste, lan baldin-
tzak hobetzea eta prekarizazioa desagerraraztea eskatu dute. NEREA BEDIALAUNETA / LEA ARTIBAI ETA MUTRIKUKO HITZA
Gizon bat hil daZornotzan, trenakharrapatuta
ZORNOTZA b66 urteko gizon bat
hil zen joan den astelehenean
Zornotzan, trenak harrapatuta.
Larrea auzoko trenbide pasagu-
nean gertatu zen istripua, eguer-
di aldera, Aita Roman Urtiaga ka-
lean. Ikerketa zabalik dago.
ZOKIATANSOCIA
NS Z EA L EU S KEB A S A U R I 2 0 1
AL
AN 1 8
Uxue Gutierrez Lorenzo
Aste gutxiren buruan asko aldatuda Ortuellako Tecuni enpresakolangileen egoera. 2002an hasi zenAsier Novo (Abanto-Zierbena,1974) instalazio elektrikoen ma-txurak konpontzen dituen enpre-san lanean, Iberdrola saileko lan-gile gisa. Langileen ordezkaria da,LAB sindikatuaren izenean.
Urteak daramatzate langileeklan baldintza kaskarrak paira-tzen, baina azken hilabeteetan le-hertu da egoera: udatik hona en-presak bi langile kaleratu ditu;antzinatasun handiena dutenakdira. Langileek, egoera «jasan-gaitzaren» aurrean, lanuzteaegin zuten urriaren 30ean. Eurenasmoa enpresarekin hitz egitekobidea irekitzea zen. Hori lortzetikurrun, enpresak kaleratze gehia-go iragarri ditu. Asteartean izanzuten langileek erabakiaren be-rri, ahoz, eta aldez aurretik jaki-narazi gabe. Enpresak bi langile kaleratu ditu
udatik hona. Zer argudiatuta?
Sailean urte gehien zeramatenlangileak ziren. Hemezortzi etahamabost urteren ostean langilehorien jarduna eguneratu gabezegoela esan zuten, garapenik ezzutela izan. Bidezko kaleratzeaarrazoitu zuten horrela. Gerora,Jaurlaritzara heldu ziren kalera-tzeak eta enpresak kalte ordainakeman behar izan zizkien langileei. Agerian geratu zen paperean
jartzen zuen guztia gezurra zela.Botere hori du zuzendaritza tal-deak, kalte ordainak beregainhartu eta langileak kaleratzeko;eta horrela egin zuten. Beraz, benetako arrazoia zein
zen?
Batek matxurak konpontzera bi-dean izandako kilometraje gas-tuak eskatu zituen. Eta, besteak,ordutegiak errespetatzeko galde-gin. Enpresaren erantzuna, or-dea, kaleratzeak. Nagusiek nahidute gu 24 orduz lanerako prest
egotea; baina lan ordu horiek or-daindu gabe. Finean, enpresaren-tzat bizi gara. Egoera ikusita, lan uztea egitea
erabaki zenuten.
Joan den astean protesta bat egingenuen kaleratzeak eta gure lanbaldintzak salatzeko. Lanaldi or-duak eta atseden orduak errespe-tatu ditzatela, kilometrajea or-dain dezatela... Langile gehienaknahiko nazkatuta geunden egoe-rarekin, eta lan uzte hori egiteaerabaki genuen. Enpresa hainbattaldez osatuta dago, berrehundikgora langile gara orotara, eta askoatera ginen kalera egun hartan.Gehienek ez dute galtzeko ezerjada. Hala diote: ‘Bota nazatelanahi badute, baina lan baldintzahauek onartezinak dira’. Lan baldintzak hobetzea zen
zuen helburua?
Helburua enpresa eta langileenarteko elkarrizketa bat lortzeazen, lan hitzarmenaren araberabete behar dituzten minimo ho-riek eskatzeko: txandetako jendekopurua areagotzea, lanaldiaketa atseden orduak errespetatzea,bidaietako gastuak ordaintzea...Enpresarekin akordio bat lortze-ko asmoa genuen, minimo ba-tzuk ezarriz. Horren ordez, en-presak egoera errotik iraultzeaerabaki du: kontra egiten dion oroerditik kentzea. Lan uzteak zer ondorio izan ditu
enpresaren jarreran?
Protestaren aurreko egunean en-presak deitu gintuen bilera bategiteko ELA eta LAB sindikatue-tako ordezkariekin. Lanuztearenondoren, berriz deitu ziguten. Ba-tzarra bertan behera utzi eta eu-ren berri izango genuela esan zi-guten. Aste honetan izan duguhaien berri. Asteartean bilera bategin zuten Iberdrola taldeko lan-gile guztiekin.Bilera horretanahoz eta aurretiazko inongo kon-takturik gabe jakinarazi zigutenbezeroarekin kontratua bertanbehera uztea erabaki zutela. Hala
ere, paperean ez dugu ezer jasooraindik. Ondorioz, langile ba-tzuk berkokatuko dituzte; etagainerakoak kalera goaz. Gaine-ra, berkokatuko dituzten gutxihorien kasuan esan dute ez dutelaantzinatasuna kontuan hartuko.Enpresak erabakiko du zein bal-dintzatan emango diren berko-katzeak.Berrogei beharginetik gora
geunden bertan. Horrek esannahi du berrogei bat langile kale-an geratuko garela bizpahiru hi-labete barru. Enpresak, patxadazhitz egiteko tartea hartu beharre-an, neurri zorrotzak hartu ditu.Gainera, azaldu ziguten erabakiaatzera botatzeko aukerarik ez da-goela. Nortzuk izango dira kaleratuak?
Tecunin guztira berrehundikgora langile gaude, hainbat saile-tan banatuta. Gure kasuan, Iber-drola sailekoak izango gara kale-ratuak. Enpresaren arabera, be-zeroaren kontua baita. Zer esan nahi du enpresak beze-
roaren kontua dela dionean?
Ez digute ezer gehiago azaldu.Epea ere ez dakigu zehaztasunez;hilabete gutxi batzuk seguraski.Baina gure ustez erabakia etaerrealitatea ez datoz bat. Pasa denasteko asteartean lanuztea, aste-azkenean bertan behera utzi zu-ten batzarra, eta, handik astebe-tera, erabaki hau hartu dute.Hamabost urte daramatza Te-
cunik Iberdrolarekin kontratuaberritzen. Azkenekoz aurten, etalau urterako. Guri arraroa egitenzaigu orain bat-batean eurek esa-tea bezeroaren kontua dela. Gai-nera, enpresak udalekin eta al-dundiarekin lan egiten du; beraz,honek esan nahi du orain diru pu-blikoa erabiliko dela kaleratzeakordaintzeko. Zuen ustez, orduan, zer dago en-
presaren erabakiaren atzean?
Urteak daramatza enpresak guestutzen. Askotan entzun dugubezeroa oso ordaintzaile txarra
dela, baina guri beti berritu digutekontratua. Gu estutzen gaituztegainerako sailekin alderatuz,gure lan erritmoa askoz altuagoadelako. Duela hiru urte enpleguaerregulatzeko espedientea ezarriziguten, esaterako. Ordutegia erealdatu ziguten, otorduetako dirua
aurrezteko. Beti, bezeroak or-dainketak garaiz eta ondo egitenez dituela argudiatuz. Gu gara arazo bat dagoenean
kexatzen garen bakarrak. Or-duan, nik uste eurentzako erraze-na gu erditik kentzea izan dela.Arazo bat gutxiago.
«Berrogei bat langilekalean geratuko garabizpahiru hilabete barru»
Asier Novo b Tecuniko langilea
Tecuni enpresak Iberdrolarekin duen kontratua bertan behera uztekoasmoa iragarri du. Ondorioz, berrogei langile inguru kaleratuko lituzkeenpresak. Erabaki horren erangipean daudenetako bat da Asier Novo.
ARITZ LOIOLA/FOKU
5BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9a Berbetan
120BIZKAIAN URTERO IZATEN
DIREN TUBERKULOSI KASUAK
Osakidetzak jakinarazi duenez,
tuberkulosi kasu bat atzeman dute
asteon. EHUko ikasle bat da gai-
xoa, eta bertako ikasle zein irakas-
leen artean protokoloak agintzen
dituen neurriak hartu dituzte, bes-
te inor kutsatu ote den aztertzeko.
Lasaitasun mezua eman du Osaki-
detzak: sendatzen den gaitza da,
eta ez horren ezohikoa. Urtero 120
kasu inguru izaten dira Bizkaian.
Kurutziagaikastolak bihar duospakizun nagusia
DURANGO bMende erdia bete du
aurten Kurutziaga ikastolak, eta,
urtean zehar hainbat ekitaldi
egin ondoren, bihar du egun
handia. Belaunaldi askotako
ikasle, irakasle eta gurasoak ba-
tuko dira ospakizunean; Landako
Gunean egingo duten bazkarian,
1.300 lagun. Goizean umeentza-
ko jolasak eta kalejira izango di-
tuzte, eta bazkalondoren, ekitaldi
nagusia eta erromeria.
Gurutzetan erizainkopurua murriztudutela salatu dute
BARAKALDO bErizain laguntzai-
le gutxiago ditu Gurutzetako os-
pitaleko erditze unitateak: sei
gutxiago. ELA, LAB, ESK, UGT,
CCOO eta SAE sindikatuek salatu
dutenez, erditze kopurua gutxitu
dela arrazoituta murriztu ditu
zuzendaritzak erizain laguntzai-
leak. Zenbakiei soilik begiratzea
egotzi die zuzendaritzari; neu-
rriak osasun eta zaintza kalitatea-
ri eragingo diola ohartarazi dute.
Omenaldia egingodiete Murueta etaFernandezi, etzi
ERANDIO bKutsaduren aurkako
protestetan zirela, polizien tiro
bana jaso, eta bi pertsona hil ziren
duela 49 urte Erandion: Josu
Murueta eta Anton Fernandez.
1969ko urriaren 28an zauritu, eta
azaroaren 12an hil zen Fernan-
dez. Murueta urriaren 29an zen-
du zen, egun berean tiroa jasota.
Erandioko Oroimena elkarteak
omenaldia egingo die igandean,
Orieta kalean, 13:30ean.
Greban dira NH etaBarcelo hoteletakogarbitzaileak
BILBO b«Esklabotasunaren aur-
ka», greba mugagabean daude
NH eta Barcelo-Nerbion hotele-
tako gelak garbitzen dituzten
langileak. «Lege iruzurreko kon-
tratuak, lanaldi amaigabeak eta
ratio jasangaitzak» salatu dituz-
te, besteak beste. Eta hori guztia
jasanda, kasurik hoberenean
800 euroko soldata jasotzen du-
tela, aparteko sariak barne. Aza-
roaren 2tik daude greban.
Aitziber Laskibar Lizarribar Bilbo
Hiri hondakinen bereizketa eta
birziklatzea errazteko helburuz,
garbigune mugikorrak jarriko di-
tuzte martxan Bizkaiko Foru Al-
dundiak eta Garbikerrek. Garbi-
guneen programarekin bat egiten
duten 83 udalerri izango dira
onuradunak, eta txandaka jasoko
dituzte bilketarako ontziak. Aste-
betez egongo dira herri bakoitze-
an, astelehenetik ostiralera, herri
erdigunean. Neurriak birziklatze
kopurua nabarmen handitzea
eragingo duela seguru dago al-
dundia. «Dagoeneko inork ez du
aitzakiarik ez birziklatzeko»,
adierazi du Elena Unzueta Ingu-
rumen diputatuak.
Astelehenean bertan abiatuko
da egitasmoa, Iurretan. Baserri
itxura duen metalezko biltegian
tamaina txiki eta ertaineko tresna
eta gauza asko utzi ahalko dira:
pilak, CDak, DVDak, kaseteak,
etxeko olioa, plantxa edo mi-
krouhin labeen moduko etxe-
tresna elektriko txikiak, aeroso-
lak, kableak, sakelakoak, sukal-
deko tresneria, metalezko zein
plastikozko ontzi kutsatuak, kafe
kapsulak eta erradiografiak, bes-
teak beste.
Aurrez izena emandaBilketarako etxolek sistema digi-
talizatua dute, eta, hondakinak
bertan utzi ahal izateko,egitas-
moan izen emanda egon behar da
aurrez. Digitalki egiten da izen
ematea. Zer, non, nola eta nork
bereizten duen jakin ahal izango
da sistema horri esker, eta, datu
horiek aztertuta, sistema hobe-
tzeko neurriak hartuko dituzte.
Digitalizazio hori dela eta, egun
eta gau egongo da erabilgarri; or-
dutegien murrizketarik gabe utzi
ahalko dira hondakinak biltegie-
tan. Herri bakoitzeko bizilagunek
astebete lehenago izango dute
garbiguneak euren herrietara iri-
tsiko direnaren berri.
Garbigune egonkor gehiagoBeste neurri bat ere aurkeztu dute
foru aldundiak eta Garbikerrek:
egiten ari diren berritze prozesua-
ren barruan, bederatzi garbigune
nagusi gehiago jarri dituzte. Bara-
kaldon, Basaurin, Getxon, Du-
rangon, Erandion, Gernika-Lu-
mon, Gueñesen, Igorren eta Mar-
kina-Xemeinen jarri dira, dagoe-
neko, garbigune horiek. Egunero
egongo dira zabalik bilgune ho-
riek, astelehenetik igandera, jaie-
gunetan izan ezik, eta ohi baino
ordutegi zabalagoa izango dute:
09:00etatik 13:00etara, eta
15:30etik 18:00etara.
Antzeko biltegietan jasotzen
diren materialez gain, beste hon-
dakin batzuk ere batuko dituzte
horietan; besteak beste, etxeko
hondakin metaliko txikiak, olio
iragazkiak, produktu fotokimi-
koak, zur babesak eta aerosolak.
Baita bigarren erabilera bat izan
dezaketen gailu eta objektuak
ere, hala nola, altzariak, etxetres-
na elektrikoak, gailu elektriko eta
elektroniko txikiak eta liburuak.
Herriz herriibiliko diragarbiguneakTresna txiki eta ertainak birziklatzeko biltegiakastebetez egongo dira herri bakoitzeanbAstelehenean hasiko da zerbitzua, Iurretan
Foru Aldundiko eta Garbikerreko ordezkariak, baserri itxura duen garbigune mugikorraren aurkezpenean. FORU ALDUNDIA
6 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9aGaiak
Informazio gehiago
bildu nahi izanez gero,
jo webgune honetara:
garbiker.bizkaia.eus
@
Bilboko euskalgintza alorreko eragileek eta instituzioek maiatzean elkarrekin egindako aurkezpena. MARISOL RAMIREZ / FOKU
Aitziber Laskibar Lizarribar
Gehienak: Bizkaiko 112 herrieta-tik 93. Milaka pertsona. Prest, edoprestaketarako azken lanetan. Biaste barru hasiko da Euskaraldia,hilaren 23an, ostiralarekin. Etabertan parte hartzeko izena emanduten 93 herrietan sortu diren ba-tzordeak ahobizi izango direnpertsonak eta belarriprest izangodirenak biltzeko lanetan dabiltza.Duela bi aste kaleratutako datuenjoerak jarraitzen du oraindik: be-larriprestbaino dezente ahobizigehiago daude izena eman dute-nen artean. Baina «orekatzen»ari da, apur bat, Jon Kobeaga To-paguneko kide eta Euskaraldia-ren Bizkaiko koordinatzailearenhitzetan. Azken asteetan, belarri-prestgehiago animatzen ari dira.Pozgarritzat du gorakada hori,
eta azken asteotan are handiagoaizatea nahiko luke: «Behar ditu-gu belarriprestak». Izan ere, ho-riek gabe, nekez aldatuko dirahizkuntza ohiturak, eta horixe daEuskaraldiaren zioa: erdara hu-
tsean egiten diren elkarrizketa etaharremanak gutxienez elebidunbihurtzea.
Gehienek ulertzen duteEustaten azken datuen arabera,euskaldun direnen eta euskaraulertzen dutenen baturak erdal-dun elebakarren kopurua gaindi-tzen du Bizkaian. %56tik gora diraeuskaldun edo ia euskaldunak,eta ia %44 erdaldunak, euskaraulertzeko gai ez direnak. Zehazki,486.498 pertsona (%43,67) zirenerdaldun 2016an Eustaten arabe-ra, 407.859 (%36,61) euskaldun,eta 219.598 (%19,71) euskara uler-tzeko gai direnak. Datu horietatik urruti dago
erabilera, ordea. Areago, Sozio-linguistika Klusterrak azken ur-teetan egindako azterketek diote,euskararen jakintza gora egitenari den arren, behera egiten aridela erabilera. Eta beherakadahori gunerik euskaldunenetangertatzen ari da nabarien, gaine-ra, Bizkaian. Horiek horrela, kezka berak
batu ditu Bizkaiko herrietan Eus-karaldiaren bueltan lanean ari di-renak, Kobeagaren hitzetan. Osoerrealitate eta gune desberdinekosatzen dute Bizkaia. Euskararidagokionez, zerikusirik ez duteMeatzaldeak edo Ezkerraldeaketa Lea-Artibaik edo Arratiak.Gune oso euskaldunak daudeBizkaian, baina baita oso erdaldu-nak direnak ere.
«Kezka bera»Errealitate diferente horietan eus-kaltzaleek «kezka bera» izateakharritu du Kobeaga, herriz herridabilen honetan: «Hasiera bate-an eremu euskaldunetan Euska-raldiak izan zezakeen zereginariburuz zalantzak zeuden, bainaikusi dugu leku guztietan kezkabera dutela euskalgintzan dabil-tzanek: erabileran eragitea».Euskaraldiaren muinean egi-
ten dute topo, beraz, guztiek. Etaerabileran eragiteko, euskaragehiago egin dadin, funtsezkoada belarriprestengarrantzia. Ho-rretan egin du indar Kobeagak.
Euskaraz ulertu bai, baina bereburua hitz egiteko gai ikusten ezdutenak izango dira belarriprest.Edo, euskaldun izanda ere, Eus-karaldiak irauten duen 11 egune-tan lehen hitza beti euskarazegingo dutela agindu nahi ez du-tenak, aukera duten guztietaneuskarari eusteko konpromisoahartzen ez dutenak. Euskaraz aritu nahi dutenei
ateak irekiko dizkiete belarriarenirudia duen pina soinean dara-matenek; euskaraz egin dezatelasustatuko dute: «Niri egidazueuskaraz», esan nahi du, nola-bait, belarriprest izateak. Euskal-dunei eginiko gonbita da, belarri-prestei euskaraz egin diezaieten.Belarriprestekeuskaraz erantzundezakete, edo gazteleraz. Bainagazteleraz erantzunda ere, ahobi-zia euskaraz jarraitzera bultzatu-ko du, eta, beraz, harreman be-rriak eragingo ditu ariketa ho-rrek: lehen gaztelera hutsezkoharremanak zirenak euskaldun-duz joango dira, gutxienez elebi-dun bihurtuta.
Gune berri horiek berebizikogarrantzia dute hizkuntza ohitu-rak aldatzeko, euskaraz egin ahalizateko «esparru babestua» sor-tzen baitute. Ahobiziekbeharrez-ko dituzte belarriprestakerabile-ran eragiteko, eta, erantzunakgazteleraz jaso arren, euskararieutsiko diote. Hartarako konpro-misoa hartuko dute ahobiziek.
Egoera berriakEgoera berriak eragingo ditu ho-rrek, eta deserosotasunak ere bai,agian, euskal hiztuna ez baitagoohituta erdaraz erantzuten dio-narekiko solasaldian euskaraz ja-rraitzera. Hori dela eta, sor daitez-keen egoerak eta horien aurrekoerantzunak aurreikusteko, pres-taketa saioak egiten ari dira herrizherri. Beroketa gisara, hainbatekitaldi ere egin dituzte batzorde-ek. Baina azaroaren 23tik aben-duaren 3ra bitarteko ariketa izan-go da garrantzitsuena: egunero-koan, ohiko bizimoduko harre-manetan, harremanak euskara-gotzea. Horra hor erronka.
Belarri eta ahoak askatzeko prestBi aste barru hasiko da hizkuntza ohiturak aldatzea helburu duen Euskaraldia bBizkaian, 93 herritako batzordeekeman dute parte hartzeko izena b Joerak aldatzeko, ‘belarripresten’ garrantziaz ohartarazi dute sustatzaileek
7BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9a Gaiak
tzen ari den Izaro itsasontzia, eta
bere zintak uhartearen irudiare-
kin hasten zituen Izaro Films
ekoizlea. Ardatz horietatik abia-
tuta, Izaro izenaren iragana eta
orainaldia ezagutzera ematen
ditu zuzendariak, eta aldi berean,
zuhaitz bateko adarrak izan bali-
ra moduan, beste hainbat istorio
labur kontatzeko aprobetxatzen
du sortzaileak.
Poyok azaldu duenez, ez du gi-
doi batekin lan egiten, eta Zine-
maldira eramandako zintan azal-
dutakoa urteak pasatu ahala azal-
dutako eta aurkitutako ideien
batuketa da. «Finkatzen doala,
ideiak forma hartzen doazela,
hasten zara buru-belarri proiek-
tuarekin. Askotan dokumentala
bertan behera geldituta geratu da,
baina beti bueltatu naiz ideia be-
rriekin», azaldu du.
Soinu banda bermeotarraDokumentalaren sortze ibilbide-
an, esan bezalaxe, Izarorekin no-
labaiteko harremana, hurbilekoa
ala urrunekoa, duten edozein
motatako kontzeptu, ideia, per-
tsona edota elkarteek parte hartu
dute. Horren beste adibide bat:
Bermeoko Izaro abesbatzagaz ba-
tera egin zuen lan Poyok.
2013. urtean hurbildu zitzaien
saiakeraren zuzendaria Alex
Mendizabal musikagileagaz bate-
ra. Hortik aurrera, «inprobisazio
lan bat» sortu zuten, Mendizaba-
lek gidatuta. Azaldu dutenez, sor-
tutako soinu banda benetan bere-
zia izan da, ez da-eta ohiko abes-
tiez osatzen: talde bermeotarrak
baleen oihuak gogora ekartzen
dituen zarataz osatutako soinuak
erabili zituen Poyoren dokumen-
talaren soinu banda girotzeko.
Biotz Fradua abesbatzako zu-
zendariaren hitzetan, «ohore
handia» izan da Bermeorekin eta
abesbatzarekin hain harreman
estua eta zuzena duen proiektua-
ren parte izatea. «Ez genuen es-
pero Zinemaldia bezalako jaialdi
garrantzitsu batean azaltzea»,
dio Fraduak.
Hala ere, Izaro eta bere oinor-
dekoen ibilbidea ez da Zinemal-
dian soilik geratuko. Dokumen-
talaren zuzendariak nabarmen-
du duenez, Izaro filma ikusteko
aukera ederra edukiko dute gaur-
tik hasita Bilbon egiten duten Zi-
nebi jaialdira hurbiltzen direnek.
Zehazki, azaroaren 13an, aste-
artearekin, emango dute doku-
mentala Bilboko Kale Nagusian
dagoen BBK aretoan. Sarrera doa-
koa izango dela argitu du zuzen-
dariak, era horretara hala nahi
duen guztiari ezagutzen ez dituen
Izaro horien berri eman ahal iza-
teko.
Lander Unzueta
Lekerikabeaskoa Bermeo
Kaioek euskaraz ohiu-
katzen duten mundu-
ko toki bakarra Izaro
irla dela esaten dute.
Urdaibai biosferako erreserba ba-
rruan kokatua, Bermeo, Munda-
ka eta Elantxoberekin harreman
estua duen uhartea da Izaro. Kos-
taren aurrean dagoen irla txiki
honen inguruko historiak, erlijio-
ak eta mitologiak gaur egun ere
pertsona asko erakartzen eta ho-
riengan eraginen bat egiten ja-
rraitzen du.
Horietako bat Txuspo Poyo
zine zuzendari altsasuarra izan
da. 1991. urtean ezagutu zuen irla,
eta ordudanik berarekin eta adie-
razten duenarekin liluraturik
egon da. 2012an hasi zen Poyo
Izaroren inguruko lana sortzen.
Urteak joan ahala, proiektua ga-
ratuz eta aldatuz joan da. Irlare-
kin hasitako lanak bere jatorria,
iragana eta etorkizuna bildu ditu,
Izaro izenak berak denboran ze-
har hartu dituen esanahi eta era-
bilpenetan murgilduz.
Modu horretara jaio da Izaro
izeneko dokumentala. Orain dela
bost urte hasitako proiektuari
aurten eman dio bukaera Poyok,
era ezin hobean aurkeztuz: joan
den irailean egindako Donostiako
66. Zinemaldian. Zuzendariak
azaldu duenez, dokumental be-
zala aurkeztu du, baina saiakera
bezala hartzen du berak: «Urteak
pasa ahala material ugari batzen
eta asimilatzen aritu naiz. Hori
landuz sortu dut dokumental
hau. Hala ere, dokumental bezala
definitu beharrean, saiakera bat
dela esango nuke, ideien nahas-
keta bat».
Izarotik jaioaBost urte luzetan zehar Poyok bu-
ruan zeukana etengabe aldatzen
joan da, «su geldoan presta-
tzen». Izaro irla saiakeraren itu-
rria dela esan daiteke, baina pro-
tagonista bera, irlaren izena da.
Horrela izanik, proiekzioan Iza-
rorekin harremana duten edo-
zein motatako ideiak ikus ditza-
kegu: pertsonak, Bermeoko abes-
batza, itsasontziak edota Izaro
Films zine ekoizlea, besteak beste.
«Bakoitzak bere ideia eta kon-
tzeptu propioa dauka Izaroren in-
guruan. Irlaz gain, hainbat Izaro
daude munduan. Izen propioa da,
bai emakumeena eta baita gizo-
nena ere, baina ez da hor geldi-
tzen. Taldeak, elkarteak, zinema
ekoizleak, itsasontziak... asko
dira Bermeoko irlaren izena bere-
ganatu dutenak», azpimarratu
du Poyok.
Beraz, uhartea bera den iturri
horretatik abiatuta, Izarok adie-
razten duen «memoria, identita-
te eta ondarearekin» egin du lan
Txuspo Poyo sortzaileak ‘Izaro’ luzemetraia estreinatu du aurtengo DonostiakoZinemaldian. Dokumentalean Izaro irlaren eta bere eraginaren inguruan dihardu.
Izarotik Izarora hedatuz
Bermeoko uretan dagoen uhartearen eraginez jaiotako hainbat kontzeptu bildu ditu Poyok bere dokumentalean. TXUSPO POYO
zuzendariak, ezertara mugatu
gabe.
Hasieratik igartzen da hori: do-
kumentalaren lehen segundoe-
tan printzipioz harreman askorik
ez daukaten elementu desberdi-
nak ikusiko ditugu-eta: Madrilgo
Windsor eraikina, Seychelleetako
hondartzak, baleen gorpuak, he-
zurdurak edota maketak, eta bai-
ta uhartearen aurrean urtero Ma-
dalen Egunean bermeotarrek egi-
ten duten teilaren jaurtiketa ere.
Izan ere, 2014. urtean Bermeoko
alkateak «honaino heltzen dira
Bermeoko ituginak» esaten zuen
bitartean itsasora jaurtitzen zuen
teila Poyok berak sortutakoa izan
zen. Halere, hasiera batean elka-
rren artean deskonektaturik dau-
dela diruditen leku edota kon-
tzeptu horiek jatorri berbera par-
tekatzen dutela ikusten joango
gara.
Zuzendariaren hitzetan, doku-
mentalak hiru ardatz nagusi ditu:
Izaro uhartea bera, Seychelle
uharteetako itsasoetatik nabiga-
Hiru ardatz nagusi ditudokumentalak: Izarouhartea, izen berekoitsasontzia eta Izaro Films ekoizlea
8 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9aGaiak
Peru Azpillaga Bilbo
Egia, justizia eta ordaina. Hori da,
hain zuzen ere, Durango 1936 el-
karteak urteetan aldarrikatu due-
na. Faxismoaren aurka altxatu zi-
ren eta errepresioa bizi izan zuten
pertsona guztientzako egia. Lege
eta epaitegi faxistek zigortutako
pertsona guztientzako justizia.
Eta herriari eta herritarrei egin-
dako kalteen ordaina. Hiru ideia
horiek aldarrikatzeko 11 urte da-
ramatzate, besteak beste, Agurrik
Gabeak ekitaldia antolatzen. Aur-
ten, azaroaren 11n izango da,
igandean, Durangoko Plateruena
kafe antzokian.
«Orain dela hamabi urte lane-
an hastea erabaki genuen, ikusita
askatasunaren, errepublikaren
eta Euskal Herriko nazio eskubi-
deen alde borrokatu ziren antifa-
xista guztiei inork ez ziela inongo
omenaldirik egin», azaldu du
Andoni Barreña Durango 1936 el-
karteko kideak. «Laurogei urte
baino gehiago igaro dira 1936ko
gerra hasi zela; badira berrogei
urte ustezko demokrazia batean
bizi garela askatasun minimo ba-
tzuetan oinarrituta; eta pertsona
horiek, oraindik ere, ez dute ino-
lako aitorpenik jaso», salatu du
Barreñak. Gogoratu duenez, ze-
haztu beharko litzateke zer den
aitorpen publikoa. «Egia histori-
koa existitzen da, herritarren ai-
torpena egon badago». Barreña-
ren aburuz, ordea, aginte publi-
koen aldetik, ez; justiziaren
arloan, kasurako: «Jarraitzen
dute esaten epaiketak epaiketa
izan zirela eta kondenatuak kon-
denatu; hau da, tribunal faxistek
egindako epaiak onartu egiten
dira». Gainera, gogoratu du per-
tsona askoren gorpuek «bide
bazterretan» jarraitzen dutela,
eta inork ez dakiela beste askore-
nak non dauden lurperatuta; eta
ez da modu sistematikoan iker-
tzen».
Nabarmendu duenez, funtsez-
koa da gazteei garai hartan gerta-
tutakoa helaraztea: «Ez da soilik
aitorpen kontua, hurrengo
belaunaldiek ere ulertu behar
dute zer izan zen gerra zibila
eta frankismoaren garaia».
Barreñak azaldu du ez zela «soi-
lik» hiru urteko gerra izan: «Argi
esan behar da gerraren ondoren-
go berrogei urteak zer izan ziren
biztanleriarentzat: milaka per-
tsonak jasan zuten errepresioa
modu sistematikoan, eta inork ez
die inolako aitorpenik eskaini».
Umiliazioak, bazterketa soziala,
gosea, kartzela... Barreñaren
ustez, «ahanzturaren
kartzelan baztertutakoei
zor zaien gorazarrea»
egiteko jaio zen Agurrik
Gabeak ekitaldia. Aldi
bakoitzean gai bat har-
tzen dute, eta horren
inguruan osatzen dute
ekitaldia. «Aurten, lan-
gileak izango dira prota-
gonista nagusiak, eta
Gasteizko 1976ko martxoaren
3ko elkarteko kideak izango ditu-
gu gurekin».
Durangon eta Durangaldean
faxismoari buruz hitz egitean,
bonben eztandek burrunba egi-
ten dute oraindik zenbait herrita-
rren belarrietan. Barreñak azaldu
duenez, Durango herri eskuinda-
rra zen, eta durangar askok egin
zuten bat altxamenduarekin.
Hala ere, azpimarratu du bazego-
ela populazioaren zati bat oso in-
plikatuta askatasunaren eta nazio
eskubideen alde: «Antolatu egin
ziren faxistei aurre egiteko, eta
errepresioa jaso zuten ordaine-
tan». Durangoko, Elorrioko eta
Otxandioko bonbardaketek
ehunka hildako eragin zituztela
azaldu du. Beste asko frontean hil
ziren, eta beste batzuk fusilatu
egin zituzten; horietako askok
oraindik ere desagertuta jarrai-
tzen dute.
Lekukotasunen urtekariaDurango 1936 elkartea sortu
zenetik hainbat egitasmo jarri
dituzte martxan, eta horietako
batzuek fruituak eman dituzte.
Adibidez, udalak lehen eman ez
zuen aitorpena ematea lortu
dute. Elkartea buru-belarri aritu
zen epaitegietan jarritako salake-
tei bultzada emateko, eta Kuru-
tziaga kalean dagoen oroitarria
jartzea lortu zuten. Agurrik
Gabeak ekitaldia egiteaz gain,
faxismoa pairatu zuten 150 per-
tsona ingururen testigantzak
bildu dituzte azken bi urteetan.
Elkarrizketatu horien testigan-
tzak eta 103 grabaketa bildu ditu
elkarteak, eta webgune bat sortu
du horiek jendearen eskura jar-
tzeko. «Hor daude jasotako leku-
kotasun guztiak, gaiaren arabera
antolatuta, gerraren kronologiari
jarraituz». Guztira 2.000 bideo
daude gerraren eta errepresioa-
ren inguruko hainbat lekukota-
sun zuzenekin. Egitasmoak izan-
dako «arrakasta» ikusita, leku-
kotasunak beste formatu batean
jartzea erabaki dute: «Urtekari
bat sortzea erabaki dugu, testi-
gantza horiei guztiei bultzada bat
emateko eta faxismoak ekarri
zuen guztia zabaltzeko». Duran-
goko Hitz, Urrike eta Etxebarria
liburu dendetan eros daiteke.
Faxismoaren biktimak omendukoditu etzi Durango 1936 elkarteakAgurrik Gabeak ekitaldiaren 11. aldia antolatu dute iganderako, Durangoko Plateruenakafe antzokian bUrteetan bildutako testigantzekin aldizkari bat argitaratuko dute aurten
Durango 1936 elkarteko kideak, asteartean egindako agerraldian. DURANGO 1936 ELKARTEA
Agurrik Gabeak ekitaldiak,urtero, gai bat lantzen du;aurten, langileak izango diraprotagonista
Durango 1936 elkarteakaldizkari bat osatuko duherrian faxismoaren garaiariburuzko 150 testigantza bilduz
9BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9a Gaiak
Natalia Salazar Orbe Bilbo
Inguruan dauden arriskuak eza-
gutu eta prebentzioa lantzea ga-
rrantzitsua da suteei aurre egite-
ko. Bestalde, larrialdi egoera bate-
an nola jardun jakiteari ere
garrantzitsu deritzote adituek. Bi
premisa horiek kontuan hartuta,
suteetan zer egin azaltzeko ahol-
kuak eman ditu Bilboko Udalak.
Prebentzioari dagokionez,
etxean bertan edozein herritarrek
saihets ditzakeen arriskuak ze-
rrendatu dituzte. Suteak gertatze-
ko arrazoi nagusiak hauek dira:
berogailuak, kandelak, hondatu-
tako kableak, ohean eta sofan
erretzea, manta elektrikoak,
etxean egon daitezkeen likido su-
koiak, egoera txarrean dauden
etxeko tresna elektrikoak, ke
erauzgailuak behar bezain garbi
ez egotea eta konturatu gabe egin-
dako jarduerek eragin ditzakete-
nak. Besteak beste, lapikoa sutan
utzi eta kalera joatea, instalazio
elektrikoa egoera txarrean egotea
eta entxufeetan gainkarga izatea.
Horiek, kontuan hartzekoak.
Izan ere, arriskuak saihestu arren
sutea gertatuko balitz nola jardun
behar den azaldu dute. Garrantzi-
tsua da sua dagoela jakin eta bere-
hala deitzea suhiltzaileei. Ez da
itxaron behar beste norbaitek dei-
tu arte. Sua norbere etxean piztu
bada, ezer jaso gabe atera behar da
kalera, eta irteterakoan, ateak
itxi.
Ez da atera behar leihotik. Hala-
koetan, erreskatatu arte itxarotea
komeni da. Etxetik ezin aterata
geratzen direnek suak hartutako
gelako atea itxi behar dute, eta ai-
reztapen ona duen gela batean ba-
bestu. Ahal dela, kanpotik ikusiko
dituzten lekuan jartzeko gomen-
dioa egin dute.
Sua beheko solairuan piztu
bada, leihoak itxi behar dira,
kerik sar ez dadin. Sugarrak
leihoetaraino iritsi badira, leiho-
ok busti behar dira.
Kea dagoen eremuetan kata-
marka ibiltzea komeni da,
sudurra eta ahoa babestuta.
Eta, ahal den neurrian, lasai ego-
tea.
Ateetako zirrikituak eskuoihal
hezeak erabilita estali behar dira.
Ateak zabaldu behar izanez gero,
kontu handiz egin. Lehenik eta
behin, atea ukitu. Bero baldin
badago, ez da ireki behar. Eta kea
badago, ez da atera behar gelatik.
Ezta etxebizitzatik ere, eskaileran
kea badago. Sua bera baino arris-
kutsuagoa dela ekarri dute gogo-
ra: kea arnastuta pertsona gehia-
go hiltzen dira.
Bestelako gomendio batzuk
kontuan hartzeko ere eskatu
dute. Besteak beste, sua egonez
gero igogailurik ez erabiltzeko
edota etxetik ateratzea lortuz
gero suhiltzaileei itxaroteko ata-
rian, sua non dagoen edo barruan
norbait egon daitekeen jakinarazi
ahal izateko.
Neurrion berri emateaz gain,
Bilboko Udalak jakinarazi du sua
antzemateko laurehun gailu
jarriko dituztela aurten beste
horrenbeste etxetan. Laurogei
urtetik gorakoen eta arauz beste-
ko funtzionaltasuna dutenen
etxeetan jarriko dituzte.
Berangoko neurriakBeste horrenbeste egin dute
Berangon ere. Era horretako 131
aparatu jarri dituzte. Aurten,
alarma horiek jartzeko gutxiene-
ko adin muga jaitsi dute: 70 urte-
tik gorakoen etxean jarri dituzte
sua antzemateko alarmak. Orain
arte, 80 urtetik gorakoei jartzen
zizkieten. Zerbitzu horrek beste-
lako onurak ere badituela azaldu
dute. Hain zuzen, gizarte langile-
ek kolektibo gazteago horren
egoera ezagut dezakete. Urteek
aurrera egin ahala duten bilakae-
raren berri izan dezakete. Adine-
koek, gainera, behar izatekotan,
gizarte zerbitzuak ezagutuko
dituzte jada.
Berogailu etakableak zaintzekoeskatu dute,suteak saihestekoSuteak zerk eragin ditzakeen eta gertatuz gerozer egin azaldu du Bilboko Udalak b Kea suabaino arriskutsuagoa izan daitekeela esan dute
Sua antzemateko gailuak jarri dituzte Bilboko eta Berangoko udalek hainbat etxetan. SINADURA / AGENTZIA
10 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9aGaiak
Peru Azpillaga Bilbo
Udaberriko fasea eta Udazkeneko
kanporaketak burututa, ate joka
dago Bizkaiko Bertsolari Txapel-
ketako finala. Orain dela bi urte
txapelketaren formatua aldatu
ostean, bertsolari gazteen parte
hartzea nabarmendu da txapel-
ketako etapa guztietan. Kanpora-
ketetako faseko bost irabazleek
eta saio guztiak batuta puntua-
ziorik onena lortu duten beste
bost bertsolariek, aurreko edizio-
ko zortzi finalistekin egingo dute
topo finalaurrekoetan.
Sei bertsolariz osatutako hiru
finalaurreko saio egingo dira. Saio
bakoitzeko irabazlea zuzenean
pasatuko da finalera, eta gainon-
tzekoak, puntuazioaren arabera.
Hala, erabakita geratuko da nor-
tzuk izango diren abenduaren
15ean Bilbon egingo den finaleko
bertsolariak.
«Pozik gaude, publikoak ondo
erantzun du eta saio gehienak be-
teta egon dira, beraz balorazio
ona egiten dugu momentuz»,
adierazi du Ione Narbaiza Bizkai-
ko Bertsolari Txapelketako anto-
latzaileak. Azaldu duenez, orain
arte denetariko gaiak jorratu dira
bertso saioetan, «egunerokoaren
isla» bilakatuz: «Familia, lagu-
nak, lana, gai sozialak... adibidez,
lan istripuen gaia edo erretira-
tuen pentsioen protestak jorratu
dituzte bertsolariek». Finalau-
rrekoak «oso lehiatuak» izango
direla aurreratu du. Zenbait ber-
tsolarik udaberritik daramate
txapelketan murgilduta eta saio
dezente egin dituzte finalaurre-
koetara heltzeko, beraz «maila»
dutela erakutsi dute. «Honaino
heldu badira zerbaitengatik da,
hots, maila oso onean aritu direla-
ko; hortaz, ikusi beharko da zer
gertatzen den». Bertsolari ho-
riek, aurreko edizioko finaliste-
kin egingo dute topo orain, baina
Narbaizak nabarmendu duenez,
aurre egin baino, bertsolaritzan
elkarrekin aritzea da kontua.
Saiorik saio, gauzak «dezente»
aldatzen direla gogoratu du, gai-
nera, Narbaizak. «Ez naiz ausar-
tzen esatera nor helduko den fi-
nalera. Ikusi beharko da ea aurre-
koa errepikatuko den edo ez,
baina batek baino gehiagok du
hori lortzeko gaitasuna». Hala
ere, argi du finalaurrekoetan saio
«polit eta lehiatuak» entzuteko
aukera izango dutela bertaratuta-
ko guztiek. Izan ere, orain arte za-
leek ondo erantzun duten arren,
Narbaizak publikoak saioetan
«funtsezko papera» duela ekarri
du gogora: «Publikoa egotea oso
garrantzitsua da bertso-
lariei harrera bero bat
egiteko; bertsolariek es-
kertu egiten dute plaza
bero egotea, beste modu
batean hartzen dutelako
eta giro aparta sortzen delako».
Azken finean, hiru saio horietatik
aterako dira finaleko partaideak.
Horrek «girotxoa» sortzen du eta
emozio gehigarria ematen die
saioei. «Beteranoak daude eta
baita gazteak ere. Finalaurreko
saioek azken txanparen indar eta
kutsu hori izaten dute», eta aur-
tengoak ere halakoak izango di-
rela plazaratu du Narbaizak.
Halaber, joan den urteko finala
parekidea izan zenez, horrek aur-
ten finalaurrekoetan genero de-
soreka nabarmenik ez egotea era-
gin du. Kanporaketak gainditu
dituzten hamar bertsolarien arte-
an, berriz, hiru dira emakumeak
eta, hala, aurtengo finalean ere
emakumeen presentzia «berma-
tuta» egongo dela espero du Nar-
baizak. Baliteke lehen aldiz ema-
kume batek janztea txapela.
Hiru saio,Bizkaiko bertsotxapelketakozortzi finalistakerabakitzekoKanporaketak burututa, finalaurrekoetakosaioak azaroaren 18an abiatuko dira bFaseguztiak igaro dituzten bertsolariak aurrekoaldiko finalistekin arituko dira orain
Oihana Bartra izan da finalaurrekoetara sailkatzen azkena, Berriatuako saioa irabazi ostean. BIZKAIKO BERTSOZALE ELKARTEA
Finalean saio bakoitzekoirabazlea eta puntuaziorikonena lortutako beste sei bertsolariak arituko dira
11BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9a Gaiak
FINALAURREKO SAIOAK
Finalaurrekoetan hiru saio izango
dira eta bakoitzean sei bertsolari
ariko dira. Sarrerak eskuragai dau-
de www.bertsosarrerak.eus atarian.
Azaroaren 18an, Berrizen
17:00. Aitor Bizkarra, Imanol Uria,
Julen Erezuma, Miren Amuriza,
Unai Mendiburu eta Xabat Gallete-
beitia.
Azaroaren 25ean, Igorren
17:00. Beñat Ugartetxea, Eneko
Abasolo, Malen Amenabar, Nerea
Ibarzabal, Oihana Bartra eta Onin-
tza Enbeita.
Abenduaren 1ean, Lekeition
17:00. Ander Elortegi, Arrate Illaro,
Etxahun Lekue, Ibon Ajuriagojeas-
koa, Jone Uria eta Txaber Altube.
12 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9aProposamena
1
Natalia Salazar Orbe Bilbo
Irudi bat behin eta berriz
ikusarazita sortu eta eli-
katu egiten dira estereo-
tipoak: jokamolde eta
irudi zehatz batzuk per-
tsona talde batekin lo-
tzen dira, alegia, multzo horreta-
ko pertsona guztiak berdinak bai-
liran. Ile laburra, galtza bakeroak,
cowboyen ibilerak eta, sarri asko,
jokaera zakarrak. Irudi horrekin
aurkezten dituzte lesbianak hain-
bat ikus-entzunezkotan. Badira
batere lekurik ere eskaintzen ez
zaien eremuak. Arte eszenikoetan
hutsaren hurrengoa da lesbianen
presentzia. Hala ondorioztatu zu-
ten Histeria Kolektiboak eta Kan-
caneo Teatro taldeak. Hutsune
horrez jabetuta, urtebeteko lana-
ren ondoren Puro Bollo jaio da,
Arte Lesbiko Eszenikoen Jaialdia.
Histeria Kolektiboak Inunda-
ciónantzezlana egin eta taularatu
zuenean hasi zen kozinatzen
Puro Bollo. Magda de Santo ar-
gentinarraren testua duen lana
iaz aurkeztu zuten. Arrakasta
handia izan zuen. Hala azaldu du
Maria Salazarrek. Puro Bolloren
antolatzaileetako bat da: «Les-
bianismo garaikidea %100 jaso-
tzen zuen lehen antzezlana izan
zen». Interes handia piztu zuen.
«Gai lesbikoak lantzen dituen
ekoizpenik apenas dagoen; pro-
tagonistatzat gaituztenik, konta-
kizunetako tramak gureak dire-
nik eta gure aberastasun, anizta-
sun, arazo, zalantza, itxaropen
eta desioak adierazten duenik».
Gabezia horren aurrean, eraba-
ki irmoa hartu zuten: «Lanik ez
baldin bazegoen, sortu egin be-
harko genituen. Horregatik sortu
genuen jaialdia». Eta erditu dira.
Jardueraz jositako egitarau zabala
antolatu dute. Asteartean hasi zu-
ten, eta, bihar arte, hausnarketa-
rako tartea zabaldu nahi duten
ikuskizun, hitzaldi eta eztabaidak
antolatu dituzte.
Historian zehar gizartearen jo-
kabideak izan duen eraginak tes-
tuingurua jartzen die gaur egun-
go egoerari eta Puro Bollo jaial-
diaren zergatiari: «Identitate
lesbikoak isilarazita egon dira dis-
kurtso heteropatriarkal normati-
boaren azpian. Izan ere, gorputz
lesbikoa, identitate lesbikoa, gi-
zonek iragarri izan dute. Diskur-
tso orokorra haiek eraiki dute.
Hala, helburua da guk hartzea
gure diskurtsoen ardura. Alegia,
guri buruz hitz egitea eta gugan-
dik eraikitzea».
Euren asmoa ez da adierazpen
lesbikoa egitea modu esentzialis-
ta batean. «Adierazteko, egiteko
eta esateko modu anitzak» dau-
dela aldarrikatuko dute. Eta ho-
rien lagin zabala dago ikusgai eta
aztergai egunotan.
Zergatik Puro BolloJaialdiaren izenburutik bertatik
egin nahi diote aipamen lesbia-
nismoa ikusarazteko beharrari.
Bollo hitzak lesbianen aurkako
irainari egiten dio aipamen.
«Irain hori gure egiten dugu eta
hortik geure buruak aldarrika-
tzen ditugu, erresistentzia eta sa-
laketa estrategia moduan». Puro,
berriz, puru edo garbi-ari buruz
ari da. «LGTBI sigla horretatik L-
ari buruz soilik hitz egingo dugu.
Behar dugu. Uste dugu noizean
behin gu bakarrik elkartzea ego-
kia dela. Ohituta gaude beste tal-
de feminista batzuekin batera ari-
tzera, aldarrikapen feministen
alde borrokan. Estrategia femi-
nistak behar ditugu heteropa-
triarkatua hausteko, baina gure
berezitasunei buruz hitz egiteko
tartea ere behar dugu».
1.
PENKOLETAS SISTERS
Hausnarketa sakonez gain, an-
tzezlan, musika eta performance-
entzako lekua ere zabalduko du
jaialdiak. Musika eta antzerkia
uztartuko ditu, esaterako, Penko-
letas Sisters Feminista Show
ikuskizunak. Umorez jantzitako
ikuskizun desobedientea taulara-
tuko dute Kancaneo Teatrok eta
Mage Arnalek. Hiru ahizpa lotsa-
gabek agertokia argituko dute
euren hizkera ilunarekin. Eredu
nazkante patriarkalak inposa-
tzen dituen etiketa zabaltzaileak
haustea du helburu ikuskizunak,
sortzaileek eurek azaldu dutenez.
Penkoletas taldea agertokira igo-
ko da kontzertu bat emateko as-
moz. Hala ere, euren izaera zoro-
aren ondorioz, aparatu elektroni-
koen artean kateatu eta
nahastuko dira. Zailtasun guztiei
aurre egin eta ikuskizunak aurre-
ra egingo du, ordea. Beti ere,
umorearen eta kritikaren bidea
urratuta.
2.
BOLLO BERTSO SAIOA
Bizkaiko eta Euskal Herri osoko
plaza eta agertoki anitzetan ohi-
koak diren bertso saioek jaialdia-
ren izaerari helduta bestelako gai
batzuk taularatuko dituzte. Bat-
bateko kantuak heteropatriarka-
tuaren aurkako aldarri bilakatu-
ko dira Amaia Agirre, Maider
Arregi eta Saioa Alkaiza bertsola-
rien ahotan. Ainhoa Aranburuk
zuzenduko du saioa, gaiak auke-
ratu eta jarrita. Ikuspegi lesbiko
transfeminista erradikala ardatz
duen saioa iragarri dute gaurko.
Bizipen lesbikoak ikusaraziko di-
tuzte, umorea surrealismoarekin
batuta eta fikzioa autobiografia-
rekin eta egunerokotasunarekin
uztartuta.
3.
‘SOLITA’ ETA MIKROLANAK
Lesbianen errealitatea lantzen
duten lanen bila ibili dira Histeria
Kolektiboa eta Kancaneo taldea.
Deialdi publikoa egin zuten joan
den ekainean, eta hogei proposa-
men baino gehiago jaso zituzten.
Horietatik sei aukeratu dituzte
jaialdirako. Horietako bat da Soli-
ta. Lina M. S. Calderok ondu du
biodrama. Bertan ar bat abortatu
duen Solita da protagonista. Na-
hastuta, jaiki egin da, otoi egin du,
oinez doa... Internetetik Angela-
rekin hitz egingo du. Machamala-
cha jainkosa lesbianak indarra
emango dio arrak abortatzen ja-
rraitzeko. Prozesu horretan kon-
turatuko da Angela lagun bat bai-
no gehiago dela beretzat.
Puro Bollo Arte Lesbiko Eszenikoenjaialdia antolatu dute HisteriaKolektiboak eta Kancaneo antzerkitaldeak, Bilbon. Helburua argia da: arte eszenikoetan lesbianismoarendesioak, itxaropenak zein aniztasunaprotagonisten ahotik ikusaraztea.
Azaletikmundurakoaldarria
13BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9a Proposamena
2
3
4
PURO BOLLO
Asteartean hasi zuten jaialdia,
eta egitarau zabala prestatu
dute gaurko eta biharko.
Gaur
18:00.Bollo bertso saioa.
Amaia Agirre, Maider Arregi,
Saioa Alkaiz eta Ainhoa Aran-
bururen eskutik. Urkiola taber-
nan. Sarrera librea da.
21:00.Antzezlan laburren
emanaldia: Solita, Anarkia
Relacionaleta Si alguien
pronunciara tu nombre. Saio
bakoitzak lau euro balio du.
Hirurak ikusteko sarrerak ha-
mar eurotan eskura daitezke.
Gorte kaleko 29. zenbakian
egingo dituzte emanaldiok.
Bihar
12:00. Ikuspegi sortzaile eta
artistiko batetik egindako Biz-
kaiko mugimendu lesbikoa-
ren azalpen kronologikoa
egingo du Udane Herferrek,
Karmelan.
13:00.Antzerkia lesbiko bila-
katu hitzaldia, Magda de San-
to eta Alicia Casadoren esku-
tik. Karmelan.
14:00.Sorrera prozesuak
aztergai izango dituzte M. S.
Calderon, Andrea Corrales,
Belen Cruz, Mila Espiga eta
Laia Lloretek. Karmelan.
15:00.Bazkaria Karmelan.
Menu beganoa izango da.
Izena eman behar da aurretik.
16:30.Bazkalondoan, proiek-
tu berrietara irekitako gunea
bihurtuko da Karmela.
17:00. Sokak eta lumak ikuski-
zunean poesia eta musika uz-
tartuko dituzte Idoia Carra-
miñanak, Haizea Murgiak eta
Lo Sosa Guedesek. Karmelan
egingo dute saioa.
18:00. Lesbofoniakpoesia eta
perkusio ikuskizuna: Ixa Blan-
co, Sokole eta Sare Lesbianis-
taren eskutik. Karmelan.
18:30.Flamenkoa, Safo Esko-
laren eskutik. Sormen tailerra
eta inprobisazioa. Karmelan.
19:00. Si alguien pronuncia
tu nombreperformancea.
Karmelan.
21:00. Penkoletas Sisters Fe-
minista Showa. Hika Ateneo-
an egingo da kontzertua eta
leku mugatuak egongo dira.
Sarrerak bost eurotik aurrera
eskura daitezke, Hika Ateneo-
an bertan.
00:00.Festa batekin emango
diote amaiera jaialdiari, Badu-
laken. Peskadilleis arduratuko
dira musika jartzeaz.
Ia ikuskizun guztietan ikus-en-
tzuleen borondatea eskatuko
dute sarreren ordain gisa. Sal-
buespena Penkoletasen kon-
tzertua eta mikroantzerkiak
izango dira. Lau eta bost euro
ordaindu behar dira sarrerak.
Antzezlan labur horietako bes-
te bat da Si alguien pronuncia tu
nombre. Monique Wittigen Gor-
putz Lesbianoa lana hartu dute
ardatz lana osatzeko. Wittigen
iruditeria lesbikoak behin eta be-
rriz ekartzen du gogora irlaren
ideia. Egilea Lesbos eta Safora
itzultzen da, eta Dostopias kon-
painiako artistek ere beste ho-
rrenbeste egin nahi dute. Baina
ezinezkoa izango zaie.
4.
‘ANARKIA RELACIONAL’
Lesbianismoa ikusarazten duen
beste lan bat da Anarkia relacio-
nal. Opil artisauak egiten trebeak
eta adituak diren beste garai bate-
ko bi emakume ditu protagonis-
ta: Mila Espiga eta Belen Cruz. Us-
tez nahastu egin direlako agertu-
ko dira Puro Bollo jaialdian.
Euren artearen erakustaldia egin-
go dute. Alegia, opilak egingo di-
tuzte. Jaialdian daudela, LGTB
terminologian murgilduta aurki-
tuko dute euren burua. Termino-
logia hori eta bere esanahia eta
errealitatea ulertu nahi dituzte.
Gustura egongo dira espazio li-
bertario horretan.
BESTEAK
Ikuskizun hutsez harago joan
nahi izan dute Puro Bollo jaialdia-
ren antolatzaileek. «Ataletako
batzuk ikusteko eta gozatzeko
izango dira. Baina badaude beste
batzuk esertzeko, hitz egiteko,
hausnartzeko eta batzuk beste-
engandik ikasteko. Eztabaidara-
ko eta ekintzarako espazioak
egongo dira taldean antolatutako
jardueretan zein praktika artisti-
koetan. Guretzako biak baitoaz
lotuta: praktika artistikoak ekin-
tza politikorako erreminta bat
dira».
Bihar goizean hartuko dituzte
emanaldirik teorikoenak. «Les-
bianismoa antzerkiaren mun-
duan normalizatzeko ideia azter-
tu eta landuko dugu. Hori egitea
posible bada behintzat». Zergatik
ez dago gai lesbikoak lantzen di-
tuen antzerki ekoizpenik?Galde-
ra horri erantzuten ahaleginduko
dira Alicia Casado eta Magda de
Santos.
Gozamenerako saioek okupa-
tuko dituzte hainbat arloren gai-
neko hausnarketa sakona hartu
duten agertokiak ere. Bihar, esa-
terako, Sokak eta lumak ikuski-
zunean Lesbosetik Bilborako bi-
daia poetikoa irudikatuko dute.
Bertan ariko dira Lo Sosa Guedes
Kanariar Irletan jaiotako musika-
ria eta Idoia Carramiñana eta Hai-
zea Murgia poeta bilbotarrak.
Bestalde, erritmoak eta espe-
rientziak taula gainean jarriko di-
tuzte Sare Lesbianistak eta Soko-
lek. Una de cal y otra de arena
ikuskizunean lesbofobia, itxaro-
pen galduak, errebeldia, sexua
eta sexualitatea izango dituzte az-
tergai, besteak beste. Erritmo eta
esperientziak uztartuta sortzen
dituzten polifoniak aurkeztuko
dizkiete ikus-entzuleei.
Flamenkoak bestelako doinu
eta erritmoak eramango ditu
agertokira. Doinu sentituak, in-
dartsuak, kolpeak eta takoi jotze-
ak dakartza A base de palos, solo
el flamenco lanak. Indar horixe
bera helaraziko diete Peskadilleis
taldeko kideek Badulaken jaial-
diari agur esateko antolatu duten
festara gerturatzen direnei. Han
ere, aldarrikapena izango da na-
gusi. Hitzak, doinuak, hausnar-
ketak, kolektiboaren barruan.
Puro Bollo jaialdiko hainbat
ikuskizunetarako sarrerak erosi
behar dira. Gaurko antzezlan la-
burretarako sarrerak lortzeko,
histeriakolektiboa@gmail.com
helbidera idatzi behar da, hain
zuzen ere. Baita bazkarirako erre-
serba egiteko ere.
Informazio gehiago
nahi izanez gero,
jo webgune honetara:
histeriak.org
@
MUSIKA
AREATZA4 Villains.
bBihar, 22:30ean, Aldamin tabernan.
ARRIGORRIAGATwin Melody.
bGaur, 20:00etan, Lonbo aretoan.
BARAKALDOMystifier
eta Craven Idol.
bGaur, 20:00etan, Edaskan.
BARAKALDODowntown Brigade.
bGaur, 20:00etan, El Tubon.
BARAKALDOEl Abuelo.
bGaur, 20:00etan, La Vieja Bandan.
BARAKALDORed Soil
eta Song of Anhubis.
bBihar, 19:30ean, Mendigon.
BARAKALDOLowe Band.
bBihar, 21:00etan, Loizagan.
BASAURILurpekariak.bAsteazkenean, 20:30ean,
Social antzokian.
BERMEORise to Fall, Vhaldemar,
Morphium eta Etorkizun Beltza.
bBihar, 21:00etan, Kafe Antzokian.
BILBOBilboko Orkestra Sinfonikoa:
2001: A Musical Odyssey.
bGaur, 19:30ean, Euskaldunan.
BILBOPablo Perea.
bGaur, 20:00etan, Cotton Cluben.
BILBOSpiders, Sin In The Flesh
eta Chivo.
bGaur, 20:00etan, Santana 27n.
BILBORrucculla, Mark Luva
eta Kris II.
bGaur, 20:00etan, Muelle tabernan.
BILBOGospel Bilbao.
bGaur, 20:00etan, Deustuko
Unibertsitateko kapera gotikoan.
BILBOTxo Braceras.
bGaur, 20:30ean, Campa
de los Ingleses tabernan.
BILBOLos Cosmeticos eta Sua.
bGaur, 20:30ean, Shaken.
BILBOLuigi Stream.
bGaur, 21:00etan, Luber tabernan.
BILBOCoppel.
bGaur, 21:00etan, Itsas Museoan.
BILBOThe Fuzillis.
bGaur, 21:30ean, Azkenan.
BILBOMoonshine Whiskey.
bGaur, 21:30ean, Irish Stonesen.
BILBOCooper.
bGaur, 22:00etan, Stage Liven.
BILBOD Ark.
bGaur, 22:30ean, Ambigun.
BILBOMazmorra eta
Micky & The Buzz.
bGaur, 23:00etan, Kafe Antzokian.
BILBOWillow eta Bihotza.
bGaur, 01:00ean, Kafe Antzokian.
BILBOChristina Rosenvinge:
Un Cinzano entre amigos
elkarrizketa musikatua.
bBihar, 12:30ean, Satelite T-n.
BILBOCarlos Velasco Trio.
bBihar, 12:30ean, La Riberan.
BILBOLuis Guitarra & Carmen
Sara: Relatos y canciones para
despertar el alma.
bBihar, 18:00etan, Arrupe etxean.
BILBOBrothers In Band:
The Very Best of Dire Straits.
bBihar, 20:30ean, Euskaldunan.
BILBOPapawanda.
bBihar, 20:30ean, Cotton Cluben.
BILBOGonzalo Portugal.
bBihar, 20:30ean, RocknRollan.
BILBOTriangulo Inverso.
bBihar, 20:30ean, Shaken.
BILBOBejo eta DJ Pimp.
bBihar, 20:30ean, Santana 27n.
BILBOValkyria eta Kauce.
bBihar, 20:45ean, Bilborocken.
BILBOUzzhuaia.
bBihar, 21:00etan, Stage Liven.
BILBOLuis Alvarado, Aizpea de
Atxa, Dissolvs, Ssalnk, Fernando
Carvalho eta Oyatala.
bBihar, 21:00etan, Le Larraskiton.
BILBOPenkoletas Sisters
Feminista Show.
bBihar, 21:00etan, Hika Ateneoan.
BILBOElder.
bBihar, 21:00etan, Santana 27n.
BILBOMaribel La Canija.
bBihar, 21:00etan, Hacerian.
BILBOManolo Garcia.
bBihar, 21:00etan, Bilbao Arenan.
BILBOLa Furia eta Che Sudaka.
bBihar, 21:30ean, Itsas Museoan.
BILBOHuerfanos de Krahe.
bBihar, 22:00etan, Azkenan.
BILBOAnari.
bBihar, 22:30ean, Kafe Antzokian.
BILBOPeon Kurtz.
bBihar, 22:30ean, Ambigun.
BILBOUdaleko Musika Banda:
Topaketak zazpigarren artearekin.
b Igandean, 12:00etan,
Euskaldunan.
BILBO Irati Bilbao & Matias Kaplun
Duo.
b Igandean, 12:30ean, La Riberan.
BILBOPatricia Lazaro.
b Igandean, 13:30ean, Satelite T-n.
BILBOAdam Giles Levy.
b Igandean, 18:30ean, Coppolan.
BILBO Jaime Esteve Almeda,
Diana Perez Custodio, Xoan-Xil
Lopez, Clarence Barlow eta
Juan Jose Raposo.
b Igandean, 18:30ean,
Le Larraskiton.
BILBOThe Magpie Salute.
b Igandean, 18:45ean,
Kafe Antzokian.
BILBODiego Cruz & Marcos
Sendarrubias.
b Igandean, 19:00etan,
Itsas Museoan.
BILBOMiroslav Vitous & Emil
Viklicky.
b Igandean, 20:00etan, BBK
aretoan.
BILBOMikel Urdangarin.
bAstelehenean, 19:30ean,
Euskaltzaindiaren egoitzan.
BILBOBilboko Orkestra Sinfonikoa:
Bakarlari handiak errezitaldian.
bAstelehenean, 19:30ean,
Euskaldunan.
BILBOLouis Laurain: Unique Horns.
bAsteazkenean, 20:00etan,
MEM Exhibition Hall-en.
BILBOKatia eta Marielle Labeque:
Amoria.
bOstegunean, 19:30ean, Arriagan.
BILBOFerenc Nemeth Band.
bOstegunean, 20:00etan,
Conde Duque hotelean.
BILBO Josemi Carmona & Javier
Colina & Bandolero: De cerca.
bOstegunean, 20:00etan,
Campos Eliseos antzokian.
BILBO Javier Marculet
eta Arantza Gaztañaga.
bOstegunean, 20:00etan,
MEM Exhibition Hall-en.
BILBODorian.
bOstegunean, 21:30ean,
Kafe Antzokian.
DURANGOLuhartz.
bBihar, 17:00etan, Landako
gunean.
ELORRIODani Pozo Quartet.
bGaur, 22:30ean, Arriola ateneoan.
ELORRIOLonj Blues.
bBihar, 22:30ean, Arriola ateneoan.
ELORRIOBroken Brothers Brass
Band.
b Igandean, 20:00etan, gaztetxean.
ELORRIOThe Cherry Boppers.
bOstegunean, 21:30ean, Arriola
ateneoan.
GETXORed Clover.
bGaur, 21:00etan, Azkena Romon.
GETXOLove Masacre eta Urrats.
bGaur, 22:00etan, Iturgitxiko karpan.
GETXORosebud.
bGaur, 22:30ean, Zear Biden.
GETXO2zio eta Gigatron.
bBihar, 21:30ean, Iturgitxiko karpan.
GETXO Irutasun abesbatza.
b Igandean, 20:00etan, Tourseko
San Martin elizan.
IGORREEskean Kristo.bGaur, 21:30ean, Kiñu gaztetxean.
MUNGIARocksarito Band.
bBihar, 22:30ean, Zubikoan.
PORTUGALETETe Mamas
& T’Empapas.
bGaur, 20:00etan, La Perdizen.
PORTUGALETESimplemente
Iñigo.
bGaur, 20:30ean, Allende Berrin.
PORTUGALETEBanda Magnetica.
bGaur, 21:00etan, Arana tabernan.
PORTUGALETEZiztada & Rlantzeta Mugalari.
bBihar, 21:30ean, Merkatuan.
SANTURTZIDaniela Mocosch eta
Pedro Guallar organo jotzaileak.
bGaur, 20:30ean, San Jorge elizan.
SANTURTZISan Anton eta Lagun Zaharrak abesbatzak.
bBihar, 20:30ean, San Jorge elizan.
SOPELACharlie Cosh & Mikel
Gaztañaga.
bBihar, 20:30ean, Horkonponen.
SOPELAShintra eta Deimocracy.
bBihar, 21:00etan, Plaza Beltzan.
ZALLAAlos Quartet, Oreka TX
eta Amaia Elizaran: Garden.
bGaur, 20:00etan, zine antzokian.
ZALLAMichael’s Legacy.
bBihar, 20:00etan, zine antzokian.
ZORNOTZAParabellum
eta Gatillazo.
bBihar, 21:30ean, Zelaieta plazan.
ANTZERKIA
ABADIÑOHuts Teatroa: Hozkailua.
bBihar, 19:00etan, Errota
kultur etxean.
ARRIGORRIAGAZirtaka: Ongi
etorri, lagun.
b Igandean, 12:30ean, Lonbo
aretoan.
Bilbo b MEM jaialdia
Arte esperimentalen plazaAzaroaren 24ra arte, MEM Arte Esperimentalen Nazioarteko Jaialdiak
gisa guztietako saioak ekarriko ditu Bilbora. Bihar, Adriano Spatolari
gorazarre egingo diote MEM Exhibition Hallen, 17:00etatik 22:00etara.
Giovanni Fontanak —argazkian— performancea ere egingo du. HITZA
14 BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9aAgenda
BALMASEDAZanguango Teatro:
Esto no me lo esperaba.
bBihar, 20:00etan, Klaret antzokian.
BARAKALDOTeatro Paraiso:
Xocolat.
bBihar, 18:00etan, Gurutzetako
kultur etxean.
BARAKALDOTanttaka:
Izoztutako haizea bezala.
bBihar, 20:30ean, Barakaldo
antzokian.
BARAKALDOHistoria de un coche.
bBihar, 21:00etan, eta igandean,
19:00etan, Arimaktoren.
BASAURILa Enana Naranja:
Kontukantari 2. Mendian ibiltari.
b Igandean, 12:30ean, Social
antzokian.
BERANGO Juego de Damas:
Area de servicio.
bBihar, 19:00etan, Berango
antzokian.
BERRIZArena en los Bolsillos:
Kanpoaldea toki bat da.
bGaur, 17:00etan, kultur etxean.
BERRIZNode: Cronopia.
bBihar, 20:00etan, kultur etxean.
BILBOMarina Merino eta Rosa
Quintana: La gran depresión.
bGaur, 19:30ean, Begoñako
udaltegian.
BILBORafael Alvarez ‘El Brujo’:
La luz oscura.
bGaur eta bihar, 20:00etan,
eta igandean, 19:00etan,
Campos Eliseos antzokian.
BILBOEl Temple & Pabiloi 6: VES.
bGaur eta bihar, 20:00etan, eta
igandean, 19:00etan, Pabiloi 6-n.
BILBOPuro Bollo: Mila Espiga eta
Belen Cruzen Anarkia relacional,
eta Lina M.S. Calderoren Solita.
bGaur, 21:00etan, 22:00etan
eta 23:00etan, Karpinterian.
BILBONacho Garcia: Estoy mayor.
bGaur, 21:00etan, Bilborocken.
BILBOPuro Bollo. Dostopias:
Si alguien pronunciara tu nombre.
bGaur, 00:00etan, eta bihar,
19:00etan, Karmelan.
BILBOAlberto Casado eta
Rober Bodegas: Pantomima Full.
bBihar, 19:30ean eta 22:00etan,
Euskaldunan.
BILBOLa Abadia: Unamuno:
venceréis pero no convenceréis.
bBihar, 19:30ean, eta igandean,
19:00etan, Arriaga antzokian.
BILBOGiovanni Fontana, Julien
Blaine eta Bartolome Ferrando.
bBihar, 20:00etan,
MEM Exhibition Hall-en.
BILBOScartaris: Hamlet en la
oscuridad.
bBihar, 20:30ean, Campos Eliseos
antzokian.
BILBOFabricio Lamoncharen
Jaula de grilloseta Noish.
b Igandean, 12:00etatik 16:00etara,
MEM Exhibition Hall-en.
BILBOThe Funes Troup: Aukerak.
b Igandean, 13:00etan, Zawp-en.
BILBOPollo Rosa: Las amistades
de Gertrudis.
b Igandean, 19:00etan, Hacerian.
BILBOMaria Hervas & Serena:
Iphigenia en Vallecas.
bAsteartean eta asteazkenean,
19:30ean, Arriaga antzokian.
BILBOLaberinto: Cuando estemos
más tranquilas.
bOstegunean, 19:00etan,
Solokoetxe ikastetxean.
DURANGODejabu: Linbo planeta.
b Igandean, 18:00etan,
San Agustin kulturgunean.
ERMUARon Lala: Crimen y telón.
bGaur, 22:15ean, Ermua antzokian.
LEIOATurukutupa: Rezikletas.
bBihar, 13:00etan, Lamiakoko
metro geltokiko plazan; eta
igandean, 13:00etan, Manuel
de Irujo plazan.
LEIOABenetan Be: Inondik inora.
b Igandean, 18:00etan,
Kultur Leioan.
MARKINA-XEMEINAxut: Zazpi
senideko.
bBihar, 19:00etan, Uni frontoian.
MUNGIALa Enana Naranja:
Kontukantari 2. Mendian ibiltari.
bBihar, 18:30ean, Olalde aretoan.
SANTURTZITenemos Gato:
Felicidad.
bGaur, 20:30ean, Serantes
aretoan.
SANTURTZIChevi Muraday
eta Kiti Manver: Sensible.
bBihar, 20:30ean, Serantes
aretoan.
SANTURTZIPez Limbo: Oxido.
bOstegunean, 20:30ean,
Serantes aretoan.
SESTAOGorka Aginagalde
eta Gurutze Beitia: A Gussssto!.
bGaur, 19:30ean eta 21:30ean,
Musika Eskolan.
SOPELAAtx Teatroa: 7ak bat.
Gaiztoetan gaiztoenak.
bGaur, 20:00etan, Kurtzio
kultur etxean.
UGAO Itzel: Bizimiñak.
bGaur, 20:00etan, Jane jauregian.
DANTZA
ARRIETAZapatariñe: Su ganean
jantzan.
bGaur, 19:30ean, frontoian.
Elorrio b Musika
Jazz eta blues jaia ArriolanElorrioko ateneoa jazz eta blues musikak hartuko du, azaroaren 18ra arte.
Gaur, Dani Pozo Quartet ariko da; bihar, Lonj Blues; igandean, Broken
Brothers Brass Band —argazkian—, gaztetxean; eta, datorren astean,
The Cherry Boppers, Angel Unzu, Hector Watt eta Tobacco Road. HITZA
BARAKALDODantzaz: Growing
Young.
bGaur, 20:30ean, Barakaldo
antzokian.
BASAURIKukai & Sharon Fridman:
Erritu.
bBihar, 20:30ean, Social antzokian.
BILBOOlga Pericet: Enfoque.
bBihar, 20:00etan, Fundicion-en.
BILBOBallet Nacional Sodre
& Igor Yebra: Confluencias.
bAstelehenean, 20:00etan,
Euskaldunan.
BILBOGelabert Azzopardi:
Preludis, Al Caponeeta Fandango.
bAsteartean, 20:00etan,
Bizkaia aretoan.
FORUAUrdaibai taldea.
b Igandean, 13:30ean, plazan.
GALDAKAOAukeran: Maurizia.
bGaur, 21:00etan, Torrezabalen.
GETXODantza erakustaldia
eta Juanjo G. Mendibil Aurresku
Txapelketa.
bBihar, 18:00etan, Algortako
ikastolan.
GETXOAgurra: euskal dantzen
erakustaldia.
b Igandean, 12:30ean, Algortako
ikastolan.
LEIOAExcentrica: La maldición
de los hombres Malboro.
bGaur, 20:00etan, Kultur Leioan.
MUNDAKABusturialdeko
Dantzari Eguna.
bBihar, 19:30ean, Isla Kale
kiroldegian.
ZORNOTZAElirale: Artha.
bGaur, 20:15ean, Zornotza aretoan.
BERTSOLARITZA
ARRIETAXabat Galletebeitia,
Ibon Larrazabal eta Fredi Paia.
b Igandean, 13:30ean, plazan.
BILBOBollo saioa: Amaia Agirre,
Maider Arregi eta Saioa Alkaiza.
bGaur, 18:00etan, Urkiola tabernan.
BILBOBertso bazkaria:
Uxue Alberdi eta Jon Maia.
bBihar, 14:30ean, Hika Ateneoan.
GETXOBihotza Gazte: Xabier
Zeberio eta Juan Jose Eizmendi
Loidisaletxe II.a.
bGaur, 20:30ean, Azebarrin.
LEIOANerea Ibarzabal eta
Ane Labaka.
bAsteazkenean, 12:00etan, EHUn.
MALLABIABertsolari Gazteen
Mallabiko Txapelketa. Bertso afa-
ria: Peru Abarrategi, Aitor Bizkarra,
Haritz Mujika eta Mikel Tapia.
bGaur, 21:30ean, Trabaku Goiko
jatetxean.
OROZKOBertso afaria:
Unai Iturriaga eta Maialen Lujanbio.
bGaur, 21:00etan, eskolako
jantokian.
HITZALDIAK
BILBOErramun Osa eta Miriam
Urkia: Euskaltzaindia XXI. mendean.
bAsteazkenean, 11:00etan,
Kafe Antzokian.
GERNIKA-LUMOKeko Alonso:
Egungo basoen egoera eta Kolore
Guztietako Basoak proposamena.
bAsteartean, 20:00etan, Elai-Alai
aretoan.
GETXOKepa Altonaga: Euskara
batua, etsai ala lagun.
bBihar, 19:30ean, Azebarrin.
IKUS-ENTZUNEZKOAK
BILBOZinema Kurduaren Zikloa:
El sol del Nord.
bAstelehenean, 19:30ean,
Bilborocken.
BESTELAKOAK
BARAKALDOToni Bright magoa:
No te creas la verdad.
b Igandean, 19:00etan, Barakaldo
antzokian.
BERANGOTor magoa.
b Igandean, 18:00etan, Berango
antzokian.
BERRIATUANerea Ariznabarreta
eta Mariano Hurtado: Ezberdin
bezain eder ipuin musikatua.
bOstegunean, 18:00etan, kultur
etxean.
BILBOPuro Bollo. Cuerdas y plumas
poesia emanaldi musikatua:
Idoia Carramiñana, Haizea Murgia
eta Lo Sosa Guedes.
bBihar, 17:00etan, Karmelan.
DURANGOAgurrik gabeak,
borrokalari antifaxisten omenezko
ekitaldia.
b Igandean, 18:00etan,
Plateruenan.
ERMUASan Martin azoka.
bBihar, 11:00etan, Orbe
Kardinalaren plazan.
MUSKIZSun magoa: Spectacular
Magic.
bBihar, 19:30ean, Meatzari
aretoan.
15BIZKAIKO HITZAOstirala, 2018ko azaroaren 9a Agenda
Natalia Salazar Orbe
Lainoetan murgilduta,
horietatik gora egi-
nez unibertsoa kon-
kistatu guran dirudi-
ten haitzez osatutako
gailurrak agerian. Haitzak, ga-
raieran. Arbolen berdea eta ma-
rroi gorrixka, beheragoko malde-
tan. Atsedenaldi pausaturako
agertokia eskaintzen du historia
ezagutzeko aukera ematen duen
jolas eremuak, Urkiolako Parke
Naturalaren mugen barruan da-
goen Neberondoaren aurrean.
Antzina izotza zer-nola kontser-
batzen zuten ezagutzeko leku
aproposa da.
Inguruko elementurik bitxiena
horixe du: hozkailua. Kupula
itxurako eraikuntza bitxi horrek
ematen dio izena eremuari, gai-
nera. Era horretako hozkailuak
ohikoak ziren mendietan. Ba-
rruan gordetzen zen neguan jau-
sitako elurra. Biltegi horiei esker,
inguruetako herriek luzaroago
izaten zuten izotza.
Hozkailuak udalenak izaten zi-
ren, sarri asko. Ustiatzeko aukera
enkantean ateratzen zuten, eta
lortzen zuenak kudeatzen zituen.
Putzu sakonak elurrez bete, hoz-
kailua zaindu eta erosleentzat
izotza ebakitzeko betebeharra
izaten zuen.
Gaur egun ez da hozkailu gisa
erabiltzen. Bere inguruaren an-
tzera, atsedena du eginbehar na-
gusi. Baita atsedenerako tartea
hartu nahi dutenentzako aterpe
gisa jardutea ere.
Elurra bildu eta izotza gorde-
tzeko zuen hobi sakona aspaldi
zigilatu zuten. Harlanduz eraiki-
tako goialdeko kupula aterpe gisa
egokituta dago. Tximinia du ba-
rruan, eta inguruan aulki batzuk
jarri dizkiote. Mendi bidean ego-
nik, ganadua barruan ez sartzeko
ate birakaria jarri diote sarreran,
abereek barrualdea hondatzea
saihesteko.
Historian atzera egin eta arba-
soen bizimoduari buruz gehiago
ikasteko aukera emateaz gain,
ibilaldiak ikuspegi ikusgarriak
ere eskainiko dizkio bisitariari.
Begien aurrean dauden mendi
gailur guztien artean Mugarra na-
barmentzen da. Iparraldeko aur-
pegia erakusten dio Neberondo-
an atsedenerako zein gozamene-
rako tartea hartzen duenari.
Malda gogorra ikus daiteke;
gailurrerako haitzen artean ezku-
tatutako meatze ahoak agerian
dituela. Horiek ere inguruaren
historiaren lekuko isilak dira.
Haitz horietatik minerala atera-
tzen baitzuten aspaldi.
Espezieen elkarbizitzaren le-
kuko ere bada eremua. Pinuen
ondoan, jatorrizko basoaren az-
tarnak ageri dira. Malda handie-
tan Kantauriko artadiz osatutako
guneak daude. Leku preziatuak
eta babestu beharrekoak
dira. Hori guztia, atsede-
nerako zein mokadua
hartu eta eguna igarotze-
ko aukera ematen duen
eremutik begiratuta iku-
si eta azter daitekeena: eremuak
berak berezko dituen lurren go-
rabeheretan pausatuta dauden
mahaietatik behatuta, antzokiko
besaulkiak balira bezala.
Natura eta historia uztartzen ditueningurune bitxia dago Durangon.Neberondoa esaten diote, eta kupulaitxurako eraikin bati zor dio izena. Bertanneguko elurra biltzen zuten antzina,izotza luzaroan izateko.
Hozkailuaaterpebilakatuta
Gaur egun tximinia bat eta aulkiak ditu Neberondoko elur biltegia izandako eraikinak. DURANGOKO UDALA
Mugarra mendia da Neberondotik ikus daitekeen gailur ikusgarrienetako bat. DURANGOKO UDALA
BIZKAIKO HITZAOSTIRALA, 2018ko azaroaren 9a
Zuzendaria: Aitziber Laskibar Lizarribar. Argitaratzailea: Bizkaiko Hedabideak SM.Lege gordailua: SS-1515-2010 ISSN: 2173-1721
www.bizkaia.hitza.eus bbizkaia@hitza.eus
sBIZKAIA MAITE
Arbasoen bizimoduari buruzikasteko aukera emateaz gain,ikuspegi ikusgarriak ereeskainiko dizkio bisitariari