HISTORIAURREA
Paleolitoa
- Duela 5.000.000 urte inguru lehen gizakiak sortu ziren. Paleolitoa lehen gizakiak sortu zirenetik
nekazaritza eta abeltzaintza sortu arte da.
- Gizaki hauek nomadak ziren, leku batetik bestera mugitzen ziren elikagai bila. Lanabesak harriak
zizelkatuz lortzen zituzten.
- Elikatzeko, ehizatik, arrantzatik eta fruituak biltzetik bizi ziren. Animalietatik haragia, hezurrak eta
larrua lortzen zituzten.
- Hasieran, elikagaiak gordinik jaten zituzten. Sua egiten ikasi zutenean, janaria prestatzen hasi
ziren.
- Tributan bizi zien eta aire zabalean, haitzuloetan edo etxoletan bizi ziren.
- Haitzuloetan animaliak marrazten zituzten, bakarka zein taldeka.
6.GAIA
HISTORIAURREA
ETA AINTZINAROA
Neolitoa
- Duela 10.000 urte inguru abeltzaintza sortu zen. Animaliak etxekotu zituzten. Aldi berean,
nekazaritza sortu zen eta landatzen hasi ziren.
- Gizakiak sedentario bihurtu ziren eta herrixkak sortu ziren. Normalean, herrixkak ibai ertzetatik
hurbil egiten zituzten.
- Lurra lantzeko lanabesak egin zituzten; aitzurrak, igitaiak, errotak…
- Zeramika sortu zen, buztinez egindako ontziak egiten hasi ziren.
- Haitzuloetan, animaliak marrazteaz gain, pertsonak ere marrazten hasi zien.
Metal aroa
- Duela 7.000 urte inguru gizakiak objektuak egiteko metala
urtzen hasi ziren.
Batez ere, kobrea, brontzea eta burdina.
Metal horiekin armak, apaingarriak eta lanabesak egiten
zituzten.
- Herrixkak pixkanaka-pixkanaka hazi egin ziren eta hiri
bilakatu ziren. Hiriak harresiz inguratuta zeuden.
- Hirietan lanbide berri batzuk sortu ziren, adibidez,
eskulangileak.
- Merkataritza garatu egin zen.
Gurdiak erabiltzen hasi ziren.
Itsasontzietan haize-oihalei esker, abiadura
handiagoa lortu zen.
- Gizakiak monumentu megalitikoak eraikitzen hasi ziren;
Iruinarriak (bertikalean jarritako harri luze handiak)
Trikuharriak (harri zabal batek estalitako harri bertikal
handiak)
Harrespilak (zirkulu bat osatzen duten harri bertikalak)
Oiatzun (Gipuzkoa)
AINTZINAROA IBERIAR PENINTSULAN
Zeltak
- Penintsulako iparraldean eta erdialdean bizi
ziren.
- Harresidun herrixkak sortu zituzten eremu
garaietan.
Iberiarrak
- Penintsulako hegoaldeko eta ekialdeko
lurretan bizi ziren.
- Harresidun herrixkak sortu zituzten eremu
garaietan.
Zeltak
- Tributan antolatzen ziren eta oso trebeak
ziren burdinazko eta brontzezko objektuak
egiten.
- Ez zuten idazketa ezagutzen eta ez zuten
diru propiorik.
Iberiarrak
- Tributan antolatzen ziren eta errege batek
gobernatzen zuen.
- Idazketa ezagutzen zuten eta beren dirua
zuten.
AINTZINAROA. FENIZIARRAK, KARTAGOARRAK ETA GREZIARRAK
Euskaldunak
Zeltak Iberiarrak
Feniziarrak
- Duela 2.600 urte inguru beste
herri kolonizatzaile bat sortu zen.
- Iberiar penintsulako hegoaldera
iritsi ziren.
- Merkatari apartak ziren.
Kartagoarrak
- Duela 2.300 urte inguru iritsi
ziren Iberiar penintsulara.
- Afrikako iparraldetik etorri
ziren.
- Herri gerrazalea zen eta
batez ere, erromatarrei aurre
egin zieten.
Greziarrak
- Duela 3.000 urte inguru greziar
zibilizazioa jaio zen.
- Iberiar penintsulako ekialdera
iritsi ziren.
- Polis nagusiak Atenas eta
Esparta izan ziren.
Feniziarrak
- Nabigazio berrikuntza batzuk
asmatu zituzten.
- Gaur egun erabiltzen dugun
alfabetoa, haiek erabili zutena
izan zen.
Kartagoarrak
- Erromatarrek garaipena
lortu zuten eta kartagoarren
zibilizazioa desagertu zen.
Greziarrak
- Polisaren barruan:
Akropolian eraikin
garrantzitsuenak biltzen
ziren (tenpluak adb.).
Agora plaza bat zen
Feniziarrak
Kartagoarrak erromatarren kontra
Greziarren agora
AINTZINAROA. ERROMATARREN GARIA
- K.a. 753. urtean Italiako penintsularen erdian bizi ziren tribuak batu ziren eta Erroma hiria sortu
zuten.
- Inperio handia sortu zuten legioei esker. Inperioak 476. urtera arte iraun zuen.
- K.a. 218 urtean Iberiar penintsulara iritsi ziren eta konkistatu zuten, kartagoarrak penintsulatik
kanporatzen.
- Izena jarri zioten penintsulari: Hispania.
- Bost probintzia eratu zituzten. Probintzia bakoitzak gobernadore bat zuen.
- Hiri asko sortu zituzten.
Eraikin sendoak egiten zituzten, hala
nola, anfiteatroak (gladiadoreak eta
piztiak), antzokiak (aktoreak), zirkuak
(zaldi-koadrigak), termak (bainuak hartu)
eta tenpluak (jainko-jainkosak gurtzeko).
Hirietan garaipen-arkuak, galtzadak,
zubiak eta akueduktuak eraiki zituzten.
- Tenplu asko eraiki zituzten haien jainko-jainkosak gurtzeko. Jesus Nazaretekoa hil eta gero,
lehen kristauak jazarri zituzten, baina gero, I. mendean, kristautasuna Erromatar Inperioaren erlijio
ofizial bilakatu zen.
- Eraikinak eskulturekin apaintzen zituzten, hormetan pinturak margotzen zituzten eta lurrean
mosaikoak osatzen zituzten (koloretako pieza txikiz egindako teselak).
- Gizartean esklaboak eta pertsona libreak zeuden (gehienak plebeioak ziren, eta aberatsenak
patrizioak ziren).
- Beren hizkuntza zabaldu zuten erresuma osotik; latina. Erromatarren aurreko hizkuntza bakarrak
iraun zuen: euskarak.
- Erromatarrek utzitako ondarea izugarri handia izan zen.
- Bi etxebizitza mota zegoen; insulae eta domus.
Insulae izenekoetan plebeioak bizi ziren. Etxe txikiak ziren, zenbait solairukoak ziren eta
hainbat familia bizi ziren.
Domus izenekoetan patrizioak bizi ziren, etxebizitzaren erdian patio bat zegoen eta familia
bakar bat bizi zen.
- Baina biztanle gehienak landa-eremuan bizi ziren.
Aberatsenek, etxe handi bat zuten, villa izenekoa. Pobreenek lursailak lantzen zituzten.
Batzuk esklaboak ziren eta oso lan gogorra egiten zuten.
Garia, mahatsondoa, olibondoa, fruta-arbolak, barazkiak, lekaleak eta abar lantzen zituzten.
BIBLIOGRAFÍA
Atxega et al., (2015), Gizarte Zientziak. Lehen Hezkuntza 4. Etxebarri, Bizkaia: Santillana Educación, S. L.
https://www.google.es/search?q=paleolitico&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwiCn8fHgp3hAhUCHxoKHZkABe8Q_AUIDigB&biw=1366
&bih=604#imgrc=sfpg1XfexPVjBM:
https://www.google.es/search?q=paleolitico&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwiCn8fHgp3hAhUCHxoKHZkABe8Q_AUIDigB&biw=1366
&bih=604#imgrc=0ZykXhDUNKJQtM:
https://www.google.es/search?q=paleolitico&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwiCn8fHgp3hAhUCHxoKHZkABe8Q_AUIDigB&biw=1366
&bih=604#imgrc=0ZykXhDUNKJQtM:
https://www.google.es/search?biw=1366&bih=604&tbm=isch&sa=1&ei=sKaYXPvPHYSKlwTAxZOYCw&q=neolitico&oq=neolitico&gs_l=img.3..0l10.
993.993..1167...0.0..0.82.82.1......0....1..gws-wiz-img.1nro1sfnRHQ#imgrc=z7MySFPRQ7XsnM:
https://www.google.es/search?biw=1366&bih=604&tbm=isch&sa=1&ei=o6iYXIfJI8GBur4Py8iH0Ak&q=prehistoria+edad+de+hierro&oq=prehistoria+
hierro&gs_l=img.1.1.0j0i8i30.12418.21070..23347...0.0..0.183.4061.23j19......0....1..gws-wiz-img.....0..0i67.0jRp6lAmNi8#imgrc=jE5fbFXofZ_6VM:
https://www.google.es/search?biw=1366&bih=604&tbm=isch&sa=1&ei=vKiYXO_dGNHYaPCBsIAI&q=murallas+prehistoria&oq=murallas+prehistori
a&gs_l=img.3...189571.197838..197948...4.0..0.169.3582.33j8......0....1..gws-wiz-img.....0..0j0i67j0i8i30j0i24.qn_RkpoOAmk#imgrc=QnSq__HZsp-
qzM:
https://www.google.es/search?biw=1366&bih=604&tbm=isch&sa=1&ei=HaqYXJXtCauAur4Pr5eP4Ak&q=artesanos+antiguos&oq=artesanos+antigu
os&gs_l=img.3..0j0i5i30.26130.29491..30009...0.0..0.120.1447.16j3......0....1..gws-wiz-img.......0i8i30j0i24.wwRgVq5ts68#imgrc=cNQzo3lvlEmvUM:
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&biw=1017&bih=714&tbm=isch&sa=1&ei=16-
YXISeMoTkgwfSw7S4Dg&q=monumentos+megaliticos+euskadi&oq=monumentos+megaliticos+euskadi&gs_l=img.3...4257.5521..6115...0.0..0.81.
575.8......0....1..gws-wiz-img.......0i30.Hw4jpXSBAhQ#imgrc=5RLjCsjxAB_P9M:
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&biw=1017&bih=714&tbm=isch&sa=1&ei=27CYXPu4PJCxgwe-
t5_4Cw&q=iberos+escritura&oq=iberos+escritura&gs_l=img.3..0i19.576304.580954..581459...4.0..0.108.1934.21j5......0....1..gws-wiz-
img.......0i8i30j0i30i19j0i8i30i19j0i30.mg1zVrRnFRA#imgrc=SnH4ZXRGFLfT5M:
https://www.google.es/search?biw=1366&bih=632&tbm=isch&sa=1&ei=XvGZXOOPJezM1fAPgeaJkAM&q=tribus+celtas&oq=tribus+celtas&gs_l=im
g.3..0l3j0i24l5.52646.55810..56334...0.0..0.89.1700.25......0....1..gws-wiz-
img.....0..0i8i30j0i10i67j0i67j0i30.f8O3QTzNvmE#imgrc=fRevt1fFnZMZ9M:
https://www.google.com/search?q=griegos+fenicios+y+cartagineses+en+espa%C3%B1a&client=firefox-b-
d&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwj61M37iqDhAhVSOhoKHSaHDbcQ_AUIDigB&biw=1280&bih=696#imgdii=ldVz6MfM2-
T7FM:&imgrc=mBczSqTgcoB8PM:
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&biw=1280&bih=696&tbm=isch&sa=1&ei=WECaXKG6HJaEjLsPl5-
pwAQ&q=fenicios+mercaderes&oq=fenicios+mercaderes&gs_l=img.3..0i8i30j0i24.1427168.1434925..1435522...2.0..5.367.9473.3j40j11j2......1....1.
.gws-wiz-img.....0..0i67j0j0i5i30j0i30.U75zVt2omS0#imgrc=S_WkCRru0fwl7M:
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&biw=1280&bih=696&tbm=isch&sa=1&ei=-
kWaXPmhDaCHjLsP062UiA0&q=cartaginenses+guerreros&oq=cartaginenses+guerreros&gs_l=img.3...83816.90522..91018...1.0..3.328.4402.3j25j
1j2......1....1..gws-wiz-img.....0..0i8i30j0i24j0j0i67j0i10j0i5i30j0i10i24.81ZDJXz-IRc#imgrc=xKqKrfbSJCmd_M:
https://www.google.com/search?client=firefox-b-
d&biw=1280&bih=696&tbm=isch&sa=1&ei=5kaaXKKJAfHOgwezuJ2gDg&q=fenicios+navegacion&oq=fenicios+navegacion&gs_l=img.3..0.744977.
753707..754325...9.0..3.396.7185.0j16j12j5......1....1..gws-wiz-img.....0..0i67j0i8i30j0i30j0i5i30j0i24.sS9rObf2o_U#imgrc=RxoFAmrRqGiBoM:
https://www.google.com/search?client=firefox-b-
d&biw=1280&bih=696&tbm=isch&sa=1&ei=20maXJ96m4KMuw_io4dI&q=fenicios+alfabeto&oq=fenicios+alfabeto&gs_l=img.3..0j0i8i30.177561.180
593..181054...0.0..0.169.1976.7j11......1....1..gws-wiz-img.......0i30j0i24j0i5i30.AfgHUZoqvf0#imgrc=sPMHUmZkHHPMtM:
https://www.google.com/search?client=firefox-b-d&biw=1280&bih=696&tbm=isch&sa=1&ei=iVmaXNu3JO-
IjLsPnKiB8A0&q=insulae+romana&oq=insulae+romana&gs_l=img.3..0l5j0i5i30j0i8i30l2j0i24l2.114400.118218..118639...0.0..3.259.3931.2j16j7......1
....1..gws-wiz-img.....0..0i67j0i30j0i10i30.mZqOPrzGGyw#imgrc=tdHBYjHvNMZwmM: