महाभारत - अनशुासन पव
दानधम पव १मृगुौतािदसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . १अाय ००१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १सदुश नोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ११अाय ००२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ११िवािमोपाानम .् . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०अाय ००३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०अाय ००४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २२शुवासवसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९अाय ००५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९दवैपुषकारबलाबलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२अाय ००६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२कमफलवण नम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८अाय ००७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८पूवण नम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१अाय ००८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१सगृालवानरसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४४अाय ००९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४४नीचोपदशेिनषधेः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७अाय ०१० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७ियो िनवासानािन . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५५
i
ii महाभारत - अनशुासन पव
अाय ०११ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५५भ गानोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८अाय ०१२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८शभुाशभुकम फलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६४अाय ०१३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६४उपमपूाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५िशववः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५अाय ०१४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५अाय ०१५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ८६अाय ०१६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ९२िशवसहनाम . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १००अाय ०१७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १००िशविुतमाहाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . ११७अाय ०१८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ११७अाविदवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १२४अाय ०१९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १२४अाय ०२० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १२७अाय ०२१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १३५अाय ०२२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १३८पापरीा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १४१अाय ०२३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १४१दवैिपदानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १४७अाय ०२४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १४७घाितपम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५७अाय ०२५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५७तीथ शसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५९अाय ०२६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १५९ग गाशसंनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १६६अाय ०२७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १६६मत गोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १७७अाय ०२८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १७७इमत गसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८०
महाभारत - अनशुासन पव iii
अाय ०२९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८०अाय ०३० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८२वीतहोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८४अाय ०३१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १८४पूपुषवण नम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९१अाय ०३२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९१ाणशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९४अाय ०३३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९४पिृथवीवासदुवेसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९७अाय ०३४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . १९७अाय ०३५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०१अाय ०३६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०३पापरीा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०६अाय ०३७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०६ीभावकथनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०८अाय ०३८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २०८अाय ०३९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २११िवपलुोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २१३अाय ०४० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २१३अाय ०४१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २१९अाय ०४२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २२३अाय ०४३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २२६िववाहधमा ः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २२९अाय ०४४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २२९अाय ०४५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २३६अाय ०४६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २३८िरिवभागः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २४०अाय ०४७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २४०वण सकंरः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २४७अाय ०४८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २४७पुिणिधः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५२अाय ०४९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५२
iv महाभारत - अनशुासन पव
वनोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५६अाय ०५० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५६वननषसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५९अाय ०५१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २५९वनकुिशकसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . २६५अाय ०५२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २६५अाय ०५३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २६९अाय ०५४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २७६अाय ०५५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २८१अाय ०५६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २८५यमिनयमफलािन . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २८७अाय ०५७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २८७ाणशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९२अाय ०५८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९२अितिथयः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९६अाय ०५९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९६ियधमा ः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९८अाय ०६० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . २९८भिूमदानशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३०१अाय ०६१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३०१अदानशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३११अाय ०६२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३११नयोगदानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३१६अाय ०६३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३१६कानािददानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२०अाय ०६४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२०ितलािददानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२३अाय ०६५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३२३पानीयदानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३०अाय ०६६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३०ितलािददानशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३२अाय ०६७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३२
महाभारत - अनशुासन पव v
गोदानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३६अाय ०६८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३६नगृोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३९अाय ०६९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३३९नािचकेतोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३४२अाय ०७० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३४२गोदािनकम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३४८अाय ०७१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३४८अाय ०७२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३५०अाय ०७३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३५५तिनयमफलम ्. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३५७अाय ०७४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३५७गोदािनकम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३६१अाय ०७५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३६१अाय ०७६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३६५अाय ०७७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३६९अाय ०७८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३७२अाय ०७९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३७५अाय ०८० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३७७ीगोसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८२अाय ०८१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८२गोलोकः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८५अाय ०८२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३८५सवुणिः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३९१अाय ०८३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३९१काि केयोिः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३९७अाय ०८४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ३९७अाय ०८५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४०७तारकवधः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१४अाय ०८६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१४ाकः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१८अाय ०८७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४१८
vi महाभारत - अनशुासन पव
अाय ०८८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४२०अाय ०८९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४२२अाय ०९० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४२४अाय ०९१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४२९अाय ०९२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३३तिवशषेाः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३६अाय ०९३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३६ितहदोषाः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३८अाय ०९४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४३८शपथाायः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४४४अाय ०९५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४४४अाय ०९६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४५६छोपानहोिः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४६३अाय ०९७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४६३छोपानहदानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४६७अाय ०९८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४६७आरामािदिनमा णम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७०अाय ०९९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७०बिलदानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७३अाय १०० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७३दीपािददानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७६अाय १०१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४७६पुािददानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४८३अाय १०२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४८३दीपािददानफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४८७अाय १०३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४८७हरणम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४९१अाय १०४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४९१हिकूटम ्. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४९५अाय १०५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ४९५अनशनमाहाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५०३अाय १०६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५०३
महाभारत - अनशुासन पव vii
आयुाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५०८अाय १०७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५०८ेकिनविृः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५२३अाय १०८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५२३उपवासिविधः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५२६अाय १०९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५२६उपवासफलम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५३३अाय ११० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५३३शौचानपुृा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५४७अाय १११ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५४७ससंारचम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५४९अाय ११२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५४९अाय ११३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५६२अाय ११४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५६५अिहंसाफलम .् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५६७अाय ११५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५६७अाय ११६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५६९अाय ११७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५७६कीटोपाानम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८१अाय ११८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८१अाय ११९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८४अाय १२० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८७मैयेिभा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८९अाय १२१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५८९अाय १२२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९२अाय १२३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९४शािडलीसमुनासवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९६अाय १२४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९६साशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९८अाय १२५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ५९८उमामहेरसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६०३अाय १२६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६०३
viii महाभारत - अनशुासन पव
अाय १२७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६०८अाय १२८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६१३अाय १२९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६२०अाय १३० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६२६अाय १३१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६३२अाय १३२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६३८अाय १३३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६४५अाय १३४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५१िवसुहनाम . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५८अाय १३५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६५८ाणशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६७२अाय १३६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६७२पवनाज ुनसवंादः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६७४अाय १३७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६७४अाय १३८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६७८अाय १३९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६८०अाय १४० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६८३अाय १४१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६८६अाय १४२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६८९कृमाहाम .् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६९२अाय १४३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६९२वा सोमाहाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६९७अाय १४४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ६९७ईरशसंा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७०३अाय १४५ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७०३अाय १४६ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७०७धम िनण यः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७११अाय १४७ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७११अाय १४८ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७१४यिुधिरः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७१८अाय १४९ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७१८धम सशंयः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२०
महाभारत - अनशुासन पव ix
अाय १५० . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२०वशंानकुीत नम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२१अाय १५१ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२१यिुधिरितयाणम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२७अाय १५२ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२७
भीगा रोहणपव ७२८भीगा नुा . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२८अाय १५३ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७२८भीगगमनम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७३४अाय १५४ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ७३४
॥ महाभारत अनशुासनपव ॥
दानधम पव
मृगुौतािदसवंादः
अाय ००१यिुधिर उवाच ॥
शमो बिवधाकारः सू उः िपतामह ।न च मे दय े शािरि कृदेमीशम ् ॥ ००१ ॥
अिथ बिवधा शािा यानघ ।कृते का न ु शािः ामािवधादिप ॥ ००२ ॥
शरािचतशरीरं िह तीणमदुी च ।शमं नोपलभे वीर ृतावे िचयन ् ॥ ००३ ॥
िधरणेाविसां वं यथाचलम ।्ां ा पुषा सीदे वषा िवाजुम ् ॥ ००४ ॥
अतः कतरं िकं न ु मृत े यितामहः ।
१
२ दानधम पव
इमामवां गिमतः िम ै रणािजरे ॥ ००५ ॥
तथवैाे नपृतयः सहपुाः सबावाः ॥ ००५ ॥
वयं िह धात राा कालमवुशानगुाः ।कृदें िनितं कम ाामः कां गितं नपृ ॥ ००६ ॥
अहं तव करः सुधकरथा ।न शािमिधगािम पयंां ःिखतं ितौ ॥ ००७ ॥
भी उवाच ॥
परतं कथं हतेमुाानमनपुयिस ।कमयिहाभाग सूं तेदतीियम ् ॥ ००८ ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्सवंादं मृगुौतोः कालकपगःै ॥ ००९ ॥
गौतमी नाम कौये िवरा शमसयंतुा ।सपण दं ं पुमपयतचतेनम ् ॥ ०१० ॥
अथ तं ायपुाशने बा सप ममिष तः ।कोऽज ुनको नाम गौताः समपुानयत ् ॥ ०११ ॥
तां चावीदयं त े स पुहा पगाधमः ।िूह िं महाभाग े वतां केन हतेनुा ॥ ०१२ ॥
अौ ितामषे ितां खडशोऽिप वा ।न यं बालहा पापिरं जीिवतमुहित ॥ ०१३ ॥
गौतवुाच ॥
अाय ००१ ३
िवसजृनैमबिुं न वोऽज ुनक या ।को ाानं गंु कुया ाे सित िचयन ् ॥ ०१४ ॥
वे धम लघवो लोकेऽिस यथा वाः ।मि पापगरुवः शंिमवोदके ॥ ०१५ ॥
न चामृभु िवता व ै हतऽेि ;ो वायः ादहतऽेिन ।अोग ाणयु जो ;मृ ोलकं को न ु गदेनम ् ॥ ०१६ ॥
क उवाच ॥
जानावें नहे गणुागणुाः ; सव िनयुा गरुवो व ै भवि ।तैे तपूदशेा भवि ; तांु सप मने ं हिने ॥ ०१७ ॥
समीः कालयोगं जि ; सः शचुं थ िवदजि ।येः यः शोचतां िनशो िह ; ताां जिह शोकं हतऽेिन ्॥ ०१८॥
गौतवुाच ॥
न चवैाित िव तऽेिधानां ; धमा रामः सततं सनो िह ।िनायो बालजनो न चाि ; धम षे भवा नाहम ् ॥ ०१९ ॥
न ाणानां कोपोऽि कुतः कोपा यातना ।माद वातां साधो मुतामषे पगः ॥ ०२० ॥
क उवाच ॥
हा लाभः ये एवायं ा ;ो लाभो बलविः शः ।कालााभो यु सो भवते ; हत े येः कुिते ीशेात ् ॥ ०२१ ॥
४ दानधम पव
गौतवुाच ॥
काथ ािगृ श ुं िनह ; का वा शािः ा श ुं नमुा ।काौ भजुग े न मयें ; मों वा िकं कारणं ना कुया म ् ॥ ०२२ ॥
क उवाच ॥
अादकेाहवो रिता ; नकैो बो गौतिम रितः ।कृतागसं धम िवदजि ; सरीसपृ ं पापिममं जिह म ् ॥ ०२३ ॥
गौतवुाच ॥
नािते पगे पुको मे ; संाते क जीिवतं व ै ।गणुं चां ना वधे पये ; ताप क मु जीवम ् ॥ ०२४ ॥
क उवाच ॥
वृं हा दवेराेभाव ै ; यं हा भागमवाप चवै ।शलूी दवेो दवेवृं कु ं ; िं सप जिह मा भिूशा ॥ ०२५ ॥
भी उवाच ॥
असकृोमानािप गौतमी भजुगं ित ।केन महाभागा पाप े नवैाकरोितम ् ॥ ०२६ ॥
ईषसमानु कृां पगः ।उसज िगरं मां मानषु पाशपीिडतः ॥ ०२७ ॥
को ज ुनक दोषोऽ िवते मम बािलश ।अतं िह मां मृिुव वशं यदचचूदुत ् ॥ ०२८ ॥
अाय ००१ ५
तायं वचनाो न कोपने न काया ।त तििषं िवते यिद िकिषम ् ॥ ०२९ ॥
क उवाच ॥
यवशगनेदें कृतं त े पगाशभुम ।्कारणं व ै म तामिप िकिषी ॥ ०३० ॥
मृा ियायां िह दडचादयो यथा ।कारणे के तथा मिप पग ॥ ०३१ ॥
िकिषी चािप मे वः िकिषी चािस पग ।आानं कारणं माािस भजुम ॥ ०३२ ॥
सप उवाच ॥
सव एत े वशा दडचादयो यथा ।तथाहमिप ताे नषै हतेमु तव ॥ ०३३ ॥
अथ वा मतमतेे तऽेोयोजकाः ।काय कारणसदंहेो भवोचोदनात ् ॥ ०३४ ॥
एवं सित न दोषो मे नाि वो न िकिषी ।िकिषं समवाय ेासे यिद िकिषम ् ॥ ०३५ ॥
क उवाच ॥
कारणं यिद न ाै न कता ामतु ।िवनाशे कारणं ं च ताोऽिस मे मतः ॥ ०३६ ॥
६ दानधम पव
असिप कृत े काय नहे पग िलते ।ताावै हतेःु ाः िकं ब भाषस े ॥ ०३७ ॥
सप उवाच ॥
काया भावे िया न ासिप कारणे ।तामितेौ मे वाो हतेिुव शषेतः ॥ ०३८ ॥
यहं कारणने मतो क ततः ।अः योग ेाद िकिषी जनुाशन े ॥ ०३९ ॥
क उवाच ॥
वं मम ब ुे बालघाती नशृसंकृत ।्भाषस े िकं ब पनुव ः सगाधम ॥ ०४० ॥
सप उवाच ॥
यथा हविष जुाना मखे व ै किजः ।न फलं ावु परलोके तथा हम ् ॥ ०४१ ॥
भी उवाच ॥
तथा वुित तिं ु पगे मृचुोिदत े ।आजगाम ततो मृःु पगं चावीिददम ् ॥ ०४२ ॥
कालेनाहं णिुदतः पग ामचचूदुम ।्िवनाशहतेनुा महं वा ािणनः िशशोः ॥ ०४३ ॥
यथा वायजु लधरािकष ित तततः ।तलदवप कालाहं वशानगुः ॥ ०४४ ॥
अाय ००१ ७
सािका राजसावै तामसा य े च केचन ।भावाः कालाकाः सव वत े िह जषु ु ॥ ०४५ ॥
जमाः ावरावै िदिव वा यिद वा भिुव ।सव कालाकाः सप कालाकिमदं जगत ् ॥ ०४६ ॥
वृय या लोके तथवै च िनवृयः ।तासां िवकृतयो या सव कालाकं तृम ् ॥ ०४७ ॥
आिदमा िवरुापो वायःु शततःु ।अिः खं पिृथवी िम ओषो वसवथा ॥ ०४८ ॥
सिरतः सागरावै भावाभावौ च पग ।सव कालेन सृे िये च तथा पनुः ॥ ०४९ ॥
एवं ाा कथं मां ं सदोषं सप मसे ।अथ चवैते दोषो मिय मिप दोषवान ् ॥ ०५० ॥
सप उवाच ॥
िनदषं दोषवं वा न ा मृो वीहम ।्याहं चोिदत इित वीतेावदवे त ु ॥ ०५१ ॥
यिद काले त ु दोषोऽि यिद तािप नेत े ।दोषो नवै परीो मे न ािधकृता वयम ् ॥ ०५२ ॥
िनम दोष मया काय यथा तथा ।मृो िवदोषः ामवे यथा ते योजनम ् ॥ ०५३ ॥
भी उवाच ॥
८ दानधम पव
सपऽथाज ुनकं ाह तुं त े मृभुािषतम ।्नानागसं मां पाशने सतंापियतमुहिस ॥ ०५४ ॥
क उवाच ॥
मृोः तुं म े वचनं तव चवै भजुम ।नवै ताविदोषं भवित िय पग ॥ ०५५ ॥
मृुं चवै हतेिुह जोर िवनाशन े ।उभयं कारणं मे न कारणमकारणम ् ॥ ०५६ ॥
िधृ ुं च राानं ूरं ःखकरं सताम ।्ां चवैाहं विधािम पापं पाप कारणम ् ॥ ०५७ ॥
मृुवाच ॥
िववशौ कालवशगावावां तिकािरणौ ।नावां दोषणे गौ यिद सपयिस ॥ ०५८ ॥
क उवाच ॥
यवुामभुौ कालवशौ यिद व ै मृपुगौ ।हष ोधौ कथं ातामतेिदािम विेदतमु ् ॥ ०५९ ॥
मृुवाच ॥
याः काििदह चेाः ःु सवा ः कालचोिदताः ।पवू मवेतैं िह मया क कालतः ॥ ०६० ॥
ताभौ कालवशावावां तिकािरणौ ।
अाय ००१ ९
नावां दोषणे गौ या क किहिचत ् ॥ ०६१ ॥
भी उवाच ॥
अथोपग कालु तिमा थ सशंय े ।अवीगं मृ ुं मज ुनकं च तम ् ॥ ०६२ ॥
काल उवाच ॥
नवैाहं नायं मृनुा यं क पगः ।िकिषी जमुरणे न वयं िह योजकाः ॥ ०६३ ॥
अकरोदयं कम तोऽज ुनक चोदकम ।्णाशहतेनुा ोऽ वतऽेयं कमणा ॥ ०६४ ॥
यदनने कृतं कम तनेायं िनधनं गतः ।िवनाशहतेःु कमा सव कम वशा वयम ् ॥ ०६५ ॥
कमदायादवा.ोकः कम सबंलणः ।कमा िण चोदयीह यथाों तथा वयम ् ॥ ०६६ ॥
यथा मिृडतः कता कुत े यिदित ।एवमाकृतं कम मानवः ितपते ॥ ०६७ ॥
यथा छायातपौ िनं ससुबंौ िनररम ।्तथा कम च कता च सबंावाकमिभः ॥ ०६८ ॥
एवं नाहं न व ै मृनु सप न तथा भवान ।्न चयें ाणी वृा िशशरुवेा कारणम ् ॥ ०६९ ॥
तिंथा वुाण े त ु ाणी गौतमी नपृ ।
१० दानधम पव
कमया.ोकााज ुनकमवीत ् ॥ ०७० ॥
नवै कालो न भजुगो न मृिुरह कारणम ।्कमिभरयं बालः कालेन िनधनं गतः ॥ ०७१ ॥
मया च तृतं कम यनेायं म े मतृः सतुः ।यात ु कालथा मृमु ुाज ुनक पगम ् ॥ ०७२ ॥
भी उवाच ॥
ततो यथागतं जममुृ ःु कालोऽथ पगः ।अभिूरोषोऽज ुनको िवशोका चवै गौतमी ॥ ०७३ ॥
एतुा शमं ग मा भिूापरो नपृ ।कमया.ोकांीिि मनजुष भ ॥ ०७४ ॥
न त ुया कृतं पाथ नािप यधनने व ै ।कालेन तृतं िवि िवहता यने पािथ वाः ॥ ०७५ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
इतेचनं ुा बभवू िवगतरः ।यिुधिरो महातजेाः पदें च धम िवत ् ॥ ०७६ ॥
सदुशनोपाानम ् ११
सदुशनोपाानम ्
अाय ००२यिुधिर उवाच ॥
िपतामह महाा सवशािवशारद ।तुं म े महदाानिमदं मितमतां वर ॥ ००१ ॥
भयूुोतिुमािम धमा थ सिहतं नपृ ।कमानं या िकिे ाातमुहिस ॥ ००२ ॥
केन मृगुृ हने धम माि िनिज तः ।इतेवमाच तने मम पािथ व ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्यथा मृगुृ हने धम माि िनिज तः ॥ ००४ ॥
मनोः जापत े राजिाकुरभवतुः ।त पुशतं जे नपृतःे सयू वच सः ॥ ००५ ॥
दशम पुु दशाो नाम भारत ।मािहामभूाजा धमा ा सिवमः ॥ ००६ ॥
दशा सतुासीाजा परमधािम कः ।से तपिस दान े च य िनं रतं मनः ॥ ००७ ॥
मिदरा इित ातः पिृथां पिृथवीपितः ।
१२ दानधम पव
धनवुद े च वदे े च िनरतो योऽभवदा ॥ ००८ ॥
मिदरा पुुिुतमााम पािथ वः ।महाभागो महातजेा महासो महाबलः ॥ ००९ ॥
पुो िुतमतासीवुीरो नाम पािथ वः ।धमा ा कोशवांािप दवेराज इवापरः ॥ ०१० ॥
सवुीर त ु पुोऽभूव सामज यः ।ज येिभिवातः सवशािवशारदः ॥ ०११ ॥
ज येवपषुः पुोऽिसशिुतः ।यधनो नाम महााजासीाजसम ॥ ०१२ ॥
तेसमवीय सामेिनवित नः ।िवषय भाव तुमवेावत त ॥ ०१३ ॥
रधै नै पशिुभः सैािप पथृिवधःै ।नगरं िवषया ितपणू तदाभवत ् ॥ ०१४ ॥
न त िवषये चाभृूपणो नािप ग तः ।ािधतो वा कृशो वािप तिाभूरः िचत ् ॥ ०१५ ॥
सदुिणो मधरुवागनसयूिुज तिेयः ।धमा ा चानशृसं िवाोऽथािवकनः ॥ ०१६ ॥
या वदाो मधेावी यः ससरः ।न चावमा दाता च वदेवदेापारगः ॥ ०१७ ॥
तं नम दा दवेनदी पुया शीतजला िशवा ।चकमे पुषें ने भावने भारत ॥ ०१८ ॥
अाय ००२ १३
त जे तदा नां का राजीवलोचना ।नाा सदुश ना राजपूणे च सदुश ना ॥ ०१९ ॥
तापूा न नारीष ु भतूपवूा यिुधिर ।यधनसतुा यागभवरविण नी ॥ ०२० ॥
तामिकमे साााजकां सदुश नाम ।्भूा च ाणः साारयामास तं नपृम ् ॥ ०२१ ॥
दिरासवण ममायिमित पािथ वः ।न िदित सतुां त ै तां िवाय सदुश नाम ् ॥ ०२२ ॥
ततोऽ िवतते य े नोऽभूवाहनः ।ततो यधनो राजा वामाहिजदा ॥ ०२३ ॥
ृतं मम िकं न ुावतां वा िजष भाः ।यने नाशं जगामािः कृतं कुपुषिेव ॥ ०२४ ॥
न ं ृतं नोऽि यनेािना शमागतः ।भवतां वाथ वा मं तनेतैिमृयताम ् ॥ ०२५ ॥
एताो वचः ुा िवाे भरतष भ ।िनयता वायतावै पावकं शरणं ययःु ॥ ०२६ ॥
ताशयामास तदा भगवावाहनः ।ं पं दीिमृा शरदकसमिुतः ॥ ०२७ ॥
ततो महाा तानाह दहनो ाणष भान ।्वरयाानोऽथा य यधनसतुािमित ॥ ०२८ ॥
१४ दानधम पव
तते कामुाय तै रा ेवदेयन ।्ाणा िविताः सव यं िचभाननुा ॥ ०२९ ॥
ततः स राजा तुा वचनं वािदनाम ।्अवा परमं हष तथिेत ाह बिुमान ् ॥ ०३० ॥
ायाचत नपृः शंु भगवं िवभावसमु ।्िनं सािंनिमह ते िचभानो भविेदित ॥ ०३१ ॥
तमाह भगवानिरवेमिित पािथ वम ् ॥ ०३१ ॥
ततः सािंनमािप मािहां िवभावसोः ।ं िह सहदवेने िदशो िवजयता तदा ॥ ०३२ ॥
ततां समल कामहतवाससम ।्ददौ यधनो राजा पावकाय महान े ॥ ०३३ ॥
ितजाह चािां राजपु सदुश नाम ।्िविधना वदेने वसोधा रािमवारे ॥ ०३४ ॥
ता पणे शीलेन कुलेन वपषुा िया ।अभवीितमानिग भ तां समादध े ॥ ०३५ ॥
तां समभवुो नाायेः सदुश नः ।िशशरुवेागाव स च सनातनम ् ॥ ०३६ ॥
अथौघवााम नपृो नगृासीितामहः ।ताोघवती का पुौघरथोऽभवत ् ॥ ०३७ ॥
तामोघवादौ तैयमोघवत सतुाम ।्सदुश नाय िवष े भाया थ दवेिपणीम ् ॥ ०३८ ॥
अाय ००२ १५
स गहृामरतया सह सदुशनः ।कुेऽेवसाजोघवा समितः ॥ ०३९ ॥
गहृावजेािम मृिुमवे स भो ।ितामकरोीमाीतजेा िवशां पत े ॥ ०४० ॥
तामथौघवत राज पावकसतुोऽवीत ।्अितथःे ितकूलं त े न कत ं कथन ॥ ०४१ ॥
यने यने च तुते िनमवे याितिथः ।अानः दानने न त े काया िवचारणा ॥ ०४२ ॥
एततं मम सदा िद सपंिरवत त े ।गहृानां िह सुोिण नाितथिेव त े परम ् ॥ ०४३ ॥
माणं यिद वामो वचे मम शोभन े ।इदं वचनमा िद ं धारयःे सदा ॥ ०४४ ॥
िनाे मिय कािण तथा सिंनिहतऽेनघ े ।नाितिथऽेवमः माणं यहं तव ॥ ०४५ ॥
तमवीदोघवती यता मिू कृतािलः ।न मे चनाििदकत ं कथन ॥ ०४६ ॥
िजगीषमाणं त ु गहृे तदा मृःु सदुश नम ।्पृतोऽगमाजाषेी तदा सदा ॥ ०४७ ॥
इाथ त ु गत े तििपु े सदुश न े ।अितिथा णः ीमांामाहौघवत तदा ॥ ०४८ ॥
१६ दानधम पव
आितं दिमािम या वरविण िन ।माणं यिद धम े गहृामसमंतः ॥ ०४९ ॥
इुा तने िवणे राजपुी यशिनी ।िविधना ितजाह वदेोेन िवशां पत े ॥ ०५० ॥
आसनं चवै पां च तै दा िजातय े ।ोवाचौघवती िवं केनाथ ः िकं ददािम त े ॥ ०५१ ॥
तामवीतो िवो राजपु सदुश नाम ।्या ममाथ ः कािण िनिव शे तदाचर ॥ ०५२ ॥
यिद माणं धम े गहृामसमंतः ।दाननेानो राि कत ुमहिस मे ियम ् ॥ ०५३ ॥
तथा सछंमानोऽरैीितनैृ पकया ।नामादाना ता व े वरं िजः ॥ ०५४ ॥
सा त ु राजसतुा ृा भत ुव चनमािदतः ।तथिेत लमाना सा तमवुाच िजष भम ् ॥ ०५५ ॥
ततो रहः स िविष ः सा चवैोपिववशे ह ।संृ भत ुव चन ं गहृामकािणः ॥ ०५६ ॥
अथेामपुादाय स पाविकपागमत ।्मृनुा रौभावने िनं बिुरवाितः ॥ ०५७ ॥
तताममाग स पावकसतुदा ।तामाजहुावौघवत ािस यातिेत चासकृत ् ॥ ०५८ ॥
तै ितवचः सा त ु भ न ददौ तदा ।
अाय ००२ १७
कराां तने िवणे ृा भतृ ता सती ॥ ०५९ ॥
उिाीित माना लिता भत ुरवे च ।तूभतूाभवाी न चोवाचाथ िकन ॥ ०६० ॥
अथ तां पनुरवेदें ोवाच स सदुशनः । सा साी सा याता गरीयः िकमतो मम ॥ ०६१ ॥
पितता सशीला िनं चवैाज व े रता ।कथं न दुे यमाना यथा परुा ॥ ०६२ ॥
उटजु तं िवः वुाच सदुश नम ।्अितिथं िवि संां पावके ाणं च माम ् ॥ ०६३ ॥
अनया छमानोऽहं भाय या तव सम ।तैरैितिथसाररैाज वऽेा ढं मनः ॥ ०६४ ॥
अनने िविधना सयें मामच ित शभुानना ।अनुपं यदा तवाुमहित ॥ ०६५ ॥
कूटमुरहुमृुं व ै समयात ।्हीनितमनै ं विधामीित िचयन ् ॥ ०६६ ॥
सदुशनु मनसा कम णा चषुा िगरा ।ेमु यमानोऽवीिददम ् ॥ ०६७ ॥
सरुतं तऽे ु िवा ीितिह परमा मम ।गहृ िह धमऽः संााितिथपजूनम ् ॥ ०६८ ॥
अितिथः पिूजतो य गहृ तु गित ।नाारो धम इित ाम नीिषणः ॥ ०६९ ॥
१८ दानधम पव
ाणा िह मम दारा यािते वस ु ।अितिथो मया दयेिमित मे तमािहतम ् ॥ ०७० ॥
िनःसिंदधं मया वामतेे समदुातम ।्तनेाहं िव सने यमाानमालभे ॥ ०७१ ॥
पिृथवी वायरुाकाशमापो ोित पमम ।्बिुराा मनः कालो िदशवै गणुा दश ॥ ०७२ ॥
िनमते े िह पयि दिेहनां दहेसिंताः ।सकृुतं ृतं चािप कम धम भतृां वर ॥ ०७३ ॥
यथषैा नानतृा वाणी मया समदुाता ।तने सने मां दवेाः पालयु दह ु वा ॥ ०७४ ॥
ततो नादः समभवि ु सवा स ु भारत ।असकृिमवे नतैििेत सवशः ॥ ०७५ ॥
उटजा ु ततािाम स व ै िजः ।वपषुा खं च भिूमं च ा वायिुरवोतः ॥ ०७६ ॥
रणे िवः शैणे ी.ोकानननुादयन ।्उवाच चनै ं धम ं पवू माम नामतः ॥ ०७७ ॥
धमऽहमि भं त े िजासाथ तवानघ ।ाः सं च ते ाा ीितम परमा िय ॥ ०७८ ॥
िविजत या मृयुऽयं ामनगुित ।राषेी तव सदा या धृा वशीकृतः ॥ ०७९ ॥
अाय ००२ १९
न चाि शिलैोे किचुषोम ।पिततािममां सा तवोीितमुतु ॥ ०८० ॥
रिता णुरैषेा पिततगणुैथा ।अधृा यिदयं यूाथा ताथा भवते ् ॥ ०८१ ॥
एषा िह तपसा ने सयंुा वािदनी ।पावनाथ च लोक सिरेा भिवित ॥ ०८२ ॥
अधनौघवती नाम ामधनानयुाित ।शरीरणे महाभागा योगो ा वशे ितः ॥ ०८३ ॥
अनया सह लोकां गािस तपसािज तान ।्य नाविृमिेत शातांानातनान ् ॥ ०८४ ॥
अनने चवै दहेने लोकांमिभपसे ।िनिज त या मृरुैय च तवोमम ् ॥ ०८५ ॥
प भतूािताः वीया मनोभवः ।गहृधमणानने कामोधौ च ते िजतौ ॥ ०८६ ॥
हेो राग ती च मोहो ोह केवलः ।तव शुषूया राजाजपुा िविनिज ताः ॥ ०८७ ॥
भी उवाच ॥
शुानां त ु सहणे वािजनां रथमुमम ।्यंु गृ भगवावसायो जगाम तम ् ॥ ०८८ ॥
मृरुाा च लोका िजता भतूािन प च ।बिुः कालो मनो ोम कामोधौ तथवै च ॥ ०८९ ॥
२० दानधम पव
ताहृाम नावैतमि व ै ।ऋतऽेितिथं नरा मनसतैिचारय ॥ ०९० ॥
अितिथः पिूजतो य ायते मनसा शभुम ।्न ततशुतनेािप तुमाम नीिषणः ॥ ०९१ ॥
पां ितिथमासा शीलां यो न पजूयते ।्स दा सकृुतं त पयते निच तः ॥ ०९२ ॥
एते किथतं पु मयाानमनुमम ।्यथा िह िविजतो मृगुृ हने परुाभवत ् ॥ ०९३ ॥
धं यशमायुिमदमाानमुमम ।्बभुषूतािभमं सव िरतापहम ् ॥ ०९४ ॥
य इदं कथयिेानहहिन भारत ।सदुश न चिरतं पुया.ोकानवायुात ् ॥ ०९५ ॥
िवािमोपाानम ्
अाय ००३यिुधिर उवाच ॥
ायं यिद ापं ििभव णन रािधप ।कथं ां महाराज ियणे महाना ॥ ००१ ॥
अाय ००३ २१
िवािमणे धमा ाणं नरष भ ।ोतिुमािम तने ते िूह िपतामह ॥ ००२ ॥
तने िमतवीयण विस महानः ।हतं पुशतं सपसा िपतामह ॥ ००३ ॥
यातधुाना बहवो रासािमतजेसः ।मनुािवदहेने सृाः कालाकोपमाः ॥ ००४ ॥
महाुिशकवशं िष शतसलः ।ािपतो नरलोकेऽििााणसंतुः ॥ ००५ ॥
ऋचीकाजवै शनुःशपेो महातपाः ।िवमोितो महासाशतुामपुागतः ॥ ००६ ॥
हिरतौ दवेांोषियातजेसा ।पुतामनसुंाो िवािम धीमतः ॥ ००७ ॥
नािभवादयतेें दवेरातं नरािधप ।पुाः पशताािप शाः पचतां गताः ॥ ००८ ॥
िशब सुं इाकुः ीितपवू कम ।्अवािरा िदवं नीतो दिणामाितो िदशम ् ॥ ००९ ॥
िवािम िवपलुा नदी राजिष सिेवता ।कौिशकीित िशवा पुया िष गणसिेवता ॥ ०१० ॥
तपोिवकरी चवै पचडूा ससुमंता ।रा नामाराः शापा शलैमागता ॥ ०११ ॥
२२ दानधम पव
तथवैा भयाा विसः सिलले परुा ।आानं मयामास िवपाशः पनुितः ॥ ०१२ ॥
तदाभिृत पुया िह िवपाशाभूहानदी ।िवाता कम णा तने विस महानः ॥ ०१३ ॥
वाि भगवाने दवेसनेागः भःु ।तुः ीतमनाासीापानैममोचयत ् ॥ ०१४ ॥
वुौानपाद षणां तथवै च ।मेलित यो िनमदुीचीमाितो िदशम ् ॥ ०१५ ॥
ततैािन च कमा िण तथाािन च कौरव ।ियेतो जातिमदं कौतहूलं मम ॥ ०१६ ॥
िकमतेिदित तने िूह भरतष भ ।दहेारमनासा कथं स ाणोऽभवत ् ॥ ०१७ ॥
एतने मे राजवमाातमुहिस ।मत यथातं तथवैतैवीिह मे ॥ ०१८ ॥
ान े मतो ायं नालभरतष भ ।चडालयोनौ जातो िह कथं ायमायुात ् ॥ ०१९ ॥
अाय ००४भी उवाच ॥
अाय ००४ २३
यूतां पाथ तने िवािमो यथा परुा ।ाणं गतात िष ं तथवै च ॥ ००१ ॥
भरताये चवैाजमीढो नाम पािथ वः ।बभवू भरते या धम भतृां वरः ॥ ००२ ॥
त पुो महानासीुना म नरेरः ।िहतृमनुाा गा य महानः ॥ ००३ ॥
ताजुगणुः िसुीपो महायशाः ।िसुीपा राजिष ब लाकाो महाबलः ॥ ००४ ॥
वभ तनयः सााम इवापरः ।कुिशक तनयः सहासमिुतः ॥ ००५ ॥
कुिशकाजः ीमाािधना म जनेरः ।अपुः स महाबाव नवासमदुावसत ् ॥ ००६ ॥
का जे सतुा त वन े िनवसतः सतः ।नाा सवती नाम पणेाितमा भिुव ॥ ००७ ॥
तां व े भाग वः ीमांवनाजः भःु ।ऋचीक इित िवातो िवपलेु तपिस ितः ॥ ००८ ॥
स तां न ददौ तैऋचीकाय महान े ।दिर इित मा व ै गािधः शिुनबहणः ॥ ००९ ॥
ााय पनुया मवीाजसमः ।शंु दीयतां मं ततो वेिस मे सतुाम ् ॥ ०१० ॥
ऋचीक उवाच ॥
२४ दानधम पव
िकं यािम राजे तुं शुमहं नपृ ।िहतुू ससंो मााभू े िवचारणा ॥ ०११ ॥
गािधवाच ॥
चरिमकाशानां हयानां वातरंहसाम ।्एकतः यामकणा नां सहं दिेह भाग व ॥ ०१२ ॥
भी उवाच ॥
ततः स भगृशुा लवनाजः भःु ।अवीणं दवेमािदं पितमसाम ् ॥ ०१३ ॥
एकतः यामकणा नां हयानां चवच साम ।्सहं वातवगेानां िभ े ां दवेसम ॥ ०१४ ॥
तथिेत वणो दवे आिदो भगृसुमम ।्उवाच य ते छोाि वािजनः ॥ ०१५ ॥
ातमा े ऋचीकेन हयानां चवच साम ।्गाजलामुौ सहं िवपलुौजसाम ् ॥ ०१६ ॥
अरे ककु गायाीरमुमम ।्अतीथ तदािप मानवाः पिरचते ॥ ०१७ ॥
तदा गाधय े तात सहं वािजनां शभुम ।्ऋचीकः ददौ ीतः शुाथ जपतां वरः ॥ ०१८ ॥
ततः स िवितो राजा गािधः शापभयने च ।ददौ तां समल कां भगृसुतुाय व ै ॥ ०१९ ॥
अाय ००४ २५
जाह पािणं िविधना त िष समः ।सा च तं पितमासा परं हष मवाप ह ॥ ०२० ॥
स ततुोष च िविष ा वृने भारत ।छयामास चवैनैां वरणे वरविण नीम ् ॥ ०२१ ॥
माे तवमाचौ सा का राजसमम ।्अथ तामवीाता सतुां िकिदवाखुीम ् ॥ ०२२ ॥
ममािप पिु भता त े सादं कत ुमहित ।अप दानने समथ ः स महातपाः ॥ ०२३ ॥
ततः सा िरतं गा तव वदेयत ।्मातिुकीिष तं राजचृीकामथावीत ् ॥ ०२४ ॥
गणुवमपं व ै ं च सा जनियथः ।जनाव कािण मा भूै णयोऽथा ॥ ०२५ ॥
तव चवै गणुाघी पु उते शभु े ।अंशकरः ीमांव ाता च वशंकृत ् ॥ ०२६ ॥
ऋतुाता च सां ं च वृमुरम ।्पिरजथेाः कािण तत इमवाथः ॥ ०२७ ॥
चयिमदं चवै मपतूं शिुचिते ।ं च सा चोपयुीथां ततः पुाववाथः ॥ ०२८ ॥
ततः सवती ा मातरं भाषत ।यचीकेन किथतं ताचौ चयम ् ॥ ०२९ ॥
२६ दानधम पव
तामवुाच ततो माता सतुां सवत तदा ।पिु मूा पायाः कु वचनं मम ॥ ०३० ॥
भा य एष दे चम परुृतः ।एतं य मं ं मदीयं ं गहृाण च ॥ ०३१ ॥
ासं वृयोािप करवाव शिुचिते ।यिद माणं वचनं मम मातरुिनिते ॥ ०३२ ॥
ं भगवता चा कृतमवें भिवित ।ततो मे रौ भावः पादप े च समुमे ॥ ०३३ ॥
कथं िविशो ाता त े भविेदवे िचय ॥ ०३३ ॥
तथा च कृतवौ त े माता सवती च सा ।अथ गभा वनुा े उभ े त े व ै यिुधिर ॥ ०३४ ॥
ा गभ मनुाां भाया स च महानिृषः ।उवाच तां सवत म ना भगृसुमः ॥ ०३५ ॥
ासनेोपयुे चं भिवित ।ासः पादप े चािप सुं त े कृतः शभु े ॥ ०३६ ॥
मया िह िवं य रौ सिंनविेशतम ।्वीय च सकलं चरौ ता िनविेशतम ् ॥ ०३७ ॥
िलोकिवातगणुं ं िवं जनियिस ।सा च ं िविशं व ै तत एतृतं मया ॥ ०३८ ॥
ासु कृतो याया माा तथवै च ।ताा ाणें माता त े जनियित ॥ ०३९ ॥
अाय ००४ २७
ियं तूकमा णं ं भे जनियिस ।न िह त े तृतं साध ु मातृहेने भािमिन ॥ ०४० ॥
सा ुा शोकसतंा पपात वरविण नी ।भमूौ सवती राजिंछवे िचरा लता ॥ ०४१ ॥
ितल च सा सां िशरसा िणप च ।उवाच भाया भता रं गाधयेी ाणष भम ् ॥ ०४२ ॥
सादयां भाया यां मिय िवदां वर ।सादं कु िवष न मे ाियः सतुः ॥ ०४३ ॥
कामं ममोकमा व ै पौो भिवतमुहित ।न त ु म े ातुो षे मे दीयतां वरः ॥ ०४४ ॥
एवमिित होवाच ां भाया समुहातपाः ।ततः सा जनयामास जमदिं सतुं शभुम ् ॥ ०४५ ॥
िवािमं चाजनयाधभेा या यशिनी ।ऋषःे भावााजे िष वािदनम ् ॥ ०४६ ॥
ततो ाणतां यातो िवािमो महातपाः ।ियः सोऽथ तथा वशं कारकः ॥ ०४७ ॥
त पुा महाानो वशंिववध नाः ।तपिनो िवदो गोकता र एव च ॥ ०४८ ॥
मधु भगवावेरात वीय वान ।्अीण शकु बःु कालपथथा ॥ ०४९ ॥
२८ दानधम पव
याव िवातथा णूो महातः ।उको यमत तथिष ः सैवायनः ॥ ०५० ॥
कणज भगवाालव महानिृषः ।ऋिषव थाातः शालायन एव च ॥ ०५१ ॥
लालाो नारदवै तथा कूच मखुः तृः ।वािलम ुसलवै रोीवथवै च ॥ ०५२ ॥
अिको नकैभृवै िशलायपूः िसतः शिुचः ।चको मातो वातोऽथालायनः ॥ ०५३ ॥
यामायनोऽथ गाय जाबािलः सुतुथा ।कारीिषरथ संुः परपौरवतवः ॥ ०५४ ॥
महानिृष किपलथिष ारकायनः ।तथवै चोपगहनथिष ाज ुनायनः ॥ ०५५ ॥
माग िमििहरयाो जािरब वुाहनः ।सिूतिव भिूतः सतू सरु तथवै िह ॥ ०५६ ॥
आरािना मयवै चायेोयनौ तथा ।नवतबु कनखः शयोनरितरवे च ॥ ०५७ ॥
शयोहामः िशरीषी चाथ गाद िभः ।उयोिनरदापेी नारदी च महानिृषः ॥ ०५८ ॥
िवािमाजाः सव मनुयो वािदनः ॥ ०५८ ॥
तषै ियो राजिािमो महातपाः ।ऋचीकेनािहतं परमतेिुधिर ॥ ०५९ ॥
शुवासवसवंादः २९
एते सव माातं तने भरतष भ ।िवािम वै ज सोमसयूा ितजेसः ॥ ०६० ॥
य य च सदंहेो भयूे राजसम ।त त च मां िूह ेाि तव सशंयान ् ॥ ०६१ ॥
शुवासवसवंादः
अाय ००५यिुधिर उवाच ॥
आनशृसं धम गणुाजन च ।ोतिुमािम कान ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
िवषये कािशराज ामाि कः ।सिवषं काडमादाय मगृयामास व ै मगृम ् ॥ ००२ ॥
त चािमषने केन महावन े ।अिवरे मगृ ं ा बाणः ितसमािहतः ॥ ००३ ॥
तने वा िरताणे िनिमचपलेषणुा ।महानतिव ो मगृं त िजघासंता ॥ ००४ ॥
३० दानधम पव
स तीिवषिदधने शरणेाितबलाृतः ।उृ फलपािण पादपः शोषमागतः ॥ ००५ ॥
तिृे तथाभतू े कोटरषे ु िचरोिषतः ।न जहाित शकुो वासं त भा वनतःे ॥ ००६ ॥
िनचारो िनराहारो लानः िशिथलवागिप ।कृतः सह वृणे धमा ा स शुत ॥ ००७ ॥
तमदुारं महासमितमानषुचिेतम ।्समःखसखुं ाा िवितः पाकशासनः ॥ ००८ ॥
ततिामपुगतः शः कथमयं िजः ।ितय योनावसभंामानशृंं समाितः ॥ ००९ ॥
अथ वा ना िचं हीभवासव त ु ।ािणनािमह सवषां सव सव यते ॥ ०१० ॥
ततो ाणवषेणे मानषु ं पमाितः ।अवतीय मह शं पिणमवुाच ह ॥ ०११ ॥
शकु भोः पिणां े दायेी सुजाया ।पृे ा शुमतें व ै का जिस ुमम ् ॥ ०१२ ॥
अथ पृः शकुः ाह मूा समिभवा तम ।्ागतं दवेराजाय िवातपसा मया ॥ ०१३ ॥
ततो दशशताणे साध ु सािित भािषतम ।्अहो िवानिमवें तपसा पिूजततः ॥ ०१४ ॥
तमवें शभुकमा णं शकंु परमधािम कम ।्
अाय ००५ ३१
िवजानिप तां ािं प बलसदूनः ॥ ०१५ ॥
िनमफलं शुमशरयं पतिणाम ।्िकमथ सवेस े वृं यदा महिददं वनम ् ॥ ०१६ ॥
अऽेिप बहवो वृाः पसछंकोटराः ।शभुाः पया सारा िवऽेिहावन े ॥ ०१७ ॥
गतायषुमसाम ीणसारं हतियम ।्िवमृय या धीर जहीमं िरं ुमम ् ॥ ०१८ ॥
तपु धमा ा शकुः शेण भािषतम ।्सदुीघ मिभिनः दीनो वामवुाच ह ॥ ०१९ ॥
अनितमणीयािन दवैतािन शचीपत े ।याभव भविबोध सरुािधप ॥ ०२० ॥
अिहं ुमे जातः साधिुभ गणुयै ुतः ।बालभावे च सुः शिुभ न धिष तः ॥ ०२१ ॥
िकमनुोशवफैमुादयिस मऽेनघ ।आनशृंऽेनरु भानगुत च ॥ ०२२ ॥
अनुोशो िह साधनूां समुहम लणम ।्अनुोश साधनूां सदा ीितं यित ॥ ०२३ ॥
मवे दवैतःै सवः पृस े धम सशंयान ।्अतं दवे दवेानामािधपे ितितः ॥ ०२४ ॥
नाहिस ं सहा ाजियहे भितः ।समथ मपुजीमें जयें कथम व ै ॥ ०२५ ॥
३२ दानधम पव
त वाने सौने हिष तः पाकशासनः ।शकंु ोवाच धम मानशृंने तोिषतः ॥ ०२६ ॥
वरं वणृीिेत तदा स च व े वरं शकुः ।आनशृंपरो िनं त वृ सभंवम ् ॥ ०२७ ॥
िविदा च ढां शां शकेु शीलसपंदम ।्ीतः िमथो वृममतृनेाविसवान ् ॥ ०२८ ॥
ततः फलािन पािण शाखाािप मनोरमाः ।शकु ढभिाीमं चाप स ुमः ॥ ०२९ ॥
शकु कमणा तने आनशृंकृतने ह ।आयषुोऽे महाराज ाप शसलोकताम ् ॥ ०३० ॥
एवमवे मनुे भिमं समाितः ।सवा थ िसिं लभते शकंु ा यथा ुमः ॥ ०३१ ॥
दवैपुषकारबलाबलम ्
अाय ००६यिुधिर उवाच ॥
िपतामह महाा सवशािवशारद ।दवै े पुषकारे च िकं िेतरं भवते ् ॥ ००१ ॥
अाय ००६ ३३
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्विस च सवंादं ण यिुधिर ॥ ००२ ॥
दवैमानषुयोः िकं िमणोः ेिमतु ।परुा विसो भगवाितामहमपृत ॥ ००३ ॥
ततः पोवो राजवेदवेः िपतामहः ।उवाच मधरंु वामथ वतेभुिूषतम ् ॥ ००४ ॥
नाबीजं जायत े िकि बीजने िवना फलम ।्बीजाीजं भवित बीजादवे फलं तृम ् ॥ ००५ ॥
याशं वपत े बीजं ेमासा कष कः ।सकृुत े ृत े वािप ताशं लभते फलम ् ॥ ००६ ॥
यथा बीजं िवना ेमु ं भवित िनलम ।्तथा पुषकारणे िवना दवैं न िसित ॥ ००७ ॥
ें पुषकारु दवैं बीजमदुातम ।्ेबीजसमायोगातः सं समृते ॥ ००८ ॥
कमणः फलिनवृ िं यमाित कारकः ।ं यते लोके कृताकृत च ॥ ००९ ॥
शभुने कम णा सौं ःखं पापने कम णा ।कृतं सव लभते नाकृतं भुत े िचत ् ॥ ०१० ॥
कृती सव लभते ितां भायिवतः ।
३४ दानधम पव
अकृती लभते ः ते ारावसचेनम ् ॥ ०११ ॥
तपसा पसौभायं रािन िविवधािन च ।ाते कम णा सव न दवैादकृताना ॥ ०१२ ॥
तथा ग भोग िना या च मनीिषता ।सव पुषकारणे कृतनेहेोपपते ॥ ०१३ ॥
ोतिष िदशा नागा यााकमाताः ।सव पुषकारणे मानुावेतां गताः ॥ ०१४ ॥
अथ वा िमवग वा ऐय वा कुलाितम ।्ीािप लभा भोंु तथवैाकृतकम िभः ॥ ०१५ ॥
शौचने लभते िवः ियो िवमणे च ।वैयः पुषकारणे शूः शुषूया ियम ् ॥ ०१६ ॥
नादातारं भजथा न ीबं नािप िनियम ।्नाकम शीलं नाशरंू तथा नवैातपिनम ् ॥ ०१७ ॥
यने लोकायः सृा दैाः सवा दवेताः ।स एष भगवािःु समेु तते तपः ॥ ०१८ ॥
ं चेम फलं न ावमवेाफलं भवते ।्लोको दवैं समाल उदासीनो भवे त ु ॥ ०१९ ॥
अकृा मानषु ं कम यो दवैमनवुत त े ।वथृा ाित संा पितं ीबिमवाना ॥ ०२० ॥
न तथा मानषु े लोके भयमि शभुाशभु े ।यथा िदशलोके िह भयमने जायते ॥ ०२१ ॥
अाय ००६ ३५
कृतः पुषकारु दवैमवेानवुत त े ।न दवैमकृत े िकििचातमुहित ॥ ०२२ ॥
यदा ानािनािन ये दवैतेिप ।कथं कम िवना दवैं ातेापियित ॥ ०२३ ॥
न दवैतािन लोकेऽिापारं याि किचत ।्ासं जनयुमाािभभवशया ॥ ०२४ ॥
ऋषीणां दवेतानां च सदा भवित िवहः ।क वाचा दवैं ातो दवैं वत त े ॥ ०२५ ॥
कथं चा समुिय था दवैं वत त े ।एवं िदशलोकेऽिप ाे बहवछलाः ॥ ०२६ ॥
आवै ानो बरुावै िरपरुानः ।आवै चानः साी कृताकृत च ॥ ०२७ ॥
कृतं च िवकृतं िकिृते कम िण िसित ।सकृुत े ृतं कम न यथाथ पते ॥ ०२८ ॥
दवेानां शरणं पुयं सव पुयरैवाते ।पुयशीलं नरं ा िकं दवैं किरित ॥ ०२९ ॥
परुा ययाितिव ािवतः पिततः ितौ ।पनुरारोिपतः ग दौिहःै पुयकमिभः ॥ ०३० ॥
पुरवा राजिष िजरैिभिहतः परुा ।ऐल इिभिवातः ग ाो महीपितः ॥ ०३१ ॥
३६ दानधम पव
अमधेािदिभय ःै सृतः कोसलािधपः ।महिष शापाौदासः पुषादमागतः ॥ ०३२ ॥
अामा च राम मिुनपुौ धनधु रौ ।न गतः ग लोकं सकृुतनेहे कम णा ॥ ०३३ ॥
वसयु शतिैरा ितीय इव वासवः ।िमािभधाननेकेैन रसातलतलं गतः ॥ ०३४ ॥
बिलवरोचिनब ो धम पाशने दवैतःै ।िवोः पुषकारणे पातालशयनः कृतः ॥ ०३५ ॥
शोद चरणं ितो जनमजेयः ।िजीणां वधं कृा िकं दवैने न वािरतः ॥ ०३६ ॥
अानााणं हा ृो बालवधने च ।वशैपंायनिविष ः िकं दवैने िनवािरतः ॥ ०३७ ॥
गोदानने िमा च ाणेो महामखे ।परुा नगृ राजिष ः कृकलासमागतः ॥ ०३८ ॥
धुमुार राजिष ः सेवे जरां गतः ।ीितदायं पिर सुाप स िगिरजे ॥ ०३९ ॥
पाडवानां तं रां धात रामै हाबलःै ।पनुः ातं चवै न दवैाजुसंयात ् ॥ ०४० ॥
तपोिनयमसयंुा मनुयः सिंशतताः ।िकं त े दवैबलाापमुजृे न कमणा ॥ ०४१ ॥
पापमुजृत े लोके सव ा सुलभम ।्
अाय ००६ ३७
लोभमोहसमापं न दवैं ायत े नरम ् ॥ ०४२ ॥
यथािः पवनोूतः सूोऽिप भवते महान ।्तथा कम समायंु दवैं साध ु िववध त े ॥ ०४३ ॥
यथा तलैयाीपः ािनमपुगित ।तथा कम यावैं ािनमपुगित ॥ ०४४ ॥
िवपलुमिप धनौघं ा भोगाियो वा ; पुष इह न शः कमहीनोऽिपभोुम ।्सिुनिहतमिप चाथ दवैत ै रमाणं ; यगणुमिप साध ुं कम णा संये ॥०४५ ॥
भवित मनजुलोकावेलोको िविशो ; बतरससुमृा मानषुाणां गहृािण ।िपतवृनभवनाभं यते चामराणां ; न च फलित िवकमा जीवलोकेन दवैम ् ॥०४६ ॥
पनयित िवमाग नाि दवै े भुं ; गुिमव कृतमं कम सयंाित दवैम ।्अनपुहतमदीन ं कामकारणे दवैं ; नयित पुषकारः सित त ॥ ०४७॥
एते सव माातं मया व ै मिुनसम ।फलं पुषकार सदा संय ततः ॥ ०४८ ॥
अुानने दवै समारने कमणा ।िविधना कम णा चवै ग माग मवायुात ् ॥ ०४९ ॥
३८ दानधम पव
कमफलवण नम ्
अाय ००७यिुधिर उवाच ॥
कमणां म े समानां शभुानां भरतष भ ।फलािन महतां े िूह पिरपृतः ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
रहं यषीणां त ु तणु यिुधिर ।या गितः ाते यने ेभावे िचरिेता ॥ ००२ ॥
यने यने शरीरणे यम करोित यः ।तने तने शरीरणे तलमपुातु े ॥ ००३ ॥
यां यामवायां यरोित शभुाशभुम ।्तां तामवायां भेु जिन जिन ॥ ००४ ॥
न नयित कृतं कम सदा पिेयिैरह ।त े सािणो िनं ष आा तथवै च ॥ ००५ ॥
चदु ानो दााचं दा सनूतृाम ।्अनुजेपासीत स यः पदिणः ॥ ००६ ॥
यो दादपिरिममिन वत त े ।ाायापवूा य त पुयफलं महत ् ॥ ००७ ॥
िडले शयमानानां गहृािण शयनािन च ।चीरवलसवंीत े वासांाभरणािन च ॥ ००८ ॥
अाय ००७ ३९
वाहनासनयानािन योगािन तपोधन े ।अीनपुशयान राजपौषमुते ॥ ००९ ॥
रसानां ितसहंारे सौभायमनगुित ।आिमषितसहंारे पशूुां िवित ॥ ०१० ॥
अवािराु यो लेदवासं च यो वसते ।्सततं चकैशायी यः स लभतेिेतां गितम ् ॥ ०११ ॥
पामासनमवेाथ दीपमं ितयम ।्दादितिथपजूाथ स यः पदिणः ॥ ०१२ ॥
वीरासनं वीरशां वीरानमपुासतः ।अया वै लोकाः सव कामगमाथा ॥ ०१३ ॥
धनं लभते दानने मौननेाां िवशां पत े ।उपभोगां तपसा चयण जीिवतम ् ॥ ०१४ ॥
पमैय मारोयमिहंसाफलमतु े ।फलमलूािशनां रां ग ः पणा िशनां तथा ॥ ०१५ ॥
ायोपवशेनाां सव सखुमुते ।ग सने लभते दीया कुलमुमम ् ॥ ०१६ ॥
गवाः शाकदीायां ग गामी तणृाशनः ।ियिषवणं ाा वाय ुं पीा त ुं लभते ् ॥ ०१७ ॥
सिललाशी भवे सदािः सृंतो िजः ।मं साधयतो रां नाकपृमनाशके ॥ ०१८ ॥
४० दानधम पव
उपवासं च दीां च अिभषकंे च पािथ व ।कृा ादशवषा िण वीरानाििशते ॥ ०१९ ॥
अधी सववदेा ै सो ःखामुते ।मानसं िह चरम ग लोकमवायुात ् ॥ ०२० ॥
या जा म ितिभया न जीय ित जीय तः ।योऽसौ ाणािको रोगां तृां जतः सखुम ् ॥ ०२१ ॥
यथा धनेसुहषे ु वो िवित मातरम ।्एवं पवू कृतं कम कता रमनगुित ॥ ०२२ ॥
अचोमानािन यथा पुािण च फलािन च ।कालं नाितवत े तथा कम परुाकृतम ् ॥ ०२३ ॥
जीय ि जीय तः केशा दा जीय ि जीय तः ।चःुो े च जीयत े तृकैा त ु न जीय त े ॥ ०२४ ॥
यने ीणाित िपतरं तने ीतः जापितः ।ीणाित मातरं यने पिृथवी तने पिूजता ॥ ०२५ ॥
यने ीणापुाायं तने ा पिूजतम ् ॥ ०२५ ॥
सव ताता धमा यतै े य आताः ।अनाता ु यतै े सवा ाफलाः ियाः ॥ ०२६ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
भी तचः ुा िविताः कुपुवाः ।आसमनसः ीितमोऽभवंदा ॥ ०२७ ॥
पूवण नम ् ४१
ये भवित वथृा युमान े; योमे भवित वथृािभषयूमाण े ।याौ भवित वथृािभयमान े; तव भवित वथृािभधीयमान े ॥ ०२८ ॥
इतेिषणा ोमुवानि यिभो ।शभुाशभुफलाौ िकमतः ोतिुमिस ॥ ०२९ ॥
पूवण नम ्
अाय ००८यिुधिर उवाच ॥
के पूाः के नमाया ः कामिस भारत ।एते सव माच यषेां हृयस े नपृ ॥ ००१ ॥
उमापतािप य ते वत त े मनः ।मनुलोके सव िदमुहे चातु ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
हृयािम िजातीनां यषेां परं धनम ।्यषेां यः ग पःाायसाधनः ॥ ००३ ॥
यषेां वृा बाला िपतपृतैामह धरुम ।्उहि न सीदि तषेां व ैहृयाहम ् ॥ ००४ ॥
िवािभिवनीतानां दाानां मृभािषणाम ।्
४२ दानधम पव
तुवृोपपानां सदारिवदां सताम ् ॥ ००५ ॥
ससंु वदतां यषेां हंसानािमव सघंशः ।मपा िचरा िदजीमतूिनःनाः ॥ ००६ ॥
सगुािरता वाचः यूे िह यिुधिर ।शुषूमाण े नपृतौ े चहे सखुावहाः ॥ ००७ ॥
ये चािप तषेां ोतारः सदा सदिस समंताः ।िवानगणुसपंाषेां च हृयाहम ् ॥ ००८ ॥
ससुृंतािन यताः शचुीिन गणुवि च ।ददािन तृथ ाणेो यिुधिर ॥ ००९ ॥
ये चािप सततं राजंषेां च हृयाहम ् ॥ ००९ ॥
शं वेाहवे योुं न दातमुनसिूयतम ।्शरूा वीरा शतशः सि लोके यिुधिर ॥ ०१० ॥
तषेां संायमानानां दानशरूो िविशते ॥ ०१० ॥
धः ां यहं भयूः सौ ाणकोऽिप वा ।कुले जातो धम गितपोिवापरायणः ॥ ०११ ॥
न मे ः ियतरो लोकेऽिाडुनन । मे ियतरा ाणा भरतष भ ॥ ०१२ ॥
यथा मम ियतराो िवाः कुह ।तने सने गयें लोका स शतंनःु ॥ ०१३ ॥
न मे िपता ियतरो ाणेथाभवत ।्
अाय ००८ ४३
न मे िपतःु िपता वािप य े चाऽेिप सुनाः ॥ ०१४ ॥
न िह मे विृजनं िकििते ाणिेह ।अणु वा यिद वा लंू िविदतं साधकुम िभः ॥ ०१५ ॥
कमणा मनसा वािप वाचा वािप परंतप ।ये कृतं ाणषे ु तनेा न तपाहम ् ॥ ०१६ ॥
य इित मामाया वाचाि तोिषतः ।एतदवे पिवेः सवः परमं तृम ् ॥ ०१७ ॥
पयािम लोकानमलाचीाणयाियनः ।तषे ु म े तात गमाय च िचराय च ॥ ०१८ ॥
यथा पायो धम ः ीणां लोके यिुधिर ।स दवेः सा गितना ा िय तथा िजाः ॥ ०१९ ॥
ियः शतवष च दशवष च ाणः ।िपतापुौ च िवयेौ तयोिह ाणः िपता ॥ ०२० ॥
नारी त ु पभावे व ै दवेरं कुत े पितम ।्पिृथवी ाणालाभ े ियं कुत े पितम ् ॥ ०२१ ॥
पुव ततो रा उपाा गुव ते ।अिवोपचया व ै ाणाः कुसम ॥ ०२२ ॥
ऋजूतः सशीलावभतूिहत े रतान ।्आशीिवषािनव ुािजानपुचरेदा ॥ ०२३ ॥
तजेसपसवै िनं िबेिुधिर ।उभ े चतै े पिराे तजेवै तपथा ॥ ०२४ ॥
४४ दानधम पव
वसाययोः शीमभुयोरवे िवते ।हःु ुा महाराज ाणा य े तपिनः ॥ ०२५ ॥
भयूः ाभयं दं ाणादकोपनात ।्कुया भयतःशषें दशषें न शषेयते ् ॥ ०२६ ॥
दडपािणय था गोष ु पालो िनं िरो भवते ।्ाणा च तथा ियः पिरपालयते ् ॥ ०२७ ॥
िपतवे पुाथेा ाणातजेसः ।गहृे चषैामवेथेाः किदीह जीवनम ् ॥ ०२८ ॥
सगृालवानरसवंादः
अाय ००९यिुधिर उवाच ॥
ाणानां त ु य े लोके ितु िपतामह ।न यि मोहा े के भवि महामते ॥ ००१ ॥
एते ततो िूह धम धम भतृां वर ।ितु राानो न यि ये नराः ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
अाय ००९ ४५
यो न दाितु ं वा यिद वा ब ।आशा हताः सवा ः ीबवे जाफलम ् ॥ ००३ ॥
यां रािं जायत े पापो यां च रािं िवनयित ।एतिरे यकृुतं त भारत ॥ ००४ ॥
य त तं िकिव तोपहते ॥ ००४ ॥
अतैचनं ाध म शािवदो जनाः ।िनश भरते बुा परमयुया ॥ ००५ ॥
अिप चोदाहरीमं धम शािवदो जनाः ।अानां यामकणा नां सहणे स मुते ॥ ००६ ॥
अवैोदाहरीमिमितहासं परुातनम ।्सगृाल च सवंादं वानर च भारत ॥ ००७ ॥
तौ सखायौ परुा ाां मानषुे परंतप ।अां योिन ं समापौ सागा ल वानर तथा ॥ ००८ ॥
ततः परासूादं सगृालं वानरोऽवीत ।्मशानमे संे पवू जाितमनुरन ् ॥ ००९ ॥
िकं या पापकं कम कृतं पवू सदुाणम ।्यं मशान े मतृकािूतकानि कुितान ् ॥ ०१० ॥
एवमुः वुाच सगृालो वानरं तदा ।ाण ितु न मया तपाकृतम ् ॥ ०११ ॥
तृते पािपकां योिनमापोऽि वम ।तादवेिंवधं भं भयािम बभुिुतः ॥ ०१२ ॥
४६ दानधम पव
इतेवुतो राजाण मया तुम ।्कथां कथयतः पुयां धम परुातनीम ् ॥ ०१३ ॥
तुं चािप मया भयूः कृािप िवशां पत े ।कथां कथयतः पवू ाणं ित पाडव ॥ ०१४ ॥
एवमवे च मां िनं ाणाः सिंदशि व ै ।ितु भवेयें नाशा काया िह ाणःै ॥ ०१५ ॥
ाणो ाशया पवू कृतया पिृथवीपत े ।ससुिमो यथा दीः पावकिधः तृः ॥ ०१६ ॥
यं िनरीते स आशया पवू जातया ।दहते िह तं राजमभुयथा ॥ ०१७ ॥
स एव िह यदा तुो वचसा ितनित ।भवगदसाशो िवषय े त भारत ॥ ०१८ ॥
पुाौाशूंवै बावािचवांथा ।परंु जनपदं चवै शाििरवे पुित ॥ ०१९ ॥
एति परमं तजेो ाणहे यते ।सहिकरणवे सिवतधु रणीतले ॥ ०२० ॥
ताातमवेहे ितु यिुधिर ।यदीेोभनां जाितं ा ुं भरतसम ॥ ०२१ ॥
ाण िह दने वुं ग नुमः ।शं ा ुं िवशषेणे दान ं िह महती िया ॥ ०२२ ॥
नीचोपदशेिनषधेः ४७
इतो दने जीवि दवेताः िपतरथा ।ताानािन दयेािन ाणेो िवजानता ॥ ०२३ ॥
महि भरते ाणीथ मुत े ।वलेायां न त ु काििेो पिूजतः ॥ ०२४ ॥
नीचोपदशेिनषधेः
अाय ०१०यिुधिर उवाच ॥
िमसौदभावने उपदशें करोित यः ।जाावर राजष दोष भवे वा ॥ ००१ ॥
एतिदािम तने ाात ुं व ै िपतामह ।सूा गितिह धम य मुि मानवाः ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
अ ते वत ियािम ण ु राजथागमम ।्ऋषीणां वदतां पवू तुमासीथा मया ॥ ००३ ॥
उपदशेो न कत ो जाितहीन किचत ।्उपदशे े महाोष उपााय भाते ॥ ००४ ॥
िनदशनिमदं राजणु मे भरतष भ ।
४८ दानधम पव
वचन े राजथा पवू यिुधिर ॥ ००५ ॥
ामपदे वृं पा िहमवतः शभु े ॥ ००५ ॥
तामपदं पुयं नानावृगणायतुम ।्बगुलताकीण मगृिजिनषिेवतम ् ॥ ००६ ॥
िसचारणसघंु ं रं पिुतकाननम ।्ितिभब िभः कीण तापसैपशोिभतम ् ॥ ००७ ॥
ाणै महाभागःै सयू लनसिंनभःै ।िनयमतसपंःै समाकीण तपििभः ॥ ००८ ॥
दीितभै रते यताहारःै कृतािभः ॥ ००८ ॥
वदेायनघोषै नािदतं भरतष भ ।वालिखै बिभय ितिभ िनषिेवतम ् ॥ ००९ ॥
त किमुाहं कृा शूो दयाितः ।आगतो ामपदं पिूजत तपििभः ॥ ०१० ॥
तां ु ा मिुनगणावेकाहौजसः ।वहतो िविवधा दीाः संत भारत ॥ ०११ ॥
अथा बिुरभवपे भरतष भ ।ततोऽवीुलपितं पादौ सृ भारत ॥ ०१२ ॥
भवसादािदािम धम चत ु िजष भ ।तां ं भगवंु ाजियतमुहिस ॥ ०१३ ॥
वणा वरोऽहं भगवूो जााि सम ।
अाय ०१० ४९
शुषूां कत ुिमािम पाय सीद मे ॥ ०१४ ॥
कुलपितवाच ॥
न शिमह शेूण िलमाि वित तमु ।्आतां यिद त े बिुः शुषूािनरतो भव ॥ ०१५ ॥
भी उवाच ॥
एवमुु मिुनना स शूोऽिचयपृ ।कथम मया काय ा धम परा च मे ॥ ०१६ ॥
िवातमवें भवत ु किरे ियमानः ॥ ०१६ ॥
गामपदारूमटुजं कृतवां ु सः ।त विेदं च भिूमं च दवेतायतनािन च ॥ ०१७ ॥
िनवेय भरते िनयमोऽभवखुम ् ॥ ०१७ ॥
अिभषकेां िनयमावेतायतनषे ु च ।बिलं च कृा ा च दवेतां चापजूयत ् ॥ ०१८ ॥
सिनयमोपतेः फलाहारो िजतिेयः ।िनं सिंनिहतािभ ओषधीिभः फलैथा ॥ ०१९ ॥
अितथीजूयामास यथावमपुागतान ।्एवं िह समुहाालो ाम त वै ॥ ०२० ॥
अथा मिुनरागा व ै तमामम ।्सपंू ागतनेिष िविधवयतोषयत ् ॥ ०२१ ॥
५० दानधम पव
अनकूुलाः कथाः कृा यथावय पृत ।ऋिषः परमतजेी धमा ा सयंतिेयः ॥ ०२२ ॥
एवं स बश शू भरतष भ ।सोऽगदाममिृषः शंू ु ं नरष भ ॥ ०२३ ॥
अथ तं तापसं शूः सोऽवीरतष भ ।िपतकृाय किरािम त मऽेनुहं कु ॥ ०२४ ॥
बाढिमवे तं िव उवाच भरतष भ ।शिुचभू ा स शूु तषः पामानयत ् ॥ ०२५ ॥
अथ दभा वा ओषधीभ रतष भ ।पिवमासनं चवै बसृ च समपुानयत ् ॥ ०२६ ॥
अथ दिणमावृ बसृ परमशीिष काम ।्कृतामायतो ा ततमिृषरवीत ् ॥ ०२७ ॥
कुतैां पवू शीषा भव चोदखुः शिुचः ।स च तृतवाूः सव यिषरवीत ् ॥ ०२८ ॥
यथोपिदं मधेावी दभा दाथातथम ।्हकिविधं कृमंु तने तपिना ॥ ०२९ ॥
ऋिषणा िपतकृाय च स च धमपथ े ितः ।िपतकृाय कृत े चािप िवसृः स जगाम ह ॥ ०३० ॥
अथ दीघ काल स तूतापसः ।वन े पमगमकृुतने च तने व ै ॥ ०३१ ॥
अजायत महाराजराजवशं े महािुतः ॥ ०३१ ॥
अाय ०१० ५१
तथवै स ऋिषात कालधममवा ह ।परुोिहतकुले िव आजातो भरतष भ ॥ ०३२ ॥
एवं तौ त सभंतूावभुौ शूमनुी तदा ।मणे विध तौ चािप िवास ु कुशलावभुौ ॥ ०३३ ॥
अथववदे े वदे े च बभवूिष ः सिुनितः ।कयोग े चोेोितष े च परं गतः ॥ ०३४ ॥
से चािप परा ीितयोािप वध त ॥ ०३४ ॥
िपतय ुपरत े चािप कृतशौचः स भारत ।अिभिषः कृितभी राजपुः स पािथ वः ॥ ०३५ ॥
अिभिषेन स ऋिषरिभिषः परुोिहतः ॥ ०३५ ॥
स तं परुोधाय सखुमवसरतष भ ।रां शशास धमण जा पिरपालयन ् ॥ ०३६ ॥
पुयाहवाचन े िनं धम कायष ु चासकृत ।्उयाहसािप ा राजा परुोिहतम ् ॥ ०३७ ॥
एवं स बशो राजरुोधसमपुाहसत ् ॥ ०३७ ॥
लिया परुोधा ु बशं नरािधपम ।्उयं च सततं ासौ ममुानभतू ् ॥ ०३८ ॥
अथ शूे परुोधा ु सह राा समागतः ।कथािभरनकूुलाभी राजानमिभरामयत ् ॥ ०३९ ॥
५२ दानधम पव
ततोऽवीरंे स परुोधा भरतष भ ।वरिमाहं कंे या दं महातु े ॥ ०४० ॥
राजोवाच ॥
वराणां त े शतं दां िकमतुकंै िजोम ।हेा बमाना नादयें िह मे तव ॥ ०४१ ॥
परुोिहत उवाच ॥
एकं व ै वरिमािम यिद तुोऽिस पािथ व ।यदािस महाराज सं तद मानतृम ् ॥ ०४२ ॥
भी उवाच ॥
बाढिमवे तं राजा वुाच यिुधिर ।यिद ाािम वािम अजान त ु सवंदे ॥ ०४३ ॥
परुोिहत उवाच ॥
पुयाहवाचन े िनं धम कृषे ु चासकृत ।्शािहोमषे ु च सदा िकं ं हसिस वी माम ् ॥ ०४४ ॥
सीडं व ै भवित िह मनो मे हसता या ।कामया शािपतो राजाथा वुमहिस ॥ ०४५ ॥
भां िह कारणनेा न ते हामकारणम ।्कौतहूलं मे सभुशृं तने कथय मे ॥ ०४६ ॥
राजोवाच ॥
अाय ०१० ५३
एवमेु या िव यदवां भवदेिप ।अवयमवे वं णुकैमना िज ॥ ०४७ ॥
पवू दहेे यथा वृं तिबोध िजोम ।जाितं राहं वधानने मे ण ु ॥ ०४८ ॥
शूोऽहमभवं पवू तापसो भशृसयंतुः ।ऋिषतपां च तदाभिूजसम ॥ ०४९ ॥
ीयता िह तदा मानुहबिुना ।िपतकृाय या पवू मपुदशेः कृतोऽनघ ॥ ०५० ॥
बृां दभष ु हे च के च मिुनसम ॥ ०५० ॥
एतने कम दोषणे परुोधामजायथाः ।अहं राजा च िवे पय काल पय यम ् ॥ ०५१ ॥
मृते पुदशेने या ािमदं फलम ् ॥ ०५१ ॥
एताारणाहस ेां िजोम ।न ां पिरभवहसािम गुभ वान ् ॥ ०५२ ॥
िवपय यणे मे मुने सतंते मनः ।जाितं राहं तुमतां हसािम व ै ॥ ०५३ ॥
एवं तवों िह तप उपदशेने नािशतम ।्परुोिहतमुृ यत ं पनुभ व े ॥ ०५४ ॥
इतमधमामां मा योिन ं ासे िज ।गृतां िवणं िव पतूाा भव सम ॥ ०५५ ॥
५४ दानधम पव
भी उवाच ॥
ततो िवसृो राा त ु िवो दानानकेशः ।ाणेो ददौ िवं भिूमं ामां सव शः ॥ ०५६ ॥
कृािण चीा च ततो यथोािन िजोमः ।तीथा िन चािभगा व ै दानािन िविवधािन च ॥ ०५७ ॥
दा गावै िवाणां पतूाा सोऽभविजः ।तमवे चामं गा चचार िवपलंु तपः ॥ ०५८ ॥
ततः िसिं परां ाो ाणो राजसम ।समंताभवषेामामऽेऽमवािसनाम ् ॥ ०५९ ॥
एवं ाो महृमिृषः स नपृसम ।ाणने न वं ताणा वरे जन े ॥ ०६० ॥
वज येपदशें च सदवै ाणो नपृ ।उपदशें िह कुवा णो िजः कृमवायुात ् ॥ ०६१ ॥
एिषतं सदा वाचा नपृणे िजसमात ।्न विमह िह िकिणा वरे जन े ॥ ०६२ ॥
ाणाः िया वैयायो वणा िजातयः ।एतषे ु कथयाजाणो न ित ॥ ०६३ ॥
तािन वं किचििदतः ।सूा गितिह धम या कृतािभः ॥ ०६४ ॥
ताौनािन मनुयो दीां कुव ि चाताः । भयााजानभुाषि िकन ॥ ०६५ ॥
ियो िनवासानािन ५५
धािम का गणुसपंाः साज वपरायणाः ।वाचािभहताः ावुीह ृतम ् ॥ ०६६ ॥
उपदशेो न कत ः कदािचदिप किचत ।्उपदशेाि तापं ाणः समवायुात ् ॥ ०६७ ॥
िवमृय तााने वं धम िमता ।सानतृने िह कृत उपदशेो िहनि व ै ॥ ०६८ ॥
विमह पृने िविनि िवपय यम ।्स चोपदशेः कत ो यने धम मवायुात ् ॥ ०६९ ॥
एते सव माातमपुदशे े कृत े सित ।महाेशो िह भवित ताोपिदशेिचत ् ॥ ०७० ॥
ियो िनवासानािन
अाय ०११यिुधिर उवाच ॥
कीशे पुष े तात ीष ु वा भरतष भ ।ीः पा वसते िनं ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
५६ दानधम पव
अ ते वत ियािम यथां यथातुम ।्िणी दवेकीपुसिंनधौ पय पृत ॥ ००२ ॥
नारायणागतां ल ; ा ियं पसमानवाम ।्कौतहूलािितचानेा ; प माता मकरज ॥ ००३ ॥
कानीह भतूापुसवेस े ं ; सिंतती कािन न सवेस े म ।्तािन िलोकेरभतूकाे ; तने मे िूह महिष के ॥ ००४ ॥
एवं तदा ीरिभभामाणा ; देा समं गडज ।उवाच वां मधरुािभधान ं ; मनोहरं चमखुी सा ॥ ००५ ॥
वसािम से सभुग े गे; द े नरे कम िण वत मान े ।नाकम शीले पुष े वसािम ; न नािके सािरके कृते ॥ ००६ ॥
न िभवृ े न नशृसंवृ े ; न चािप चौरे न गुसयू े ॥ ००६ ॥
ये चातजेोबलससारा ; ि कुि च य त ।न दिेव ितािम तथािवधषे ु; नरषे ु ससंुमनोरथषे ु ॥ ००७ ॥
यािन ाथ यत े न िकं िच ; भावोपहताराा ।तेसतंोषरतषे ु िनं ; नरषे ु नाहं िनवसािम दिेव ॥ ००८ ॥
वसािम धम शीलेष ु धम षे ु महास ु ।वृसिेवष ु दाषे ु सषे ु महास ु ॥ ००९ ॥
ीष ु ाास ु दाास ु दवेिजपरास ु च ।वसािम सशीलास ुभाविनरतास ु च ॥ ०१० ॥
कीण भाडामनवेकािरण ; सदा च भत ुः ितकूलवािदनीम ।्पर वेमािभरतामला ;मवेिंवधां पिरवज यािम ॥ ०११ ॥
अाय ०११ ५७
लोलामचोामवलेिहन च ; पतेधयैा कलहियां च ।िनािभभतूां सततं शयाना ;मवेिंवधां पिरवज यािम ॥ ०१२ ॥
सास ु िनं ियदशनास ु; सौभाययुास ु गणुाितास ु ।वसािम नारीष ु पिततास ु; काणशीलास ु िवभिूषतास ु ॥ ०१३ ॥
यानषे ु कास ु िवभषूणषे ु; यषे ु मघेषे ु च विृमु ।वसािम फुास ु च पिनीष ु; नवीथीष ु च शारदीष ु ॥ ०१४ ॥
शलेैष ु गोषे ु तथा वनषे ु; सरःस ु फुोलपजषे ु ।नदीष ु हंसननािदतास ु; ौावघुरशोिभतास ु ॥ ०१५ ॥
िवीण कूलदशोिभतास ु; तपििसिजसिेवतास ु ।वसािम िनं सबुदकास ु; िसहंगै जैाकुिलतोदकास ु ॥ ०१६ ॥
मे गजे गोवषृभ े नरेे ; िसहंासन े सुष े च िनम ् ॥ ०१६ ॥
यिहृे यते हवाहो ; गोाणात े दवेता ।काले च पुबै लयः िये ; तिहृे िनमपुिैम वासम ् ॥ ०१७ ॥
ाायिनषे ु िजषे ु िनं ; े च धमा िभरत े सदवै ।वैय े च कृािभरत े वसािम ; शेू च शुषूणिनयेु ॥ ०१८ ॥
नारायणे केमना वसािम ; सवण भावने शरीरभतूा ।तिि धमः समुहाििवो ; यता चा तथा ियम ् ॥ ०१९ ॥
नाहं शरीरणे वसािम दिेव ; नवैं मया शिमहािभधातमु ।्यिं ु भावने वसािम प ुिंस ; स वध त े धम यशोथ कामःै ॥ ०२० ॥
५८ दानधम पव
भ गानोपाानम ्
अाय ०१२यिुधिर उवाच ॥
ीप ुसंयोः संयोग ेशः कािधको भवते ।्एते सशंयं राजथावुमहिस ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्भानने श यथा वरैमभूरुा ॥ ००२ ॥
परुा भानो नाम राजिष रितधािम कः ।अपुः स नरा पुाथ यमाहरत ् ॥ ००३ ॥
अिु ं नाम राजिष िरिं महाबलः ।ायिषे ु मा नां पुकाम चेते ॥ ००४ ॥
इो ाा त ु तं यं महाभागः सरुेरः ।अरं त राजषरिियतानः ॥ ००५ ॥
किचथ काल मगृयामटतो नपृ ।इदमरिमवे शो नपृममोहयत ् ॥ ००६ ॥
एकाने च राजिष ा इणे मोिहतः ।न िदशोऽिवत नपृः िुपासािदतदा ॥ ००७ ॥
अाय ०१२ ५९
इतते व ै धावमतृािदतो नपृः ।सरोऽपयुिचरं पणू परमवािरणा ॥ ००८ ॥
सोऽवगा सरात पाययामास वािजनम ् ॥ ००८ ॥
अथ पीतोदकं सोऽं वृ े बा नपृोमः ।अवगा ततः ातो राजा ीमवाप ह ॥ ००९ ॥
आानं ीकृतं ा ीिडतो नपृसमः ।िचानगुतसवा ा ाकुलेियचतेनः ॥ ०१० ॥
आरोिहे कथं ं कथं याािम व ै परुम ।्अिु ं नाम इं म े पुाणां शतमौरसम ् ॥ ०११ ॥
जातं महाबलानां व ै तावािम िकं हम ।्दारषे ु चादीयषे ु पौरजानपदषे ु च ॥ ०१२ ॥
मृं च तनुं च िववं तथवै च ।ीगणुा ऋिषिभः ोा धम ताथ दिश िभः ॥ ०१३ ॥
ायामः ककशं च वीय च पुष े गणुाः ॥ ०१३ ॥
पौषं िवनं म े ीं केनािप मऽेभवत ।्ीभावाथमं त ु पनुरारोढमुुहे ॥ ०१४ ॥
महता थ खदेने आां नरािधपः ।पनुरायारंु तात ीभतूो नपृसम ॥ ०१५ ॥
पुा दारा भृा पौरजानपदा ते ।िकं िदं िित िवाय िवयं परमं गताः ॥ ०१६ ॥
६० दानधम पव
अथोवाच स राजिष ः ीभतूो वदतां वरः ।मगृयामि िनया तो बलःै पिरवतृो ढम ् ॥ ०१७ ॥
उाः ािवशं घोरामटव दवैमोिहतः ॥ ०१७ ॥
अटां च सघुोरायां तृात नचतेनः ।सरः सुिचरमपयं पििभवृ तम ् ॥ ०१८ ॥
तावगाढः ीभतूो ं दवैा सशंयः ।अतृ इव पुाणां दाराणां च धन च ॥ ०१९ ॥
उवाच पुां ततः ीभतूः पािथ वोमः ।संीा भुतां रां वन ं याािम पुकाः ॥ ०२० ॥
अिभिष स पुाणां शतं राजा वनं गतः ॥ ०२० ॥
तामामे ियं तात तापसोऽवपत ।तापसनेा पुाणामामऽेभवतम ् ॥ ०२१ ॥
अथ सा तातुाृ पवू पुानभाषत ।पुषे सतुा ययूं ीे चमे े शतं सतुाः ॥ ०२२ ॥
एक भुतां रां ातभृावने पुकाः ।सिहता ातरऽेथ रां बभुिुजरे तदा ॥ ०२३ ॥
ताा ातभृावने भुानाामुमम ।्िचयामास दवेेो मनुािभपिरतुः ॥ ०२४ ॥
उपकारोऽ राजषः कृतो नापकृतं मया ॥ ०२४ ॥
अाय ०१२ ६१
ततो ाणपणे दवेराजः शततःु ।भदेयामास ताा नगरं व ै नपृाजान ् ॥ ०२५ ॥
ातणॄां नाि सौां यऽेके िपतःु सतुाः ।राहतेोिव विदताः कयप सरुासरुाः ॥ ०२६ ॥
ययूं भानापाापसतेरे सतुाः ।कयप सरुावै असरुा सतुाथा ॥ ०२७ ॥
युाकं पतैकंृ रां भुत े तापसाजःै ॥ ०२७ ॥
इणे भिेदताे त ु युऽेोमपातयन ।्तुा तापसी चािप सतंा रोद ह ॥ ०२८ ॥
ाणनाे तािमोऽथापृत ।केन ःखने सतंा रोिदिष ं वरानन े ॥ ०२९ ॥
ाणं त ु ततो ा सा ी कणमवीत ।्पुाणां े शत े ालेन िविनपाितत े ॥ ०३० ॥
अहं राजाभवं िव त पुशतं मया ।समुं सुपाणां िवाानां िजोम ॥ ०३१ ॥
कदािचगृयां यात उाो गहन े वन े ।अवगाढ सरिस ीभतूो ाणोम ॥ ०३२ ॥
पुााे िता वनमि ततो गतः ॥ ०३२ ॥
िया मे पुशतं तापसने महाना ।आमे जिनतं ीताे नगरं मया ॥ ०३३ ॥
६२ दानधम पव
तषेां च वरैमुं कालयोगने व ै िज ।एतोचािम िवे दवैनेािभपिरतुा ॥ ०३४ ॥
इां ःिखतां ा अवीषं वचः ।परुा सुःसहं भे मम ःखं या कृतम ् ॥ ०३५ ॥
इिने यजता मामना म त े ।इोऽहमि ब ुे वरंै त े यािततं मया ॥ ०३६ ॥
इं त ु ा राजिष ः पादयोः िशरसा गतः ।सीद िदशे पुकामने स तःु ॥ ०३७ ॥
इिदशशा ल त मे मुहिस ॥ ०३७ ॥
िणपातने तेः पिरतुो वरं ददौ ।पुा व ै कतमे राजीव ु तव शसं मे ॥ ०३८ ॥
ीभतू िह ये जाताः पुषाथ यऽेभवन ् ॥ ०३८ ॥
तापसी त ु ततः शमवुाच यतािलः ।ीभतू िह ये जाताे म े जीव ु वासव ॥ ०३९ ॥
इु िवितो ः ियं प तां पनुः ।पुषोािदता य े त े कथं ेाः सतुाव ॥ ०४० ॥
ीभतू िह ये जाताः हेेोऽिधकः कथम ।्कारणं ोतिुमािम ते वुिमहाहिस ॥ ०४१ ॥
वुाच ॥
ियािधकः हेो न तथा पुष वै ।
अाय ०१२ ६३
ताे श जीव ु य े जाताः ीकृत वै ॥ ०४२ ॥
भी उवाच ॥
एवमेु ततिः ीतो वामवुाच ह ।सव एवहे जीव ु पुाे सवािदिन ॥ ०४३ ॥
वरं च वणृ ु राजे यं िमिस सुत ।पुषमथ ीं मो यदिभकािस ॥ ०४४ ॥
वुाच ॥
ीमवे वणृ े श सेिय वासव ।एवमुु दवेेां ियं वुाच ह ।पुषं कथं ा ीं रोचयस े िवभो ॥ ०४६ ॥
एवमुः वुाच ीभतूो राजसमः ।ियाः पुषसयंोग े ीितरिधका सदा ॥ ०४७ ॥
एताारणा ीमवे वणृोहम ् ॥ ०४७ ॥
रमे चवैािधकं ीे सं व ै दवेसम ।ीभावने िह तुोऽि गतां िदशािधप ॥ ०४८ ॥
एवमिित चोा तामापृ ििदवं गतः ।एवं िया महाराज अिधका ीितते ॥ ०४९ ॥
६४ दानधम पव
शभुाशभुकम फलम ्
अाय ०१३यिुधिर उवाच ॥
िकं कत ं मनुणे लोकयाािहतािथ ना ।कथं व ै लोकयाां त ु िकंशील समाचरते ् ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
कायने ििवधं कम वाचा चािप चतिुव धम ।्मनसा ििवधं चवै दश कमपथांजते ् ॥ ००२ ॥
ाणाितपातं ैं च परदारमथािप च ।ीिण पापािन कायने सव तः पिरवज यते ् ॥ ००३ ॥
असलापं पां पशैुमनतृं तथा ।चािर वाचा राजे न जेानिुचयते ् ॥ ००४ ॥
अनिभा परषे ु सव सषे ु सौदम ।्कम णां फलमीित ििवधं मनसा चरते ् ॥ ००५ ॥
तााायमनसा नाचरदेशभुं नरः ।शभुाशभुााचरि त तातु े फलम ् ॥ ००६ ॥
उपमपूाानम ् ६५
उपमपूाानम ्
िशववः
अाय ०१४यिुधिर उवाच ॥
िपतामहशेाय िवभो नामााच शभंवे ।बवे िवमायाय महाभायं च ततः ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
सरुासरुगरुो दवे िवो ं वुमहिस ।िशवाय िवपाय यां पृिुधिरः ॥ ००२ ॥
नाां सहं दवे तिडना योिनना ।िनविेदतं लोके णो यरुाभवत ् ॥ ००३ ॥
पैायनभतृयथवैमे े तपोधनाः ।ऋषयः सुता दााः व ु गदतव ॥ ००४ ॥
वुाय निन े हो े गो े िवसजृऽेये ।महाभायं िवभो िूह मिुडनऽेथ कपिदन े ॥ ००५ ॥
वासदुवे उवाच ॥
न गितः कम णां शा वेमुीश ततः ।िहरयगभ मखुा दवेाः सेा महष यः ।न िवय िनधनमािदं वा सूदिश नः ॥ ००७ ॥
६६ दानधम पव
स कथं नरमाणे शो ात ुं सतां गितः ॥ ००७ ॥
ताहमसरु कािंगवतो गणुान ।्भवतां कीत ियािम तशेाय यथातथम ् ॥ ००८ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
एवमुा त ु भगवाणुां महानः ।उपृय शिुचभू ा कथयामास धीमतः ॥ ००९ ॥
वासदुवे उवाच ॥
शुषूं ाणेां च तात यिुधिर ।ं चापगये नामािन िनशामय जगतःे ॥ ०१० ॥
यदवां च मे पवू साहतेोः सुरम ।्यथा च भगवाो मया पवू समािधना ॥ ०११ ॥
शरे िनहत े पवू रौिणयेने धीमता ।अतीत े ादशे वष जाववीि माम ् ॥ ०१२ ॥
ुचादेादीिुया वी पुकान ।्पुािथ नी मामपुे वामाह यिुधिर ॥ ०१३ ॥
शरंू बलवतां ें कापमकषम ।्आतुं मम सतुं यातु मािचरम ् ॥ ०१४ ॥
न िह तऽेामीह िष ुलोकेष ु िकन ।लोकाजृेमपरािनकुलोह ॥ ०१५ ॥
या ादश वषा िण वायभुतूने शुता ।
अाय ०१४ ६७
आरा पशभुता रं िया जिनताः सतुाः ॥ ०१६ ॥
चादेः सचुा चावषेो यशोधरः ।चावाायशाः ुः शभंरुवे च ॥ ०१७ ॥
यथा त े जिनताः पुा ियाािवमाः ।तथा ममािप तनयं य बलशािलनम ् ॥ ०१८ ॥
इवें चोिदतो देा तामवोचं समुमाम ।्अनजुानीिह मां राि किरे वचनं तव ॥ ०१९ ॥
सा च मामवी िवजयाय िशवाय च ॥ ०१९ ॥
ा िशवः कायप नो दवेा मनोनगुाः ।ेौषो यवाहाांिृषगणा धरा ॥ ०२० ॥
समुा दिणा ोभा ऋािण िपतरो हाः ।दवेपो दवेका दवेमातर एव च ॥ ०२१ ॥
मरािण गाव चमाः सिवता हिरः ।सािवी िवा च ऋतवो वराः पाः ॥ ०२२ ॥
णा लवा मुता िनमषेा यगुपय याः ।रु सव गतं ां यादव सखुावहम ् ॥ ०२३ ॥
अिरं ग पानममो भवानघ ॥ ०२३ ॥
एवं कृतयनयाहं ; तामनुाय कपीपुीम ।्िपतःु समीप े नरसम ; मातु रा तथाक ॥ ०२४ ॥
तमथ मावे यदवीां ; िवाधरे सतुा भशृाता ।
६८ दानधम पव
ताननुाय तदाितःखा ;दं तथवैाितबलं च रामम ् ॥ ०२५ ॥
ाानुां गुजनादहं तामिचयम ।्सोऽवहिमवं मां ा चनै ं सज यम ् ॥ ०२६ ॥
ताहमतुाावानपयं िगिरसमे ।ें च तपसां ें पयााममुमम ् ॥ ०२७ ॥
िदं वयैाप उपमोम हानः ।पिूजतं दवेगवा ा ला समितम ् ॥ ०२८ ॥
धवककुभकदनािरकेलःै ; कुरबककेतकजपुाटलािभः ।वटवणकवनाभिबःै ; सरलकिपियालसालतालःै ॥ ०२९ ॥
बदरीकुपुागरैशोकााितमुकैः ।भातकैम धकैू चकैः पनसैथा ॥ ०३० ॥
वबै िवधवैृ ःै फलपुदयै ुतम ।्पुगुलताकीण कदलीषडशोिभतम ् ॥ ०३१ ॥
नानाशकुिनसभंोःै फलवैृ रैलतम ।्यथाानिविनिभैू िषतं वनरािजिभः ॥ ०३२ ॥
वारणशा लिसहंीिपसमाकुलम ।्कुरबिहणाकीण माजा रभजुगावतृम ् ॥ ०३३ ॥
पगूै मगृजातीनां मिहष िनषिेवतम ् ॥ ०३३ ॥
नानापुरजोिमो गजदानािधवािसतः ।िदीगीतबलो मातोऽ सखुो ववौ ॥ ०३४ ॥
अाय ०१४ ६९
धारािननादिैव हगणादःै ; शभुैथा बृिंहतःै कुराणाम ।्गीतैथा िकंनराणामदुारःै ; शभुःै नःै सामगानां च वीर ॥ ०३५ ॥
अिचं मनसाःै सरोिभः समलतम ।्िवशालैािशरणभैू िषतं कुशसवंतृम ् ॥ ०३६ ॥
िवभिूषतं पुयपिवतोयया ; सदा च जुं नपृ जुकया ।महािभध म भतृां विर ै ;म हिष िभभू िषतमिकःै ॥ ०३७ ॥
वााहाररैपुजै िनःै ; संालयै ितिभा निनःै ।धमूाशनैपःै ीरपै ; िवभिूषतं ाणेःै समात ् ॥ ०३८ ॥
गोचािरणोऽथामकुा दोखिलनथा ।मरीिचपाः फेनपा तथवै मगृचािरणः ॥ ०३९ ॥
सुःखाियमांांाहतः सतुपोितान ।्पयुुनयनः वेमुपुचमे ॥ ०४० ॥
सपुिूजतं दवेगणमै हािभः ; िशवािदिभभा रत पुयकमिभः ।रराज ताममडलं सदा ; िदवीव राजिवमडलं यथा ॥ ०४१ ॥
ीडि सपन कुला मगृैा ा िमवत ।्भावाीतपसः सिंनकष गणुािताः ॥ ०४२ ॥
तामपदे े े सव भतूमनोरमे ।सिेवत े िजशा लवैदवदेापारगःै ॥ ०४३ ॥
नानािनयमिवातैिषिभ महािभः ।िवशवे चापयं जटाचीरधरं भमु ् ॥ ०४४ ॥
तजेसा तपसा चवै दीमान ं यथानलम ।्
७० दानधम पव
िशमगतं शां यवुान ं ाणष भम ् ॥ ०४५ ॥
िशरसा वमानं मामपुमरुभाषत ॥ ०४५ ॥
ागतं पुडरीका सफलािन तपािंस नः ।यूः पजूयिस नो ो िुमिस ॥ ०४६ ॥
तमहं ािलभू ा मगृपिथािष ु ।धम च िशवग च समपृमनामयम ् ॥ ०४७ ॥
ततो मां भगवानाह साा परमवनुा ।लसे तनयं कृ आतुमसशंयम ् ॥ ०४८ ॥
तपः समुहदााय तोषयशेानमीरम ।्इह दवेः सपीकः समाीडधोज ॥ ०४९ ॥
इहवै दवेताें दवेाः सिष गणाः परुा ।तपसा चयण सने च दमने च ॥ ०५० ॥
तोषिया शभुाामाावुं े जनाद न ॥ ०५० ॥
तजेसां तपसां चवै िनिधः स भगवािनह ।शभुाशभुािताावािसजृिपिप ॥ ०५१ ॥
आे देा सहािचो यं ाथ यिस शहुन ् ॥ ०५१ ॥
िहरयकिशपयुऽभूानवो मेकनः ।तने सवा मरैय शवा ां समाब ुदम ् ॥ ०५२ ॥
तवै पुवरो मरो नाम िवतुः ।महादवेवरां वषा ब ुदमयोधयत ् ॥ ०५३ ॥
अाय ०१४ ७१
िवों च तोरं वमाखडल च ।शीण परुाभवात हाेष ु केशव ॥ ०५४ ॥
अमाना िवबधुा हणे सबुलीयसा ।िशवदवरारुसरुेारुा भशृम ् ॥ ०५५ ॥
तुो िवुभािप िलोकेरतामदात ।्शतं वष सहाणां सव लोकेरोऽभवत ् ॥ ०५६ ॥
ममवैानचुरो िनं भिवतासीित चावीत ् ॥ ०५६ ॥
तथा पुसहाणामयतुं च ददौ भःु ।कुशीपं च स ददौ राने भगवानजः ॥ ०५७ ॥
तथा शतमखुो नाम धाा सृो महासरुः ।यने वष शतं सामामासंै तोऽनलः ॥ ०५८ ॥
तं ाह भगवांुः िकं करोमीित शरः ॥ ०५८ ॥
तं व ै शतमखुः ाह योगो भवत ु मऽेतुः ।बलं च दवैते शातं संय मे ॥ ०५९ ॥
ायभंवुः तुािप पुाथ मभवरुा ।आिवय योगनेाानं ीिण वष शतािप ॥ ०६० ॥
त दवेोऽददुाहं तसुिंमतान ।्योगेरं दवेगीतं वे कृ न सशंयः ॥ ०६१ ॥
वालिखा मघवता अवाताः परुा िकल ।तःै ुभै गवाुपसा तोिषतो भतू ् ॥ ०६२ ॥
७२ दानधम पव
तांािप दवैतेः ाह ीतो जगितः ।सपुण सोमहता रं तपसोादियथ ॥ ०६३ ॥
महादवे रोषा आपो नाः परुाभवन ।्ता सकपालेन दवेरैाः वित ताः ॥ ०६४ ॥
अभेा या िप भता रं सं वािदनी ।नाहं त मनुभेू यो वशगा ां कथन ॥ ०६५ ॥
इुा सा महादवेमगरणं िकल ॥ ०६५ ॥
िनराहारा भयादेीिण वष शतािप ।अशते मसुलेवे सादाथ भव सा ॥ ०६६ ॥
तामवीसवेो भिवता व ै सतुव ।वशं े तववै नाा त ुाितं याित चिेताम ् ॥ ०६७ ॥
शाकः सिंशताा व ै नव वष शतािप ।आराधयामास भवं मनोयने केशव ॥ ०६८ ॥
तं चाह भगवांुो कारो भिविस ।वाया च ते कीित लैोे व ै भिवित ॥ ०६९ ॥
अयं च कुलं तऽे ु महिष िभरलतम ् ॥ ०६९ ॥
साविण ािप िवात ऋिषरासीृत े यगु े ।इह तने तपं षिं वष शताथ ॥ ०७० ॥
तमाह भगवाुः सााुोऽि तऽेनघ ।कृोकिवातो भिवताजरामरः ॥ ०७१ ॥
अाय ०१४ ७३
मयािप च यथा ो दवेदवेः परुा िवभःु ।सााशपुितात तािप ण ु माधव ॥ ०७२ ॥
यदथ च महादवेः यतने मया परुा ।आरािधतो महातजेाािप ण ु िवरम ् ॥ ०७३ ॥
यदवां च मे पवू दवेदवेाहेरात ।्तवमिखलेना कथियािम तऽेनघ ॥ ०७४ ॥
परुा कृतयगु े तात ऋिषरासीहायशाः ।ापाद इित ातो वदेवदेापारगः ॥ ०७५ ॥
ताहमभवं पुो धौािप ममानजुः ॥ ०७५ ॥
किचथ काल धौने सह माधव ।आगमामं ीडनुीनां भािवतानाम ् ॥ ०७६ ॥
तािप च मया ा माना पयिनी ।लितं च मया ीरं ातो मतृोपमम ् ॥ ०७७ ॥
ततः िपं समालो तोयने सह माधव ।आवयोः ीरिमवे पानाथ मपुनीयत े ॥ ०७८ ॥
अथ गं पयात कदािचािशतं मया ।ततः िपरसं तात न मे ीितमदुावहत ् ॥ ०७९ ॥
ततोऽहमवुं बााननीमानदा ।ीरोदनसमायंु भोजनं च य मे ॥ ०८० ॥
ततो मामवीाता ःखशोकसमिता ।
७४ दानधम पव
पुहेािर मिू चााय माधव ॥ ०८१ ॥
कुतः ीरोदन ं व मनुीनां भािवतानाम ।्वन े िनवसतां िनं कमलूफलािशनाम ् ॥ ०८२ ॥
असा िवपां वरदं ाणमुयम ।्कुतः ीरोदन ं व सखुािन वसनािन च ॥ ०८३ ॥
तं प सदा व सवभावने शरम ।्तसादा कामेः फलं ािस पुक ॥ ०८४ ॥
जनाचः ुा तदाभिृत शहुन ।्मम भिमहादवे े निैकी समपत ॥ ०८५ ॥
ततोऽहं तप आाय तोषयामास शरम ।्िदं वष सहं त ु पादाुािवितः ॥ ०८६ ॥
एकं वष शतं चवै फलाहारदाभवम ।्ितीयं शीण पणा शी ततृीयं चाभुोजनः ॥ ०८७ ॥
शतािन स चवैाहं वायभुदाभवम ् ॥ ०८७ ॥
ततः ीतो महादवेः सव लोकेरः भःु ।शपं स कृा त ु सवदवगणवैृ तः ॥ ०८८ ॥
सहादा भूा वपािणम हायशाः ॥ ०८८ ॥
सधुावदातं रां कण मदोटम ।्आविेतकरं रौं चतदु ं महागजम ् ॥ ०८९ ॥
समाित भगवाीमानः तजेसा ।
अाय ०१४ ७५
आजगाम िकरीटी त ु हारकेयरूभिूषतः ॥ ०९० ॥
पाडुरणेातपणे ियमाणने मधू िन ।सेमानोऽरोिभ िदगवनािदतः ॥ ०९१ ॥
ततो मामाह दवेेः ीतऽेहं िजोम ।वरं वणृी मं ये मनिस वत त े ॥ ०९२ ॥
श तु वचः ुा नाहं ीतमनाभवम ।्अवुं च तदा कृ दवेराजिमदं वचः ॥ ०९३ ॥
नाहं ो वरं काे नाादिप दवैतात ।्महादवेात े सौ समतेवीिम त े ॥ ०९४ ॥
पशपुितवचनावािम सः ; कृिमरथ वा तरनकेशाखः ।अपशपुितवरसादजा मे ; िभवुनरािवभिूतरिना ॥ ०९५ ॥
अिप कीटः पतो वा भवयें शराया ।न त ु श या दं लैोमिप कामये ॥ ०९६ ॥
यावशाशकलामलबमौिल ;न ीयत े पशपुितभ गवामशेः ।तावरामरणजशतािभघात ै; ःखािन दहेिविहतािन समुहािम ॥ ०९७ ॥
िदवसकरशशाविदीं ; िभवुनसारमपारमामकेम ।्अजरममरमसा ं ; जगित पमुािनह को लभते शािम ् ॥ ०९८ ॥
श उवाच ॥
कः पनुव हतेवु ईशे कारणकारणे ।यने दवेातऽेासादं नािभकािस ॥ ०९९ ॥
७६ दानधम पव
उपमुवाच ॥
हतेिुभवा िकमैे ईशः कारणकारणम ।्न शुमु यद िलमत े सरुःै ॥ १०० ॥
का सरुःै सविलं मुा महेरम ।्अतऽेिच तपवू वा िूह यि ते िुतः ॥ १०१ ॥
य ा च िवु ं चािप सह दवैतःै ।अच यं सदा िलं ताेतमो िह सः ॥ १०२ ॥
तारमहं काे िनधनं वािप कौिशक ।ग वा ित वा श यथें बलसदून ॥ १०३ ॥
काममषे वरो मऽे ुशापो वािप महेरात ।्न चाां दवेतां काे सव कामफलािप ॥ १०४ ॥
एवमुा त ु दवेंे ःखादाकुिलतिेयः ।न सीदित मे ः िकमतेिदित िचयन ् ॥ १०५ ॥
अथापयं णनेवै तमवेरैावतं पनुः ॥ १०५ ॥
हंसकुेसशं मणृालकुमदुभम ।्वषृपधरं सााीरोदिमव सागरम ् ॥ १०६ ॥
कृपंु महाकायं मधिुपललोचनम ।्जानूदने दाा च सवतः समलतम ् ॥ १०७ ॥
रां समुहानासं सकुण सकुटीतटम ।्सपुा िवपलुं सुपं चादशनम ् ॥ १०८ ॥
अाय ०१४ ७७
ककुदं त चाभाित मापयू िवितम ।्तषुारिगिरकूटाभं िसतािशखरोपमम ् ॥ १०९ ॥
तमाित भगवावेदवेः सहोमया ।अशोभत महादवेः पौण माािमवोडुराट ् ॥ ११० ॥
त तजेोभवो विः समघेः नियमुान ।्सहिमव सयूा णां सव मावृ ितित ॥ १११ ॥
ईरः समुहातजेाः सवंत क इवानलः ।यगुाे सव भतूािन िदधिुरव चोतः ॥ ११२ ॥
तजेसा त ु तदा ा े िन रीे समतः ।पनुिदयः िकमतेिदित िचयम ् ॥ ११३ ॥
मुत िमव तजेो ा सवा िदशो दश ।शां च णनेवै दवेदवे मायया ॥ ११४ ॥
अथापयं ितं ाण ुं भगवं महेरम ।्सौरभयेगतं सौं िवधमूिमव पावकम ् ॥ ११५ ॥
सिहतं चासवा ा पाव ा परमेरम ् ॥ ११५ ॥
नीलकठं महाानमसं तजेसां िनिधम ।्अादशभजुं ाण ुं सवा भरणभिूषतम ् ॥ ११६ ॥
शुारधरं दवें शुमाानलेुपनम ।्शुजमनाधृं शुयोपवीितनम ् ॥ ११७ ॥
गायिनृ मानै उतििरततः ।वतृं पािरषदिैदरैातुपरामःै ॥ ११८ ॥
७८ दानधम पव
बालेमकुुटं पाडुं शरिमवोिदतम ।्ििभनःै कृतोोतं ििभः सयूिरवोिदतःै ॥ ११९ ॥
अशोभत च दवे माला गा े िसतभ े ।जातपमयःै पै िथता रभिूषता ॥ १२० ॥
मिूत मि तथाािण सवतजेोमयािन च ।मया ािन गोिव भवािमततजेसः ॥ १२१ ॥
इायधुसहाभं धनु महानः ।िपनाकिमित िवातं स च व ै पगो महान ् ॥ १२२ ॥
सशीष महाकायीदंो िवषोणः ।ाविेतमहाीवः ितः पुषिवहः ॥ १२३ ॥
शर सयू साशः कालानलसमिुतः ।यदं महाघोरं िदं पाशपुतं महत ् ॥ १२४ ॥
अितीयमिनदयं सव भतूभयावहम ।्सुिलं महाकायं िवसजृिमवानलम ् ॥ १२५ ॥
एकपादं महादं ं सहिशरसोदरम ।्सहभजुिजामिुरिमवानलम ् ॥ १२६ ॥
ााारायणादैादायेादिप वाणात ।्यििशं महाबाहो सव शिवघातनम ् ॥ १२७ ॥
यने तिपरंु दा णाीकृतं परुा ।शरणेकेैन गोिव महादवेने लीलया ॥ १२८ ॥
अाय ०१४ ७९
िनद दाह जगृं लैों सचराचरम ।्महेरभजुोृं िनमषेाधा सशंयः ॥ १२९ ॥
नावो य लोकेऽििवसुरुेिप ।तदहं वांात आया तुमुमम ् ॥ १३० ॥
गुमं परं चािप तुािधकमवे वा ।यलिमित ातं सव लोकेष ुशिूलनः ॥ १३१ ॥
दारयेह कृां शोषयेा महोदिधम ।्सहंरेा जगृं िवसृं शलूपािणना ॥ १३२ ॥
यौवनाो हतो यने माधंाता सबलः परुा ।चवत महातजेािलोकिवजयी नपृः ॥ १३३ ॥
महाबलो महावीय ः शतुपरामः ।करनेवै गोिव लवणहे रसः ॥ १३४ ॥
तलमिततीां सभुीमं लोमहष णम ।्ििशखां कुुट कृा तज मानिमव ितम ् ॥ १३५ ॥
िवधमूं सािच ष ं कृं कालसयू िमवोिदतम ।्सप हमिनदयं पाशहिमवाकम ् ॥ १३६ ॥
वानि गोिव तदं सिंनधौ ॥ १३६ ॥
परशुीधार दो राम यः परुा ।महादवेने तुने ियाणां यरः ॥ १३७ ॥
कात वीय हतो यने चवत महामधृ े ॥ १३७ ॥
८० दानधम पव
िःसकृः पिृथवी यने िनःिया कृता ।जामदने गोिव रामणेािकमणा ॥ १३८ ॥
दीधारः सरुौाः सप कठाविेतः ।अभविलनोऽाशे दीवििशखोपमः ॥ १३९ ॥
असंयेािन चाािण त िदािन धीमतः ।ाधातो मयतैािन कीित तािन तवानघ ॥ १४० ॥
सदशेे त ु दवे ा लोकिपतामहः ।िदं िवमानमााय हंसयंु मनोजवम ् ॥ १४१ ॥
वामपा गतवै तथा नारायणः ितः ।वनैतयें समााय शचगदाधरः ॥ १४२ ॥
ो मयरूमााय ितो देाः समीपतः ।शिं कठे समादाय ितीय इव पावकः ॥ १४३ ॥
परुावै दवे निं पयावितम ।्शलंू िव ितं ितीयिमव शरम ् ॥ १४४ ॥
ायभंवुाा मनवो भृवाा ऋषयथा ।शाा दवेतावै सव एव समयःु ॥ १४५ ॥
तऽेिभवा महाानं पिरवाय समतः ।अवुििवधःै ोमै हादवें सरुादा ॥ १४६ ॥
ा भवं तदा ुथरमदुीरयन ।्ेसाा च दवेशें जगौ नारायणदा ॥ १४७ ॥
गणृः परं शतीयमुमम ् ॥ १४७ ॥
अाय ०१४ ८१
ा नारायणवै दवेराज कौिशकः ।अशोभ महाानयय इवायः ॥ १४८ ॥
तषेां मगतो दवेो रराज भगवािवः ।शरनिविनम ुः पिरिव इवाशंमुान ् ॥ १४९ ॥
ततोऽहमवुं दवें वनेानने सुतम ् ॥ १४९ ॥
नमो दवेािधदवेाय महादवेाय व ै नमः ।शाय शपाय शवषेधराय च ॥ १५० ॥
नमे वहाय िपलायाणाय च ।िपनाकपाणये िनं खशलूधराय च ॥ १५१ ॥
नमे कृवासाय कृकुितमधू ज े ।कृािजनोरीयाय कृािमरताय च ॥ १५२ ॥
शुवणा य शुाय शुारधराय च ।शुभाविलाय शुकमरताय च ॥ १५३ ॥
ं ा सवदवेानां ाणां नीललोिहतः ।आा च सवभतूानां सां े पुष उसे ॥ १५४ ॥
ऋषभं पिवाणां योिगनां िनलः िशवः ।आमाणां गहृमीराणां महेरः ॥ १५५ ॥
कुबरेः सव याणां तनूां िवुसे ॥ १५५ ॥
पवतानां महामेन ाणां च चमाः ।विसमषृीणां च हाणां सयू उसे ॥ १५६ ॥
८२ दानधम पव
आरयानां पशनूां च िसहंं परमेरः ।ााणां गोवषृािस भगवा.ोकपिूजतः ॥ १५७ ॥
आिदानां भवािवु सनूां चवै पावकः ।पिणां वनैतये अनो भजुगषे ु च ॥ १५८ ॥
सामवदे वदेानां यजषुां शतियम ।्सनुमारो योगीनां सांानां किपलो िस ॥ १५९ ॥
शोऽिस मतां दवे िपतणॄां धम राडिस ।लोक लोकानां गतीनां मो उसे ॥ १६० ॥
ीरोदः सागराणां च शलैानां िहमवाििरः ।वणा नां ाणािस िवाणां दीितो िजः ॥ १६१ ॥
आिदमिस लोकानां सहंता काल एव च ॥ १६१ ॥
यादिप लोकेष ु सं तजेोिधकं तृम ।्तव भगवानवे इित मे िनिता मितः ॥ १६२ ॥
नमे भगववे नमे भवल ।योगेर नमऽेु नमे िवसभंव ॥ १६३ ॥
सीद मम भ दीन कृपण च ।अनैयण यु गितभ व सनातन ॥ १६४ ॥
यं चापराधं कृतवानानारमेर ।म इित दवेशे तव मुहिस ॥ १६५ ॥
मोिहताि दवेशे तुं पिवपय यात ।्
अाय ०१४ ८३
तने ना मया दं पां चािप सरुेर ॥ १६६ ॥
एवं ुाहमीशान ं पाम च भितः ।कृतािलपटुो भूा सव तैवदेयम ् ॥ १६७ ॥
ततः शीतासुयंुा िदगसमिता ।पुविृः शभुा तात पपात मम मधू िन ॥ १६८ ॥
िभ ततो िदािडतो दवेिकरःै ।ववौ च मातः पुयः शिुचगः सखुावहः ॥ १६९ ॥
ततः ीतो महादवेः सपीको वषृजः ।अवीिदशां हष यिव मां तदा ॥ १७० ॥
पयं िदशाः सव उपमोम हानः ।मिय भिं परां िदामकेभावादविताम ् ॥ १७१ ॥
एवमुातः कृ सरुाे शलूपािणना ।ऊचःु ालयः सव नमृा वषृजम ् ॥ १७२ ॥
भगववेदवेशे लोकनाथ जगते ।लभतां सव कामेः फलं ो िजोमः ॥ १७३ ॥
एवमुतः शवः सरुै ािदिभथा ।आह मां भगवानीशः हसिव शरः ॥ १७४ ॥
वोपमो ीतोऽि पय मां मिुनपुव ।ढभोऽिस िवष मया िजािसतो िस ॥ १७५ ॥
अनया चवै भा ते अथ ीितमानहम ।्तावा दा कामांव यथिेतान ् ॥ १७६ ॥
८४ दानधम पव
एवमु चवैाथ महादवेने म े िवभो ।हषा दूयवत लोमहष जायत े ॥ १७७ ॥
अवुं च तदा दवें हष गदया िगरा ।जानुामविन ं गा ण च पनुः पनुः ॥ १७८ ॥
अ जातो हं दवे अ मे सफलं तपः ।ये सााहादवेः सितऽेतः ॥ १७९ ॥
यं न पयि चारा दवेा िमतिवमम ।्तमहं वावें कोऽो धतरो मया ॥ १८० ॥
एवं ायि िवासंः परं तं सनातनम ।्षिशंकिमित ातं यरारमरम ् ॥ १८१ ॥
स एष भगवावेः सव तािदरयः ।सवतिवधानः धानपुषेरः ॥ १८२ ॥
योऽसजृिणादााणं लोकसभंवम ।्वामपाा था िवुं लोकराथ मीरः ॥ १८३ ॥
यगुाे चवै संा े माजृभःु ॥ १८३ ॥
स ः सहंरृं जगावरजमम ।्कालो भूा महातजेाः सवंत क इवानलः ॥ १८४ ॥
एष दवेो महादवेो जगृा चराचरम ।्काे चवै सवषां िृतमाि ितित ॥ १८५ ॥
सवगः सव भतूाा सवभतूभवोवः ।
अाय ०१४ ८५
आे सवगतो िनमयः सवदवैतःै ॥ १८६ ॥
यिद दयेो वरो मं यिद तु मे भःु ।भिभ वत ु म े िनं शाती िय शर ॥ १८७ ॥
अतीतानागतं चवै वत मान ं च यिभो ।जानीयािमित मे बिुसादारुोम ॥ १८८ ॥
ीरोदन ं च भुीयामयं सह बावःै ।आमे च सदा मं सािंनं परमु त े ॥ १८९ ॥
एवमुः स मां ाह भगवा.ोकपिूजतः ।महेरो महातजेाराचरगुः भःु ॥ १९० ॥
अजरामरवै भव ःखिवविज तः ।शीलवाणुसपंः सवः ियदशनः ॥ १९१ ॥
अयं यौवनं तऽे ु तजेवैानलोपमम ।्ीरोदः सागरवै य येस े मनु े ॥ १९२ ॥
त ते भिवता कामं सािंनं पयसो िनधःे ।ीरोदन ं च भु ममतृने समितम ् ॥ १९३ ॥
बिुभः सिहतः कं ततो मामपुयािस ।सािंनमामे िनं किरािम िजोम ॥ १९४ ॥
ित व यथाकामं नोठां कत ुमहिस ।तृः तृ ते िव सदा दाािम दशनम ् ॥ १९५ ॥
एवमुा स भगवायू कोिटसमभः ।ममशेानो वरं दा तवैारधीयत ॥ १९६ ॥
८६ दानधम पव
एवं ो मया कृ दवेदवेः समािधना ।तदवां च मे सव यं तने धीमता ॥ १९७ ॥
ं चवै त े कृ पय िसावितान ।्ऋषीिाधराावा रसथा ॥ १९८ ॥
पय वृानोरादा पुफलाितान ।्सव त ुकुसमुयै ुािधपाशुािखनः ॥ १९९ ॥
सवमतेहाबाहो िदभावसमितम ् ॥ १९९ ॥
अाय ०१५उपमुवाच ॥
एताहशाामनुातवारः ।कासादं भगवा कुया व माधव ॥ ००१ ॥
ाशने िह दवेानां ाघनीयः समागमः ।यनेानशृसंने धानने चातु ॥ ००२ ॥
जं च ते दाािम यने िस शरम ् ॥ ००२ ॥
कृ उवाच ॥
अवुं तमहं ंसादाहामनु े ।
अाय ०१५ ८७
े िदितजसघंानां मद न ं िदशेरम ् ॥ ००३ ॥
िदनऽेमे च िवणे दीितोऽहं यथािविध ।दडी मुडी कुशी चीरी घतृाो मखेली तथा ॥ ००४ ॥
मासमकंे फलाहारो ितीयं सिललाशनः ।ततृीयं च चतथु च पमं चािनलाशनः ॥ ००५ ॥
एकपादने ितं ऊबारतितः ।तजेः सयू सह अपयं िदिव भारत ॥ ००६ ॥
त मगतं चािप तजेसः पाडुनन ।इायधुिपनां िवुालागवाकम ् ॥ ००७ ॥
नीलशलैचयं बलाकाभिूषतं घनम ् ॥ ००७ ॥
तमाित भगवाेा सह महािुतः ।तपसा तजेसा काा दीया सह भाय या ॥ ००८ ॥
रराज भगवां देा सह महेरः ।सोमने सिहतः सयू यथा मघेितथा ॥ ००९ ॥
संरोमा कौये िवयोुलोचनः ।अपयं दवेसघंानां गितमाित हरं हरम ् ॥ ०१० ॥
िकरीिटनं गिदन ं शलूपािणं ; ाािजनं जिटलं दडपािणम ।्िपनािकनं विणं तीदंं ; शभुादं ालयोपवीतम ् ॥ ०११ ॥
िदां मालामरुसानकेवणा ; समुहं गुदशेावलाम ।्चं यथा पिरिवं ससंं ; वषा ये तदपयमनेम ् ॥ ०१२ ॥
८८ दानधम पव
मथानां गणैवै समािरवािरतम ।्शरदीव सुें पिरिवं िदवाकरम ् ॥ ०१३ ॥
एकादश तथा चनै ं ाणां वषृवाहनम ।्अवुियताानः कमिभः शभुकिम णम ् ॥ ०१४ ॥
आिदा वसवः साा िवदेवेाथािनौ ।िवािभः िुतिभदवं िवदवें समवुन ् ॥ ०१५ ॥
शततु भगवािुािदितननौ ।ा रथरं साम ईरयि भवािके ॥ ०१६ ॥
योगीराः सबुहवो योगदं िपतरं गुम ।्ष य ससतुाथा दवेष य व ै ॥ ०१७ ॥
पिृथवी चािरं च नािण हाथा ।मासाध मासा ऋतवो राः सवंराः णाः ॥ ०१८ ॥
मुता िनमषेा तथवै यगुपय याः ।िदा राजमि िवाः सवा िदशथा ॥ ०१९ ॥
सनुमारो वदेा इितहासाथवै च ।मरीिचरिरा अिः पलुः पलुहः तःु ॥ ०२० ॥
मनवः ससोम अथवा सबहृितः ।भगृदु ः कयप विसः काय एव च ॥ ०२१ ॥
छािंस दीा या दिणाः पावको हिवः ।योपगािन ािण मिूत मि यिुधिर ॥ ०२२ ॥
जानां पतयः सव सिरतः पगा नगाः ।
अाय ०१५ ८९
दवेानां मातरः सवा दवेपः सककाः ॥ ०२३ ॥
सहािण मनुीनां च अयतुाब ुदािन च ।नमि भ ुं शां पव ताः सागरा िदशः ॥ ०२४ ॥
गवा रसवै गीतवािदकोिवदाः ।िदतानने गायः वुि भवमतुम ् ॥ ०२५ ॥
िवाधरा दानवा गुका रासाथा ॥ ०२५ ॥
सवा िण चवै भतूािन ावरािण चरािण च ।नमि महाराज वानःकमिभिव भमु ् ॥ ०२६ ॥
परुािितः शव ममासीिदशेरः ॥ ०२६ ॥
परुािितं ा ममशेान ं च भारत ।सजापितशां जगामदुैत ॥ ०२७ ॥
ईित ुं च महादवें न मे शिरभूदा ।ततो मामवीवेः पय कृ वद च ॥ ०२८ ॥
िशरसा विते दवे े दवेी ीता उमाभवत ।्ततोऽहमवुं ाण ुं तुं ािदिभः सरुःै ॥ ०२९ ॥
नमोऽु त े शात सवयोन े; ािधपं ामषृयो वदि ।तप सं च रजम ; ामवे सं च वदि सः ॥ ०३० ॥
ं व ै ा च वणोऽिम नभु वः ।धाता ा िवधाता च ं भःु सव तोमखुः ॥ ०३१ ॥
ो जातािन भतूािन ावरािण चरािण च ।
९० दानधम पव
मािदः सव भतूानां सहंार मवे िह ॥ ०३२ ॥
ये चिेयाथा मन कृं ; य े वायवः स तथवै चािः ।य े वा िदिवा दवेताािप प ुसंां ; तारं ामषृयो वदि ॥ ०३३ ॥
वदेा या सोम दिणा पावको हिवः ।योपगं च यििगवांदसशंयम ् ॥ ०३४ ॥
इं दमधीतं च तािन िनयमा ये ।ीः कीित ः ी ुितिुः िसिवै दप णा ॥ ०३५ ॥
कामः ोधो भयं लोभो मदः ोऽथ मरः ।आधयो ाधयवै भगवंनयाव ॥ ०३६ ॥
कृितिव कारः लयः धान ं भवोऽयः ।मनसः परमा योिनः भावािप शातः ॥ ०३७ ॥
अः पावन िवभो सहाशंो िहरमयः ॥ ०३७ ॥
आिदग ुणानां सवषां भवाै जीवनायः ।महानाा मित ा िवः शभंःु यभंवुः ॥ ०३८ ॥
बिुः ोपलि सिंवाितधृ ितः िृतः ।पया यवाचकैः शमै हानाा िवभास े ॥ ०३९ ॥
ां बुा ाणो िवा मोहं िनगित ।दयं सव भतूानां ेमिृषतुः ॥ ०४० ॥
सवतःपािणपादं सव तोििशरोमखुः ।सव तःिुतमा.ोके सव मावृ ितिस ॥ ०४१ ॥
अाय ०१५ ९१
फलं मिस ितमाशंो िनमषेािदष ुकम स ु ।ं व ै भािच ः पुषः सव िद सिंतः ॥ ०४२ ॥
अिणमा लिघमा ािरीशानो ोितरयः ॥ ०४२ ॥
िय बिुम ितलकाः पाः सिंता ये ।ािननो िनयोगा ससधंा िजतिेयाः ॥ ०४३ ॥
यां वुं वदेयत े गहुाशयं ; भ ुं परुाणं पुषं िवपम ।्िहरमयं बिुमतां परां गितं ; स बिुमािुमती ितित ॥ ०४४ ॥
िविदा स सूािण षडं ां च मिूत तः ।धानिविधयोगामवे िवशते बधुः ॥ ०४५ ॥
एवमेु मया पाथ भवे चाित िवनाशन े ।चराचरं जगव िसहंनादमथाकरोत ् ॥ ०४६ ॥
सिवसघंा सरुासरुा ; नागाः िपशाचाः िपतरो वयािंस ।रोगणा भतूगणा सव ; महष यवै तथा णमेःु ॥ ०४७ ॥
मम मिू च िदानां कुसमुानां सगुिनाम ।्राशयो िनपति वायु ससुखुो ववौ ॥ ०४८ ॥
िनरी भगवावेीममुां मां च जगितः ।शतत ुं चािभवी यं मामाह शरः ॥ ०४९ ॥
िवः कृ परां भिमास ु तव शहुन ।्ियतामानः येः ीितिह परमा िय ॥ ०५० ॥
वणृीाौ वराृ दाताि तव सम ।िूह यादवशा ल यािनिस सुलभान ् ॥ ०५१ ॥
९२ दानधम पव
अाय ०१६कृ उवाच ॥
मूा िनप िनयतजेःसिंनचये ततः ।परमं हष माग भगवमथावुम ् ॥ ००१ ॥
धम ढं यिुध शघुातं ; यशथां परमं बलं च ।योगियं तव सिंनकष ; वणृ े सतुानां च शतं शतािन ॥ ००२ ॥
एवमिित तां मयोः ाह शरः ।ततो मां जगतो माता धरणी सव पावनी ।उवाचोमा िणिहता शवा णी तपसां िनिधः ॥ ००४ ॥
दो भगवता पुः साो नाम तवानघ ।मोऽौ वरािनाहृाण ं ददािम त े ॥ ००५ ॥
ण िशरसा सा च मयोा पाडुनन ॥ ००५ ॥
िजेकोपं िपततृः सादं ; शतं सतुानामपुभोगं परं च ।कुले ीितं माततृ सादं ; शमािं वणृ े चािप दाम ् ॥ ००६ ॥
देवुाच ॥
एवं भिवमरभाव ; नाहं मषृा जात ु वदे कदािचत ।्भाया सहािण च षोडशवै ; तास ु ियं च तथायम ् ॥ ००७ ॥
अाय ०१६ ९३
ीितं चाां बावानां सकाशा ;दािम त े वपषुः कातां च ।भोे व ै सितव शतािन ; गहृे तुमितथीनां च िनम ् ॥ ००८ ॥
वासदुवे उवाच ॥
एवं दा वरावेो मम दवेी च भारत ।अिहतः णे तिगणो भीमपवू ज ॥ ००९ ॥
एतदतुं सव ाणायािततजेस े ।उपमवे मया कृमाातं कौरवोम ॥ ०१० ॥
नमृा त ु स ाह दवेदवेाय सुत ।नाि शवसमो दान े नाि शवसमो रणे ॥ ०११ ॥
नाि शवसमो दवेो नाि शवसमा गितः ॥ ०११ ॥
ऋिषरासीृत े तात तिडिरवे िवतुः ।दश वष सहािण तने दवेः समािधना ॥ ०१२ ॥
आरािधतोऽभूेन तोदक िनशामय ॥ ०१२ ॥
स वाहादवेमौषी विैव भमु ।्पिवाणां पिवं गितग ितमतां वर ॥ ०१३ ॥
अुं तजेसां तजेपसां परमं तपः ॥ ०१३ ॥
िवावसिुहरयापुतनमृत ।भिूरकाणद िवभो पुस नमोऽु त े ॥ ०१४ ॥
जातीमरणभीणां यतीनां यततां िवभो ।
९४ दानधम पव
िनवा णद सहाशंो नमऽेु सखुाय ॥ ०१५ ॥
ा शततिुव िुव देवेा महष यः ।न िवां त ु तने कुतो वेामहे वयम ् ॥ ०१६ ॥
ः वत त े कालिय काल लीयते ।कालाः पुषा ा मवे िह ॥ ०१७ ॥
तनवेतृािः परुाणःै सरुिष िभः ।अिधपौषमामिधभतूािधदवैतम ् ॥ ०१८ ॥
अिधलोािधिवानमिधयमवे िह ॥ ०१८ ॥
ां िविदादहें िव दं दवैतरैिप ।िवासंो याि िनम ुाः परं भावमनामयम ् ॥ ०१९ ॥
अिनतव िवभो जमृरुनकेतः ।ारं ं ग मोाणामाेा ं ददािस च ॥ ०२० ॥
मवे मोः ग कामः ोधमवे िह ।सं रजमवै अधो मवे िह ॥ ०२१ ॥
ा िवु ेौ सिवता यमः ।वणे मनधुा ता िवधाता ं धनेरः ॥ ०२२ ॥
भवूा युितराप वाबिुं मितम नः ।कम सानतृ े चोभ े मवेाि च नाि च ॥ ०२३ ॥
इियाणीियाथा तरं कृते ुवम ।्िवािवपरो भाविािचमवे िह ॥ ०२४ ॥
अाय ०१६ ९५
यतैरमं य तरमं पदम ।्या गितः सांयोगानां स भवाा सशंयः ॥ ०२५ ॥
ननूम कृताथा ः ननू ं ााः सतां गितम ।्यां गितं ावुीह ानिनम लबुयः ॥ ०२६ ॥
अहो मढूाः सिुचरिममं कालमचतेसः ।य िवः परं दवें शातं यं िवब ुधाः ॥ ०२७ ॥
सोऽयमासािदतः साािभज िभम या ।भानुहकृवेो यं ाामतृमतु े ॥ ०२८ ॥
दवेासरुमनुाणां य गुं सनातनम ।्गहुायां िनिहतं िव यें सरुरैिप ॥ ०२९ ॥
स एष भगवावेः सव कृवतोमखुः ।सवा ा सव दश च सवगः सव विेदता ॥ ०३० ॥
ाणकृाणभृाणी ाणदः ािणनां गितः ।दहेकृहेभृहेी दहेभुदिेहनां गितः ॥ ०३१ ॥
अागितिनानां ािननामाविेदनाम ।्अपनुमा रकामानां या गितः सोऽयमीरः ॥ ०३२ ॥
अयं च सवभतूानां शभुाशभुगितदः ।अयं च जमरणे िवदावजषु ु ॥ ०३३ ॥
अयं च िसिकामानामषृीणां िसिदः भःु ।अयं च मोकामानां िजानां मोदः भःु ॥ ०३४ ॥
भरूाावभवुनानुा सिदवौकसः ।
९६ दानधम पव
िवभित दवेनिुभरािभ ददाित च ॥ ०३५ ॥
अतः वत त े सव मिव ितितम ।्अिं लयं याित अयमकेः सनातनः ॥ ०३६ ॥
अयं स सकामानां सलोकः परः सताम ।्अपवग मुानां कैवं चावािदनाम ् ॥ ०३७ ॥
अयं ािदिभः िसगै ुहायां गोिपतः भःु ।दवेासरुमनुाणां न काशो भविेदित ॥ ०३८ ॥
तं ां दवेासरुनराने न िवभ वम ।्मोिहताः खननेवै यने विेशताः ॥ ०३९ ॥
ये चनै ं संपे भियोगने भारत ।तषेामवेानाानं दश यषे यः ॥ ०४० ॥
यं ाा न पनुज मरणं चािप िवते ।यं िविदा परं वें विेदतं न िवते ॥ ०४१ ॥
यं ला परमं लाभं मते नािधकं पनुः ।ाणसूां परां ािमागयावहाम ् ॥ ०४२ ॥
यं सांा गणुताः सांशािवशारदाः ।सूानरताः पवू ाा मुि बनःै ॥ ०४३ ॥
यं च वदेिवदो वें वदेाषे ु ितितम ।्ाणायामपरा िनं यं िवशि जपि च ॥ ०४४ ॥
अयं स दवेयानानामािदो ारमुते ।अयं च िपतयृानानां चमा ारमुते ॥ ०४५ ॥
अाय ०१६ ९७
एष कालगितिा सवंरयगुािदष ु ।भावाभावौ तदाे च अयन े दिणोरे ॥ ०४६ ॥
एवं जापितः पवू मारा बिभः वःै ।वरयामास पुे नीललोिहतसितम ् ॥ ०४७ ॥
ऋियमनशुसंि ते कम िण बृचः ।यजिुभ य िधा वें जुयवोऽरे ॥ ०४८ ॥
सामिभय च गायि सामगाः शुबुयः ।य परमा योिनः पितायं परः तृः ॥ ०४९ ॥
राहःोनयनः पमासिशरोभजुः ।ऋतवुीय पोधयै गुोपादवान ् ॥ ०५० ॥
मृयु मो ताश कालः सहंारवगेवान ।्काल परमा योिनः कालायं सनातनः ॥ ०५१ ॥
चािदौ सनौ सहौ सह वायनुा ।वुः सष यवै भवुनाः स एव च ॥ ०५२ ॥
धान ं महदं िवशषेां सवकृैतम ।्ािद पय ं भतूािद सदस यत ् ॥ ०५३ ॥
अौ कृतयवै कृित यरम ।्अ दवे यागं कृं सपंिरवत त े ॥ ०५४ ॥
एतरममानं यातमवे च ।एषा गितिव रानामषे भावः परः सताम ् ॥ ०५५ ॥
९८ दानधम पव
एतदमनिुमते सनातनम ।्शावदेािवषामतेान ं परं पदम ् ॥ ०५६ ॥
इयं सा परमा काा इयं सा परमा कला ।इयं सा परमा िसििरयं सा परमा गितः ॥ ०५७ ॥
इयं सा परमा शाििरयं सा िनवृ ितः परा ।यं ा कृतकृाः इम वधेसः ॥ ०५८ ॥
इयं तिुिरयं िसििरयं िुतिरयं िृतः ।अागितिनानां िवषां ािरया ॥ ०५९ ॥
यजतां यकामानां यिैव पलुदिणःै ।या गितदवतिैदा सा गितं सनातन ॥ ०६० ॥
जहोमतःै कृैिन यमदैहपातनःै ।ततां या गितदव वरैाज े सा गितभ वान ् ॥ ०६१ ॥
कमासकृतानां च िवरानां तततः ।या गित भवन े सा गितं सनातन ॥ ०६२ ॥
अपनुमा रकामानां वरैाय े वत तां परे ।िवकृतीनां लयानां च सा गितं सनातन ॥ ०६३ ॥
ानिवानिनानां िनपाा िनरना ।कैवा या गितदव परमा सा गितभ वान ् ॥ ०६४ ॥
वदेशापरुाणोाः पतैा गतयः तृाः ।सादाि ले न लऽेथा िवभो ॥ ०६५ ॥
इित तिडपोयोगाुावशेानमयम ।्
अाय ०१६ ९९
जगौ च परमं यरुा लोककृगौ ॥ ०६६ ॥
ा शततिुव िुव देवेा महष यः ।न िवािमित ततुः ोवाच तं िशवः ॥ ०६७ ॥
अयायवै भिवता ःखविज तः ।यशी तजेसा युो िदानसमितः ॥ ०६८ ॥
ऋषीणामिभग सूकता सतुव ।मसादािजे भिवित न सशंयः ॥ ०६९ ॥
कं वा कामं ददा िूह य कास े ।ािलः स उवाचदें िय भिढा ु म े ॥ ०७० ॥
एवं दा वरं दवेो वमानः सरुिष िभः ।यूमान िवबधुैवैारधीयत ॥ ०७१ ॥
अिहत े भगवित सानगु े यादवेर ।ऋिषराममाग ममतैोवािनह ॥ ०७२ ॥
यािन च िथताादौ तिडराातवाम ।नामािन मानवे तािन ं ण ु िसये ॥ ०७३ ॥
दश नामसहािण वदेेाह िपतामहः ।शव शाषे ु तथा दश नामशतािन व ै ॥ ०७४ ॥
गुानीमािन नामािन तिडभ गवतोऽतु ।दवेसादावेशे परुा ाह महान े ॥ ०७५ ॥
१०० दानधम पव
िशवसहनाम
अाय ०१७वासदुवे उवाच ॥
ततः स यतो भूा मम तात यिुधिर ।ािलः ाह िविष ना मसहंारमािदतः ॥ ००१ ॥
उपमुवाच ॥
ोैिषोैवदवदेासभंवःै ।सव लोकेष ु िवातःै ाण ुं ोािम नामिभः ॥ ००२ ॥
महििव िहतःै सःै िसःै सवा थ साधकैः ।ऋिषणा तिडना भा कृतदैवकृताना ॥ ००३ ॥
यथोैलकिवातमै ुिनिभदिशिभः ।वरं थमं य सव भतूिहतं शभुम ् ॥ ००४ ॥
तुःै सव जगित लोकावतािरतःै ॥ ००४ ॥
यहं परमं ों सनातनम ।्वे यकुले णुाविहतो मम ॥ ००५ ॥
परने भवं दवें भं परमेरम ।्तने त े ावियािम य सनातनम ् ॥ ००६ ॥
न शं िवराृं वंु शव केनिचत ।्येुनािप िवभतूीनामिप वष शतरैिप ॥ ००७ ॥
अाय ०१७ १०१
यािदम म सरुरैिप न गते ।क शुयांु गणुाान माधव ॥ ००८ ॥
िकं त ु दवे महतः सिाथ पदारम ।्शितिरतं वे सादा चवै िह ॥ ००९ ॥
अाहे ततोऽनुां न शः ोतमुीरः ।यदा तनेानुातः वुवे सदा भवम ् ॥ ०१० ॥
अनािदिनधनाहं सव योनमे हानः ।नाां किमुशें वे योिननः ॥ ०११ ॥
वरद वरेय िवप धीमतः ।ण ु नामसमुशें यं पयोिनना ॥ ०१२ ॥
दश नामसहािण यााह िपतामहः ।तािन िनम मनसा दो घतृिमवोृतम ् ॥ ०१३ ॥
िगरःे सारं यथा हमे पुाारं यथा मध ु ।घतृाारं यथा मडथतैारमृुतम ् ॥ ०१४ ॥
सवपाापहिमदं चतवुदसमितम ।्यनेािधगं धाय च यताना ॥ ०१५ ॥
शािकं पौिकं चवै रों पावन ं महत ् ॥ ०१५ ॥
इदं भाय दातं धानािकाय च ।नाधानपाय नािकायािजतान े ॥ ०१६ ॥
यासयूत े दवें भतूाानं िपनािकनम ।्स कृ नरकं याित सह पवूः सहानगुःै ॥ ०१७ ॥
१०२ दानधम पव
इदं ानिमदं योगिमदं येमनुमम ।्इदं जिमदं ान ं रहिमदमुमम ् ॥ ०१८ ॥
इदं ााकालेऽिप गिे परमां गितम ् ॥ ०१८ ॥
पिवं मलं पुयं काणिमदमुमम ।्िनगिदे महाबाहो वानामुमं वम ् ॥ ०१९ ॥
इदं ा परुा कृा सव लोकिपतामहः ।सववानां िदानां राजे समकयत ् ॥ ०२० ॥
तदाभिृत चवैायमीर महानः ।वराजिेत िवातो जगमरपिूजतः ॥ ०२१ ॥
लोकादयं चवै वराजोऽवतािरतः ॥ ०२१ ॥
यािडः परुा ाह तने तिडकृतोऽभवत ।्गा वैा भलूोकं तिडना वतािरतः ॥ ०२२ ॥
सवमलमं सव पापणाशनम ।्िनगिदे महाबाहो वानामुमं वम ् ॥ ०२३ ॥
णामिप य पराणामिप यरम ।्तजेसामिप यजेपसामिप यपः ॥ ०२४ ॥
शाीनामिप या शाि ुतीनामिप या िुतः ।दाानामिप यो दाो धीमतामिप या च धीः ॥ ०२५ ॥
दवेानामिप यो दवेो मनुीनामिप यो मिुनः ।यानामिप यो यः िशवानामिप यः िशवः ॥ ०२६ ॥
अाय ०१७ १०३
ाणामिप यो ः भःु भवतामिप ।योिगनामिप यो योगी कारणानां च कारणम ् ॥ ०२७ ॥
यतो लोकाः सभंवि न भवि यतः पनुः ।सव भतूाभतू हरािमततजेसः ॥ ०२८ ॥
अोरसहं त ु नाां शव मे ण ु ।युा मनजुे सवा ामानवािस ॥ ०२९ ॥
िरः ाणःु भभुा नःु वरो वरदो वरः ।सवा ा सव िवातः सवः सव करो भवः ॥ ०३० ॥
जटी चम िशखडी च सवा ः सव भावनः ।हिर हिरणा सवभतूहरः भःु ॥ ०३१ ॥
विृ िनविृ िनयतः शातो वुः ।मशानचारी भगवाचरो गोचरोऽद नः ॥ ०३२ ॥
अिभवाो महाकमा तपी भतूभावनः ।उवशेः सवलोकजापितः ॥ ०३३ ॥
महापो महाकायः सव पो महायशाः ।महाा सवभतू िवपो वामनो मनःु ॥ ०३४ ॥
लोकपालोऽिहताा सादो हयगदिभः ।पिव महांवै िनयमो िनयमायः ॥ ०३५ ॥
सवकमा यभंू आिदरािदकरो िनिधः ।सहाो िवपाः सोमो नसाधकः ॥ ०३६ ॥
१०४ दानधम पव
चसयू गितः केतु हो हपितव रः ।अिरालयः कता मगृबाणाप णोऽनघः ॥ ०३७ ॥
महातपा घोरतपा अदीनो दीनसाधकः ।सवंरकरो मः माणं परमं तपः ॥ ०३८ ॥
योगी योो महाबीजो महारतेा महातपाः ।सवुण रतेाः सव ः सबुीजो वषृवाहनः ॥ ०३९ ॥
दशबािनिमषो नीलकठ उमापितः ।िवपः यंेो बलवीरो बलो गणः ॥ ०४० ॥
गणकता गणपितिदवासाः का एव च ।पिवं परमं मः सवभावकरो हरः ॥ ०४१ ॥
कमडधरो धी बाणहः कपालवान ।्अशनी शती खी पिशी चायधुी महान ् ॥ ०४२ ॥
वुहः सुप तजेजेरो िनिधः ।उीषी च सवु उदो िवनतथा ॥ ०४३ ॥
दीघ हिरकेश सतुीथ ः कृ एव च ।सगृालपः सवा थ मुडः कुडी कमडः ॥ ०४४ ॥
अज मगृप गधारी कप िप ।ऊरतेा ऊिल ऊशायी नभलः ॥ ०४५ ॥
िजटीरवासा ः सनेापितिव भःु ।अहरोऽथ नं च ितममःु सवुच सः ॥ ०४६ ॥
गजहा दैहा लोको लोकधाता गणुाकरः ।
अाय ०१७ १०५
िसहंशा लप आचमा रावतृः ॥ ०४७ ॥
कालयोगी महानादः सव वासतुथः ।िनशाचरः तेचारी भतूचारी महेरः ॥ ०४८ ॥
बभतूो बधनः सवा धारोऽिमतो गितः ।नृियो िननत नत कः सव लासकः ॥ ०४९ ॥
घोरो महातपाः पाशो िनो िगिरचरो नभः ।सहहो िवजयो वसायो िनितः ॥ ०५० ॥
अमष णो मष णाा यहा कामनाशनः ।दयापहारी च ससुहो ममथा ॥ ०५१ ॥
तजेोपहारी बलहा मिुदतोऽथ िजतो वरः ।गीरघोषो गीरो गीरबलवाहनः ॥ ०५२ ॥
ोधपो ोधो वृकण िितिव भःु ।तीताप हय ः सहायः कम कालिवत ् ॥ ०५३ ॥
िवुसािदतो यः समुो वडवामखुः ।ताशनसहाय शााा ताशनः ॥ ०५४ ॥
उतजेा महातजेा जयो िवजयकालिवत ।्ोितषामयनं िसिः सिंधिव ह एव च ॥ ०५५ ॥
िशखी दडी जटी ाली मिूत जो मधू गो बली ।वणैवी पणवी ताली कालः कालकटटः ॥ ०५६ ॥
निवहिविधग ुणविृलयोऽगमः ।जापितिदशाबािव भागः सव तोमखुः ॥ ०५७ ॥
१०६ दानधम पव
िवमोचनः सरुगणो िहरयकवचोवः ।मेजो बलचारी च महाचारी तुथा ॥ ०५८ ॥
सवतयू िननादी च सववापिरहः ।ालपो िबलावासी हमेमाली तरिवत ् ॥ ०५९ ॥
िदशिकालधृम सव बिवमोचनः ।बनसरुेाणां यिुध शिुवनाशनः ॥ ०६० ॥
सांसादो वा साः सव साधिुनषिेवतः ।नो िवभाग अतुो यभागिवत ् ॥ ०६१ ॥
सवा वासः सव चारी वा सा वासवोऽमरः ।हमेो हमेकरो यः सवधारी धरोमः ॥ ०६२ ॥
लोिहताो महा िवजयाो िवशारदः ।सहो िनहः कता सप चीरिनवासनः ॥ ०६३ ॥
मुोऽमु दहे दहेिः सव कामदः ।सवकालसाद सबुलो बलपधकृ ् ॥ ०६४ ॥
आकाशिनिधप िनपाती उरगः खगः ।रौपऽशरुािदो वसरुिमः सवुच सी ॥ ०६५ ॥
वसवुगेो महावगेो मनोवगेो िनशाचरः ।सवा वासी ियावासी उपदशेकरो हरः ॥ ०६६ ॥
मिुनरापितलके सभंो सहदः ।पी च पिपी च अितदीो िवशां पितः ॥ ०६७ ॥
अाय ०१७ १०७
उादो मदनाकारो अथा थ कररोमशः ।वामदवे वाम ादिय वामनः ॥ ०६८ ॥
िसयोगापहारी च िसः सवा थ साधकः ।िभु िभुप िवषाणी मृरयः ॥ ०६९ ॥
महासनेो िवशाख षिभागो गवां पितः ।वह िवी चमून एव च ॥ ०७० ॥
ऋतुतकुरः कालो मधमु धकुरोऽचलः ।वानो वाजसनेो िनमामपिूजतः ॥ ०७१ ॥
चारी लोकचारी सव चारी सचुारिवत ।्ईशान ईरः कालो िनशाचारी िपनाकधकृ ् ॥ ०७२ ॥
नीर नी च ननो निवध नः ।भगाििनहा च कालो िवदां वरः ॥ ०७३ ॥
चतमु ुखो महािलािलथवै च ।िलाः सरुाो लोकाो यगुावहः ॥ ०७४ ॥
बीजाो बीजकता अाानगुतो बलः ।इितहासकरः को गौतमोऽथ जलेरः ॥ ०७५ ॥
दो दो वदैो वयो वयकरः किवः ।लोककता पशपुितम हाकता महौषिधः ॥ ०७६ ॥
अरं परमं बलवा एव च ।नीित नीितः शुाा शुो माो मनोगितः ॥ ०७७ ॥
बसादः पनो दप णोऽथ िमिजत ।्
१०८ दानधम पव
वदेकारः सूकारो िवामरमदनः ॥ ०७८ ॥
महामघेिनवासी च महाघोरो वशीकरः ।अिालो महाालो अितधूो तो हिवः ॥ ०७९ ॥
वषृणः शरो िनो वच ी धमूकेतनः ।नीलथा शोभनो िनरवहः ॥ ०८० ॥
िदः िभाव भागी भागकरो लघःु ।उ महा महागभ ः परो यवुा ॥ ०८१ ॥
कृवणः सवुण इियः सवदिेहनाम ।्महापादो महाहो महाकायो महायशाः ॥ ०८२ ॥
महामधूा महामाो महानेो िदगालयः ।महादो महाकण महामेो महाहनःु ॥ ०८३ ॥
महानासो महाकमु हाीवः मशानधकृ ् ।महावा महोरो अराा मगृालयः ॥ ०८४ ॥
लनो लितो महामायः पयोिनिधः ।महादो महादंो महािजो महामखुः ॥ ०८५ ॥
महानखो महारोमा महाकेशो महाजटः ।असपः साद यो िगिरसाधनः ॥ ०८६ ॥
हेनोऽहेनवै अिजत महामिुनः ।वृाकारो वृकेतरुनलो वायवुाहनः ॥ ०८७ ॥
मडली मेधामा च दवेदानवदप हा ।अथवशीष ः सामा ऋहािमतेणः ॥ ०८८ ॥
अाय ०१७ १०९
यजःुपादभजुो गुः काशो जमथा ।अमोघाथ ः साद अिभगः सदुशनः ॥ ०८९ ॥
उपहारियः शवः कनकः कानः िरः ।नािभन िकरो भाः पुरपितः िरः ॥ ०९० ॥
ादशासनाो यो यसमािहतः ।नं किल काल मकरः कालपिूजतः ॥ ०९१ ॥
सगणो गणकार भतूभावनसारिथः ।भशायी भगोा भभतूग णः ॥ ०९२ ॥
अगणवै लोप महाा सवपिूजतः ।शिशः सपंः शिुचभू तिनषिेवतः ॥ ०९३ ॥
आमः कपोतो िवकमा पितव रः ।शाखो िवशाखाोो जुालः सिुनयः ॥ ०९४ ॥
किपलोऽकिपलः शरू आयुवै परोऽपरः ।गव िदिताः सिुवयेः ससुारिथः ॥ ०९५ ॥
परधायधुो दवे अथ कारी सबुावः ।तुवीणी महाकोप ऊरतेा जलेशयः ॥ ०९६ ॥
उो वशंकरो वशंो वशंनादो िनितः ।सवा पो मायावी सुदो िनलोऽनलः ॥ ०९७ ॥
बनो बकता च सबुनिवमोचनः ।स यािरः स कामािरम हादंो महायधुः ॥ ०९८ ॥
११० दानधम पव
बािनितः शवः शरः शरोऽधनः ।अमरशेो महादवेो िवदवेः सरुािरहा ॥ ०९९ ॥
अिहब ुो िनित चिेकतानो हिरथा ।अजकैपा कापाली िशरिजतः िशवः ॥ १०० ॥
धिरधू मकेतःु ो वैवणथा ।धाता श िवु िमा वुो धरः ॥ १०१ ॥
भावः सवगो वायरुय मा सिवता रिवः ।उद िवधाता च मााता भतूभावनः ॥ १०२ ॥
रिततीथ वामी च सवकामगणुावहः ।पगभ महागभ वो मनोरमः ॥ १०३ ॥
बलवांोपशा परुाणः पुयचरुी ।कुकता कालपी कुभतूो महेरः ॥ १०४ ॥
सवा शयो दभ शायी सवषां ािणनां पितः ।दवेदवेमखुोऽसः सदसवरिवत ् ॥ १०५ ॥
कैलासिशखरावासी िहमवििरसंयः ।कूलहारी कूलकता बिवो बदः ॥ १०६ ॥
विणजो वध नो वृो नकुलनछदः ।सारीवो महाजरुलोल महौषधः ॥ १०७ ॥
िसाथ कारी िसाथ छोाकरणोरः ।िसहंनादः िसहंदंः िसहंगः िसहंवाहनः ॥ १०८ ॥
भावाा जगालालो लोकिहतः ।
अाय ०१७ १११
सारो नवचाः केतमुाली सभावनः ॥ १०९ ॥
भतूालयो भतूपितरहोरामिनितः ।वािहता सव भतूानां िनलय िवभभु वः ॥ ११० ॥
अमोघः सयंतो ो भोजनः ाणधारणः ।धिृतमाितमाः सृत यगुािधपः ॥ १११ ॥
गोपािलगपिता मो गोचम वसनो हरः ।िहरयबा तथा गहुापालः विेशनाम ् ॥ ११२ ॥
ितायी महाहष िजतकामो िजतिेयः ।गार सरुाल तपःकम रितध नःु ॥ ११३ ॥
महागीतो महानृो रोगणसिेवतः ।महाकेतधु नधुा तनु कसानचुरलः ॥ ११४ ॥
आवदेनीय आवशेः सव गसखुावहः ।तोरणारणो वायःु पिरधावित चकैतः ॥ ११५ ॥
सयंोगो वध नो वृो महावृो गणािधपः ।िन आसहाय दवेासरुपितः पितः ॥ ११६ ॥
यु युबा ििवध सपुव णः ।आषाढ सषुाढ वुो हिरहणो हरः ॥ ११७ ॥
वपरुावत मानेो वसुेो महापथः ।िशरोहारी िवमष सवलणभिूषतः ॥ ११८ ॥
अ रथयोगी च सवयोगी महाबलः ।समाायोऽसमाायीथ दवेो महारथः ॥ ११९ ॥
११२ दानधम पव
िनजवो जीवनो मः शभुाो बककशः ।रभतूो राो महाण विनपानिवत ् ॥ १२० ॥
मलूो िवशालो मतृो ापोिनिधः ।आरोहणो िनरोह शलैहारी महातपाः ॥ १२१ ॥
सनेाको महाको यगुायगुकरो हिरः ।यगुपो महापः पवनो गहनो नगः ॥ १२२ ॥
ायिनवा पणः पादः पिडतो चलोपमः ।बमालो महामालः समुालो बलोचनः ॥ १२३ ॥
िवारो लवणः कूपः कुसमुः सफलोदयः ।वषृभो वषृभााो मिणिबो जटाधरः ॥ १२४ ॥
इिव सग ः समुखुः सरुः सवा यधुः सहः ।िनवदेनः सधुाजातः सगुारो महाधनःु ॥ १२५ ॥
गमाली च भगवानुानः सव कम णाम ।्मानो बलो बाः सकलः सवलोचनः ॥ १२६ ॥
तराली कराली ऊसहंननो वहः ।छं सुो िवातः सवलोकायो महान ् ॥ १२७ ॥
मुडो िवपो िवकृतो दिडमुडो िवकुव णः ।हय ः ककुभो वी दीिजः सहपात ् ॥ १२८ ॥
सहमधूा दवेेः सव दवेमयो गुः ।सहबाः सवा ः शरयः सवलोककृत ् ॥ १२९ ॥
अाय ०१७ ११३
पिवं िमधमु ः किनः कृिपलः ।दडिविनमा ता शती शतपाशधकृ ् ॥ १३० ॥
पगभ महागभ गभ जलोवः ।गभिकृा िवाणो गितः ॥ १३१ ॥
अनपो नकैाा ितमतजेाः यभंवुः ।ऊगाा पशपुितवा तरंहा मनोजवः ॥ १३२ ॥
चनी पमालाः सरुुरणो नरः ।किण कारमहावी नीलमौिलः िपनाकधकृ ् ॥ १३३ ॥
उमापितमाकाो जावीधगृमुाधवः ।वरो वराहो वरदो वरशेः समुहानः ॥ १३४ ॥
महासादो दमनः शहुा तेिपलः ।ीताा यताा च सयंताा धानधकृ ् ॥ १३५ ॥
सवपा सतुा धम साधारणो वरः ।चराचराा सूाा सवुषृो गोवषृेरः ॥ १३६ ॥
सािष व सरुािदो िववािवता मडृः ।ासः सव सेपो िवरः पय यो नयः ॥ १३७ ॥
ऋतःु सवंरो मासः पः संासमापनः ।कला काा लवो माा मुतऽहः पाः णाः ॥ १३८ ॥
िवें जाबीजं िलमािनितः ।सदसमं िपता माता िपतामहः ॥ १३९ ॥
गारं जाारं मोारं ििवपम ।्
११४ दानधम पव
िनवा णं ादन ं चवै लोकः परा गितः ॥ १४० ॥
दवेासरुिविनमा ता दवेासरुपरायणः ।दवेासरुगुदवो दवेासरुनमृतः ॥ १४१ ॥
दवेासरुमहामाो दवेासरुगणायः ।दवेासरुगणाो दवेासरुगणाणीः ॥ १४२ ॥
दवेाितदवेो दवेिष दवासरुवरदः ।दवेासरुेरो दवेो दवेासरुमहेरः ॥ १४३ ॥
सवदवेमयोऽिचो दवेताासभंवः ।उिदिमो वैो िवरजो िवरजोरः ॥ १४४ ॥
ईो ही सरुाो दवेिसहंो नरष भः ।िवबधुावरः ेः सव दवेोमोमः ॥ १४५ ॥
युः शोभनो व ईशानः भरुयः ।गुः काो िनजः सग ः पिवः सववाहनः ॥ १४६ ॥
ी ियो बू राजराजो िनरामयः ।अिभरामः सरुगणो िवरामः सवसाधनः ॥ १४७ ॥
ललाटाो िवदहेो हिरणो वच सः ।ावराणां पितवै िनयमिेयवध नः ॥ १४८ ॥
िसाथ ः सव भतूाथऽिचः सतः शिुचः ।तािधपः परं मुानां परमा गितः ॥ १४९ ॥
िवमुो मुतजेा ीमाीवध नो जगत ।्यथाधान ं भगवािनित भा तुो मया ॥ १५० ॥
अाय ०१७ ११५
यं न ादयो दवेा िवय न महष यः ।तं म वं च कः ोित जगितम ् ॥ १५१ ॥
भिमवे परुृ मया यपितव सःु ।ततोऽनुां ावै तुो मितमतां वरः ॥ १५२ ॥
िशवमिेभः वुवें नामिभः पिुवध नःै ।िनयुः शिुचभू ा ाोाानमाना ॥ १५३ ॥
एति परमं यं गीतं यभंवुा ।ऋषयवै दवेा वुतेने तरम ् ॥ १५४ ॥
यूमानो महादवेः ीयत े चानामिभः ।भानकुी भगवानासंारोित तान ् ॥ १५५ ॥
तथवै च मनुषे ु य े मनुाः धानतः ।आिकाः धाना बिभज िभः वःै ॥ १५६ ॥
जात प जः पिथ सिंताः ।वुि यूमाना तुि च रमि च ॥ १५७ ॥
जकोिटसहषे ु नानाससंारयोिनष ु ॥ १५७ ॥
जोिव शुपाप भवे भिः जायते ।उा च भवे भिरना सवभावतः ॥ १५८ ॥
कारणं भािवतं त सवमु सवतः ।एतवेषे ु ापं मनुषे ु न लते ॥ १५९ ॥
िनिव ा िनला े भिरिभचािरणी ।
११६ दानधम पव
तवै च सादने भिते नणृाम ् ॥ १६० ॥
यया याि परां िसिं तावगतचतेसः ॥ १६० ॥
ये सव भावोपगताः परनेाभवराः ।पवलो दवेः ससंाराामुरते ् ॥ १६१ ॥
एवमे न कुव ि दवेाः ससंारमोचनम ।्मनुाणां महादवेादािप तपोबलात ् ॥ १६२ ॥
इित तनेेकने भगवादसितः ।कृिवासाः तुः कृ तिडना शुबिुना ॥ १६३ ॥
वमतें भगवतो ा यमधारयत ।्ा ोवाच शाय शः ोवाच मृवे ॥ १६४ ॥
मृःु ोवाच ाणां ेिडमागमत ।्महता तपसा ािडना सिन ॥ १६५ ॥
तिडः ोवाच शुाय गौतमायाह भाग वः ।ववैताय मनवे गौतमः ाह माधव ॥ १६६ ॥
नारायणाय सााय मनिुराय धीमते ।यमाय ाह भगवााो नारायणोऽतुः ॥ १६७ ॥
नािचकेताय भगवानाह ववैतो यमः ।माक डयेाय वाय नािचकेतोऽभाषत ॥ १६८ ॥
माक डयेाया ां िनयमने जनाद न ।तवाहमिम वं द िवतुम ् ॥ १६९ ॥
िशविुतमाहाम ् ११७
य मारोयमायुं धं बं तथवै च ॥ १६९ ॥
न त िवं कुव ि दानवा यरासाः ।िपशाचा यातधुाना गुका भजुगा अिप ॥ १७० ॥
यः पठेत शिुचभू ा चारी िजतिेयः ।अभयोगो वष त ु सोऽमधेफलं लभते ् ॥ १७१ ॥
िशविुतमाहाम ्
अाय ०१८वशैपंायन उवाच ॥
महायोगी ततः ाह कृपैायनो मिुनः ।पठ पु भं त े ीयतां त े महेरः ॥ ००१ ॥
परुा पु मया मरेौ तता परमं तपः ।पुहतेोम हाराज व एषोऽनकुीित तः ॥ ००२ ॥
लवानि ताामानहं व ै पाडुनन ।तथा मिप शवा ि सवा ामानवािस ॥ ००३ ॥
चतःुशीष तः ाह श दियतः सखा ।आलायन इवे िवतुः कणाकः ॥ ००४ ॥
मया गोकण मासा तपा शतं समाः ।
११८ दानधम पव
अयोिनजानां दाानां धम ानां सवुच साम ् ॥ ००५ ॥
अजराणामःखानां शतवष सहिणाम ।्लं पुशतं शवा रुा पाडुनपृाज ॥ ००६ ॥
वाीिकािप भगवािुधिरमभाषत ।िववादे साि मिुनिभ ो व ै भवािनित ॥ ००७ ॥
उः णने चािवनेाधमण भारत ॥ ००७ ॥
सोऽहमीशानमनघमौषं शरणं गतः ।मुावशः पापातो ःखिवनाशनः ॥ ००८ ॥
आह मां िपरुो व ै यशऽें भिवित ॥ ००८ ॥
जामद कौयेमाह धम भतृां वरः ।ऋिषमे ितात तपिव िवभावसःु ॥ ००९ ॥
िपतिृववधनेाहमात व ै पाडवाज ।शिुचभू ा महादवें गतवारणं नपृ ॥ ०१० ॥
नामिभावुं दवें ततुोऽभववः ।परश ुं च ददौ दवेो िदाािण चवै मे ॥ ०११ ॥
पापं न भिवता तऽे अजये भिविस ।न ते भिवता मृयु शी च भिविस ॥ ०१२ ॥
आह मां भगवानवें िशखडी िशविवहः ।यदवां च मे सव सादा धीमतः ॥ ०१३ ॥
अिसतो दवेलवै ाह पाडुसतुं नपृम ।्
अाय ०१८ ११९
शापा कौये िचतो धमऽनशम ॥ ०१४ ॥
ते धम यशामायुवैाददवः ॥ ०१४ ॥
ऋिषगृ मदो नाम श दियतः सखा ।ाहाजमीढं भगवाहृितसमिुतः ॥ ०१५ ॥
विसो नाम भगवांाषु मनोः सतुः ।शततोरिच से वष सहिके ॥ ०१६ ॥
वत मानऽेवीां साि ुािरत े मया ॥ ०१६ ॥
रथरं िजे न सिगित वत त े ।समी पनुब ुा हष ा िजोम ॥ ०१७ ॥
अयवािहनं पापमकाषं सुम त े ॥ ०१७ ॥
एवमुा महाोधााह ः पनुव चः ।या रिहतो ःखी िनं भीतो वनचेरः ॥ ०१८ ॥
दश वष सहािण दशाौ च शतािन च ॥ ०१८ ॥
नपानीययवस े मगृरैै विज त े ।अयीयुमे दशे े िसहंिनषिेवत े ॥ ०१९ ॥
भिवता ं मगृः ूरो महाःखसमितः ॥ ०१९ ॥
त वा िनधन े पाथ जातो हं मगृः ।ततो मां शरणं ां ाह योगी महेरः ॥ ०२० ॥
अजरामरवै भिवता ःखविज तः ।
१२० दानधम पव
सां समु त े सौं यवुयोव ध तां तःु ॥ ०२१ ॥
अनुहानवेमषे करोित भगवािभःु ।परं धाता िवधाता च सखुःखे च सवदा ॥ ०२२ ॥
अिच एष भगवामणा मनसा िगरा ।न मे तात यिुधे िवया पिडतः समः ॥ ०२३ ॥
जगैीष उवाच ॥
ममागणुमैय दं भगवता परुा ।यनेाने बिलना वाराणां यिुधिर ॥ ०२४ ॥
गाय उवाच ॥
चतःुषमददाालान ं ममातुम ।्सराटे तुो मनोयने पाडव ॥ ०२५ ॥
तुं मम सहं त ु सतुानां वािदनाम ।्आयुवै सपु सवंरशतायतुम ् ॥ ०२६ ॥
पराशर उवाच ॥
सााहं परुा शव मनसािचयं नपृ ।महातपा महातजेा महायोगी महायशाः ॥ ०२७ ॥
वदेासः ियावासो यः कणाकः ॥ ०२७ ॥
अिप नामिेतः पुो मम ाै महेरात ।्इित मा िद मतं ाह मां सरुसमः ॥ ०२८ ॥
अाय ०१८ १२१
मिय सभंवत फलाृो भिवित ।सावण मनोः सग सिष भिवित ॥ ०२९ ॥
वदेानां च स व ैा कुवशंकरथा ।इितहास कता च पुे जगतो िहतः ॥ ०३० ॥
भिवित महे दियतः स महामिुनः ।अजरामरवै पराशर सतुव ॥ ०३१ ॥
एवमुा स भगवांवैारधीयत ।यिुधिर महायोगी वीय वानयोऽयः ॥ ०३२ ॥
माड उवाच ॥
अचौरौरशायां शलेू िभो हं यदा ।तने तुो दवेः ाह मां व ै महेरः ॥ ०३३ ॥
मों ािस शलूा जीिविस समाब ुदम ।्जा शलूकृता चवै न त े िव भिवित ॥ ०३४ ॥
आिधिभा िधिभवै विज तं भिविस ॥ ०३४ ॥
पादातथुा भंतू आा यानु े तव ।ं भिवनपुमो ज वै सफलं कु ॥ ०३५ ॥
तीथा िभषकंे सफलं मिवने चािस ।ग चवैायं िव िवदधािम तवोिज तम ् ॥ ०३६ ॥
एवमुा त ु भगवारेयो वषृवाहनः ।महेरो महाराज कृिवासा महािुतः ॥ ०३७ ॥
१२२ दानधम पव
सगणो दवैतेवैारधीयत ॥ ०३७ ॥
गालव उवाच ॥
िवािमानुातो हं िपतरमागतः ।अवीां ततो माता ःिखता दती भशृम ् ॥ ०३८ ॥
कौिशकेनानुातं पुं वदेिवभिूषतम ।्न तात तणं दां िपता ां पयतऽेनघ ॥ ०३९ ॥
ुा जना वचनं िनराशो गुदशन े ।िनयताा महादवेमपयं सोऽवी माम ् ॥ ०४० ॥
िपता माता च ते ं च पु मृिुवविज ताः ।भिवथ िवश िं ािस िपतरं ये ॥ ०४१ ॥
अनुातो भगवता गहंृ गा यिुधिर ।अपयं िपतरं तात इिं कृा िविनःसतृम ् ॥ ०४२ ॥
उपृय गहृीें कुशां शरणाुन ।्तािसृ च मां ाह िपता साािवलेणः ॥ ०४३ ॥
णमं पिर मिू चााय पाडव ।िदा ोऽिस मे पु कृतिव इहागतः ॥ ०४४ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
एतातुावे कमा यथ महानः ।ोािन मिुनिभः ुा िवयामास पाडवः ॥ ०४५ ॥
ततः कृोऽवीां पनुम ितमतां वरः ।
अाय ०१८ १२३
यिुधिरं धम िनं पुतिमवेरः ॥ ०४६ ॥
आिदचाविनलानलौ च ; ौभू िमरापो वसवोऽथ िवे ।धाताय मा शुबहृती च ; ाः ससाा वणो िवगोपः ॥ ०४७ ॥
ा शो मातो सं ; वदेा या दिणा वदेवाहाः ।सोमो या य हं हिव ; रा दीा िनयमा य े च केिचत ् ॥ ०४८ ॥
ाहा वषाणाः सौरभयेा ; धम चं कालचं चरं च ।यशो दमो बिुमती िित ; शभुाशभुं मनुयवै स ॥ ०४९ ॥
अा बिुम नसा दशन े च ; श िसिः कमणां या च िसिः ।गणा दवेानामूपाः सोमपा ; लेखाः सयुामािुषता कायाः ॥ ०५०॥
आभारा गपा िपा ; वाचा िवा मनोिवाः ।शुा िनवा णरता दवेाः ; शा शना दशपा आपा ॥ ०५१ ॥
िचागता य े च दवेषे ु मुा ; य े चाे दवेतााजमीढ ।सपुण गविपशाचदानवा ; याथा पगाारणा ॥ ०५२ ॥
सूं लंू मृ यासूं ; सखुं ःखं सखुःखारं च ।सांं योगं यराणां परं च ; शवा ातं िवि यीित तं म े ॥ ०५३ ॥
तभंतूा भतूकृतो वरेयाः ; सव दवेा भवुना गोपाः ।आिवयमेां धरण यऽेर ;रुातन त दवे सिृम ् ॥ ०५४ ॥
िविचं मनसा तोवुीिम ; िकिं ाणहतेोन तोऽि ।ददात ु दवेः स वरािनहेा ;निभतुो नः भरुयः सदा ॥ ०५५ ॥
इमं वं सिंनयिेयािण ; शिुचभू ा यः पुषः पठेत ।
१२४ दानधम पव
अभयोगो िनयतोऽमकंे ; स ायुादमधे े फलं यत ् ॥ ०५६ ॥
वदेाृााणः ायुा ; जयेाजा पिृथव चािप कृाम ।्वैयो लाभं ायुापैणुं च ; शूो गितं े तथा सखुं च ॥ ०५७ ॥
वराजिममं कृा ाय दिधरे मनः ।सवदोषापहं पुयं पिवं च यशिनम ् ॥ ०५८ ॥
याव शरीरषे ु रोमकूपािण भारत ।तावष सहािण ग वसित मानवः ॥ ०५९ ॥
अाविदवंादः
अाय ०१९यिुधिर उवाच ॥
यिददं सहधमित ोते भरतष भ ।पािणहणकाले त ु ीणामतेथंतृम ् ॥ ००१ ॥
आष एष भवेम ः ाजापोऽथ वासरुः ।यदतेहधमित पवू मंु महिष िभः ॥ ००२ ॥
सदंहेः समुहानषे िव इित मे मितः ।इह यः सहधम व ै ेायं िविहतः न ु ॥ ००३ ॥
ग मतृानां भवित सहधम ः िपतामह ।
अाय ०१९ १२५
पवू मके ु ियते चकैिते वद ॥ ००४ ॥
नानाकम फलोपतेा नानाकम िनवािसनः ।नानािनरयिनाा मानषुा बहवो यदा ॥ ००५ ॥
अनतृाः िय इवें सूकारो वित ।यदानतृाः ियात सहधमः कुतः तृः ॥ ००६ ॥
अनतृाः िय इवें वदेेिप िह पते ।धमऽयं पौिव की सा उपचारः ियािविधः ॥ ००७ ॥
गरं ितभातेम िचयतोऽिनशम ।्िनःसदंहेिमदं सव िपतामह यथा िुतः ॥ ००८ ॥
यदतेाशं चतैथा चतैवित तम ।्िनिखलेन महाा भवानतेवीत ु म े ॥ ००९ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्अाव सवंादं िदशया सह भारत ॥ ०१० ॥
िनवेकुामु परुा अावो महातपाः ।ऋषरेथ वदा कां व े महानः ॥ ०११ ॥
सुभां नाम व ै नाा पणेाितमां भिुव ।गणुबहा शीलेन सा चािरशोभनाम ् ॥ ०१२ ॥
सा त वै मनो जहार शभुलोचना ।वनराजी यथा िचा वसे कुसमुािचता ॥ ०१३ ॥
१२६ दानधम पव
ऋिषमाह दयेा म े सतुा तुं णु मे ।ग ताविशं पुयामुरां से ततः ॥ ०१४ ॥
अाव उवाच ॥
िकं ं मया त वुमहित मे भवान ।्तथदेान मया काय यथा वित मां भवान ् ॥ ०१५ ॥
वदा उवाच ॥
धनदं समित िहमवं तथवै च ।ायतनं ा िसचारणसिेवतम ् ॥ ०१६ ॥
ःै पाष दजै ु ं नृििव िवधाननःै ।िदारागःै पशैाचवै नैा नािवधैथा ॥ ०१७ ॥
पािणतालसतालै शातालःै समैथा ।संःै नृिः शव िनषेत े ॥ ०१८ ॥
इं िकल िगरौ ानं तिमनशुुमु ।िनं सिंनिहतो दवेथा पािरषदाः शभुाः ॥ ०१९ ॥
त देा तपं शराथ सुरम ।्अतिदं दवे तथोमाया इित िुतः ॥ ०२० ॥
त कूपो महाा दवेोरतथा ।ऋतवः कालराि ये िदा य े च मानषुाः ॥ ०२१ ॥
सव दवेमपुासे िपणः िकल त ह ।तदित भवनं या यातमवे िह ॥ ०२२ ॥
अाय ०२० १२७
ततो नीलं वनोशें से मघेसिंनभम ।्रमणीयं मनोािह त िस व ै ियम ् ॥ ०२३ ॥
तपिन महाभागां वृां दीामनिुताम ।्ा सा या त सपंूा चवै यतः ॥ ०२४ ॥
तां ा िविनवृं ततः पािणं हीिस ।यषे समयः सः सातां त गताम ् ॥ ०२५ ॥
अाय ०२०अाव उवाच ॥
तथाु साधियािम त याासशंयम ।्य ं वदस े साधो भवावत ु सवाक ् ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
ततोऽग भगवानुरामुमां िदशम ।्िहमवं िगिरें िसचारणसिेवतम ् ॥ ००२ ॥
स गा िजशा लो िहमवं महािगिरम ।्अगद पुयां बादां धम दाियनीम ् ॥ ००३ ॥
अशोके िवमले तीथ ाा त च दवेताः ।त वासाय शयन े कौय े सखुमवुास ह ॥ ००४ ॥
ततो राां तीतायां ाताय स िजः ।
१२८ दानधम पव
ाा ाकारािं ा चवै िवधानतः ॥ ००५ ॥
ाणीकूपमासा दे त समासत ।्िवा समुाय कैलासमिभतो ययौ ॥ ००६ ॥
सोऽपयानारं दीमानिमव िया ।मािकन च निलन धनद महानः ॥ ००७ ॥
अथ ते रासाः सव यऽेिभरि पिनीम ।्िुता भगवं मिणभपरुोगमाः ॥ ००८ ॥
स ताचयामास रासाीमिवमान ।्िनवदेयत मां िं धनदायिेत चावीत ् ॥ ००९ ॥
ते रासादा राजगवमथावुन ।्असौ वैवणो राजा यमायाित तऽेिकम ् ॥ ०१० ॥
िविदतो भगवान काय मागमन े च यत ।्पयनै ं ं महाभागं लिमव तजेसा ॥ ०११ ॥
ततो वैवणोऽे अावमिनितम ।्िविधवुशलं पृा ततो िष मवीत ् ॥ ०१२ ॥
सखुं ाो भवाििं वा मिकीष िस ।िूह सव किरािम यां ं विस िज ॥ ०१३ ॥
भवनं िवश ं मे यथाकामं िजोम ।सृतः कृतकाय भवाािवतः ॥ ०१४ ॥
ािवशवनंं व ै गहृीा तं िजोमम ।्आसनंं ददौ चवै पाम तथवै च ॥ ०१५ ॥
अाय ०२० १२९
अथोपिवयो मिणभपरुोगमाः ।िनषे कौबरेा यगवरासाः ॥ ०१६ ॥
ततषेां िनषणानां धनदो वामवीत ।्भवं समााय नृरेरोगणाः ॥ ०१७ ॥
आितं परमं काय शुषूा भवतथा ।सवंत तािमवुाच मिुनम धरुया िगरा ॥ ०१८ ॥
अथोव रा िमकेशी रा चवैोव शी तथा ।अलसुा घतृाची च िचा िचादा िचः ॥ ०१९ ॥
मनोहरा सकेुशी च समुखुी हािसनी भा ।िवतुा शमा दाा िवोता रितरवे च ॥ ०२० ॥
एतााा व ै बः नृारसः शभुाः ।अवादयं गवा वाािन िविवधािन च ॥ ०२१ ॥
अथ वृ े गाव िदे ऋिषपावसत ।्िदं सवंरं त रमै समुहातपाः ॥ ०२२ ॥
ततो वैवणो राजा भगवमवुाच ह ।साः सवंरो यातव िवहे पयतः ॥ ०२३ ॥
हायऽयं िवषयो ाव नाम नामतः ।छतो वत तां िव यथा वदित वा भवान ् ॥ ०२४ ॥
अितिथः पजूनीयिमदं च भवतो गहृम ।्सव माातामाश ु परवो वयं िय ॥ ०२५ ॥
१३० दानधम पव
अथ वैवणं ीतो भगवाभाषत ।अिच तोऽि यथाायं गिमािम धनेर ॥ ०२६ ॥
ीतोऽि सशं चवै तव सव धनािधप ।तव सादागवहष महानः ॥ ०२७ ॥
िनयोगाद याािम विृमानिृमाव ॥ ०२७ ॥
अथ िन भगवाययावुरामखुः ।कैलासं मरं हमैं सवा ननचुचार ह ॥ ०२८ ॥
तानती महाशलैाैरातं ानमुमम ।्दिणं तते यतः िशरसा नमन ् ॥ ०२९ ॥
धरणीमवतीया थ पतूाासौ तदाभवत ् ॥ ०२९ ॥
स तं दिणं कृा िः शलंै चोरामखुः ।समने भिूमभागने ययौ ीितपरुृतः ॥ ०३० ॥
ततोऽपरं वनोशें रमणीयमपयत ।सवत ुिभमू लफलःै पििभ समितम ् ॥ ०३१ ॥
रमणीयवै नोशेै त िवभिूषतम ् ॥ ०३१ ॥
तामपदं िदं ददश भगवानथ ।शलैां िविवधाकाराानाभिूषतान ् ॥ ०३२ ॥
मिणभमूौ िनिवा पुिरयथवै च ॥ ०३२ ॥
अािप सरुािण ददश सबुथ ।भशृं त मनो रमे े महषभा िवतानः ॥ ०३३ ॥
अाय ०२० १३१
स त कानं िदं सव रमयं गहृम ।्ददशा तुसाशं धनद गहृारम ् ॥ ०३४ ॥
महाो य िविवधाः ासादाः पव तोपमाः ।िवमानािन च रािण रािन िविवधािन च ॥ ०३५ ॥
मारपुःै सीणा तथा मािकनी नदी ।यंभा मणयो वभैू िम भिूषता ॥ ०३६ ॥
नानािवधै भवनिैव िचमिणतोरणःै ।मुाजालपिरिमै िणरिवभिूषतःै ॥ ०३७ ॥
मनोिहरै रःै सव तः सवंतृं शभुःै ॥ ०३७ ॥
ऋिषः समतोऽपय त मनोरमम ।्ततोऽभव िचा मे वासो भविेदित ॥ ०३८ ॥
अथ ारं समिभतो गा िा ततोऽवीत ।्अितिथं मामनुामनजुान ु यऽे व ै ॥ ०३९ ॥
अथ कापिरवतृा गहृााििनःसतृाः ।नानापाः स िवभो काः सवा मनोहराः ॥ ०४० ॥
यां यामपयां स सा सा त मनोऽहरत ।्नाशुवारियत ुं मनोऽथाावसीदित ॥ ०४१ ॥
ततो धिृतः समुा त िव धीमतः ।अथ तं मदाः ाभ गवािवशिित ॥ ०४२ ॥
स च तासां सुपाणां तवै भवन च ।
१३२ दानधम पव
कौतहूलसमािवः िववशे गहंृ िजः ॥ ०४३ ॥
तापयरायुामरजोरधािरणीम ।्वृां पय मासीनां सवा भरणभिूषताम ् ॥ ०४४ ॥
ीित चाथ तनेोा सा ी वददा ।ुाय च तं िवमातािमवुाच ह ॥ ०४५ ॥
अाव उवाच ॥
सवा ः ानालयाा ु एका मामपुितत ु ।सुाता सुशाा शषेा गुतः ॥ ०४६ ॥
ततः दिणीकृ काामिृषं तदा ।िनराामहृााा वृाथ ितत ॥ ०४७ ॥
अथ तां सिंवशाह शयन े भारे तदा ।यािप सुतां भे रजनी ितवत त े ॥ ०४८ ॥
सलंापाने िवणे तथा सा त भािषता ।ितीय े शयन े िदे सिंववशे महाभ े ॥ ०४९ ॥
अथ सा वपेमानाी िनिमं शीतजं तदा ।पिदय महषव शयनं चारोहत ॥ ०५० ॥
ागतं ागतनेा ु भगवांामभाषत ।सोपागहूजुाां त ु ऋिषं ीा नरष भ ॥ ०५१ ॥
िनिव कारमिृषं चािप काकुोपमं तदा ।ःिखता े समकाषिषणा सह ॥ ०५२ ॥
अाय ०२० १३३
कामकारोऽि ीणां पुषतो धिृतः ।कामने मोिहता चाहं ां भज भज माम ् ॥ ०५३ ॥
ो भव िवष समाग मया सह ।उपगहू च मां िव कामाता हं भशृं िय ॥ ०५४ ॥
एति तव धमा ंपसः पूते फलम ।्ािथ तं दश नादवे भजमानां भज माम ् ॥ ०५५ ॥
स चदें वन ं चदें यादिप पयिस ।भुं तव सव मिय चवै न सशंयः ॥ ०५६ ॥
सवा ामािधाािम रम सिहतो मया ।रमणीय े वन े िव सवकामफलदे ॥ ०५७ ॥
शाहं भिवािम रंसे च मया सह ।सवा ामानपुाानो य े िदा य े च मानषुाः ॥ ०५८ ॥
नातः परं िह नारीणां काय िकन िवते ।यथा पुषससंग ः परमतेि नः फलम ् ॥ ०५९ ॥
आने वत े नाय मथचोिदताः ।न च दि गः सतुरैिप पासंिुभः ॥ ०६० ॥
अाव उवाच ॥
परदारानहं भे न गयें कथन ।िषतं धम शाषे ु परदारािभमशनम ् ॥ ०६१ ॥
भे िनवेकुामं मां िवि सने व ै शप े ।िवषयेनिभोऽहं धमा थ िकल सतंितः ॥ ०६२ ॥
१३४ दानधम पव
एवं लोकािमािम पुिैरित न सशंयः ।भे धम िवजानी ाा चोपरम ह ॥ ०६३ ॥
वुाच ॥
नािनलोऽिन वणो न चाे िदशा िज ।ियाः ीणां यथा कामो रितशीला िह योिषतः ॥ ०६४ ॥
सहकैा यता नारी ाोतीह कदाचन ।तथा शतसहषे ु यिद कािचितता ॥ ०६५ ॥
नतैा जानि िपतरं न कुलं न च मातरम ।्न ातॄ च भता रं न पुा च दवेरान ् ॥ ०६६ ॥
लीलायः कुलं ि कूलानीव सिरराः ।दोषां माास ु जापितरभाषत ॥ ०६७ ॥
भी उवाच ॥
ततः स ऋिषरकेाां ियं भाषत ।आतां िचरं छः िकं वा काय वीिह मे ॥ ०६८ ॥
सा ी ोवाच भगवसे दशेकालतः ।वस तावहाा कृतकृो गिमिस ॥ ०६९ ॥
िष ामथोवाच स तथिेत यिुधिर ।वऽेहं यावाहो भवा ना सशंयः ॥ ०७० ॥
अथिष रिभसंे ियं तां जरयािताम ।्िचां परिमकां भजे े सतं इव चाभवत ् ॥ ०७१ ॥
अाय ०२१ १३५
यदं िह सोऽपया िवष भदा ।नारम ता ी पपरािजता ॥ ०७२ ॥
दवेतयें गहृा शापानू ं िविपता ।अा कारणं वे ुं न यंु सहसा मया ॥ ०७३ ॥
इित िचािवष तमथ ातिुमतः ।गमदहःशषें मनसा ाकुलेन त ु ॥ ०७४ ॥
अथ सा ी तदोवाच भगवय व ै रवःे ।पं संासयंंु िकमपुातां तव ॥ ०७५ ॥
स उवाच तदा तां ानोदकिमहानय ।उपािसे ततः संां वायतो िनयतिेयः ॥ ०७६ ॥
अाय ०२१भी उवाच ॥
अथ सा ी तमुा त ु िवमवें भविित ।तलंै िदमपुादाय ानशाटीमपुानयत ् ॥ ००१ ॥
अनुाता च मिुनना सा ी तने महाना ।अथा तलेैनाािन सवा यवेामृयत ् ॥ ००२ ॥
शनैोािदत ानशालामपुागमत ।्भासनं ततिं ऋिषरािवशवम ् ॥ ००३ ॥
१३६ दानधम पव
अथोपिव यदा तिासन े तदा ।ापयामास शनकैमिृषं सखुहवत ् ॥ ००४ ॥
िदं च िविधवे सोपचारं मनुेदा ॥ ००४ ॥
स तने ससुखुोने ता हसखुने च ।तीतां रजन कृां नाजाना महातः ॥ ००५ ॥
तत उाय स मिुनदा परमिवितः ।पवू ां िदिश सयू च सोऽपयिदतं िदिव ॥ ००६ ॥
त बिुिरयं िकं न ु मोहिमदं भवते ।्अथोपा सहाशं ुं िकं करोमीवुाच ताम ् ॥ ००७ ॥
सा चामतृरसमषृरेमपुाहरत ।्त ातया न भतूं चकार सः ॥ ००८ ॥
गमाहःशषें ततः संागमनुः ॥ ००८ ॥
अथ ी भगवं सा सुतािमचोदयत ।्त व ै शयन े िदे त ता किते ॥ ००९ ॥
अाव उवाच ॥
न भे परदारषे ु मनो मे संसित ।उि भे भं त े प व ै िवरम च ॥ ०१० ॥
भी उवाच ॥
सा तदा तने िवणे तथा धृा िनवित ता ।
अाय ०२१ १३७
ताीवुाचनै ं न धम लमि ते ॥ ०११ ॥
अाव उवाच ॥
नाि तता ीणामता िह योिषतः ।जापितमतं ते ी ातमहित ॥ ०१२ ॥
वुाच ॥
बाधते मथैनु ं िव मम भिं च पय व ै ।अधम ासे िव यां ं नािभनिस ॥ ०१३ ॥
अाव उवाच ॥
हरि दोषजातािन नरं जातं यथेकम ।्भवािम सदा धृा भे ं शयनं ज ॥ ०१४ ॥
वुाच ॥
िशरसा णमे िव सादं कत ुमहिस ।भमूौ िनपतमानायाः शरणं भव मऽेनघ ॥ ०१५ ॥
यिद वा दोषजातं ं परदारषे ु पयिस ।आानं शया पािणं गृी मे िज ॥ ०१६ ॥
न दोषो भिवता चवै सनेतैवीहम ।्तां मां िवजानीिह योऽधम ः सोऽु व ै मिय ॥ ०१७ ॥
अाव उवाच ॥
ता ं कथं भे िूह कारणम व ै ।
१३८ दानधम पव
नाि लोके िह कािची या व ैातमहित ॥ ०१८ ॥
िपता रित कौमारे भता रित यौवन े ।पुा िवरीभावे न ी ातमहित ॥ ०१९ ॥
वुाच ॥
कौमारं चय म े कवैाि न सशंयः ।कु मा िवमितं िव ां िवजिह मा मम ॥ ०२० ॥
अाव उवाच ॥
यथा मम तथा तुं यथा तव तथा मम ।िजासयेमषृे िवः सं न ु िकं भवते ् ॥ ०२१ ॥
आय परमं हीदं िकं न ु येो िह मे भवते ।्िदाभरणवा िह कयें मामपुिता ॥ ०२२ ॥
िकं ाः परमं पं जीण मासीथं पनुः ।कापिमहावै िकिमहाोरं भवते ् ॥ ०२३ ॥
यथा परं शिधतृने ुाे कथन ।न रोचये िह ुान ं धृवैं साधयाहम ् ॥ ०२४ ॥
अाय ०२२यिुधिर उवाच ॥
अाय ०२२ १३९
न िबभिेत कथं सा ी शाप परमतुःे ।कथं िनवृो भगवांवावीत ु म े ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अावोऽपृां पं िवकुष े कथम ।्न चानतृं त े वं िूह ाणकाया ॥ ००२ ॥
वुाच ॥
ावापिृथवीमाषैा काा ाणसम ।णुाविहतः सव यिददं सिवम ॥ ००३ ॥
उरां मां िदशं िवि ं ीचापलं च ते ।अुानने त े लोका िजताः सपराम ॥ ००४ ॥
िजासयें युा म े िरीकत ु तवानघ ।िवराणामिप ीणां बाधत े मथैनुरः ॥ ००५ ॥
तुः िपतामहऽे तथा दवेाः सवासवाः ।स ं यने च कायण संाो भगवािनह ॥ ००६ ॥
िेषतने िवणे कािपा िजष भ ।तवोपदशें कत ु व ै त सव कृतं मया ॥ ००७ ॥
मेी गिमिस गहृाम न भिवित ।कां ािस तां िव पिुणी च भिवित ॥ ००८ ॥
काया पृवांं मां ततो ातमुरम ।्अनितमणीयषैा कृलैकैििभः सदा ॥ ००९ ॥
१४० दानधम पव
ग सकृुतं कृा िकं वाोतिुमिस ।याववीिम िवष अाव यथातथम ् ॥ ०१० ॥
ऋिषणा सािदता चाि तव हतेोिजष भ ।त समंाननाथ म े िय वां भािषतम ् ॥ ०११ ॥
ुा त ु वचनं ताः स िवः ािलः ितः ।अनुातया चािप गहंृ पनुराजत ् ॥ ०१२ ॥
गहृमाग िवाः जनं ितपू च ।अगत तं िवं ायतः कुनन ॥ ०१३ ॥
पृ तने िवणे ं तेिदशनम ।्ाह िवं तदा िवः सुीतनेाराना ॥ ०१४ ॥
भवताहमनुातः ितो गमादनम ।्त चोरतो दशे े ं तवैतं महत ् ॥ ०१५ ॥
तया चाहमनुातो भवांािप कीित तः ।ािवतािप तां गहृमागतः भो ॥ ०१६ ॥
तमवुाच ततो िवः ितगृी मे सतुाम ।्नितिथसयंोग े पां िह परमं भवान ् ॥ ०१७ ॥
भी उवाच ॥
अावथेुा ितगृ च तां भो ।कां परमधमा ा ीितमांाभवदा ॥ ०१८ ॥
कां तां ितगृवै भाया परमशोभनाम ।्उवास मिुदत आमेे गतरः ॥ ०१९ ॥
पापरीा १४१
पापरीा
अाय ०२३यिुधिर उवाच ॥
िकमाभ रते पां िवाः सनातनम ।्ाणं िलिनं चवै ाणं वािलिनम ् ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
विृमिभपाय िलिन े वतेराय वा ।दयेमाम हाराज उभावतेौ तपिनौ ॥ ००२ ॥
यिुधिर उवाच ॥
या परया पतूो यः यिेजातय े ।हं कं तथा दान ं को दोषः ाितामह ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
ापतूो नरात दा ोऽिप न सशंयः ।पतूो भवित सव िकं पनुं महीपत े ॥ ००४ ॥
यिुधिर उवाच ॥
१४२ दानधम पव
न ाणं परीते दवैषे ु सततं नरः ।कदान े त ु बधुाः परीं ाणं िवः ॥ ००५ ॥
भी उवाच ॥
न ाणः साधयते हं दवैािसित ।दवेसादािदे यजमाना न सशंयः ॥ ००६ ॥
ाणा भरते सततं वािदनः ।माक डयेः परुा ाह इह लोकेष ु बिुमान ् ॥ ००७ ॥
यिुधिर उवाच ॥
अपवूऽथ वा िवाबंी वाथ यो भवते ।्तपी यशीलो वा कथं पां भवे ु सः ॥ ००८ ॥
भी उवाच ॥
कुलीनः कम कृैथा चाानशृंवान ।्ीमानजृःु सवादी पां पवू च त े यः ॥ ००९ ॥
तदें ण ु म े पाथ चतणुा तजेसां मतम ।्पिृथाः कायपामेा क डये चवै िह ॥ ०१० ॥
पिृथवुाच ॥
यथा महाण व े िः िं लोो िवनयित ।तथा िरतं सव ावृा िवनयित ॥ ०११ ॥
कायप उवाच ॥
अाय ०२३ १४३
सव च वदेाः सह षिरःै ; सांं परुाणं च कुले च ज ।नतैािन सवा िण गितभ वि ; शीलपते नर राजन ् ॥ ०१२ ॥
अिवाच ॥
अधीयानः पिडतं ममानो ; यो िवया हि यशः परषेाम ।् तनेाचरत े हां ; लोका वो भवि ॥ ०१३ ॥
माक डये उवाच ॥
अमधेसहं च सं च तलुया धतृम ।्नािभजानािम य साध मवायुात ् ॥ ०१४ ॥
भी उवाच ॥
इुा त े जमरुाश ु चारोऽिमततजेसः ।पिृथवी कायपोऽि कृायु भाग वः ॥ ०१५ ॥
यिुधिर उवाच ॥
यिददं ाणा लोके ितनो भुत े हिवः ।भंु ाणकामाय कथं तकृुतं भवते ् ॥ ०१६ ॥
भी उवाच ॥
आिदिनो य े राजे ाणा वदेपारगाः ।भुत े कामाय ता भवि ते ॥ ०१७ ॥
यिुधिर उवाच ॥
अनकेां बारं धम माम नीिषणः ।
१४४ दानधम पव
िकं िनितं भवे ते िूह िपतामह ॥ ०१८ ॥
भी उवाच ॥
अिहंसा समोध आनशृंं दमथा ।आजवं चवै राजे िनितं धम लणम ् ॥ ०१९ ॥
ये त ु धम शसंरि पिृथवीिममाम ।्अनाचरम सरे िनरताः भो ॥ ०२० ॥
तेो रं िहरयं वा गामाा ददाित यः ।दश वषा िण िवां स भेु िनरयमाितः ॥ ०२१ ॥
मदेानां पुसानां च तथवैाावसाियनाम ।्कृतं कमा कृतं चािप रागमोहने जताम ् ॥ ०२२ ॥
वैदवें च य े मढूा िवाय चािरणे ।ददतीह न राजे त े लोकाुतऽेशभुान ् ॥ ०२३ ॥
यिुधिर उवाच ॥
िकं परं चय िकं परं धम लणम ।्िकं च ेतमं शौचं ते िूह िपतामह ॥ ०२४ ॥
भी उवाच ॥
चय परं तात मधमुासं वज नम ।्मया दायां ितो धम ः शमः शौच लणम ् ॥ ०२५ ॥
यिुधिर उवाच ॥
अाय ०२३ १४५
किाले चरेम किालेऽथ माचरते ।्किाले सखुी च ाे िूह िपतामह ॥ ०२६ ॥
भी उवाच ॥
कामथ िनषवेते ततो धम मनरम ।्पाामं िनषवेते न च गेसिताम ् ॥ ०२७ ॥
ाणांािभमते गंुािभपजूयते ।्सव भतूानलुोम मृशीलः ियवंदः ॥ ०२८ ॥
अिधकारे यदनतृं राजगािम च पशैनुम ।्गरुोालीककरणं समं तहया ॥ ०२९ ॥
हरे नरेषे ु न गां हाथवै च ।णूहासमं चतैभयं यो िनषवेत े ॥ ०३० ॥
नािं पिरजेात ु न च वदेािरजते ।्न च ाणमाोशेमं तहया ॥ ०३१ ॥
यिुधिर उवाच ॥
कीशाः साधवो िवाः केो दं महाफलम ।्कीशानां च भों ते िूह िपतामह ॥ ०३२ ॥
भी उवाच ॥
अोधना धम पराः सिना दमे रताः ।ताशाः साधवो िवाेो दं महाफलम ् ॥ ०३३ ॥
अमािननः सवसहा ाथा िविजतिेयाः ।
१४६ दानधम पव
सव भतूिहता मैाेो दं महाफलम ् ॥ ०३४ ॥
अाः शचुयो वैा ीमः सवािदनः ।कमिनरता य े च तेो दं महाफलम ् ॥ ०३५ ॥
साां चतरुो वदेाोऽधीयीत िजष भः ।षो िनवृः कम ं पामषृयो िवः ॥ ०३६ ॥
ये वेणुजातीयाेो दं महाफलम ।्सहगणुमाोित गणुाहा य दायकः ॥ ०३७ ॥
ातुाां वृने शीलेन च समितः ।तारयते कुलं कृमकेोऽपीह िजष भः ॥ ०३८ ॥
गामं िवमं वा तिध े ितपादयते ।्ािण चाािन तथा ेभावे न शोचित ॥ ०३९ ॥
तारयते कुलं कृमकेोऽपीह िजोमः ।िकम पनुरकंे व ै ताां समाचरते ् ॥ ०४० ॥
िनश च गणुोपतें ाणं साधसुमंतम ।्रादानाययृेे सव तािभपजूयते ् ॥ ०४१ ॥
दवैिपदानफलम ् १४७
दवैिपदानफलम ्
अाय ०२४यिुधिर उवाच ॥
ाकाले च दवै े च धम चािप िपतामह ।इामीह याातं िविहतं यरुिष िभः ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
दवैं पवूा िके कुया दपराे त ु पतैकृम ।्मलाचारसपंः कृतशौचः यवान ् ॥ ००२ ॥
मनुाणां त ु माे दापपितः ।कालहीन ं त ु यान ं तं भागं रसां िवः ॥ ००३ ॥
लितं चावलीढं च किलपवू च यृतम ।्रजलािभं च तं भागं रसां िवः ॥ ००४ ॥
अवघुं च युमतने च भारत ।परामृं शनुा चवै तं भागं रसां िवः ॥ ००५ ॥
केशकीटावपिततं तुं िभरविेतम ।्िदतं चावधतूं च तं भागं रसां िवः ॥ ००६ ॥
िनरोारणे यंु सशणे च भारत ।राना च यंु तं भागं रसां िवः ॥ ००७ ॥
परोिं च यंु पिरभंु च यवते ।्
१४८ दानधम पव
दवै े िपे च सततं तं भागं रसां िवः ॥ ००८ ॥
गिहतं िनितं चवै पिरिवं समनुा ।दवैं वाथ वा पैं तं भागं रसां िवः ॥ ००९ ॥
महीन ं ियाहीन ं यां पिरिवते ।ििभव णन रे तं भागं रसां िवः ॥ ०१० ॥
आाितं िवना चवै यिििरिवते ।राचारै यंु तं भागं रसां िवः ॥ ०११ ॥
ये भागा रसां ोा उा भरतष भ ।अत ऊ िवसग परीां ाणे ण ु ॥ ०१२ ॥
यावः पितता िवा जडोाथवै च ।दवै े वाथ वा िपे राजाहि केतनम ् ॥ ०१३ ॥
िी कुी च ीब तथा यहत यः ।अपारी च याो राजाहि सृितम ् ॥ ०१४ ॥
िचिकका दवेलका वथृािनयमधािरणः ।सोमिवियणवै ाे नाहि केतनम ् ॥ ०१५ ॥
गायना नत कावै वका वादकाथा ।कथका योधकावै राजाहि केतनम ् ॥ ०१६ ॥
होतारो वषृलानां च वषृलाापकाथा ।तथा वषृलिशा राजाहि केतनम ् ॥ ०१७ ॥
अनयुोा च यो िवो अनयुु भारत ।नाहताविप ां िवियणौ िह तौ ॥ ०१८ ॥
अाय ०२४ १४९
अणीय ः कृतः पवू वणा वरपिरहः ।ाणः सविवोऽिप राजाहित केतनम ् ॥ ०१९ ॥
अनय ये िवा मतृिनया तका ये ।नेा पिततावै राजाहि केतनम ् ॥ ०२० ॥
अपिरातपवूा गणपवूा भारत ।पिुकापवू पुा ाे नाहि केतनम ् ॥ ०२१ ॥
ऋणकता च यो राज वाध ुिषको िजः ।ािणिवयविृ राजाहि केतनम ् ॥ ०२२ ॥
ीपवूा ः काडपृा यावो भरतष भ ।अजपा ाणावै ाे नाहि केतनम ् ॥ ०२३ ॥
ाे दवै े च िनिदा ाणा भरतष भ ।दातःु ितहीतु णुानुहं पनुः ॥ ०२४ ॥
चीण ता गणुयै ुा भवयेयुऽिप कष काः ।सािवीाः ियावे राजेतनमाः ॥ ०२५ ॥
ाधिम णमाजौ केतयुेलजं िजम ।्न वे विणजं तात ाषे ु पिरकयते ् ॥ ०२६ ॥
अिहोी च यो िवो ामवासी च यो भवते ।्अनेाितिथ स राजेतनमः ॥ ०२७ ॥
सािव जपते यु िकालं भरतष भ ।िभाविृः ियावां स राजेतनमः ॥ ०२८ ॥
१५० दानधम पव
उिदतािमतो य तथवैािमतोिदतः ।अिहंादोष स राजेतनमः ॥ ०२९ ॥
अकको तक ाणो भरतष भ ।ससो भैविृ स राजेतनमः ॥ ०३० ॥
अती िकतवः नेः ािणिवथो विणक ् ।पा पीतवाोमं स राजेतनमः ॥ ०३१ ॥
अजिया धनं पवू दाणःै कृिषकम िभः ।भवेवा ितिथः पा राजेतनमः ॥ ०३२ ॥
िवयिनिदं िया यािज तं धनम ।्अदयें िपतदृवेेो य ैापािज तम ् ॥ ०३३ ॥
ियमाणऽेपवग त ु यो िजो भरतष भ ।न ाहरित यंु ताधम गवानतृम ् ॥ ०३४ ॥
ा ाणः कालः ां दिध घतृं तथा ।सोमय मासं ं च यदारयं यिुधिर ॥ ०३५ ॥
ाापवग िव धा व ैिदता भवते ।्ियाथो यूाीयां िपतरिित ॥ ०३६ ॥
अपवग त ु वैय ाकमिण भारत ।अमिभधातं ि शू भारत ॥ ०३७ ॥
पुयाहवाचनं दवै े ाण िवधीयत े ।एतदवे िनरोारं िय िवधीयते ॥ ०३८ ॥
वैय चवै वं ीयां दवेता इित ॥ ०३८ ॥
अाय ०२४ १५१
कमणामानपुवू च िविधपवू कृतं ण ु ।जातकमा िदकावािष ु वणष ु भारत ॥ ०३९ ॥
े िह मोा वैय च यिुधिर ॥ ०३९ ॥
िव रशना मौी मौव राजगािमनी ।बाजीवे वैय धम एष यिुधिर ॥ ०४० ॥
दातःु ितहीतु धमा धमा िवमौ ण ु ।ाणानतृऽेधम ः ोः पातकसितः ॥ ०४१ ॥
चतगु ुणः िय वैयागणुः तृः ॥ ०४१ ॥
ना ाणोऽीयावू िवणे केिततः ।यवीयाशिुहंसायां तुधम भवे िह ॥ ०४२ ॥
अथ राजवैयाां यीया ु केिततः ।यवीयाशिुहंसायां भागाध समवायुात ् ॥ ०४३ ॥
दवैं वाथ वा िपं योऽीयााणािदष ु ।अातो ाणो राजंाधम गवानतृम ् ॥ ०४४ ॥
आशौचो ाणो राजोऽीयााणािदष ु ।ानपवू मथो लोभााधम गवानतृम ् ॥ ०४५ ॥
अनेां च यो िलेमा थ चवै भारत ।आमयित राजे ताधमऽनतृं तृम ् ॥ ०४६ ॥
अवदेतचािराििभव णय ुिधिर ।मविरिवे तेधम गवानतृम ् ॥ ०४७ ॥
१५२ दानधम पव
यिुधिर उवाच ॥
िपं वाथ वा दवैं दीयत े यितामह ।एतिदाहं ोत ुं दं यषे ु महाफलम ् ॥ ०४८ ॥
भी उवाच ॥
यषेां दाराः तीे सवुिृिमव कष काः ।उषेपिरशषें िह ताोजय यिुधिर ॥ ०४९ ॥
चािरिनयता राजे कृशाः कृशवृयः ।अिथ नोपगि तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५० ॥
ताहृा राजंनादपायाः ।अिथ न भवथ तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५१ ॥
तरेः परेो वा य े भयाता यिुधिर ।अिथ नो भोुिमि तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५२ ॥
अकक िव भैोरकृतानः ।बटवो य िभि तेो दं महाफलम ् ॥ ०५३ ॥
ता तदारा ये िवा दशेसंवे ।अथा थ मिभगि तेो दं महाफलम ् ॥ ०५४ ॥
ितनो िनयमा ये िवाः तुसमंताः ।तमाथ िमि तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५५ ॥
अुाा धमष ु पाषडसमयषे ु च ।कृशाणाः कृशधनाषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५६ ॥
अाय ०२४ १५३
कृतसवहरणा िनदषाः भिविुभः ।हृयि च भुां तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५७ ॥
तपिनपोिनाषेां भैचरा ये ।अिथ नः िकििदि तषे ु दं महाफलम ् ॥ ०५८ ॥
महाफलिविधदा न े तुे भरतष भ ।िनरयं यने गि ग चवै िह तणु ॥ ०५९ ॥
गवु थ वाभयाथ वा वज िया यिुधिर ।यऽेनतृं कथयि ते व ै िनरयगािमनः ॥ ०६० ॥
परदारािभहता रः परदारािभमिश नः ।परदारयोारे व ै िनरयगािमनः ॥ ०६१ ॥
ये परापहता रः परानां च नाशकाः ।सचूका परषेां य े त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०६२ ॥
पाणां च सभानां च समाणां च भारत ।अगाराणां च भेारो नरा िनरयगािमनः ॥ ०६३ ॥
अनाथां मदां बालां वृां भीतां तपिनीम ।्वयि नरा य े च त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०६४ ॥
विृदें गहृदें दारदें च भारत ।िमदें तथाशायाे व ै िनरयगािमनः ॥ ०६५ ॥
सचूकाः सिंधभेारः परवृपुजीवकाः ।अकृता िमाणां त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०६६ ॥
१५४ दानधम पव
पाषडा षकावै समयानां च षकाः ।य े विसतावै त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०६७ ॥
कृताशं कृतिनवशं कृतभं कृतमम ।्भदेयै पकष ि ते व ै िनरयगािमनः ॥ ०६८ ॥
पय ि च ये दारानिभृाितथथा ।उिपतदृवेेाे व ै िनरयगािमनः ॥ ०६९ ॥
वदेिवियणवै वदेानां चवै षकाः ।वदेानां लेखकावै त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७० ॥
चातरुाबाा िुतबाा ये नराः ।िवकम िभ जीवि ते व ै िनरयगािमनः ॥ ०७१ ॥
केशिवियका राजिषिवियका ये ।ीरिवियकावै त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७२ ॥
ाणानां गवां चवै कानां च यिुधिर ।यऽेरं याि कायष ु त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७३ ॥
शिवयकावै कता र यिुधिर ।शानां धनषुां चवै त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७४ ॥
शवैा शिभवा िप वैा भरतष भ ।य े माग मनुि ते व ै िनरयगािमनः ॥ ०७५ ॥
उपाायां भृां भां भरतष भ ।य े जसमथाां े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७६ ॥
अादमकावै नासानां वधेकाथा ।
अाय ०२४ १५५
बका पशनूां य े त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७७ ॥
अगोारछला बिलषागतराः ।समथा ादातारे व ै िनरयगािमनः ॥ ०७८ ॥
ाााांथा ााीघ कालं सहोिषतान ।्जि कृतकृा य े त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०७९ ॥
बालानामथ वृानां दासानां चवै य े नराः ।अदा भये त े व ै िनरयगािमनः ॥ ०८० ॥
एते पवू िष िभाः ोा िनरयगािमनः ।भािगनः ग लोक वािम भरतष भ ॥ ०८१ ॥
सववे त ु कायष ु दवैपवूष ु भारत ।हि पुाशृूााणाितमः कृतः ॥ ०८२ ॥
दानने तपसा चवै सने च यिुधिर ।य े धम मनवुत े त े नराः ग गािमनः ॥ ०८३ ॥
शुषूािभपोिभ तुमादाय भारत ।ये ितहिनःहेाे नराः ग गािमनः ॥ ०८४ ॥
भयाापाथाबाधाािराािधधष णात ।्यृत े ितमुे त े नराः ग गािमनः ॥ ०८५ ॥
माव धीरा धम कायष ु चोिताः ।मलाचारयुा ते नराः ग गािमनः ॥ ०८६ ॥
िनवृा मधमुासंेः परदारे एव च ।िनवृावै मेे नराः ग गािमनः ॥ ०८७ ॥
१५६ दानधम पव
आमाणां च कता रः कुलानां चवै भारत ।दशेानां नगराणां च त े नराः ग गािमनः ॥ ०८८ ॥
वाभरणदातारो भपानादाथा ।कुटुानां च दातारे नराः ग गािमनः ॥ ०८९ ॥
सविहंसािनवृा नराः सव सहा ये ।सव ायभतूा ते नराः ग गािमनः ॥ ०९० ॥
मातरं िपतरं चवै शुषूि िजतिेयाः ।ातणॄां चवै सहेाे नराः ग गािमनः ॥ ०९१ ॥
आा बलव यौवना भारत ।ये व ै िजतिेया धीराे नराः ग गािमनः ॥ ०९२ ॥
अपराषे ु सहेा मदृवो िमवलाः ।आराधनसखुाािप त े नराः ग गािमनः ॥ ०९३ ॥
सहपिरवेारथवै च सहदाः ।ातार सहाणां पुषाः ग गािमनः ॥ ०९४ ॥
सवुण च दातारो गवां च भरतष भ ।यानानां वाहनानां च त े नराः ग गािमनः ॥ ०९५ ॥
ववैािहकानां कानां ेाणां च यिुधिर ।दातारो वाससां चवै त े नराः ग गािमनः ॥ ०९६ ॥
िवहारावसथोानकूपारामसभादाः ।वाणां चवै कता रे नराः ग गािमनः ॥ ०९७ ॥
घाितपम ् १५७
िनवशेनानां ेाणां वसतीनां च भारत ।दातारः ािथ तानां च त े नराः ग गािमनः ॥ ०९८ ॥
रसानामथ बीजानां धाानां च यिुधिर ।यमुा दातारः पुषाः ग गािमनः ॥ ०९९ ॥
यििुले जाता बपुाः शतायषुः ।सानुोशा िजतोधाः पुषाः ग गािमनः ॥ १०० ॥
एतममुाथ दवैं िपं च भारत ।धमा धम च दान यथा पवू िष िभः कृतौ ॥ १०१ ॥
घाितपम ्
अाय ०२५यिुधिर उवाच ॥
इदं म े ततो राजुमहिस भारत ।अिहंसिया केनहे हा िवधीयत े ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
ासमाम राजे परुा यृवानहम ।्तऽेहं संवािम तिदहकैमनाः ण ु ॥ ००२ ॥
चतथु ं विस तमाािह मे मनु े ।
१५८ दानधम पव
अिहंसिया केनहे हा िवधीयत े ॥ ००३ ॥
इित पृो महाराज पराशरशरीरजः ।अवीिपणुो धम िनःसशंयमनुमम ् ॥ ००४ ॥
ाणं यमाय िभाथ कृशविृनम ।्यूााीित यः पां िवाघाितनम ् ॥ ००५ ॥
महे िव योऽनचूान भारत ।विृं हरित ब ुिं िवाघाितनम ् ॥ ००६ ॥
गोकुल तषृात जलाथ वसधुािधप ।उादयित यो िवं तं िवाघाितनम ् ॥ ००७ ॥
यः वृां िुतं सां वा मिुनिभः कृतम ।्षयनिभाय तं िवाघाितनम ् ॥ ००८ ॥
आजां पसपंां महत सशे वरे ।न यित यः कां तं िवाघाितनम ् ॥ ००९ ॥
अधमिनरतो मढूो िमा यो व ै िजाितष ु ।दामा ितगं शोकं तं िवाघाितनम ् ॥ ०१० ॥
चषुा िवहीन पलु जड वा ।हरते यो व ै सव ं तं िवाघाितनम ् ॥ ०११ ॥
आमे वा वन े वा यो ामे वा यिद वा परुे ।अिं समुजृेोहां िवाघाितनम ् ॥ ०१२ ॥
तीथ शसंा १५९
तीथ शसंा
अाय ०२६यिुधिर उवाच ॥
तीथा नां दश न ं येः ान ं च भरतष भ ।वणं च महाा ोतिुमािम ततः ॥ ००१ ॥
पिृथां यािन तीथा िन पुयािन भरतष भ ।वुमहिस मे तािन ोताि िनयतः भो ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
इममिरसा ों तीथ वशंं महातु े ।ोतमुहिस भं त े ासे धम मुमम ् ॥ ००३ ॥
तपोवनगतं िवमिभग महामिुनम ।्पािरसं वीर गौतमः सिंशततः ॥ ००४ ॥
अि मे भगविीथो धम सशंयः ।तव ोतिुमािम ते शसं महामनु े ॥ ००५ ॥
उपृय फलं िकं ाषे ु तीथष ु व ै मनु े ।ेभावे महाा तथाि तथा वद ॥ ००६ ॥
अिरा उवाच ॥
साहं चभागां व ै िवतामिूम मािलनीम ।्िवगा व ै िनराहारो िनम मो मिुनववते ् ॥ ००७ ॥
१६० दानधम पव
कामीरमडले नो याः पति महानदम ।्ता नदीः िसमुासा शीलवागमायुात ् ॥ ००८ ॥
पुरं च भासं च निैमषं सागरोदकम ।्दिेवकािममाग च णिबं िवगा च ॥ ००९ ॥
िवबोते िवमानः सोऽरोिभरिभतुः ॥ ००९ ॥
िहरयिबं िवो यतािभवा तम ।्कुशशेयं च दवें पयूत े त िकिषम ् ॥ ०१० ॥
इतोयां समासा गमादनसिंनधौ ।करतोयां कुरेष ु िराोपोिषतो नरः ॥ ०११ ॥
अमधेमवाोित िवगा िनयतः शिुचः ॥ ०११ ॥
गाारे कुशावत िबके निेमपव त े ।तथा कनखले ाा धतूपाा िदवं जते ् ॥ ०१२ ॥
अपां द उपृय वाजपयेफलं लभते ।्चारी िजतोधः ससधंिहंसकः ॥ ०१३ ॥
य भागीरथी गा भजते िदशमुराम ।्महेर िनान े यो नरिभिषते ॥ ०१४ ॥
एकमासं िनराहारः यं पयित दवेताः ॥ ०१४ ॥
सगे िगे च इमाग च तप यन ।्सधुां व ै लभते भोंु यो नरो जायत े पनुः ॥ ०१५ ॥
महाम उपृय योऽिहोपरः शिुचः ।
अाय ०२६ १६१
एकमासं िनराहारः िसिं मासने स जते ् ॥ ०१६ ॥
महाद उपृय भगृतुेु लोपः ।िराोपोिषतो भूा मुत े हया ॥ ०१७ ॥
काकूप उपृय बलाकायां कृतोदकः ।दवेषे ु कीित लभते यशसा च िवराजते ॥ ०१८ ॥
दशेकाल उपृय तथा सुिरकादे ।अिां पवच ं े व ै लभते नरः ॥ ०१९ ॥
महागामपुृय कृिकाारके तथा ।पमकंे िनराहारः ग माोित िनम लः ॥ ०२० ॥
वमैािनक उपृय िकिणीकामे तथा ।िनवासऽेरसां िदे कामचारी महीयत े ॥ ०२१ ॥
कािलकाममासा िवपाशायां कृतोदकः ।चारी िजतोधिरााुते भवात ् ॥ ०२२ ॥
आमे कृिकानां त ु ाा यप यिेतनॄ ।्तोषिया महादवें िनम लः ग मायुात ् ॥ ०२३ ॥
महापरु उपृय िराोपोिषतो नरः ।सानां ावराणां च िपदानां भयं जते ् ॥ ०२४ ॥
दवेदावन े ाा धतूपाा कृतोदकः ।दवेलोकमवाोित सराोिषतः शिुचः ॥ ०२५ ॥
कौशे च कुशे ोणशमपदे तथा ।आपःपतन े ातः सेत े सोऽरोगणःै ॥ ०२६ ॥
१६२ दानधम पव
िचकूटे जनान े तथा मािकनीजले ।िवगा व ै िनराहारो राजल िनगित ॥ ०२७ ॥
यामायाामं गा उ चवैािभिष च ।िराा सधंाय गवनगरे वसते ् ॥ ०२८ ॥
रमयां च उपृय तथा व ै गतािरके ।एकमासं िनराहारधा नफलं लभते ् ॥ ०२९ ॥
कौिशकीारमासा वायभुलोपः ।एकिवशंितराणे ग मारोहत े नरः ॥ ०३० ॥
मतवाां यः ायादकेराणे िसित ।िवगाहित नालमकं व ै सनातनम ् ॥ ०३१ ॥
निैमष ेग तीथ च उपृय िजतिेयः ।फलं पुषमधे लभेासं कृतोदकः ॥ ०३२ ॥
गाद उपृय तथा चवैोलावन े ।अमधेमवाोित त मासं कृतोदकः ॥ ०३३ ॥
गायमनुयोीथ तथा कालरे िगरौ ।षिद उपृय दान ं नाििशते ॥ ०३४ ॥
दश तीथ सहािण ितः कोथापराः ।समागि माां त ु याग े भरतष भ ॥ ०३५ ॥
माघमासं याग े त ु िनयतः सिंशततः ।ाा त ु भरते िनम लः ग मायुात ् ॥ ०३६ ॥
अाय ०२६ १६३
मण उपृय िपतणॄामामे शिुचः ।ववैत तीथ च तीथ भतूो भवेरः ॥ ०३७ ॥
तथा िशरो गा भागीरां कृतोदकः ।एकमासं िनराहारः सोमलोकमवायुात ् ॥ ०३८ ॥
कपोतके नरः ाा अावे कृतोदकः ।ादशाहं िनराहारो नरमधेफलं लभते ् ॥ ०३९ ॥
मुपृं गयां चवै िनितं दवेपव तम ।्ततृीयां ौपाद च हा िवशुित ॥ ०४० ॥
कलयां वापुृय वेां च बशोजलाम ।्अःे परुे नरः ाा िवशालायां कृतोदकः ॥ ०४१ ॥
दवेद उपृय भतूो िवराजते ॥ ०४१ ॥
परुापवत न ं नां महानां च से व ै ।नन े सेत े दारोिभरिहंसकः ॥ ०४२ ॥
उवशीकृिकायोग े गा यः ससुमािहतः ।लौिहे िविधवाा पुडरीकफलं लभते ् ॥ ०४३ ॥
रामद उपृय िवशालायां कृतोदकः ।ादशाहं िनराहारः कषािमुते ॥ ०४४ ॥
महाद उपृय शुने मनसा नरः ।एकमासं िनराहारो जमदिगितं लभते ् ॥ ०४५ ॥
िवे सतंा चाानं ससधंिहंसकः ।षमासं पदमााय मासनेकेैन शुित ॥ ०४६ ॥
१६४ दानधम पव
नम दायामपुृय तथा सपूा रकोदके ।एकपं िनराहारो राजपुो िवधीयत े ॥ ०४७ ॥
जमूाग ििभमा सःै सयंतः ससुमािहतः ।अहोराणे चकेैन िसिं समिधगित ॥ ०४८ ॥
कोकामखु े िवगाापो गा चडािलकामम ।्शाकभीरवासाः कुमारीिव ते दश ॥ ०४९ ॥
ववैत सदनं न स गेदाचन ।य कादे वासो दवेलोकं स गित ॥ ०५० ॥
भास े केराणे अमावाां समािहतः ।िसतऽे महाबाहो यो नरो जायत े पनुः ॥ ०५१ ॥
उानक उपृय आिषणे चामे ।िपायाामे ाा सव पापःै मुते ॥ ०५२ ॥
कुायां समपुृय जा चवैाघमष णम ।्अमधेमवाोित िराोपोिषतः शिुचः ॥ ०५३ ॥
िपडारक उपृय एकराोिषतो नरः ।अिोममवाोित भातां शव र शिुचः ॥ ०५४ ॥
तथा सरो गा धमा रयोपशोिभतम ।्पुडरीकमवाोित भातां शव र शिुचः ॥ ०५५ ॥
मनैाके पव त े ाा तथा संामपुा च ।कामं िजा च व ै मासं सव मधेफलं लभते ् ॥ ०५६ ॥
अाय ०२६ १६५
िवातो िहमवाुयः शरशरुो िगिरः ।आकरः सवरानां िसचारणसिेवतः ॥ ०५७ ॥
शरीरमुजृे िविधपवू मनाशके ।अवुं जीिवतं ाा यो व ै वदेागो िजः ॥ ०५८ ॥
अ दवेता नमृ मनुथा ।ततः िसो िदवं गेलोकं सनातनम ् ॥ ०५९ ॥
कामं ोधं च लोभं च यो िजा तीथ मावसते ।्न तने िकि ां तीथा िभगमनावते ् ॥ ०६० ॥
यागािन तीथा िन गा िण िवषमािण च ।मनसा तािन गािन सवतीथ समासतः ॥ ०६१ ॥
इदं मेिमदं धिमदं य िमदं सखुम ।्इदं रहं दवेानामााानां च पावनम ् ॥ ०६२ ॥
इदं दािजातीनां साधनूामाज वा ।सुदां च जपेण िशानगुत वा ॥ ०६३ ॥
दवाौतमदेमिरा व ै महातपाः ।गुिभः समनुातः कायपने च धीमता ॥ ०६४ ॥
महषणािमदं जं पावनानां तथोमम ।्जपंािुतः शिम लः ग मायुात ् ॥ ०६५ ॥
इदं यािप णयुाहं िरोमतम ।्उमे च कुले ज लभेाितं च संरते ् ॥ ०६६ ॥
१६६ दानधम पव
ग गाशसंनम ्
अाय ०२७वशैपंायन उवाच ॥
बहृितसमं बुा मया णः समम ।्परामे शसममािदसमतजेसम ् ॥ ००१ ॥
गाेयमज ुननेाजौ िनहतं भिूरवच सम ।्ातिृभः सिहतोऽै पय ुपाे यिुधिरः ॥ ००२ ॥
शयानं वीरशयन े कालाकािणमतुम ।्आजमभु रतें कुामा महष यः ॥ ००३ ॥
अिव िसोऽथ भगृःु पलुः पलुहः तःु ।अिरा गौतमोऽगः समुितः ायरुावान ् ॥ ००४ ॥
िवािमः लूिशराः सवंत ः मितद मः ।उशना बहृिता सवनः कायपो वुः ॥ ००५ ॥
वा सा जमदि माक डयेोऽथ गालवः ।भराज रै यवीतितथा ॥ ००६ ॥
लूाः शकला कवो मधेाितिथः कृशः ।नारदः पव तवै सधुाथकैतो ितः ॥ ००७ ॥
िनतभंभू ुवनो धौः शतानोऽकृतणः ।
अाय ०२७ १६७
जामदथा रामः काेवेमादयः ॥ ००८ ॥
समागता महाानो भीं ु ं महष यः ॥ ००८ ॥
तषेां महानां पजूामागतानां यिुधिरः ।ातिृभः सिहते यथावदनपुवू शः ॥ ००९ ॥
ते पिूजताः सखुासीनाः कथाुम हष यः ।भीािताः समुधरुाः सवियमनोहराः ॥ ०१० ॥
भीषेां कथाः ुा ऋषीणां भािवतानाम ।्मने े िदिवमाानं तुा परमया यतुः ॥ ०११ ॥
तते भीमाम पाडवां महष यः ।अधा न ं गताः सव सवषामवे पयताम ् ॥ ०१२ ॥
तानषृीमुहाभागानधा नगतानिप ।पाडवाुवुःु सव णमेु मुम ुः ॥ ०१३ ॥
समनसः सव गाेयं कुसमाः ।उपतयु थोमािदं मकोिवदाः ॥ ०१४ ॥
भावापसषेामषृीणां वी पाडवाः ।काशो िदशः सवा िवयं परमं ययःु ॥ ०१५ ॥
महाभायं परं तषेामषृीणामनिुच ते ।पाडवाः सह भीणे कथाुदायाः ॥ ०१६ ॥
कथाे िशरसा पादौ ृा भी पाडवः ।ध धम सतुः ं पय पृिुधिरः ॥ ०१७ ॥
१६८ दानधम पव
के दशेाः के जनपदा आमाः के च पव ताः ।कृाः पुयतः का येा नः िपतामह ॥ ०१८ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्िशलोवृःे सवंादं िस च यिुधिर ॥ ०१९ ॥
इमां कििर पिृथव शलैभिूषताम ।्असकृिपदां ेः े गहृमिेधनः ॥ ०२० ॥
िशलवृगेृ हं ाः स तने िविधनािच तः ।कृतकृ उपाितिं तमितिथं तदा ॥ ०२१ ॥
तौ समे महाानौ सखुासीनौ कथाः शभुाः ।चतवुदसबंाषेकृतलणाः ॥ ०२२ ॥
िशलविृः कथाे त ु िसमाम यतः ।ं प मधेावी यां ं पिरपृिस ॥ ०२३ ॥
िशलविृवाच ॥
के दशेाः के जनपदाः केऽऽमाः के च पव ताः ।कृाः पुयतः का येा नताम ् ॥ ०२४ ॥
िस उवाच ॥
ते दशेाे जनपदाऽेऽमाे च पव ताः ।यषेां भागीरथी गा मनेिैत सिररा ॥ ०२५ ॥
तपसा चयण यैागने वा पनुः ।
अाय ०२७ १६९
गितं तां न लभेगु ां ससंे यां लभते ् ॥ ०२६ ॥
ृािन यषेां गाेयैोयगैा ािण दिेहनाम ।्ािन न पनुषेां ागः गा िधीयत े ॥ ०२७ ॥
सवा िण यषेां गाेयैोयःै कृािन दिेहनाम ।्गां ा मानवा िव िदिव िति तऽेचलाः ॥ ०२८ ॥
पवू वयिस कमा िण कृा पापािन य े नराः ।पाां िनषवेे तऽेिप याुमां गितम ् ॥ ०२९ ॥
ातानां शिुचिभोयगैा ेयःै यतानाम ।्िुभ वित या प ुसंां न सा तशुतरैिप ॥ ०३० ॥
यावदि मनु गातोयषे ु ितित ।तावष सहािण ग ा महीयत े ॥ ०३१ ॥
अपह तमीं यथा भादुय े रिवः ।तथापह पाानं भाित गाजलोितः ॥ ०३२ ॥
िवसोमा इव शवय िवपुारवो यथा ।तशेा िदशवै हीना गाजलःै शभुःै ॥ ०३३ ॥
वणा मा यथा सव धमानविज ताः ।तव यथासोमाथा गां िवना जगत ् ॥ ०३४ ॥
यथा हीन ं नभोऽक ण भःू शलैःै खं च वायनुा ।तथा दशेा िदशवै गाहीना न सशंयः ॥ ०३५ ॥
िष ुलोकेष ु य े केिचािणनः सव एव त े ।तमाणाः परां तिृ ं याि गाजलःै शभुःै ॥ ०३६ ॥
१७० दानधम पव
यु सयूण िनं गाेयं िपबत े जलम ।्गवां िनहा रिनम ुाावकाििशते ॥ ०३७ ॥
इतसहं त ु चरेः कायशोधनम ।्िपबेािप गाः समौ ातां न वा समौ ॥ ०३८ ॥
ितेगुसहं त ु पादनेकेैन यः पमुान ।्मासमकंे त ु गायां समौ ातां न वा समौ ॥ ०३९ ॥
लतेावािरा यु यगुानामयतुं पमुान ।्ितेथें यािप गायां स िविशते ॥ ०४० ॥
अौ ां धयूते यथा तलंू िजोम ।तथा गावगाढ सव पाप ं धयूत े ॥ ०४१ ॥
भतूानािमह सवषां ःखोपहतचतेसाम ।्गितमषेमाणानां न गासशी गितः ॥ ०४२ ॥
भवि िनिव षाः सपा यथा ता दशनात ।्गाया दशनावपापःै मुते ॥ ०४३ ॥
अिता ये केिचदधम शरणा ये ।तषेां िता गेह शरणं शम वम च ॥ ०४४ ॥
कृरैशभुै ाननकैेः पुषाधमान ।्पततो नरके गा सिंताे तारयते ् ॥ ०४५ ॥
ते सिंवभा मिुनिभनू न ं दवेःै सवासवःै ।यऽेिभगि सततं गामिभगतां सरुःै ॥ ०४६ ॥
अाय ०२७ १७१
िवनयाचारहीना अिशवा नराधमाः ।त े भवि िशवा िव ये व ै गां समािताः ॥ ०४७ ॥
यथा सरुाणाममतृं िपतणॄां च यथा धा ।सधुा यथा च नागानां तथा गाजलं नणृाम ् ॥ ०४८ ॥
उपासते यथा बाला मातरं धुयािदताः ।येामाथा गामपुासीह दिेहनः ॥ ०४९ ॥
ायभंवुं यथा ानं सवषां ेमुत े ।ातानां सिरतां ेा गा तिदहोते ॥ ०५० ॥
यथोपजीिवनां धनेदुवादीनां धरा तृा ।तथोपजीिवनां गा सव ाणभतृािमह ॥ ०५१ ॥
दवेाः सोमाकसंािन यथा सािदिभम खःै ।अमतृापुजीवि तथा गाजलं नराः ॥ ०५२ ॥
जावीपिुलनोािभः िसकतािभः समिुतः ।मते पुषोऽऽानं िदिविमव शोिभतम ् ॥ ०५३ ॥
जावीतीरसभंतूां मदृं मूा िबभित यः ।िबभित पं सोऽक तमोनाशािुनम लम ् ॥ ०५४ ॥
गोिम िभरथो िदधः पुषं पवनो यदा ।शृते सोऽिप पाानं स एवापमाज ित ॥ ०५५ ॥
सनरैिभत नर िवनिशतः ।गादशनजा ीित सनापकष ित ॥ ०५६ ॥
हंसारावःै कोकरव ै रवरैै पिणाम ।्
१७२ दानधम पव
पध गा गवा िुलनै िशलोयान ् ॥ ०५७ ॥
हंसािदिभः सबुिभिव िवधःै पििभवृ ताम ।्गां गोकुलसबंाधां ा गऽिप िवतृः ॥ ०५८ ॥
न सा ीितिदिव सवकामानपुातः ।अभवा परा ीितग ायाः पिुलन े नणृाम ् ॥ ०५९ ॥
वानःकमजै ः पापरैिप पमुािनह ।वी गां भवेतू मे नाि सशंयः ॥ ०६० ॥
सावरा पराितॄंे ये परे ।पमुांारयत े गां वी ृावगा च ॥ ०६१ ॥
तुािभलिषता ा ृा पीतावगािहता ।गा तारयत े नणॄामभुौ वशंौ िवशषेतः ॥ ०६२ ॥
दशनाशनाानाथा गेित कीत नात ।्पनुापुयाुषातशोऽथ सहशः ॥ ०६३ ॥
य इेफलं ज जीिवतं तुमवे च ।स िपतॄंप येामिभग सरुांथा ॥ ०६४ ॥
न सतुनै च िवने कम णा न च तलम ।्ायुाुषोऽं गां ा यदायुात ् ॥ ०६५ ॥
जािैरह तुाे मतृःै पिुभरवे च ।समथा य े न पयि गां पुयजलां िशवाम ् ॥ ०६६ ॥
भतूभभिवमै हिष िभपिताम ।्दवेःै सेै को गां नोपसवेते मानवः ॥ ०६७ ॥
अाय ०२७ १७३
वानगैृ है यितिभ चािरिभः ।िवाविः ितां गां पमुाो नाम नायते ् ॥ ०६८ ॥
उामि यः ाणःै यतः िशसमंतः ।िचयेनसा गां स गितं परमां लभते ् ॥ ०६९ ॥
न भयेो भयं त न पापेो न राजतः ।आ दहेपतनाामपुाे यः पमुािनह ॥ ०७० ॥
गगनाां महापुयां पत व ै महेरः ।दधार िशरसा दवे तामवे िदिव सवेत े ॥ ०७१ ॥
अलतायो लोकाः पिथिभिव मलिैिभः ।यु ता जलं सवेृेतकृः पमुावते ् ॥ ०७२ ॥
िदिव ोितय थािदः िपतणॄां चवै चमाः ।दवेशे यथा नणॄां गेह सिरतां तथा ॥ ०७३ ॥
माा िपा सतुदैा रिैव यु धनने वा ।न भविे तथा ःखं यथा गािवयोगजम ् ॥ ०७४ ॥
नारयनै िवषयनै सतुनै धनागमःै ।तथा सादो भवित गां वी यथा नणृाम ् ॥ ०७५ ॥
पणू िमं यथा ा नणृां िः सीदित ।गां िपथगां ा तथा िः सीदित ॥ ०७६ ॥
तावतमनािरायणः ।गां योऽनगुतो भा स ताः ियतां जते ् ॥ ०७७ ॥
१७४ दानधम पव
भःूःै खिैदिवै भतूैावचरैिप ।गा िवगाा सततमतेाय तमं सताम ् ॥ ०७८ ॥
िष ुलोकेष ु पुयाायाः िथतं यशः ।युागरषैा भााननयिवम ् ॥ ०७९ ॥
वाीिरतािभः समुहानािभ ;ुतािभरथ समिुतािभः ।गोिम िभभा नमुतीिभिरः ; सहरिमितमो िवभाित ॥ ०८० ॥
पयिन घिृतनीमदुारां ; समिृन विेगन िव गााम ।्गां गा यःै शरीरं िवसृं ; गता धीराे िवबधुःै समम ् ॥ ०८१ ॥
अाडाहीनां गा ; यशिनी बहृती िवपा ।दवेःै सेमै ुिनिभमा नवै ; िनषिेवता सव कामयै ुनि ॥ ०८२ ॥
ऊजा वत मधमुत महापुयां िवगाम ।्िलोकगो य े गां सिंताे िदवं गताः ॥ ०८३ ॥
यो वित ित वािप म;ै यि सखुािन दवेाः ।तािवताः शन े दश न े य ;ै दवेा गितिमां िदशि ॥ ०८४ ॥
दां पृ बहृत िवकृां ; िशवामतृां सरुसां सुसाम ।्िवभावर सव भतूितां ; गां गता य े ििदवं गताे ॥ ०८५ ॥
ाितय ाः खं िदवं गां च िनं ; परुा िदशो िविदशावते ।ता जलं से सिरराया ; मा ः सव कृतकृा भवि ॥ ०८६ ॥
इयं गेित िनयतं िता ; गहु च गभ योषा ।ातिमागा घतृवहा िवपाा ; गावतीणा िवयतो िवतोया ॥ ०८७ ॥
सतुावनी हर भाया ; िदवो भवुािप कानुपा ।
अाय ०२७ १७५
भा पिृथा भािवनी भाित राज ;ा लोकानां पुयदा व ै याणाम ्॥ ०८८॥
मधुवाहा घतृरागोृतािभ ;म होिम िभः शोिभता ाणै ।िदवतुा िशरसाा भवने ; गावनीाििदव माला ॥ ०८९ ॥
योिनव िरा िवरजा िवती ; शुा इरा वािरवहा यशोदा ।िवावती चाकृितिरििरा ; गोितानां भवुन पाः ॥ ०९० ॥
ाा मा गोपन े धारणे च ; दीा कृशानोपन चवै ।तुा गा समंता ाणानां ; गहु यतया च िनम ् ॥ ०९१ ॥
ऋिषतुां िवपुद परुाण ; सपुुयतोयां मनसािप लोके ।सवा ना जाव य े पा ;े णः सदनं संयाताः ॥ ०९२ ॥
लोकािनमायित या जननीव पुा ;वा ना सव गणुोपपा ।ानिमिमह ामभीमान ै;ग ा सदवैावशैपाा ॥ ०९३ ॥
उां जुां िमषत िवतोया ;िमरां व रवेत भधूराणाम ।्िशायाममतृां काां ; गां यदेावाििकामः ॥ ०९४ ॥
सा दवेािवभूमा ;गीरथपसोणे गाम ।्गामानयामिभग श ;मुायं नहे नामु िवात ् ॥ ०९५ ॥
उदातः सव था त े गणुानां ; मयकैदशेः समी बुा ।शिन म े कािचिदहाि वंु ; गणुावा िरमात ुं तथवै ॥ ०९६ ॥
मरेोः समु च सवरःै ; संोपलानामदुक वािप ।वंु शं नहे गाजलानां ; गणुाानं पिरमात ुं तथवै ॥ ०९७ ॥
तािदमारया योा ;णुावा ावीजांथवै ।
१७६ दानधम पव
भजेाचा मनसा कम णा च ; भा युः परया धानः ॥ ०९८ ॥
लोकािनमांीशसा िवत ; िसिं ा महत तां रापाम ।्गाकृतानिचरणेवै लोका ;थेिमािचिरिस म ् ॥ ०९९ ॥
तव मम च गणुमै हानभुावा ; जषुत ु मितं सततं धमयैुः ।अिभगतजनवला िह गा ; भजित यनुि सखुै भिमम ्॥ १०० ॥
भी उवाच ॥
इित परममितग ुणाननकेा ;िलरतये िपथानयुोगपान ।्बिवधमनशुा तपा ;गनतलं िुतमािवशे िसः ॥ १०१ ॥
िशलविृु िस वाःै सबंोिधतदा ।गामपुा िविधवििं ाः सुलभाम ् ॥ १०२ ॥
तामिप कौये भा परमया यतुः ।गामिेह सततं ासे िसिमुमाम ् ॥ १०३ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
ुिेतहासं भीों गायाः वसयंतुम ।्यिुधिरः परां ीितमगातिृभः सह ॥ १०४ ॥
इितहासिममं पुयं णयुाः पठेत वा ।गायाः वसयंंु स मुेव िकिषःै ॥ १०५ ॥
मत गोपाानम ् १७७
मत गोपाानम ्
अाय ०२८यिुधिर उवाच ॥
ातुाां वृने शीलेन च यथा भवान ।्गणुःै समिुदतः सवव यसा च समितः ॥ ००१ ॥
तावं पृािम धम धम भतृां वर ॥ ००१ ॥
ियो यिद वा वैयः शूो वा राजसम ।ायं ायुाेन ते ाातमुहिस ॥ ००२ ॥
तपसा वा समुहता कम णा वा तुने वा ।ायमथ चिेदेे िूह िपतामह ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
ायं तात ापं वणः ािदिभििभः ।परं िह सव भतूानां ानमतेिुधिर ॥ ००४ ॥
बीु ससंरोनीजा यमानः पनुः पनुः ।पया य े तात कििंाणो नाम जायते ॥ ००५ ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्मत च सवंादं गद ा यिुधिर ॥ ००६ ॥
िजातःे किचात तुवण ः सतुः भःु ।मतो नाम नााभूवः समिुदतो गणुःै ॥ ००७ ॥
१७८ दानधम पव
स यकारः कौये िपा सृः परंतप ।ायाद भयेुन रथनेहेाशगुािमना ॥ ००८ ॥
स बालं गद भं राजहं मातरुिके ।िनरिवतोदने नािसकायां पनुः पनुः ॥ ००९ ॥
तं त ु तीणं ा गद भी पुगिृनी ।उवाच मा शचुः पु चडालािधितित ॥ ०१० ॥
ाणे दाणं नाि मैो ाण उते ।आचाय ः सव भतूानां शाा िकं हिरित ॥ ०११ ॥
अयं त ु पापकृितबा ले न कुत े दयाम ।्योिन ं मानयषे भावो भावं िनगित ॥ ०१२ ॥
एतुा मतु दाणं रासभीवचः ।अवतीय रथाणू रासभ भाषत ॥ ०१३ ॥
िूह रासिभ कािण माता मे यने िषता ।कथं मां विे चडालं िं रासिभ शसं मे ॥ ०१४ ॥
केन जातोऽि चडालो ायं यने मऽेनशत ।्तनेतैहाा े िूह सव मशषेतः ॥ ०१५ ॥
गदवुाच ॥
ायां वषृलेन ं मायां नािपतने ह ।जातमिस चडालो ायं तने तऽेनशत ् ॥ ०१६ ॥
एवमुो मतु पुायाहंृ ित ।
अाय ०२८ १७९
तमागतमिभे िपता वामथावीत ् ॥ ०१७ ॥
मया ं यसिंसौ िनयुो गुकम िण ।काितिनवृोऽिस कि कुशलं तव ॥ ०१८ ॥
मत उवाच ॥
अयोिनरयोिनवा यः ा कुशली भवते ।्कुशलं त ु कुत ययें जननी िपतः ॥ ०१९ ॥
ायां वषृलाातं िपतवदयतीह माम ।्अमानषुी गद भीयं ताे तपो महत ् ॥ ०२० ॥
एवमुा स िपतरं ते कृतिनयः ।ततो गा महारयमतत महपः ॥ ०२१ ॥
ततः सतंापयामास िवबधुांपसाितः ।मतः ससुखुं ेःु ानं सचुिरतादिप ॥ ०२२ ॥
तं तथा तपसा युमवुाच हिरवाहनः ।मत तसे िकं ं भोगानुृ मानषुान ् ॥ ०२३ ॥
वरं ददािन त े ह वणृी ं यिदिस ।यावामे सव िूह मािचरम ् ॥ ०२४ ॥
मत उवाच ॥
ायं कामयानोऽहिमदमारवांपः ।गयें तदवाहे वर एष वतृो मया ॥ ०२५ ॥
एतुा त ु वचनं तमवुाच परंुदरः ।
१८० दानधम पव
ायं ाथ यानमामकृतािभः ॥ ०२६ ॥
ें यवभतूषे ु तपो याितवत त े ।तदं ाथ यानमिचरािनिशिस ॥ ०२७ ॥
दवेतासरुमष ु यिवं परं तृम ।्चडालयोनौ जातने न तां कथन ॥ ०२८ ॥
इमत गसवंादः
अाय ०२९भी उवाच ॥
एवमुो मतु सिंशताा यततः ।अितदकेपादने वषा णां शतमतु ॥ ००१ ॥
तमवुाच ततः शः पनुरवे महायशाः ।मत परमं ानं ाथ यितलभम ् ॥ ००२ ॥
मा कृथाः साहसं पु नषै धम पथव ।अां ाथ यानो िह निचरािनिशिस ॥ ००३ ॥
मत परमं ानं वाय माणो मया सकृत ।्िचकीष वे तपसा सव था न भिविस ॥ ००४ ॥
ितय योिनगतः सव मानुं यिद गित ।
अाय ०२९ १८१
स जायते पुसो वा चडालो वा कदाचन ॥ ००५ ॥
प ुंलः पापयोिनवा यः कििदह लते ।स तामवे सिुचरं मत पिरवत त े ॥ ००६ ॥
ततो दशगणु े काले लभते शूतामिप ।शूयोनाविप ततो बशः पिरवत त े ॥ ००७ ॥
ततिशंणु े काले लभते वैयतामिप ।वैयतायां िचरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ००८ ॥
ततः षिगणु े काले राजो नाम जायते ।राजे िचरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ००९ ॥
ततः षिगणु े काले लभते बतुाम ।्बिुरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ०१० ॥
ततु िशते काले लभते काडपृताम ।्काडपृिरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ०११ ॥
ततु िशते काले लभते िजतामिप ।तां च ा िचरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ०१२ ॥
तततःुशते काले ोियो नाम जायते ।ोिये िचरं कालं तवै पिरवत त े ॥ ०१३ ॥
तदवै ोधहष च कामषेौ च पुक ।अितमानाितवादौ तमािवशि िजाधमम ् ॥ ०१४ ॥
तांेयित शू तदा ाोित सितम ।्
१८२ दानधम पव
अथ ते व ै जयनें तालाािदव पाते ॥ ०१५ ॥
मत संधायतदहं ामचचूदुम ।्वणृी काममं ं ायं िह सुलभम ् ॥ ०१६ ॥
अाय ०३०भी उवाच ॥
एवमुो मतु भशृं शोकपरायणः ।अितत गयां गा सोऽुने शतं समाः ॥ ००१ ॥
सुरं वहोगं कृशो धमिनसतंतः ।गिभतूो धमा ा स पपातिेत नः तुम ् ॥ ००२ ॥
तं पतमिभु पिरजाह वासवः ।वराणामीरो दाता सव भतूिहत े रतः ॥ ००३ ॥
श उवाच ॥
मत ाणं त े सवंतृ ं पिरपििभः ।पजूयखुमाोित ःखमाोपजूयन ् ॥ ००४ ॥
ाणे सव भतूानां योगमेः समािहतः ।ाणेोऽनतुृि िपतरो दवेताथा ॥ ००५ ॥
ाणः सवभतूानां मत पर उते ।
अाय ०३० १८३
ाणः कुत े ति यथा य वाित ॥ ००६ ॥
बीु ससंरोनीजा यमानः पनुः पनुः ।पया य े तात कििंायिमह िवित ॥ ००७ ॥
मत उवाच ॥
िकं मां तदुिस ःखात मतृं मारयस े च माम ।्तं त ु शोचािम यो ला ायं न बभुषूत े ॥ ००८ ॥
ायं यिद ापं ििभव णः शततो ।सुलभं तदावा नानिुति मानवाः ॥ ००९ ॥
यः पापेः पापतमषेामधम एव सः ।ायं योऽवजानीत े धन ं लवे लभम ् ॥ ०१० ॥
ापं ख िवं ां रनपुालनम ।्रवापमवातैानिुति मानवाः ॥ ०११ ॥
एकारामो हं श िनो िनिरहः ।अिहंसादमदानः कथं नाहा िम िवताम ् ॥ ०१२ ॥
यथाकामिवहारी ां कामपी िवहमः ।ािवरोधने पजूां च ायुामहम ् ॥ ०१३ ॥
यथा ममाया कीित भ वेािप परंुदर ॥ ०१३ ॥
इ उवाच ॥
छोदवे इित ातः ीणां पूो भिविस ।भी उवाच ॥
१८४ दानधम पव
एवं तै वरं दा वासवोऽरधीयत ।ाणांा मतोऽिप ाप तानमुमम ् ॥ ०१५ ॥
एवमतेरं ानं ायं नाम भारत ।त ापिमह व ै महेवचनं यथा ॥ ०१६ ॥
वीतहोपाानम ्
अाय ०३१यिुधिर उवाच ॥
तुं म े महदाानमतेुकुलोह ।सुापं वीिष ं ायं वदतां वर ॥ ००१ ॥
िवािमणे च परुा ायं ािमतु ।यूत े वदस े त ापिमित सम ॥ ००२ ॥
वीतह राजिष ः तुो म े िवतां गतः ।तदवे तावाेय ोतिुमाहं िवभो ॥ ००३ ॥
स केन कमणा ाो ायं राजसम ।वरणे तपसा वािप ते ाातमुहित ॥ ००४ ॥
भी उवाच ॥
णु राजथा राजा वीतहो महायशाः ।
अाय ०३१ १८५
ियः सनुः ाो ायं लोकसृतम ् ॥ ००५ ॥
मनोम हानात जाधमण शासतः ।बभवू पुो धमा ा शया ितिरित िवतुः ॥ ००६ ॥
तावाय े ौ राजाजानौ सबंभवूतःु ।हहेयालज वषे ुजयतां वर ॥ ००७ ॥
हहेय त ु पुाणां दशस ुीष ु भारत ।शतं बभवू ातं शरूाणामिनवित नाम ् ॥ ००८ ॥
तुपभावाणां िवषां युशािलनाम ।्धनवुद े च वदे े च सव वै कृतमाः ॥ ००९ ॥
कािशिप नपृो राजिवोदासिपतामहः ।हय इित िवातो बभवू जयतां वरः ॥ ०१० ॥
स वीतहदायादरैाग पुषष भ ।गायमनुयोम े सामे िविनपािततः ॥ ०११ ॥
तं त ु हा नरवरं हहेयाे महारथाः ।ितजमःु परु रां वानामकुतोभयाः ॥ ०१२ ॥
हय त ु दायादः कािशराजोऽिषत ।सदुवेो दवेसाशः सााम इवापरः ॥ ०१३ ॥
स पालयवे मह धमा ा कािशननः ।तवैतहरैाग यिुध सविव िनिज तः ॥ ०१४ ॥
तमाजौ िविनिज ितजमयु थागतम ।्सौदिेवथ काशीशो िदवोदासोऽिषत ॥ ०१५ ॥
१८६ दानधम पव
िदवोदासु िवाय वीय तषेां महानाम ।्वाराणस महातजेा िनम म े शशासनात ् ॥ ०१६ ॥
िवियसबंाधां वैयशूसमाकुलाम ।्नकैोयवत समृिवपणापणाम ् ॥ ०१७ ॥
गाया उरे कूले वाे राजसम ।गोमा दिणे चवै शवेामरावतीम ् ॥ ०१८ ॥
त तं राजशा लं िनवसं महीपितम ।्आग हहेया भयूः पय धाव भारत ॥ ०१९ ॥
स िन ददौ युं तेो राजा महाबलः ।दवेासरुसमं घोरं िदवोदासो महािुतः ॥ ०२० ॥
स त ु युे महाराज िदनानां दशतीद श ।हतवाहनभिूयतो दैमपुागमत ् ॥ ०२१ ॥
हतयोधतो राजीणकोश भिूमपः ।िदवोदासः परु िहा पलायनपरोऽभवत ् ॥ ०२२ ॥
स ाममपुाग भराज धीमतः ।जगाम शरणं राजा कृतािलरिरंदम ॥ ०२३ ॥
राजोवाच ॥
भगवतैहमै युे वशंः णािशतः ।अहमकेः पिरनूो भवं शरणं गतः ॥ ०२४ ॥
िशहेने भगव मां रितमुहिस ।
अाय ०३१ १८७
िनःशषेो िह कृतो वशंो मम तःै पापकमिभः ॥ ०२५ ॥
तमवुाच महाभागो भराजः तापवान ।्न भतें न भतें सौदवे ते ु त े भयम ् ॥ ०२६ ॥
अहिमिं करो पुाथ त े िवशां पत े ।वतैहसहािण यथा ं सिहिस ॥ ०२७ ॥
तत इिं चकारिष वै पुकािमकीम ।्अथा तनयो जे तद न इित तुः ॥ ०२८ ॥
स जातमाो ववधृ े समाः सयोदश ।वदें चािधजगे कृं धनवुदं च भारत ॥ ०२९ ॥
योगने च समािवो भराजने धीमता ।तजेो लौं स सृ तिशेे समािवशत ् ॥ ०३० ॥
ततः स कवची धी बाणी दी इवानलः ।ययौ स धनधु ुिवष ुिरव तोयदः ॥ ०३१ ॥
तं ा परमं हष सदुवेतनयो ययौ ।मने े च मनसा दधातैहा पािथ वः ॥ ०३२ ॥
ततं यौवराने ापिया तदनम ।्कृतकृं तदाानं स राजा अनत ॥ ०३३ ॥
ततु वतैहानां वधाय स महीपितः ।पुं ापयामास तदनमिरंदमम ् ॥ ०३४ ॥
सरथः स त ु सतंीय गामाश ु परामी ।ययौ वीतहानां परु परपरुयः ॥ ०३५ ॥
१८८ दानधम पव
वतैहाु संु रथघोषं समुतम ।्िनय यनु गराकारै रथःै पररथाजःै ॥ ०३६ ॥
िन ते नराा दिंशताियोिधनः ।तदन ं समाजःु शरवषदायधुाः ॥ ०३७ ॥
अै िविवधाकारै रथौघै यिुधिर ।अवष राजान ं िहमविमवादुाः ॥ ०३८ ॥
अरैािण सवंाय तषेां राजा तद नः ।जघान ताहातजेा वानलसमःै शरःै ॥ ०३९ ॥
कृोमााे राजैः शतसहशः ।अपतिुधराा ा िनकृा इव िकंशकुाः ॥ ०४० ॥
हतषे ु तषे ु सवष ु वीतहः सतुेथ ।ावगरं िहा भगृोराममतु ॥ ०४१ ॥
ययौ भगृ ुं च शरणं वीतहो नरािधपः ।अभयं च ददौ तै रा े राजगृुथा ॥ ०४२ ॥
ततो ददावासनं च तै िशो भगृोदा ॥ ०४२ ॥
अथानपुदमवेाश ु तागतदनः ।स ा चामपदं िदवोदासाजोऽवीत ् ॥ ०४३ ॥
भो भोः केऽामे सि भगृोः िशा महानः ।िुमे मिुनमहं ताचत मािमित ॥ ०४४ ॥
स तं िविदा त ु भगृिुन ामामादा ।
अाय ०३१ १८९
पजूयामास च ततो िविधना परमणे ह ॥ ०४५ ॥
उवाच चनै ं राजे िकं काय िमित पािथ वम ।्स चोवाच नपृै यदागमनकारणम ् ॥ ०४६ ॥
अयं ितो राजा वीतहो िवसताम ।्अ पुिैह म े ृो वशंः णािशतः ॥ ०४७ ॥
उािदत िवषयः काशीनां रसयः ॥ ०४७ ॥
एत वीय हतं पुशतं मया ।अदेान वधािवानणृः िपतःु ॥ ०४८ ॥
तमवुाच कृपािवो भगृधु म भतृां वरः ।नहेाि ियः किव हीम े िजातयः ॥ ०४९ ॥
एवं त ु वचनं ुा भगृों तदनः ।पादावपुृय शनःै हसामवीत ् ॥ ०५० ॥
एवमि भगवृतकृो न सशंयः ।यदषे राजा वीयण जाितं ािजतो मया ॥ ०५१ ॥
अनजुानीिह मां ाय च िशवने माम ।्ािजतो िह मया जाितमषे राजा भगृूह ॥ ०५२ ॥
ततनेानुातो ययौ राजा तद नः ।यथागतं महाराज मुा िवषिमवोरगः ॥ ०५३ ॥
भगृोव चनमाणे स च िष तां गतः ।वीतहो महाराज वािदमवे च ॥ ०५४ ॥
१९० दानधम पव
त गृमदः पुो पणेे इवापरः ।शिमित यो दैिैन गहृीतः िकलाभवत ् ॥ ०५५ ॥
ऋवदे े वत त े चाा िुतर िवशां पत े ।य गृमदो ाणःै स महीयत े ॥ ०५६ ॥
स चारी िविष ः ीमाृमदोऽभवत ।्पुो गृमदािप सचुतेा अभविजः ॥ ०५७ ॥
वचा ः सतुजेसः पुो िवह चाजः ।िवह तु पु ु िवत चाजः ॥ ०५८ ॥
िवत सतुः सः सः स चाजः ।वा सतुिष ः वसाभवमः ॥ ०५९ ॥
तमस काशोऽभूनयो िजसमः ।काश च वािगो बभवू जयतां वरः ॥ ०६० ॥
ताज मितवदवदेापारगः ।घतृाां त पुु ना मोदपत ॥ ०६१ ॥
मरायां त ु रोः पुः समदुपत ।शनुको नाम िविष य पुोऽथ शौनकः ॥ ०६२ ॥
एवं िवमगमीतहो नरािधपः ।भगृोः सादााजे ियः ियष भ ॥ ०६३ ॥
तथवै किथतो वशंो मया गामदव ।िवरणे महाराज िकमदनपुृिस ॥ ०६४ ॥
पूपुषवण नम ् १९१
पूपुषवण नम ्
अाय ०३२यिुधिर उवाच ॥
के पूाः के नमाया मानवभै रतष भ ।िवरणे तदाच न िह तृािम कताम ् ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्नारद च सवंादं वासदुवे चोभयोः ॥ ००२ ॥
नारदं ािलं ा पजूयान ं िजष भान ।्केशवः पिरप भगवामिस ॥ ००३ ॥
बमानः परः केष ु भवतो यामिस ।शं चेोतिुमािम ूतेम िवम ॥ ००४ ॥
नारद उवाच ॥
णु गोिव यानतेाजूयािरमदन ।ोऽः कः पमुा.ोके ोतमुतेिदहाहित ॥ ००५ ॥
वणं वायमुािदं पज ं जातवदेसम ।्ाण ुं ं तथा ल िवुं ाणमवे च ॥ ००६ ॥
१९२ दानधम पव
वाचितं चमसमपः पृ सरतीम ।्सततं य े नमि तामाहं िवभो ॥ ००७ ॥
तपोधनादेिवदो िनं वदेपरायणान ।्महाहा िृशा ल सदा सपंजूयाहम ् ॥ ००८ ॥
अभुा दवेकाया िण कुव त े यऽेिवकनाः ।सतंुा मायुाामाहं िवभो ॥ ००९ ॥
सददित य े चेााा दाा िजतिेयाः ।सं धनं िितं गा तामािम यादव ॥ ०१० ॥
ये त े तपिस वत े वन े मलूफलाशनाः ।असयाः ियावामािम यादव ॥ ०११ ॥
ये भृभरणे साः सततं चाितिथियाः ।भुे दवेशषेािण तामािम यादव ॥ ०१२ ॥
ये वदें ा ध षा वािमनो वािदनः ।याजनाापन े युा िनं ताजूयाहम ् ॥ ०१३ ॥
सदयावै सव सषे ु िनशः ।आ पृतापाााये युााजूयाहम ् ॥ ०१४ ॥
गुसादे ााय े यते य े िरताः ।शुषूवोऽनसयूामािम यादव ॥ ०१५ ॥
सुता मनुयो य े च याः ससराः ।वोढारो हकानां तामािम यादव ॥ ०१६ ॥
भैचया स ु िनरताः कृशा गुकुलायाः ।
अाय ०३२ १९३
िनःसखुा िनध ना य े च तामािम यादव ॥ ०१७ ॥
िनम मा िनितंा िनका िनयोजनाः ।अिहंसािनरता य े च य े च सता नराः ॥ ०१८ ॥
दााः शमपरावै तामािम केशव ॥ ०१८ ॥
दवेताितिथपजूायां सा गहृमिेधनः ।कपोतवृयो िनं तामािम यादव ॥ ०१९ ॥
यषेां िवग ः कृषे ु वत त े नोपहीयत े ।िशाचारवृा तामाहं सदा ॥ ०२० ॥
ाणािष ुलोकेष ु य े िवग मनिुताः ।अलोपाः पुयशीलाामािम केशव ॥ ०२१ ॥
अा वायभुा सधुाभा ये सदा ।तै िविवधयै ुाामािम माधव ॥ ०२२ ॥
अयोनीनियोन योनथवै च ।सवभतूायोन तामाहं िजान ् ॥ ०२३ ॥
िनमतेामािम कृ लोककरानषृीन ।्लोकेाानिनांमोा.ोकभारान ् ॥ ०२४ ॥
तामिप वाय िजाजूय िनदा ।पिूजताः पजूनाहा िह सखुं दाि तऽेनघ ॥ ०२५ ॥
अि.ोके सदा ते े पर च सखुदाः ।त एत े मामाना व ै दाि सखुं तव ॥ ०२६ ॥
१९४ दानधम पव
य े सवा ितथयो िनं गोष ु च ाणषे ु च ।िनं से च िनरता गा यिततरि ते ॥ ०२७ ॥
िनं शमपरा य े च तथा य े चानसयूकाः ।िनं ााियनो य े च गा यिततरि ते ॥ ०२८ ॥
सवा वेामि ये चकंै दवेमािताः ।धाना दाा गा यिततरि ते ॥ ०२९ ॥
तथवै िववरामृ यततान ।्भवि ये दानरता गा यिततरि ते ॥ ०३० ॥
अीनाधाय िविधवयता धारयि ये ।ााः सोमाितं चवै गा यिततरि ते ॥ ०३१ ॥
मातािपोग ुष ु च सवत ि ये सदा ।यथा ं विृशा लेुवैं िवरराम सः ॥ ०३२ ॥
तामिप कौये िपतदृवेिजाितथीन ।्सजूय यने ं गितिमामवािस ॥ ०३३ ॥
ाणशसंा
अाय ०३३यिुधिर उवाच ॥
अाय ०३३ १९५
िकं राः सव कृानां गरीयः ाितामह ।िकं कुव म नपृितभौ लोकौ समतु े ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
एताः कृतममिभिष भारत ।ाणानामनुानमं सखुिमता ॥ ००२ ॥
ोियााणाृािमवेािभपजूयते ् ॥ ००२ ॥
पौरजानपदांािप ाणां बतुान ।्साने भोगदानने नमारैथाच यते ् ॥ ००३ ॥
एतृतमं राो िनमवेिेत लयते ।्यथाानं यथा पुांथतैािरपालयते ् ॥ ००४ ॥
ये चाषेां पूतमााढं ितपजूयते ।्तषे ु शाषे ु तां सव मवे िवराजते ॥ ००५ ॥
ते पूाे नमाया े राः िपतरो यथा ।तेवे याा लोक भतूानािमव वासवे ॥ ००६ ॥
अिभचारैपायै दहयेरुिप तजेसा ।िनःशषें कुिपताः कुय ुाः सपरामाः ॥ ००७ ॥
नामषेां पयािम न िदशापावतृाः ।कुिपताः समदुीे दावेििशखा इव ॥ ००८ ॥
िवषेां साहिसका गणुाषेामतीव िह ।कूपा इव तणृा िवशुा ौिरवापरे ॥ ००९ ॥
१९६ दानधम पव
सकािरणः केिचापा समदृवोऽपरे ।सि चषैामितशठाथाऽेिततपिनः ॥ ०१० ॥
कृिषगोरमे भैमऽेनिुताः ।चोरााऽेनतृााे तथाे नटनत काः ॥ ०११ ॥
सवकम स ु ये शािेतरषे ु च ।िविवधाचारयुा ाणा भरतष भ ॥ ०१२ ॥
नानाकम स ु युानां बकमपजीिवनाम ।्धम ानां सतां तषेां िनमवेानकुीत यते ् ॥ ०१३ ॥
िपतणॄां दवेतानां च मनुोरगरसाम ।्परुोिहता महाभागा ाणा व ै नरािधप ॥ ०१४ ॥
नतै े दवेनै िपतिृभन गवन रासःै ।नासरुनै िपशाचै शा जते ुं िजातयः ॥ ०१५ ॥
अदवैं दवैतं कुय ुदवतं चादवैतम ।्यिमयेःु स राजा ां िःु स पराभवते ् ॥ ०१६ ॥
पिरवादं च य े कुय ुा णानामचतेसः ।िनाशसंाकुशलाः की कीित परावराः ॥ ०१७ ॥
पिरकुि ते राजततं िषतां िजाः ॥ ०१७ ॥
ाणा यं शसंि पुषः स वध त े ।ाणयै ः पराुः पराभयूाणाि सः ॥ ०१८ ॥
शका यवनकाोजाााः ियजातयः ।वषृलं पिरगता ाणानामदशनात ् ॥ ०१९ ॥
पिृथवीवासदुवेसवंादः १९७
िमळा किला पिुलााशुीनराः ।कौलाः सपा मािहषकाााः ियजातयः ॥ ०२० ॥
वषृलं पिरगता ाणानामदशनात ।्येाराजयेो न जयो जयतां वर ॥ ०२१ ॥
युसव िमदं हााणं च न तमम ।्वा महाोष इाः परमष यः ॥ ०२२ ॥
पिरवादो िजातीनां न ोतः कथन ।आसीताधोमखुू समुाय जते वा ॥ ०२३ ॥
न स जातो जिनो वा पिृथािमह कन ।यो ाणिवरोधने सखुं जीिवतमुुहते ् ॥ ०२४ ॥
हो मिुना वायु ःशः पािणना शशी ।ध रा पिृथवी मूा ज या ाणा भिुव ॥ ०२५ ॥
पिृथवीवासदुवेसवंादः
अाय ०३४भी उवाच ॥
ाणानवे सततं भशृं संितपजूयते ।्एत े िह सोमराजान ईराः सखुःखयोः ॥ ००१ ॥
१९८ दानधम पव
एत े भोगरैलाररैैवै िकिमकैः ।सदा पूा नमाया रा िपतवृपृःै ॥ ००२ ॥
अतो रा शाििह भतूानािमव वासवात ् ॥ ००२ ॥
जायतां वच ी रा े व ै ाणः शिुचः ।महारथ राज एः शतुापनः ॥ ००३ ॥
ाणं जाितसपंं धम ं सिंशततम ।्वासयते गहृे राज तारमि व ै ॥ ००४ ॥
ाणेो हिवद ं ितगृि दवेताः ।िपतरः सवभतूानां नतैेो िवते परम ् ॥ ००५ ॥
आिदमा वायभुू िमरापोऽरं िदशः ।सव ाणमािवय सदामपुभुत े ॥ ००६ ॥
न ताि िपतरो य िवा न भुत े ।दवेाा नाि पाप ाणिषः ॥ ००७ ॥
ाणषे ु त ु तुषे ु ीये िपतरः सदा ।तथवै दवेता राजा काया िवचारणा ॥ ००८ ॥
तथवै तऽेिप ीये यषेां भवित तिवः ।न च े िवनयि गि परमां गितम ् ॥ ००९ ॥
यने यनेवै हिवषा ाणांप येरः ।तने तनेवै ीये िपतरो दवेताथा ॥ ०१० ॥
ाणादवे तूतं भवि यतः जाः ।
अाय ०३४ १९९
यतायं भवित े य च गित ॥ ०११ ॥
वदेषै माग ग तथवै नरक च ।आगतानागत े चोभ े ाणो िपदां वरः ॥ ०१२ ॥
ाणो भरते धम वदे मधेया ॥ ०१२ ॥
ये चनैमनवुत े त े न याि पराभवम ।्न त े े िवनयि गि न पराभवम ् ॥ ०१३ ॥
ये ाणमखुाां ितगृि व ै वचः ।कृताानो महााने न याि पराभवम ् ॥ ०१४ ॥
ियाणां तपतां तजेसा च बलेन च ।ाणेवे शाि तजेािंस च बलािन च ॥ ०१५ ॥
भगृवोऽजयंालजाीपानिरसोऽजयन ।्भराजो वतैहानलैां भरतष भ ॥ ०१६ ॥
िचायधुांाजयते े कृािजनजाः ।िाथ च कुाै पारगािमनमारभते ् ॥ ०१७ ॥
यििते लोके यूत े पयतऽेिप वा ।सव ताणेवे गढूोऽििरव दाष ु ॥ ०१८ ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्सवंादं वासदुवे पृा भरतष भ ॥ ०१९ ॥
वासदुवे उवाच ॥
मातरं सव भतूानां पृे ा सशंयं शभु े ।
२०० दानधम पव
केन िमणा पापं पोहित नरो गहृी ॥ ०२० ॥
पिृथवुाच ॥
ाणानवे सवेते पिवं तेमम ।्ाणावेमान रजः सव णयित ॥ ०२१ ॥
अतो भिूतरतः कीित रतो बिुः जायते ।अपरषेां परषेां च परेवै य े परे ॥ ०२२ ॥
ाणा यं शसंि पुषः स वध त े ।अथ यो ाणाुः पराभवित सोऽिचरात ् ॥ ०२३ ॥
यथा महाण व े ि आमलोो िवनयित ।तथा िरतं कम पराभावाय कते ॥ ०२४ ॥
पय चे कृतं ल समेु लवणोदकम ।्तथा भगसहणे महंे पिरिचितम ् ॥ ०२५ ॥
तषेामवे भावने सहनयनो सौ ।शततःु समभवय माधव याशम ् ॥ ०२६ ॥
इिूतं च कीित च लोकां मधसुदून ।ाणानमुत े ितेुषः शिुचरावान ् ॥ ०२७ ॥
इतेचनं ुा मिेदा मधसुदूनः ।साध ु सािथेुा मिेदन पजूयत ् ॥ ०२८ ॥
एतां ुोपमां पाथ यतो ाणष भान ।्सततं पजूयथेां ततः येोऽिभपसे ॥ ०२९ ॥
अाय ०३५ २०१
अाय ०३५भी उवाच ॥
जनवै महाभागो ाणो नाम जायत े ।नमः सवभतूानामितिथः सतृाभकु ् ॥ ००१ ॥
सवा ः सुदात ाणाः समुनोमखुाः ।गीिभ म लयुािभरनुायि पिूजताः ॥ ००२ ॥
सवा ो िषतात ाणा जातमवः ।गीिभ दा णयुािभरिभहरुपिूजताः ॥ ००३ ॥
अ गाथा गीताः कीत यि परुािवदः ।सृा िजातीाता िह यथापवू समादधत ् ॥ ००४ ॥
न वोऽिदह कत ं िकि यथािविध ।गुा गोपायत येो वने शोभनम ् ॥ ००५ ॥
मवे कुव तां कम ीव ाी भिवित ।माणं सव भतूानां हं च गिमथ ॥ ००६ ॥
न शौं कम कत ं ाणने िवपिता ।शौं िह कुव तः कम धम ः समपुते ॥ ००७ ॥
ी बिु तजे िवभिूत तािपनी ।ाायनेवै माहां िवमलं ितपथ ॥ ००८ ॥
२०२ दानधम पव
ा चाहवनीयं महाभाय े ितिताः ।अभोाः सतूीनां िया ाानकुिताः ॥ ००९ ॥
या परया युा निभोहलया ।दमाायिनरताः सवा ामानवाथ ॥ ०१० ॥
यवै मानषु े लोके य दवेषे ु िकन ।सव तपसा सां ानने िवनयने च ॥ ०११ ॥
इतेा गीताे समााता मयानघ ।िवानकुाथ िमदं तने ों िह धीमता ॥ ०१२ ॥
भयूषेां बलं मे यथा रापिनः ।रासदा चडा रभसाः िकािरणः ॥ ०१३ ॥
सषेां िसहंसा ासाथापरे ।वराहमगृसा गजसाथापरे ॥ ०१४ ॥
कपा समदृवः केिचथाे मकरशृः ।िवभाघाितनः केिचथा चहुणोऽपरे ॥ ०१५ ॥
सि चाशीिवषिनभाः सि माथापरे ।िविवधानीह वृािन ाणानां यिुधिर ॥ ०१६ ॥
मकेला िमडाः काशाः पौाः कोिगराथा ।शौिडका दरदा दवा ौराः शबरबब राः ॥ ०१७ ॥
िकराता यवनावै तााः ियजातयः ।वषृलमनुाा ाणानामदशनात ् ॥ ०१८ ॥
अाय ०३६ २०३
ाणानां पिरभवादसरुाः सिललेशयाः ।ाणानां सादा दवेाः ग िनवािसनः ॥ ०१९ ॥
अशं मुाकाशमचाो िहमवाििरः ।अवाया सतेनुा गा ज या ाणा भिुव ॥ ०२० ॥
न ाणिवरोधने शा शाुं वस ुधंरा ।ाणा िह महाानो दवेानामिप दवेताः ॥ ०२१ ॥
ताजूय सततं दानने पिरचय या ।यदीिस मह भोुिममां सागरमखेलाम ् ॥ ०२२ ॥
ितहणे तजेो िह िवाणां शातऽेनघ ।ितहं य े नेयेुऽेिप रायानघ ॥ ०२३ ॥
अाय ०३६भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्शशरसवंादं तिबोध यिुधिर ॥ ००१ ॥
शो ातपणे जटी भूा रजोणः ।िवपं पमााय ं प शरम ् ॥ ००२ ॥
केन शर वृने जाानिधितिस ।ें ां केन मे ते िूह पृतः ॥ ००३ ॥
२०४ दानधम पव
शर उवाच ॥
नासयूािम सदा िवााणं च िपतामहम ।्शाािण वदतो िवामंािम यथासखुम ् ॥ ००४ ॥
ुा च नावजानािम नापराािम किहिचत ।्अाननपुृािम पादौ गृािम धीमताम ् ॥ ००५ ॥
ते िवाः भाषे सयंि च मां सदा ।मेमोऽि सदा सुषे ु जागिृम ॥ ००६ ॥
ते मा शापथ े यंु यमनसयूकम ।्समािसि शाारः ौं मिव मिकाः ॥ ००७ ॥
य भाषि ते तुाृािम मधेया ।समािधमानो िनमनलुोममिचयन ् ॥ ००८ ॥
सोऽहं वागसृानां रसानामवलेहकः ।जाानिधितािम नाणीव चमाः ॥ ००९ ॥
एतिृथाममतृमतेरुनुमम ।्याणमखुाािमह ुा वत त े ॥ ०१० ॥
एतारणमााय ा दवेासरंु परुा ।युं िपता मे ाा िवितः पत ॥ ०११ ॥
ा च ाणानां त ु मिहमान ं महानाम ।्पय पृथिममे िसा इित िनशाकरम ् ॥ ०१२ ॥
सोम उवाच ॥
अाय ०३६ २०५
ाणापसा सव िसे वाबलाः सदा ।भजुवीया िह राजानो वागा िजातयः ॥ ०१३ ॥
वसाधीयीत बी व सतीव सन ।्िनम रुिप िनमा नो यितः ामदशनः ॥ ०१४ ॥
अिप चेाितसपंः सवा देाितगुृ हे ।ाघमान इवाधीयेा इवे तं िवः ॥ ०१५ ॥
भिूमरतेौ िनिगरित सप िबलशयािनव ।राजान ं चायोारं ाणं चावािसनम ् ॥ ०१६ ॥
अितमानः ियं हि पुषामधेसः ।गभण ते का गहृवासने च िजः ॥ ०१७ ॥
इतेे िपता ुा सोमादतुदशनात ।्ाणाजूयामास तथवैाहं महातान ् ॥ ०१८ ॥
भी उवाच ॥
ुतैचनं शो दानवेमखुातुम ।्िजापंजूयामास महेमवाप च ॥ ०१९ ॥
२०६ दानधम पव
पापरीा
अाय ०३७यिुधिर उवाच ॥
अपवू वा भवेामथ वािप िचरोिषतम ।्रादागतं वािप िकं पां ाितामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
िया भवित केषािपाशंुतमुमम ।्यो यो याचते यििव दाम इतु ॥ ००२ ॥
अपीडयृवग िमवेमनशुुमु ।पीडयृवग िह आानमपकष ित ॥ ००३ ॥
अपवू वािप यां यािप ािरोिषतम ।्रादागतं चािप तां च िवब ुधाः ॥ ००४ ॥
यिुधिर उवाच ॥
अपीडया च भृानां धम ािहंसया तथा ।पां िवाम तने यै दं न सतंपते ् ॥ ००५ ॥
भी उवाच ॥
ऋिरुोिहताचाया ः िशाः सबंिबावाः ।सव पूा माा तुवृोपसिंहताः ॥ ००६ ॥
अतोऽथा वत मानाः सव नाहि सियाम ।्
अाय ०३७ २०७
तािं परीते पुषािणधाय व ै ॥ ००७ ॥
अोधः सवचनमिहंसा दम आजवम ।्अोहो नाितमान ीििता तपः शमः ॥ ००८ ॥
यितेािन ये न चाकाया िण भारत ।भावतो िविनिवािन तां मानमहित ॥ ००९ ॥
तथा िचरोिषतं चािप संागतमवे च ।अपवू चवै पवू च तां मानमहित ॥ ०१० ॥
अामायं च वदेानां शााणां चाितलनम ।्सव चानवानमतेाशनमानः ॥ ०११ ॥
भवेिडतमानी यो ाणो वदेिनकः ।आीिक तक िवामनरुो िनरिथ काम ् ॥ ०१२ ॥
हतेवुादावुु िवजतेाहतेवुािदकः ।आोा चाितवा च ाणानां सदवै िह ॥ ०१३ ॥
सवा िभशी मढू बालः कटुकवागिप ।बोाशात नरान ं िह तं िवः ॥ ०१४ ॥
यथा ा भिषत ुं चवै ह ुं चवैावसृते ।एवं सभंाषणाथा य सव शावधाय च ॥ ०१५ ॥
अतुाः कुतका ाः ृाः कुपिडताः ॥ ०१५ ॥
िुततृीितहासािदपरुाणारयविेदनः ।अनुाां सारांवै पिडतान ् ॥ ०१६ ॥
२०८ दानधम पव
लोकयाा च ा धम ािहतािन च ।एवं नरो वत मानः शातीरधेत े समाः ॥ ०१७ ॥
ऋणमुु दवेानामषृीणां च तथवै च ।िपतणॄामथ िवाणामितथीनां च पमम ् ॥ ०१८ ॥
पया यणे िवशुने सिुनिण ेन कमणा ।एवं गहृः कमा िण कुव मा हीयत े ॥ ०१९ ॥
ीभावकथनम ्
अाय ०३८यिुधिर उवाच ॥
ीणां भाविमािम ोत ुं भरतसम ।ियो िह मलंू दोषाणां लघिुचाः िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्नारद च सवंादं प ुंा पचडूया ॥ ००२ ॥
लोकाननचुरीमावेिष ना रदः परुा ।ददशा रसं ा पचडूामिनिताम ् ॥ ००३ ॥
तां ा चासवा पारसं मिुनः ।
अाय ०३८ २०९
सशंयो िद मे किे िूह समुमे ॥ ००४ ॥
एवमुा त ु सा िवं वुाचाथ नारदम ।्िवषये सित वािम समथा मसे च माम ् ॥ ००५ ॥
नारद उवाच ॥
न ामिवषये भे िनयोािम कथन ।ीणां भाविमािम ः ोत ुं वरानन े ॥ ००६ ॥
भी उवाच ॥
एतुा वच दवेषररोमा ।वुाच न शािम ी सती िनित ुं ियः ॥ ००७ ॥
िविदताे ियो या याशा भावतः ।न मामहिस दवेष िनयोंु ईशे ॥ ००८ ॥
तामवुाच स दवेिष ः सं वद समुमे ।मषृावादे भवेोषः से दोषो न िवते ॥ ००९ ॥
इुा सा कृतमितरभवाहािसनी ।ीदोषाातााािषत ुं संचमे ॥ ०१० ॥
पचडूोवाच ॥
कुलीना पव नाथव योिषतः ।मया दास ु न िति स दोषः ीष ु नारद ॥ ०११ ॥
न ीः िकिदै पापीयरमि वै ।ियो िह मलंू दोषाणां तथा मिप वे ह ॥ ०१२ ॥
२१० दानधम पव
समाातानिृमतः ितपाशे ितान ।्पतीनरमासा नालं नाय ः तीितमु ् ॥ ०१३ ॥
असमयं ीणामाकं भवित भो ।पापीयसो नराै लां ा भजामहे ॥ ०१४ ॥
ियं िह यः ाथ यत े सिंनकष च गित ।ईष कुते सवेां तमवेेि योिषतः ॥ ०१५ ॥
अनिथ ानुाणां भयािरजन च ।मया दायाममया दाः ियिि भतृ ष ु ॥ ०१६ ॥
नासां किदगोऽि नासां वयिस सिंितः ।िवपं पवं वा पमुािनवे भुत े ॥ ०१७ ॥
न भयाानुोशााथ हतेोः कथन ।न ाितकुलसबंाियिि भतृ ष ु ॥ ०१८ ॥
यौवन े वत मानानां मृाभरणवाससाम ।्नारीणां रैवृानां हृयि कुलियः ॥ ०१९ ॥
या शमता रे दियताः ियः ।अिप ताः संसे कुाजडवामनःै ॥ ०२० ॥
पुिप च दवेष य े चाे कुिता नराः ।ीणामगो लोकेऽिाि किहामनु े ॥ ०२१ ॥
यिद प ुसंां गित कथिोपपते ।अों वत े न िह िति भतृ ष ु ॥ ०२२ ॥
अाय ०३९ २११
अलाभाुषाणां िह भयािरजन च ।वधबभयाािप यं गुा भवि ताः ॥ ०२३ ॥
चलभावा ःसेा ा ा भावतथा ।ा पुषहे यथा वाचथा ियः ॥ ०२४ ॥
नािृित काानां नापगानां महोदिधः ।नाकः सवभतूानां न प ुसंां वामलोचनाः ॥ ०२५ ॥
इदम दवेष रहं सव योिषताम ।्वै पुषं ं योिनः िते ियः ॥ ०२६ ॥
कामानामिप दातारं कता रं मानसायोः ।रितारं न मृि भता रं परमं ियः ॥ ०२७ ॥
न कामभोगालाालाराथ सयान ।्तथवै ब मे यथा रामनुहम ् ॥ ०२८ ॥
अकः शमनो मृःु पातालं वडवामखुम ।्रुधारा िवषं सप वििरकेतः ियः ॥ ०२९ ॥
यत भतूािन महाि प ; यत लोका िविहता िवधाा ।यतः पमुासंः मदा िनिम ता ;दवै दोषाः मदास ु नारद ॥ ०३० ॥
अाय ०३९यिुधिर उवाच ॥
२१२ दानधम पव
इमे व ै मानवा लोके ीष ु सभीशः ।मोहने परमािवा दवैािदने पािथ व ॥ ००१ ॥
िय पुषेवे ं लोकसािकम ् ॥ ००१ ॥
अ मे सशंयीो िद सपंिरवत त े ।कथमासां नराः सं कुव त े कुनन ॥ ००२ ॥
ियो वा तषे ु रे िवरऽेथ वा पनुः ॥ ००२ ॥
इित ताः पुषा कथं शाः रितमु ।्मदाः पुषणेहे ते ाातमुहिस ॥ ००३ ॥
एता िह मयमायािभव यीह मानवान ।्न चासां मुत े किुषो हमागतः ॥ ००४ ॥
गावो नवतणृानीव गृवे नवावान ् ॥ ००४ ॥
शर च या माया या माया नमचुरेिप ।बलेः कुीनसेवै सवा ा योिषतो िवः ॥ ००५ ॥
हसं हसतेा दं दि च ।अियं ियवाै गृत े कालयोगतः ॥ ००६ ॥
उशना वदे यां य वदे बहृितः ।ीबुा न िविशते े ताः राः कथं नरःै ॥ ००७ ॥
अनतृं सिमाः सं चािप तथानतृम ।्इित यााः कथं वीर सरंाः पुषिैरह ॥ ००८ ॥
ीणां बुपुिनषा दथ शाािण शहुन ।्
िवपलुोपाानम ् २१३
बहृितभिृतिभम े सिः कृतािन व ै ॥ ००९ ॥
सपंूमानाः पुषिैव कुव ि मनो नषृ ु ।अपाा तथा राजिकुव ि मनः ियः ॥ ०१० ॥
काः शो रित ुं ािदित मे सशंयो महान ।्ते िूह महाबाहो कुणां वशंवध न ॥ ०११ ॥
यिद शा कुे रा तासां कथन ।कत ु वा कृतपवूा वा ते ाातमुहिस ॥ ०१२ ॥
िवपलुोपाानम ्
अाय ०४०भी उवाच ॥
एवमतेहाबाहो ना िमाि िकन ।यथा वीिष कौर नार ित जनािधप ॥ ००१ ॥
अ ते वत ियािम इितहासं परुातनम ।्यथा रा कृता पवू िवपलेुन महाना ॥ ००२ ॥
मदा यथा सृा णा भरतष भ ।यदथ त ते तात वे वसधुािधप ॥ ००३ ॥
न िह ी परं पु पापीयः िकिदि वै ।
२१४ दानधम पव
अििह मदा दीो माया मयजा िवभो ॥ ००४ ॥
रुधारा िवषं सप मृिुरकेतः ियः ॥ ००४ ॥
इमाः जा महाबाहो धािम का इित नः तुम ।्यं गि दवें ततो दवेािनयायम ् ॥ ००५ ॥
अथागवेाे िपतामहमिरंदम ।िनवे मानसं चािप तूीमासवाखुाः ॥ ००६ ॥
तषेामग तं ाा दवेानां स िपतामहः ।मानवानां मोहाथ कृा नायऽसजृभःु ॥ ००७ ॥
पवू सग त ु कौये साो नाय इहाभवन ।्असाुसमुा कृा सगा जापतःे ॥ ००८ ॥
ताः कामाथाकामं ादाि स िपतामहः ।ताः कामाः मदाः ाम नरांदा ॥ ००९ ॥
ोधं काम दवेशेः सहायं चासजृभःु ।अस जाः सवा ः कामोधवशं गताः ॥ ०१० ॥
न च ीणां िया कािचिदित धम वितः ।िनिरिया अमा ियोऽनतृिमित िुतः ॥ ०११ ॥
शासनमलारमपानमनाय ताम ।्वा ावं रितं चवै ददौ ीः जापितः ॥ ०१२ ॥
न तासां रणं कत ु शं प ुसंा कथन ।अिप िवकृता तात कुतु पुषिैरह ॥ ०१३ ॥
अाय ०४० २१५
वाचा वा वधबवैा ेशवैा िविवधैथा ।न शा रित ुं नाय ा िह िनमसयंताः ॥ ०१४ ॥
इदं त ु पुषा परुातुवानहम ।्यथा रा कृता पवू िवपलेुन गुियः ॥ ०१५ ॥
ऋिषरासीहाभागो दवेशमित िवतुः ।त भाया िचना म पणेासशी भिुव ॥ ०१६ ॥
त पणे समंा दवेगवदानवाः ।िवशषेतु राजे वृहा पाकशासनः ॥ ०१७ ॥
नारीणां चिरत दवेशमा महामिुनः ।यथाशि यथोाहं भाया तामरत ॥ ०१८ ॥
परंुदरं च जानीत े परीकामचािरणम ।्ताने भाया या रणं स चकार ह ॥ ०१९ ॥
स कदािचिषात यं कत ुमनादा ।भाया सरंणं काय कथं ािदिचयत ् ॥ ०२० ॥
रािवधान ं मनसा स िविच महातपाः ।आय दियतं िशं िवपलंु ाह भाग वम ् ॥ ०२१ ॥
यकारो गिमािम िचं चमेां सरुेरः ।पु ाथ यत े िनं तां र यथाबलम ् ॥ ०२२ ॥
अमने त े भां सदा ित परंुदरम ।्स िह पािण कुते िविवधािन भगृूह ॥ ०२३ ॥
इुो िवपलुने तपी िनयतिेयः ।
२१६ दानधम पव
सदवैोतपा राजकसशिुतः ॥ ०२४ ॥
धमः सवादी च तथिेत भाषत ।पनुदें महाराज प िथतं गुम ् ॥ ०२५ ॥
कािन पािण श भवागतो मनु े ।वपुजे कीव ै ते ाातमुहिस ॥ ०२६ ॥
ततः स भगवांै िवपलुाय महान े ।आचचे यथातं मायां श भारत ॥ ०२७ ॥
बमायः स िवष बलहा पाकशासनः ।तांािकुते भावानथ मुम ुः ॥ ०२८ ॥
िकरीटी वभृी मकुुटी बकुडलः ।भवथ मुतन चडालसमदशनः ॥ ०२९ ॥
िशखी जटी चीरवासाः पनुभ वित पुक ।बहृरीर पनुः पीवरोऽथ पनुः कृशः ॥ ०३० ॥
गौरं यामं च कृं च वण िवकुत े पनुः ।िवपो पवांवै यवुा वृथवै च ॥ ०३१ ॥
ाो जड मकू ो दीघ थवै च ।ाणः ियवै वैयः शूथवै च ॥ ०३२ ॥
ितलोमानलुोम भवथ शततःु ॥ ०३२ ॥
शकुवायसपी च हंसकोिकलपवान ।्िसहंागजानां च पं धारयत े पनुः ॥ ०३३ ॥
अाय ०४० २१७
दवैं दैमथो राां वपधुा रयतऽेिप च ।सकृुशो वायभुाः शकुिनिव कृतथा ॥ ०३४ ॥
चतुाप पनुभ वित बािलशः ।मिकामशकादीनां वपधुा रयतऽेिप च ॥ ०३५ ॥
न शम हणं कत ु िवपलु केनिचत ।्अिप िवकृता तात यने सृिमदं जगत ् ॥ ०३६ ॥
पनुरिहतः शो यते ानचषुा ।वायभुतू स पनुदवराजो भवतु ॥ ०३७ ॥
एवं पािण सततं कुत े पाकशासनः ।तािपलु यने रमेां तनमुमाम ् ॥ ०३८ ॥
यथा िचं नाविलहेवेेो भगृसुम ।तावपुिहतं ं हिवः वे रावान ् ॥ ०३९ ॥
एवमााय स मिुनय कारोऽगमदा ।दवेशमा महाभागतो भरतसम ॥ ०४० ॥
िवपलुु वचः ुा गरुोिापरोऽभवत ।्रां च परमां चे दवेराजाहाबलात ् ॥ ०४१ ॥
िकं न ुशं मया कत ु गुदारािभरणे ।मायावी िह सरुेोऽसौ ध ष ािप वीय वान ् ॥ ०४२ ॥
नािपधायामं शो रित ुं पाकशासनः ।उटजं वा तथा नानािवधसपता ॥ ०४३ ॥
वायुपणे वा शो गुप धष यते ।्
२१८ दानधम पव
तािदमां संिवय िचं ाऽेहम व ै ॥ ०४४ ॥
अथ वा पौषणेयेमशा रित ुं मया ।बपो िह भगवायूते हिरवाहनः ॥ ०४५ ॥
सोऽहं योगबलादनेां रिे पाकशासनात ।्गाािण गारैाहं संवेऽेिभरितमु ् ॥ ०४६ ॥
यिुािममां प िचं पयते मे गुः ।शसशंयं कोपािानो महातपाः ॥ ०४७ ॥
न चयें रित ुं शा यथाा मदा निृभः ।मायावी िह सरुेोऽसावहो ाोऽि सशंयम ् ॥ ०४८ ॥
अवयकरणीयं िह गरुोिरह िह शासनम ।्यिद तेदहं कुया माय ाृतं मया ॥ ०४९ ॥
योगनेानुिवयहे गुपाः कलेवरम ।्िनम ु रजोपाापराधो भवेम ॥ ०५० ॥
यथा िह शूां पिथकः सभामावसेिथ ।तथाावासियािम गुपाः कलेवरम ् ॥ ०५१ ॥
असः पपो जलिबय था चलः ।एवमवे शरीरऽेा िनवािम समािहतः ॥ ०५२ ॥
इवें धम मालो वदेवदेां सव शः ।तप िवपलंु ा गरुोरान एव च ॥ ०५३ ॥
इित िनि मनसा रां ित स भाग वः ।आितरमं यं यथा तणु पािथ व ॥ ०५४ ॥
अाय ०४१ २१९
गुपीमपुासीनो िवपलुः स महातपाः ।उपासीनामिना कथािभः समलोभयत ् ॥ ०५५ ॥
नेाां नेयोरा रमीयंो रिमिभः ।िववशे िवपलुः कायमाकाशं पवनो यथा ॥ ०५६ ॥
लणं लणनेवै वदनं वदनने च ।अिवचेितै छायवेाग तो मिुनः ॥ ०५७ ॥
ततो िव िवपलुो गुपाः कलेवरम ।्उवास रणे युो न च सा तमबुत ॥ ०५८ ॥
यं कालं नागतो राजु महानः ।त ुं समा गहंृ तं कालं सोऽरत ॥ ०५९ ॥
अाय ०४१भी उवाच ॥
ततः कदािचवेेो िदपवपधु रः ।इदमरिमवें ततोऽागादथामम ् ॥ ००१ ॥
पमितमं कृा लोभनीयं जनािधप ।दशनीयतमो भूा िववशे तमामम ् ॥ ००२ ॥
स ददश तमासीन ं िवपलु कलेवरम ।्िनें नयनं यथालेगतं तथा ॥ ००३ ॥
२२० दानधम पव
िचं च िचरापा पीनोिणपयोधराम ।्पपिवशाला सपंणूिनभाननाम ् ॥ ००४ ॥
सा तमालो सहसा ुातिुमयषे ह ।पणे िविता कोऽसीथ वुिमहेती ॥ ००५ ॥
उातकुामािप सती ितिपलेुन सा ।िनगहृीता मनुे न शशाक िवचिेतमु ् ॥ ००६ ॥
तामाबभाष े दवेेः साा परमवनुा ।दथ मागतं िवि दवेंे मां शिुचिते ॥ ००७ ॥
ियमानमनेन ोवने व ै ।तया िुह मां सु ु परुा कालोऽितवत त े ॥ ००८ ॥
तमवेवंािदन ं शं शुाव िवपलुो मिुनः ।गुपाः शरीरो ददश च सरुािधपम ् ॥ ००९ ॥
न शशाक च सा राजुातमुिनिता ।वंु च नाशकाजिा िवपलेुन सा ॥ ०१० ॥
आकारं गुपाु िवाय स भगृूहः ।िनजाह महातजेा योगने बलवभो ॥ ०११ ॥
बब योगबै ताः सवियािण सः ॥ ०११ ॥
तां िनिव कारां ा त ु पनुरवे शचीपितः ।उवाच ीिडतो राजंां योगबलमोिहताम ् ॥ ०१२ ॥
एहेीित ततः सा तं ितवुिमयषे च ।
अाय ०४१ २२१
स तां वाचं गरुोः पा िवपलुः पय वत यत ् ॥ ०१३ ॥
भोः िकमागमन े कृिमित ता िनःसतृा ।वाशाितमााणी संारभिूषता ॥ ०१४ ॥
ीिडता सा त ु तामुा परवशा तदा ।परंुदर संो बभवू िवमनादा ॥ ०१५ ॥
स तकृैतमाल दवेराजो िवशां पत े ।अवैत सहादा िदने चषुा ॥ ०१६ ॥
ददश च मिुन ं ताः शरीरारगोचरम ।्ितिबिमवादश गुपाः शरीरगम ् ॥ ०१७ ॥
स तं घोरणे तपसा यंु ा परंुदरः ।ावपेत ससुंः शापभीतदा िवभो ॥ ०१८ ॥
िवमु गुप त ु िवपलुः समुहातपाः ।ं कलेवरमािवय शं भीतमथावीत ् ॥ ०१९ ॥
अिजतिेय पापाामाक परंुदर ।न िचरं पजूियि दवेाां मानषुाथा ॥ ०२० ॥
िकं न ु तितृं श न तनिस ते ितम ।्गौतमनेािस युो भगापिरिचितः ॥ ०२१ ॥
जान ेां बािलशमितमकृताानमिरम ।्मययें रते मढू ग पाप यथागतम ् ॥ ०२२ ॥
नाहं ाम मढूाहयें िह तजेसा ।कृपायमाणु न त े दधिुमािम वासव ॥ ०२३ ॥
२२२ दानधम पव
स च घोरतपा धीमाुम पापचतेसम ।्ा ां िनद हदे ोधदीने चषुा ॥ ०२४ ॥
नवैं त ु श कत ं पनुमा ा ते िजाः ।मा गमः ससतुामाोऽयं बलािदतः ॥ ०२५ ॥
अमरोऽीित यिुमतेामााय वत स े ।मावमंा न तपसामसां नाम िकन ॥ ०२६ ॥
तुा वचनं शो िवपलु महानः ।अिकिा ीिडतवैारधीयत ॥ ०२७ ॥
मुत यात े शे त ु दवेशमा महातपाः ।कृा यं यथाकाममाजगाम मामम ् ॥ ०२८ ॥
आगतऽेथ गरुौ राजिपलुः ियकमकृत ।्रितां गरुव े भाया वदेयदिनिताम ् ॥ ०२९ ॥
अिभवा च शााा स गंु गुवलः ।िवपलुः पय ुपाितथापवू मशितः ॥ ०३० ॥
िवााय ततैसहासीनाय भाय या ।िनवदेयामास तदा िवपलुः शकम तत ् ॥ ०३१ ॥
तुा स मिुनुो िवपलु तापवान ।्बभवू शीलवृाां तपसा िनयमने च ॥ ०३२ ॥
िवपलु गरुौ विृं भिमािन च भःु ।धम च िरतां ा साध ु सािवुाच ह ॥ ०३३ ॥
अाय ०४२ २२३
ितन च धमा ा िशं धम परायणम ।्वरणे यामास स ताुवलः ॥ ०३४ ॥
अनुात गुणा चचारानुमं तपः ॥ ०३४ ॥
तथवै दवेशमा िप सभाय ः स महातपाः ।िनभ यो बलवृाचार िवजन े वन े ॥ ०३५ ॥
अाय ०४२भी उवाच ॥
िवपलुकरोीं तपः कृा गरुोव चः ।तपोयुमथाानममत च वीय वान ् ॥ ००१ ॥
स तने कमणा ध िृथव पिृथवीपते ।चचार गतभीः ीतो लकीित व रो नषृ ु ॥ ००२ ॥
उभौ लोकौ िजतौ चािप तथवैामत भःु ।कम णा तने कौर तपसा िवपलेुन च ॥ ००३ ॥
अथ काले िताे कििंुनन ।ा भिगा दान ं व ै बभवू धनधावत ् ॥ ००४ ॥
एतिवे काले त ु िदा कािचराना ।िबती परमं पं जगामाथ िवहायसा ॥ ००५ ॥
२२४ दानधम पव
ताः शरीराुािण पिततािन महीतले ।तामािवरे िदगािन भारत ॥ ००६ ॥
तागृातो राजिुचन िलनलोचना ।तदा िनमका अेः िमागमत ् ॥ ००७ ॥
ता िह भिगनी तात ेा नाा भावती ।भाया िचरथाथ बभवूाेर वै ॥ ००८ ॥
िपन तािन पुािण केशषे ु वरविण नी ।आमिता ततोऽगुिचरपतगेृ हान ् ॥ ००९ ॥
पुािण तािन ाथ तदाेवराना ।भिगन चोदयामास पुाथ चालोचना ॥ ०१० ॥
सा भ सव माच िचः सुिचरानना ।भिगा भािषतं सव मिृषानत ॥ ०११ ॥
ततो िवपलुमाना दवेशमा महातपाः ।पुाथ चोदयामास ग गिेत भारत ॥ ०१२ ॥
िवपलुु गरुोवा मिवचाय महातपाः ।स तथेवीाजंं च दशें जगाम ह ॥ ०१३ ॥
यिशेे त ु ताासिततािन नभलात ।्अानािप तासुसमुापरायिप ॥ ०१४ ॥
ततः स तािन जाह िदािन िचरािण च ।ाािन ने तपसा िदगािन भारत ॥ ०१५ ॥
संा तािन ीताा गरुोव चनकारकः ।
अाय ०४२ २२५
ततो जगाम तणू च चां चकमािलनीम ् ॥ ०१६ ॥
स वन े िवजन े तात ददश िमथनु ं नणृाम ।्चविरवत ं गहृीा पािणना करम ् ॥ ०१७ ॥
तकैणू मगमदे पिरवत यन ।्एकु न तथा राजंतःु कलहं ततः ॥ ०१८ ॥
ं शीं गसीकेोऽवीिेत तथापरः ।निेत निेत च तौ तात पररमथोचतःु ॥ ०१९ ॥
तयोिव ध तोरवें शपथोऽयमभूदा ।मनसोिय िवपलंु ततो वामथोचतःु ॥ ०२० ॥
आवयोरनतृं ाह याथ िज वै ।िवपलु परे लोके या गितः सा भविेदित ॥ ०२१ ॥
एतुा त ु िवपलुो िवषणवदनोऽभवत ।्एवं तीतपााहं कायं पिरहः ॥ ०२२ ॥
िमथनुा िकं मेाृतं पापं यतो गितः ।अिना सव भतूानां कीित तानने मऽे व ै ॥ ०२३ ॥
एवं सियवे िवपलुो राजसम ।अवाखुो िशरा दौ ृतमानः ॥ ०२४ ॥
ततः षडाुषानःै कानराजतःै ।अपयीमानाै लोभहषा ितांथा ॥ ०२५ ॥
कुव तः शपथं तं व ै यः कृतो िमथनुने व ै ।िवपलंु व ै समिुय तऽेिप वामथावुन ् ॥ ०२६ ॥
२२६ दानधम पव
यो लोभमाायााकं िवषमं कत ुमुहते ।्िवपलु परे लोके या गितामवायुात ् ॥ ०२७ ॥
एतुा त ु िवपलुो नापयमसरम ।्जभिृत कौर कृतपवू मथानः ॥ ०२८ ॥
स दौ तदा राजावििरवािहतः ।दमानने मनसा शापं ुा तथािवधम ् ॥ ०२९ ॥
त िचयतात बो िदनिनशा ययःु ।इदमासीनिस च ा रणकािरतम ् ॥ ०३० ॥
लणं लणनेवै वदनं वदनने च ।िवधाय न मया चों समतेरुोदा ॥ ०३१ ॥
एतदािन कौर ृतं िवपलुदा ।अमत महाभाग तथा त न सशंयः ॥ ०३२ ॥
स चां नगरीमे पुािण गरुवे ददौ ।पजूयामास च गंु िविधव गुियः ॥ ०३३ ॥
अाय ०४३भी उवाच ॥
तमागतमिभे िशं वामथावीत ।्दवेशमा महातजेा यणु नरािधप ॥ ००१ ॥
अाय ०४३ २२७
दवेशमवाच ॥
िकं त े िवपलु ं व ै ति महावन े ।त े ा जानि िनपणु आा च िचरवे च ॥ ००२ ॥
िवपलु उवाच ॥
ष िमथनु ं िकं ते च ते पुषा िवभो ।य े मां जानि तने तां मे वुमहिस ॥ ००३ ॥
दवेशमवाच ॥
यै तिथनु ं होरां िह िवि तत ।्चविरवतत ते जानाित ृतम ् ॥ ००४ ॥
ये च त े पुषा िव अदैि वत ।्ऋतूंानिभजानीिह त े त े जानि ृतम ् ॥ ००५ ॥
न मां कििजानीत इित कृा न िवसते ।्नरो रहिस पापाा पापकं कम व ै िज ॥ ००६ ॥
कुवा णं िह नरं कम पापं रहिस सवदा ।पयि ऋतवािप तथा िदनिनशऽेतु ॥ ००७ ॥
ते ां हष ितं ा गरुोः कमा िनवदेकम ।्ारयथा ाे यथा तुवावान ् ॥ ००८ ॥
अहोरां िवजानाित ऋतवािप िनशः ।पुष े पापकं कम शभुं वा शभुकम णः ॥ ००९ ॥
२२८ दानधम पव
तया मम यमिभचारायाकम ।्नाातिमित जानेामाथा िज ॥ ०१० ॥
ते चवै िह भवयेु े लोकाः पापकृतो यथा ।कृा नाचतः कम मम य या कृतम ् ॥ ०११ ॥
तथा शा च वृ ा रित ुं मदा िज ।न च ं कृतवाििदागः ीतोऽि तने त े ॥ ०१२ ॥
यिद हं ा वृ मां िजसम ।शपयें ामहं ोधा मऽेाि िवचारणा ॥ ०१३ ॥
सि पुष े नाय ः प ुसंां सोऽथ पुलः ।अथा रतः शापोऽभिवे गित सा ॥ ०१४ ॥
रिता सा या पु मम चािप िनविेदता ।अहं त े ीितमांात ि ग गिमिस ॥ ०१५ ॥
भी उवाच ॥
इुा िवपलंु ीतो दवेशमा महानिृषः ।ममुोद ग मााय सहभाय ः सिशकः ॥ ०१६ ॥
इदमाातवांािप ममाानं महामिुनः ।माक डयेः परुा राजाकूले कथारे ॥ ०१७ ॥
तावीिम पाथ ा ियः सवा ः सदवै च ।उभयं यते तास ु सततं सासाध ु च ॥ ०१८ ॥
ियः साो महाभागाः समंता लोकमातरः ।धारयि मह राजिमां सवनकाननाम ् ॥ ०१९ ॥
िववाहधमा ः २२९
असाािप वृ ाः कुलः पापिनयाः ।िवयेा लणै ःै गासहजनैृ प ॥ ०२० ॥
एवमतेास ु रा व ै शा कत ु महािभः ।अथा राजशा ल न शा रित ुं ियः ॥ ०२१ ॥
एता िह मनजुा तीाीपरामाः ।नासामि ियो नाम मथैनु े समे निृभः ॥ ०२२ ॥
एताः कृा काया कृता भरतष भ ।न चकैिमतेाः पुष े पाडुनन ॥ ०२३ ॥
नास ुहेो निृभः काय थवैेा जनेर ।खदेमााय भुीत धम मााय चवै िह ॥ ०२४ ॥
िवहतेाथा कुव रः कौरवनन ।सवथा राजशा ल यिुः सव पूत े ॥ ०२५ ॥
तनेकेैन त ु रा व ै िवपलेुन कृता ियाः ।नाः शो नलृोकेऽिित ुं नपृ योिषतः ॥ ०२६ ॥
िववाहधमा ः
अाय ०४४यिुधिर उवाच ॥
२३० दानधम पव
यलंू सवधमा णां जन गहृ च ।िपतदृवेाितथीनां च ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अयं िह सव धमा णां धम ितमो मतः ।कीशाय दयेा ािेत वसधुािधप ॥ ००२ ॥
शीलवृ े समााय िवां योिन ं च कम च ।अिरवे दाता का गणुवत े वरे ॥ ००३ ॥
ाणानां सतामषे धम िनं यिुधिर ॥ ००३ ॥
आवामावहदेवें यो दादनकूुलतः ।िशानां ियाणां च धम एष सनातनः ॥ ००४ ॥
आािभतेमुृ कािभते एव यः ।अिभतेा च या य तै दयेा यिुधिर ॥ ००५ ॥
गाविमित तं धम ाध म िवदो जनाः ॥ ००५ ॥
धनने बना ीा संलो च बावान ।्असरुाणां नपृतै ं व ै धम माम नीिषणः ॥ ००६ ॥
हा िछा च शीषा िण दतां दत गहृात ।्स हरणं तात रासं धम लणम ् ॥ ००७ ॥
पानां त ु यो धा ावध यिुधिर ।पशैाच आसरुवै न कत ौ कथन ॥ ००८ ॥
अाय ०४४ २३१
ाः ाोऽथ गाव एत े धा नरष भ ।पथृवा यिद वा िमाः कत ा ना सशंयः ॥ ००९ ॥
ितो भाया ाण े भाय िय त ु ।वैयः जाितं िवते तापं समं भवते ् ॥ ०१० ॥
ाणी त ु भवेेा िया िय तु ।रथ मिप शूा ाेारपरे जनाः ॥ ०११ ॥
अपज शूायां न शसंि साधवः ।शूायां जनयिः ायिी िवधीयते ॥ ०१२ ॥
िशंष दशवषा भाया िवते निकाम ।्एकिवशंितवष वा सवषा मवायुात ् ॥ ०१३ ॥
याु न भवेाता िपता वा भरतष भ ।नोपयते तां जात ु पिुकाधिम णी िह सा ॥ ०१४ ॥
ीिण वषा यदुीते का ऋतमुती सती ।चतथु थ संा ेयं भता रमज यते ् ॥ ०१५ ॥
जनो हीयत े ता रित भरतष भ ।अतोऽथा वत माना भवेाा जापतःे ॥ ०१६ ॥
असिपडा च या मातरुसगोा च या िपतःु ।इतेामनगुते तं धम मनरुवीत ् ॥ ०१७ ॥
यिुधिर उवाच ॥
शुमने दं ादानीाह चापरः ।बलादः भाषते धनमः दशयते ् ॥ ०१८ ॥
२३२ दानधम पव
पािणहीता ः ा का िपतामह ।तं िजासमानानां चभु वत ु नो भवान ् ॥ ०१९ ॥
भी उवाच ॥
यििम मानुं संानाय कृते ।मवितं त मषृावादु पातकः ॥ ०२० ॥
भाया पिृगाचाया ः िशोपााय एव च ।मषृोे दडमहि नेारपरे जनाः ॥ ०२१ ॥
न कामने सवंादं मनरुवें शसंित ।अयशमध च यषृा धम कोपनम ् ॥ ०२२ ॥
नकैादोष एकिंान ं नोपलते ।धम तो यां यि यां च ीणि भारत ॥ ०२३ ॥
बिुभः समनुातो महोमौ योजयते ।्तथा िसि ते मा नादायाः कथन ॥ ०२४ ॥
य मसमयो भाया पोिम थः कृतः ।तमवेाग रीयासं ं यासौ ाितिभः कृतः ॥ ०२५ ॥
दवेदां पितभा या विे धम शासनात ।्सा दवै मानषु वाचमनतृां पय ुदित ॥ ०२६ ॥
यिुधिर उवाच ॥
कायां ाशुायां ायांदेाजेरः ।धम कामाथ सपंो वामानतृं न वा ॥ ०२७ ॥
अाय ०४४ २३३
तिभुयतो दोष े कुव ेयः समाचरते ।्अयं नः सव धमा णां धम ितमो मतः ॥ ०२८ ॥
तं िजासमानानां चभु वत ु नो भवान ।्तदतेवमाच न िह तृािम कताम ् ॥ ०२९ ॥
भी उवाच ॥
न व ै िनाकरं शंु ाासीने नातम ।्न िह शुपराः सः कां ददित किहिचत ् ॥ ०३० ॥
अगै ुणैपतें त ु शंु याचि बावाः ।अला वहिेत यो दादनकूुलतः ॥ ०३१ ॥
त तां च ददावे न शंु िवयो न सः ।ितगृ भवेयेमषे धम ः सनातनः ॥ ०३२ ॥
दाािम भवते कािमित पवू नभािषतम ।्य े चवैाय च नाय चावयं वदतु ॥ ०३३ ॥
तादा हणााणयेा चयि पररम ।्कावरः परुा दो मििरित नः तुम ् ॥ ०३४ ॥
नािनाय दाता का इिृषचोिदतम ।्तलंू काममलू जनिेत मे मितः ॥ ०३५ ॥
समी च बोषावंासाििषाणयोः ।यथा िनाकरं शंु न जाासीथा ण ु ॥ ०३६ ॥
अहं िविचवीया य े के समदुावहम ।्
२३४ दानधम पव
िजा च मागधावा ाशीनथ च कोसलान ् ॥ ०३७ ॥
गहृीतपािणरकेासीाशुापराभवत ् ॥ ०३७ ॥
पाणौ गहृीता तवै िवसृा इित मे िपता ।अवीिदतरां कामावह त ु कौरवः ॥ ०३८ ॥
अामनपु शमानः िपतवु चः ।अतीव धमा िपतमुऽिधकाभवत ् ॥ ०३९ ॥
ततोऽहमवुं राजाचारेिुरदं वचः ।आचारं ततो वेिुमामीित पनुः पनुः ॥ ०४० ॥
ततो मयवैमेु त ु वाे धम भतृां वरः ।िपता मम महाराज बाीको वामवीत ् ॥ ०४१ ॥
यिद वः शुतो िना न पािणहणं तथा ।लाजारमपुासीत ाशुा पितं वतृम ् ॥ ०४२ ॥
न िह धम िवदः ाः माणं वातः तृम ।्यषेां व ै शुतो िना न पािणहणाथा ॥ ०४३ ॥
िसं भािषतं दान े तषेां सनं पनुः ।य े मे यं शंु न त े धम िवदो जनाः ॥ ०४४ ॥
न चतैेः दाता न वोढा तथािवधा ।न वे भाया ेता न िवेया कथन ॥ ०४५ ॥
ये च ीणि दासीवे च िवीणते जनाः ।भवेषेां तथा िना ानां पापचतेसाम ् ॥ ०४६ ॥
अाय ०४४ २३५
अिम सवं पय पृ वै जनाः ।कायाः ाशुायाः शुदः शमं गतः ॥ ०४७ ॥
पािणहीता चाः ाद नो धम सशंयः ।तिछि महाा ं िह व ै ासमंतः ॥ ०४८ ॥
तं िजासमानानां चभु वत ु नो भवान ् ॥ ०४८ ॥
तानवें वुतः सवा वाामवीत ।्यें त दयेा ाा काया िवचारणा ॥ ०४९ ॥
कुव त े जीवतोऽवें मतृ े नवैाि सशंयः ॥ ०४९ ॥
दवेरं िवशेा तेािप महपः ।तमवेानुता भूा पािणाह नाम सा ॥ ०५० ॥
िलखवे त ु केषािदपरषेां शनरैिप ।इित य े सवंद त एतं िनयं िवः ॥ ०५१ ॥
तािणहणावू मुरं य वत त े ।सव मलमं व ै मषृावादु पातकः ॥ ०५२ ॥
पािणहणमाणां िना ामे पदे ।पािणाह भाया ा चािः दीयत े ॥ ०५३ ॥
अनकूुलामनवुशंां ाा दामपुािकाम ।्पिर यथाायं भाया िविेजोमः ॥ ०५४ ॥
२३६ दानधम पव
अाय ०४५यिुधिर उवाच ॥
कायाः ाशुायाः पितेाि कन ।त का ितपिः ाे िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
यापुकािर ितपा तदा भवते ।्अथ चेाहरें ीता शुद सा ।ताथऽपमीहते यने ायने शुयात ् ॥ ००३ ॥
न ता मवाय किुवत िकन ।यं वतृिेत सािवी िपा व ै पत ।ताे शसंि धमा नतेरे जनाः ॥ ००५ ॥
एत ु नापरे चुन परे जात ु साधवः ।साधनूां पनुराचारो गरीयो धम लणम ् ॥ ००६ ॥
अिवे करणे सुतवुा मवीत ।्ना िवदहेराज जनक महानः ॥ ००७ ॥
असदाचिरत े माग कथं ादनकुीत नम ।्अनुः सशंयो वा सतामतेपालभते ् ॥ ००८ ॥
असदवे िह धम मादो धम आसरुः ।नानशुुमु जातेािममां पवूष ु जस ु ॥ ००९ ॥
भाया पोिह सबंः ीप ुसंोु एव सः ।रितः साधारणो धम इित चाह स पािथ वः ॥ ०१० ॥
अाय ०४५ २३७
यिुधिर उवाच ॥
अथ केन माणने प ुसंामादीयत े धनम ।्पुवि िपतु का भिवतमुहित ॥ ०११ ॥
भी उवाच ॥
यथवैाा तथा पुः पुणे िहता समा ।तामािन ितां कथमो धनं हरते ् ॥ ०१२ ॥
मातु यौतकं याुमारीभाग एव सः ।दौिह एव वा िरमपु िपतहुरते ् ॥ ०१३ ॥
ददाित िह स िपडं व ै िपतमुा तामह च ।पुदौिहयोनह िवशषेो धम तः तृः ॥ ०१४ ॥
अ जातया सा िह जया पु ईहत े ।िहता जातने पुणेािप िविशते ॥ ०१५ ॥
दौिहकेण धमण ना पयािम कारणम ।्िवीतास ु च य े पुा भवि िपतरुवे त े ॥ ०१६ ॥
असयूवधिम ाः परादाियनः शठाः ।आसरुादिधसभंतूा धमा िषमवृयः ॥ ०१७ ॥
अ गाथा यमोीताः कीत यि परुािवदः ।धम ा धम शाषे ु िनबा धम सतेषु ु ॥ ०१८ ॥
यो मनुः कं पुं िवीय धनिमित ।कां वा जीिवताथा य यः शेुन यित ॥ ०१९ ॥
२३८ दानधम पव
सावरे महाघोरे िनरय े कालसाय े ।दें मूं परुीषं च तिते उपातु े ॥ ०२० ॥
आष गोिमथनु ं शंु केिचदामृ षवै तत ।्अं वा ब वा राजियावदवे सः ॥ ०२१ ॥
याचिरतः कैिषै धम ः कथन ।अषेामिप ये लोभतः संवृयः ॥ ०२२ ॥
वयां कुमार िविहतां य े च तामपुभुत े ।एत े पाप कता रमऽेथ शरेत े ॥ ०२३ ॥
अोऽथ न िवेयो मनुः िकं पनुः जाः ।अधममलूिैह धननै तरैथऽि कन ॥ ०२४ ॥
अाय ०४६भी उवाच ॥
ाचतेस वचनं कीत यि परुािवदः ।याः िकिाददत े ातयो न स िवयः ॥ ००१ ॥
अहणं तुमारीणामानशृंतमं च तत ।्सव च ितदयें ााय ै तदशषेतः ॥ ००२ ॥
िपतिृभा तिृभवै शरुरैथ दवेरःै ।पूा लालियता बकाणमीिुभः ॥ ००३ ॥
अाय ०४६ २३९
यिद व ै ी न रोचते पमुासं ं न मोदयते ।्अमोदनानुः प ुसंः जनं न वध त े ॥ ००४ ॥
पूा लालियता ियो िनं जनािधप ।अपिूजता यतैाः सवा ाफलाः ियाः ॥ ००५ ॥
तदवै तुलं नाि यदा शोचि जामयः ॥ ००५ ॥
जामीशािन गहेािन िनकृानीव कृया ।नवै भाि न वध े िया हीनािन पािथ व ॥ ००६ ॥
ियः प ुसंां पिरददे मनिुज गिमषिुदवम ।्अबलाः कौपीनाः सुदः सिजवः ॥ ००७ ॥
ईवो मानकामा चडा असुदोऽबधुाः ।ियो माननमहि ता मानयत मानवाः ॥ ००८ ॥
ीयो िह वो धम रितभोगा केवलाः ।पिरचया संारादाया भव ु वः ॥ ००९ ॥
उादनमप जात पिरपालनम ।्ीथ लोकयाा च पयत ीिनबनम ् ॥ ०१० ॥
समंामानातैािभः सव काया यवाथ ।िवदहेराजिहता चा ोकमगायत ॥ ०११ ॥
नाि यः ियः कि ां नोपवासकम ।्धम ु भतृ शुषूा तया ग जयतु ॥ ०१२ ॥
िपता रित कौमारे भता रित यौवन े ।
२४० दानधम पव
पुा ुिवरीभावे न ी ातमहित ॥ ०१३ ॥
िय एताः ियो नाम साया भिूतिमता ।लािलता िनगहृीता च ी ीभ वित भारत ॥ ०१४ ॥
िरिवभागः
अाय ०४७यिुधिर उवाच ॥
सवशािवधान राजधमा थ िवम ।अतीव सशंयेा भवाै िथतः ितौ ॥ ००१ ॥
कि ुसशंयो मऽेि ते िूह िपतामह ।अामापिद कायामं पृाम कं वयम ् ॥ ००२ ॥
यथा नरणे कत ं य धमः सनातनः ।एतव महाबाहो भवााातमुहित ॥ ००३ ॥
चतो िविहता भाया ाण िपतामह ।ाणी िया वैया शूा च रितिमतः ॥ ००४ ॥
त जातषे ु पुषे ु सवा सां कुसम ।आनपुूण कषेां िपं दायामहित ॥ ००५ ॥
केन वा िकं ततो हाय िपतिृवाितामह ।
अाय ०४७ २४१
एतिदािम किथतं िवभागषे ु यः तृः ॥ ००६ ॥
भी उवाच ॥
ाणः ियो वैययो वणा िजातयः ।एतषे ु िविहतो धम ाण यिुधिर ॥ ००७ ॥
वषैादथ वा लोभाामाािप परंतप ।ाण भवेा न त ु ातः तृा ॥ ००८ ॥
शूां शयनमारो ाणः पीिडतो भवते ।्ायिीयते चािप िविधने हतेनुा ॥ ००९ ॥
त जातेपषे ु िगणुं ािुधिर ।अते िनयमं िव े संवािम भारत ॥ ०१० ॥
लयो गोवषृो यान ं यधानतमं भवते ।्ायारेु एकाशंं व ै िपतधु नात ् ॥ ०११ ॥
शषें त ु दशधा काय ाणं यिुधिर ।त तनेवै हत ाारऽशाः िपतधु नात ् ॥ ०१२ ॥
ियाया ु यः पुो ाणः सोऽसशंयः ।स त ु मातिृवशषेणे ीनशंात ुमहित ॥ ०१३ ॥
वण ततृीय े जातु वैयायां ाणादिप ।िरंशने हत ो ाणािुधिर ॥ ०१४ ॥
शूायां ाणाातो िनादयेधनः तृः ।अं वािप दातं शूापुाय भारत ॥ ०१५ ॥
२४२ दानधम पव
दशधा िवभ धनषै भवेमः ।सवणा स ु त ु जातानां समाागाकयते ् ॥ ०१६ ॥
अाणं त ु मे शूापुमनपैणुात ।्िष ु वणष ुजातो िह ाणााणो भवते ् ॥ ०१७ ॥
तृा वणा चारः पमो नािधगते ।हरे ु दशमं भागं शूापुः िपतधु नात ् ॥ ०१८ ॥
त ु दं हरिेा नादं हत ुमहित ।अवयं िह धनं दयें शूापुाय भारत ॥ ०१९ ॥
आनशृंं परो धम इित तै दीयत े ।य त समुो गणुायवैोपकते ॥ ०२० ॥
यिद वाकेपुः ादपुो यिद वा भवते ।्नािधकं दशमााापुाय भारत ॥ ०२१ ॥
वैािष कादा भादिधकं ािज तु ।यजते तने णे न वथृा साधयेनम ् ॥ ०२२ ॥
िसाहपरो दायः ियो दयेो धन वै ।त भा धन ं दं नादं भोुमहित ॥ ०२३ ॥
ीणां त ु पितदायामपुभोगफलं तृम ।्नापहारं ियः कुय ुः पितिवाथन ॥ ०२४ ॥
ियाु यविें िपा दं यिुधिर ।ायारेा यथा पुथा िह सा ॥ ०२५ ॥
सा िह पुसमा राजििहता कुनन ॥ ०२५ ॥
अाय ०४७ २४३
एवमतेमिुं धमष ु भरतष भ ।एतममनुृ न वथृा साधयेनम ् ॥ ०२६ ॥
यिुधिर उवाच ॥
शूायां ाणाातो यदयेधनः तृः ।केन ितिवशषेणे दशमोऽ दीयते ॥ ०२७ ॥
ायां ाणाातो ाणः ा सशंयः ।ियायां तथवै ाैयायामिप चवै िह ॥ ०२८ ॥
काे िवषमं भागं भजरेपृसम ।यदा सव यो वणा योा ाणा इित ॥ ०२९ ॥
भी उवाच ॥
दारा इुते लोके नाकेैन परंतप ।ोेन चकैनाायं िवशषेः समुहावते ् ॥ ०३० ॥
ितः कृा परुो भाया ः पािते ाणीम ।्सा ेा सा च पूा ाा च ताो गरीयसी ॥ ०३१ ॥
ानं साधनं भत ुद धावनमनम ।्हं कं च यामयंु भवेहृे ॥ ०३२ ॥
न तां जात ु ितामा तत ुमहित ।ाणी वे तुया ाण यिुधिर ॥ ०३३ ॥
अं पान ं च मां च वासांाभरणािन च ।ाय ै तािन दयेािन भत ुः सा िह गरीयसी ॥ ०३४ ॥
२४४ दानधम पव
मननुािभिहतं शां यािप कुनन ।ताषे महाराज ो धम ः सनातनः ॥ ०३५ ॥
अथ चदेथा कुया िद कामािुधिर ।यथा ाणचडालः पवू थवै सः ॥ ०३६ ॥
ायाः सशः पुः ियाया यो भवते ।्राजिशषेो ना वणयोभयोरिप ॥ ०३७ ॥
न त ु जाा समा लोके ायाः िया भवते ।्ायाः थमः पुो भयूाााजसम ॥ ०३८ ॥
भयूोऽिप भयूसा हाय िपतिृवािुधिर ॥ ०३८ ॥
यथा न सशी जात ु ायाः िया भवते ।्ियायाथा वैया न जात ु सशी भवते ् ॥ ०३९ ॥
ी रां च कोश ियाणां यिुधिर ।िविहतं यते राजागराा च मिेदनी ॥ ०४० ॥
ियो िह धमण ियं ाोित भयूसीम ।्राजा दडधरो राजा ना ियात ् ॥ ०४१ ॥
ाणा िह महाभागा दवेानामिप दवेताः ।तषे ु राजा वतत पजूया िविधपवू कम ् ॥ ०४२ ॥
णीतमिृषिभा ा धम शातमयम ।्मानाः धमण ियो रित जाः ॥ ०४३ ॥
दिुभियमाणं च धनं दारा सवशः ।
अाय ०४७ २४५
सवषामवे वणा नां ाता भवित पािथ वः ॥ ०४४ ॥
भयूााियापुो वैयापुा सशंयः ।भयूनेािप हत ं िपतिृवािुधिर ॥ ०४५ ॥
यिुधिर उवाच ॥
उं ते िविधवाजाणे िपतामह ।इतरषेां त ु वणा नां कथं िविनयमो भवते ् ॥ ०४६ ॥
भी उवाच ॥
ियािप भाय े िविहत े कुनन ।ततृीया च भवेा न त ु ातः तृा ॥ ०४७ ॥
एष एव मो िह ाियाणां यिुधिर ।अधा त ु भवेाय ियं यिुधिर ॥ ०४८ ॥
ियाया हरेुतरुऽशाितधु नात ।्युावहािरकं य िपतःु ा हरे तत ् ॥ ०४९ ॥
वैयापु ु भागांीशूापुथामम ।्सोऽिप दं हरिेा नादं हत ुमहित ॥ ०५० ॥
एकैव िह भवेाया वैय कुनन ।ितीया वा भवेा न त ु ातः तृा ॥ ०५१ ॥
वैय वत मान वैयायां भरतष भ ।शूायां चवै कौये तयोिव िनयमः तृः ॥ ०५२ ॥
पधा त ु भवेाय वैयं भरतष भ ।
२४६ दानधम पव
तयोरपे वािम िवभागं च जनािधप ॥ ०५३ ॥
वैयापुणे हत ाारऽशाः िपतधु नात ।्पमु भवेागः शूापुाय भारत ॥ ०५४ ॥
सोऽिप दं हरिेा नादं हत ुमहित ।ििभव णथा जातः शूो दयेधनो भवते ् ॥ ०५५ ॥
शूावणव भाया नाा कथन ।शू समभागः ािद पुशतं भवते ् ॥ ०५६ ॥
जातानां समवणा स ु पुाणामिवशषेतः ।सवषामवे वणा नां समभागो धन ेतृः ॥ ०५७ ॥
े भागो ेः ादकेाशंो यः धानतः ।एष दायिविधः पाथ पवू मुः यभंवुा ॥ ०५८ ॥
समवणा स ु जातानां िवशषेोऽपरो नपृ ।िववाहवशैेकृतः पवू ः पवू िविशते ॥ ०५९ ॥
हरेेः धानाशंमकंे तुासतुेिप ।ममो ममं चवै कनीयां ु कनीयसम ् ॥ ०६० ॥
एवं जाितष ु सवा स ु सवणा ः ेतां गताः ।महिष रिप चतैै मारीचः कायपोऽवीत ् ॥ ०६१ ॥
वण सकंरः २४७
वण सकंरः
अाय ०४८यिुधिर उवाच ॥
अथा याा कामाा वणा नां वािनयात ।्अानाािप वणा नां जायत े वण सरः ॥ ००१ ॥
तषेामतेने िविधना जातानां वण सरे ।को धम ः कािन कमा िण ते िूह िपतामह ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
चातवु य कमा िण चातवु य च केवलम ।्असजृ ह याथ पवू मवे जापितः ॥ ००३ ॥
भाया तो िव योराा जायते ।आनपुूा योहनौ मातजृाौ सयूतः ॥ ००४ ॥
परं शवााणषै पुः ; शूापुं पारशवं तमाः ।शुषूकः कुल सा ;ं चािरं िनमथो न जात ्॥ ००५ ॥
सवा नपुायानिप संधाय ; समुरे कुल तमु ।्ेो यवीयानिप यो िज ; शुषूवाानपरायणः ात ् ॥ ००६ ॥
ितः ियसबंायोराा जायते ।हीनवण तृीयायां शू उ इित तृः ॥ ००७ ॥
े चािप भाय वैय योराा जायते ।शूा शू चाकेा शूमवे जायते ॥ ००८ ॥
२४८ दानधम पव
अतो िविशधमो गुदारधष कः ।बां वण जनयित चातवु य िवगिहतम ् ॥ ००९ ॥
अयां ियो ां सतूं ोमियापरम ।्वैयो वदैहेकं चािप मौमपविज तम ् ॥ ०१० ॥
शूडालमुं वं बावािसनम ।्ायां संजाय इते े कुलपासंनाः ॥ ०११ ॥
एते मितमतां े वण सरजाः भो ॥ ०११ ॥
बी त ु जायत े वैयाागधो वाजीवनः ।शूािषादो मः ियायां ितमात ् ॥ ०१२ ॥
शूादायोगवािप वैयायां ामधिम णः ।ाणरैिताा स वनजीवनः ॥ ०१३ ॥
एतऽेिप सशं वण जनयि योिनष ु ।मातजृाां सयूे वरा हीनयोिनष ु ॥ ०१४ ॥
यथा चतषु ु वणष ु योराा जायते ।आनया ु जाये तथा बााः धानतः ॥ ०१५ ॥
ते चािप सशं वण जनयि योिनष ु ।परर वत ो जनयि िवगिहतान ् ॥ ०१६ ॥
यथा च शूो ायां ज ुं बां सयूत े ।एवं बातरााातवु या सयूत े ॥ ०१७ ॥
ितलोमं त ु वत ो बााातरं पनुः ।
अाय ०४८ २४९
हीना हीनासयूे वणा ः पदशवै त े ॥ ०१८ ॥
अगागमनावै वत त े वण सरः ।ाानाम जाये सरैा मागधषे ु च ॥ ०१९ ॥
साधनोपचारमदासं दासजीवनम ् ॥ ०१९ ॥
अतायोगवं सतू े वागरुावनजीवनम ।्मरैयेकं च वदैहेः संसतूऽेथ माधकुम ् ॥ ०२० ॥
िनषादो मुरं सतू े दाशं नावोपजीिवनम ।्मतृपं चािप चडालः पाकमितकुितम ् ॥ ०२१ ॥
चतरुो मागधी सतू े ूराायोपजीिवनः ।मासंाकरं सदूं सौगिमित सितम ् ॥ ०२२ ॥
वदैहेका पािपं ूरं भायपजीिवनम ।्िनषादानाभं च खरयानयाियनम ् ॥ ०२३ ॥
चडालाुसं चािप खरागजभोिजनम ।्मतृचलेितं िभभाजनभोिजनम ् ॥ ०२४ ॥
आयोगवीष ुजाये हीनवणा स ु त े यः ।ुो वदैहेकादो बिहा मितयः ॥ ०२५ ॥
कारावरो िनषाां त ु चम काराजायते ।चडालााडुसौपाकारवहारवान ् ॥ ०२६ ॥
आिहिडको िनषादने वदैेां संजायत े ।चडालेन त ु सौपाको मौसमविृमान ् ॥ ०२७ ॥
२५० दानधम पव
िनषादी चािप चडालाुमावसाियनम ।्मशानगोचरं सतू े बारैिप बिहृतम ् ॥ ०२८ ॥
इतेाः सरे जाः िपतमृातृितमात ।्ा वा काशा वा विेदताः कमिभः ॥ ०२९ ॥
चतणुा मवे वणा नां धम ना िवते ।वणा नां धम हीनषे ु सा नाीह किचत ् ॥ ०३० ॥
ययोपसपंयै साधबुिहृतःै ।बाा बाै ु जाये यथाविृ यथायम ् ॥ ०३१ ॥
चतुथमशानािन शलैांाानतीन ।्युे चालारांथोपकरणािन च ॥ ०३२ ॥
गोाणाथ साहां कुवा णा व ै न सशंयः ।आनशृंमनुोशः सवामथ मा ॥ ०३३ ॥
शरीरःै पिराणं बाानां िसिकारकम ।्मनजुा भवित त मे नाि सशंयः ॥ ०३४ ॥
यथोपदशें पिरकीित तास ु; नरः जायते िवचाय बिुमान ।्िवहीनयोिनिह सतुोऽवसादय े ;ितीष माणं सिलले यथोपलम ् ॥ ०३५ ॥
अिवासंमलं लोके िवासंमिप वा पनुः ।नये ुथं नाय ः कामोधवशानगुम ् ॥ ०३६ ॥
भाववै नारीणां नराणािमह षणम ।्इथ न से मदास ु िवपितः ॥ ०३७ ॥
यिुधिर उवाच ॥
अाय ०४८ २५१
वणा पतेमिवातं नरं कषयोिनजम ।्आयपिमवानाय कथं िवामहे नपृ ॥ ०३८ ॥
भी उवाच ॥
योिनसष े जातं नानाचारसमािहतम ।्कम िभः सनाचीणिव येा योिनशुता ॥ ०३९ ॥
अनाय मनाचारः ूरं िनियाता ।पुषं यीह लोके कषयोिनजम ् ॥ ०४० ॥
िपं वा भजते शीलं मातजृं वा तथोभयम ।्न कथन सीण ः कृितं ां िनयित ॥ ०४१ ॥
यथवै सशो प े मातािपोिह जायत े ।ािैथा योिन ं पुषः ां िनयित ॥ ०४२ ॥
कुलोतिस सछं े य ाोिनसरः ।संयवे तीलं नरोऽमिप वा ब ॥ ०४३ ॥
आयपसमाचारं चरं कृतके पिथ ।वणमवण वा शीलं शाि िनये ॥ ०४४ ॥
नानावृषे ु भतूषे ु नानाकम रतषे ु च ।जवृसमं लोके सिुं न िवरते ॥ ०४५ ॥
शरीरिमह सने नर पिरकृते ।ेमावरं सं तुसं मोदत े ॥ ०४६ ॥
ायासंमिप शीलेन िवहीन ं नवै पजूयते ।्
२५२ दानधम पव
अिप शंू त ु सृं धम मिभपजूयते ् ॥ ०४७ ॥
आानमााित िह कम िभन रः ; शीलचािरकृतःै शभुाशभुःै ।नमाकुलं तथा नरः ; पनुः काशं कुत े कमिभः ॥ ०४८ ॥
योिनतेास ु सवा स ु सीणा ितरास ु च ।याानं न जनयेधुाः पिरवज यते ् ॥ ०४९ ॥
पुिणिधः
अाय ०४९यिुधिर उवाच ॥
िूह पुाुे वणा नां ं पथृथृक ् ।कीयां कीशाािप पुाः क च के च ते ॥ ००१ ॥
िववादाः सबुशः यूे पुकािरताः ।अ नो मुतां राजशंयं छेमुहिस ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
आा पुु िवयेानरज यः ।िनयुज िवयेः सतुः सतृजथा ॥ ००३ ॥
पितत च भाया यां भा ससुमवतेया ।तथा दकृतौ पुावढू तथापरः ॥ ००४ ॥
अाय ०४९ २५३
षडपसंजाािप कानीनापसदाथा ।इते े त े समााताािजानीिह भारत ॥ ००५ ॥
यिुधिर उवाच ॥
षडपसंजाः के ःु के वापसदाथा ।एतव यथातं ाात ुं म े महिस ॥ ००६ ॥
भी उवाच ॥
िष ु वणष ु य े पुा ाण यिुधिर ।वण यो योः ातां यौ राज भारत ॥ ००७ ॥
एको िवण एवाथ तथावैोपलितः ।षडपसंजाे िह तथवैापसदाणु ॥ ००८ ॥
चडालो ावनेौ च ायां ियास ु च ।वैयायां चवै शू लऽेपसदायः ॥ ००९ ॥
मागधो वामकवै ौ वैयोपलितौ ।ायां ियायां च ियकै एव त ु ॥ ०१० ॥
ायां लते सतू इतेऽेपसदाः तृाः ।पुरतेो न शं िह िमा कत ु नरािधप ॥ ०११ ॥
यिुधिर उवाच ॥
ेजं केिचदवेाः सतुं केिच ुशुजम ।्तुावतेौ सतुौ क ते िूह िपतामह ॥ ०१२ ॥
२५४ दानधम पव
भी उवाच ॥
रतेजो वा भवेुो वा ेजो भवते ।्अढूः समयं िभेतेदवे िनबोध मे ॥ ०१३ ॥
यिुधिर उवाच ॥
रतेोजं िव व ै पुं ेजागमः कथम ।्अढंू िव व ै पुं िहा च समयं कथम ् ॥ ०१४ ॥
भी उवाच ॥
आजं पुमुा यजेारणारे ।न त कारणं रतेः स ेािमनो भवते ् ॥ ०१५ ॥
पुकामो िह पुाथ यां वणृीत े िवशां पत े ।त ें माणं ा व ै ताजः सतुः ॥ ०१६ ॥
अ ेजः पुो लते भरतष भ ।न ाा शते ह ुं ाोपगतो सौ ॥ ०१७ ॥
कि कृतकः पुः सहादवे लते ।न त रतेः ें वा माणं ािुधिर ॥ ०१८ ॥
यिुधिर उवाच ॥
कीशः कृतकः पुः सहादवे लते ।शंु ें माणं वा य लते भारत ॥ ०१९ ॥
भी उवाच ॥
अाय ०४९ २५५
मातािपतृां संं पिथ यं त ु लयते ।्न चा मातािपतरौ ायते े स िह कृिमः ॥ ०२० ॥
अािमकािमं यिंितलयते ।्सवण ं च पोषते सवण जायते ॥ ०२१ ॥
यिुधिर उवाच ॥
कथम योः संारः क वा कथम ।्दयेा का कथं चिेत ते िूह िपतामह ॥ ०२२ ॥
भी उवाच ॥
आव कुवत संारं ािमवथा ।ो मातािपतृां यः सवण ितपते ।तोवण त कुया ंारमतु ॥ ०२४ ॥
अथ दयेा त ु का ाणन यिुधिर ।संत ु मातगृों च मातवृण िविनये ॥ ०२५ ॥
कानीनाढूजौ चािप िवयेौ पुिकिषौ ।ताविप ािवव सतुौ संाया िवित िनयः ॥ ०२६ ॥
ेजो वापसदो यऽेढूाषे ु चाथ ।आवै युीरंारं ाणादयः ॥ ०२७ ॥
धमशाषे ु वणा नां िनयोऽयं यते ।एते सव माातं िकं भयूः ोतिुमिस ॥ ०२८ ॥
२५६ दानधम पव
वनोपाानम ्
अाय ०५०यिुधिर उवाच ॥
दशन े कीशः हेः सवंास े च िपतामह ।महाभायं गवां चवै ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
ह ते कथियािम परुावृं महातु े ।नष च सवंादं महषवन च ॥ ००२ ॥
परुा महिष वनो भाग वो भरतष भ ।उदवासकृतारो बभवू समुहातः ॥ ००३ ॥
िनह मानं ोधं च हष शोकमवे च ।वषा िण ादश मिुनज लवास े धतृतः ॥ ००४ ॥
आदधवभतूषे ु िवं परमं शभुम ।्जलेचरषे ु सषे ुशीतरिमिरव भःु ॥ ००५ ॥
ाणभुतूः शिुचभू ा दवैतेः ण च ।गायमनुयोम े जलं संिववशे ह ॥ ००६ ॥
गायमनुयोवगं सभुीमं भीमिनःनम ।्ितजाह िशरसा वातवगेसमं जवे ॥ ००७ ॥
गा च यमनुा चवै सिरतानगुायोः ।दिणमिृषं चुन चनै ं पय पीडयन ् ॥ ००८ ॥
अाय ०५० २५७
अजले स सुाप काभतूो महामिुनः ।ततोितो धीमानभवरतष भ ॥ ००९ ॥
जलौकसां स सानां बभवू ियदशनः ।उपािज च तदा मां मानसाः ॥ ०१० ॥
त तासतः कालः समतीतोऽभवहान ् ॥ ०१० ॥
ततः कदािचमये कििंजीिवनः ।तं दशें समपुाजमजुा लहा महातु े ॥ ०११ ॥
िनषादा बहव मोरणिनिताः ।ायता बिलनः शरूाः सिललेिनवित नः ॥ ०१२ ॥
अाययु तं दशें िनिता जालकमिण ॥ ०१२ ॥
जालं च योजयामासिुव शषेणे जनािधप ।मोदकं समासा तदा भरतसम ॥ ०१३ ॥
तते बिभयगःै कैवता मकािणः ।गायमनुयोवा िर जालरैिकरंतः ॥ ०१४ ॥
जालं सिुवततं तषेां नवसूकृतं तथा ।िवारायामसपंं य सिलले मम ् ॥ ०१५ ॥
तते समुहवै बलव सवुित तम ।्कीय सव तः सव जालं चकृिषरे तदा ॥ ०१६ ॥
अभीतपाः संाऽेोवशवित नः ।बबु मां तथाालचािरणः ॥ ०१७ ॥
२५८ दानधम पव
तथा मःै पिरवतृं वनं भगृनुनम ।्आकष महाराज जालेनाथ यया ॥ ०१८ ॥
नदीशवैलिदधां हिरमजुटाधरम ।्लःै शगणगैा ःै कोिैिैरवावतृम ् ॥ ०१९ ॥
तं जालेनोृतं ा त े तदा वदेपारगम ।्सव ालयो दाशाः िशरोिभः ापतिुव ॥ ०२० ॥
पिरखदेपिरासाालाकष णने च ।मा बभवूुा पाः लसष णने च ॥ ०२१ ॥
स मिुनदा ा मानां कदनं कृतम ।्बभवू कृपयािवो िनःसं पनुः पनुः ॥ ०२२ ॥
िनषादा ऊचःु ॥
अानाृतं पापं सादं त नः कु ।करवाम ियं िकं त े तो िूह महामनु े ॥ ०२३ ॥
भी उवाच ॥
इुो ममवनो वामवीत ।्यो मऽे परमः कामं णुं समािहताः ॥ ०२४ ॥
ाणोग िवयं वा मयैा ाहं सह ।सवंासाोहे ंु सिललािुषतािनमान ् ॥ ०२५ ॥
इुाे िनषादा ु सभुशृं भयकिताः ।सव िवषणवदना नषाय वदेयन ् ॥ ०२६ ॥
वननषसवंादः २५९
वननषसवंादः
अाय ०५१भी उवाच ॥
नषु ततः ुा वनं तं तथागतम ।्िरतः ययौ त सहामापरुोिहतः ॥ ००१ ॥
शौचं कृा यथाायं ािलः यतो नपृः ।आानमाचचे च वनाय महान े ॥ ००२ ॥
अचयामास तं चािप त राः परुोिहतः ।सतं महाभागं दवेकं िवशां पत े ॥ ००३ ॥
नष उवाच ॥
करवािण ियं िकं त े ते ाातमुहिस ।सव कता ि भगविप ाुरम ् ॥ ००४ ॥
वन उवाच ॥
मणे महता युाः कैवता मजीिवनः ।मम मूं यैो मानां िवयःै सह ॥ ००५ ॥
नष उवाच ॥
२६० दानधम पव
सहं दीयतां मूं िनषादेः परुोिहत ।िनयाथ भगवतो यथाह भगृनुनः ॥ ००६ ॥
वन उवाच ॥
सहं नाहमहा िम िकं वा ं मसे नपृ ।सशं दीयतां मूं बुा िनयं कु ॥ ००७ ॥
नष उवाच ॥
सहाणां शतं िं िनषादेः दीयताम ।्ादते ु भवेूं िकं वाते भवान ् ॥ ००८ ॥
वन उवाच ॥
नाहं शतसहणे िनमयेः पािथ वष भ ।दीयतां सशं मूममाःै सह िचय ॥ ००९ ॥
नष उवाच ॥
कोिटः दीयतां मूं िनषादेः परुोिहत ।यदतेदिप नौपमतो भयूः दीयताम ् ॥ ०१० ॥
वन उवाच ॥
राजाहा हं कोिटं भयूो वािप महातु े ।सशं दीयतां मूं ाणःै सह िचय ॥ ०११ ॥
नष उवाच ॥
अाय ०५१ २६१
अध रां समं वा िनषादेः दीयताम ।्एतूमहं मे िकं वासे िज ॥ ०१२ ॥
वन उवाच ॥
अध रां समं वा नाहमहा िम पािथ व ।सशं दीयतां मूमिृषिभः सह िचताम ् ॥ ०१३ ॥
भी उवाच ॥
महषव चनं ुा नषो ःखकिशतः ।स िचयामास तदा सहामापरुोिहतः ॥ ०१४ ॥
त ो वनचरः किलूफलाशनः ।नष समीपो गिवजातोऽभविुनः ॥ ०१५ ॥
स समाभा राजानमवीिजसमः ।तोषियाहं िवं यथा तुो भिवित ॥ ०१६ ॥
नाहं िमावचो यूां रैेिप कुतोऽथा ।भवतो यदहं यूां ताय मिवशया ॥ ०१७ ॥
नष उवाच ॥
वीत ु भगवाूं महषः सशं भगृोः ।पिराय मामािषयं च कुलं च मे ॥ ०१८ ॥
हाि भगवाुलैोमिप केवलम ।्िकं पनुमा तपोहीन ं बावीय परायणम ् ॥ ०१९ ॥
अगाधऽेिस म सामा सहिजः ।
२६२ दानधम पव
वो भव महष ं कु मूिविनयम ् ॥ ०२० ॥
भी उवाच ॥
नष वचः ुा गिवजातः तापवान ।्उवाच हष यवा नमााािथ वं च तम ् ॥ ०२१ ॥
अनघया महाराज िजा वण महमाः ।गाव पिृथवीपाल गौमू ं पिरकताम ् ॥ ०२२ ॥
नषु ततः ुा महषव चन ं नपृ ।हषण महता युः सहामापरुोिहतः ॥ ०२३ ॥
अिभग भगृोः पुं वनं सिंशततम ।्इदं ोवाच नपृत े वाचा सतंप यिव ॥ ०२४ ॥
उिोि िवष गवा ीतोऽिस भाग व ।एतूमहं मे तव धम भतृां वर ॥ ०२५ ॥
वन उवाच ॥
उिाषे राजे सीतोऽि तऽेनघ ।गोिभुं न पयािम धनं िकििदहातु ॥ ०२६ ॥
कीत न ं वणं दान ं दश न ं चािप पािथ व ।गवां शते वीर सव पापहरं िशवम ् ॥ ०२७ ॥
गावो लाः सदा मलंू गोष ु पाा न िवते ।अमवे सदा गावो दवेानां परमं हिवः ॥ ०२८ ॥
ाहाकारवषारौ गोष ु िनं ितितौ ।
अाय ०५१ २६३
गावो यणेो व ै तथा य ता मखुम ् ॥ ०२९ ॥
अमतृं यं िदं रि च वहि च ।अमतृायतनं चतैाः सव लोकनमृताः ॥ ०३० ॥
तजेसा वपषुा चवै गावो विसमा भिुव ।गावो िह समुहजेः ािणनां च सखुदाः ॥ ०३१ ॥
िनिवं गोकुलं य ासं मुित िनभ यम ।्िवराजयित तं दशें पाानं चापकष ित ॥ ०३२ ॥
गावः ग सोपान ं गावः गऽिप पिूजताः ।गावः कामघा देो नाििरं तृम ् ॥ ०३३ ॥
इतेोष ु म े ों माहां पािथ वष भ ।गणुकैदशेवचनं शं पारायणं न त ु ॥ ०३४ ॥
िनषादा ऊचःु ॥
दशन ं कथनं चवै सहाािभः कृतं मनु े ।सतां सपदं िमं सादं नः कु भो ॥ ०३५ ॥
हविष सवा िण यथा पुभेु ताशनः ।एवं मिप धमा ुषािः तापवान ् ॥ ०३६ ॥
सादयामहे िववं णता वयम ।्अनुहाथ माकिमयं गौः ितगृताम ् ॥ ०३७ ॥
वन उवाच ॥
कृपण च यमु ुनरेाशीिवष च ।
२६४ दानधम पव
नरं समलंू दहित कमििरव लन ् ॥ ०३८ ॥
ितगृािम वो धने ुं कैवता मुिकिषाः ।िदवं गत व ै िं मजैा लोृतःै सह ॥ ०३९ ॥
भी उवाच ॥
तत सादा े महषभा िवतानः ।िनषादाने वाने सह मिैदवं ययःु ॥ ०४० ॥
ततः स राजा नषो िवितः े धीवरान ।्आरोहमाणािंिदवं मां भरतष भ ॥ ०४१ ॥
ततौ गिवजवै वन भगृूहः ।वराामनुपाां छयामासतनुृ पम ् ॥ ०४२ ॥
ततो राजा महावीय नषः पिृथवीपितः ।परिमवीीतदा भरतसम ॥ ०४३ ॥
ततो जाह धम स िितिमिनभो नपृः ।तथिेत चोिदतः ीतावषृी पजूयत ् ॥ ०४४ ॥
समादीवनतोऽगमामम ।्गिवज महातजेाः मामपदं ययौ ॥ ०४५ ॥
िनषादा िदवं जमु े च मा जनािधप ।नषोऽिप वरं ला िववशे परंु कम ् ॥ ०४६ ॥
एते किथतं तात यां ं पिरपृिस ।दशन े याशः हेः सवंास े च यिुधिर ॥ ०४७ ॥
वनकुिशकसवंादः २६५
महाभायं गवां चवै तथा धम िविनयम ।्िकं भयूः कतां वीर िकं त े िद िववितम ् ॥ ०४८ ॥
वनकुिशकसवंादः
अाय ०५२यिुधिर उवाच ॥
सशंयो मे महाा समुहाागरोपमः ।ते ण ु महाबाहो ुा चाातमुहिस ॥ ००१ ॥
कौतहूलं मे समुहामदं ित भो ।रामं धम भतृां ें ते ाातमुहिस ॥ ००२ ॥
कथमषे समुो रामः सपरामः ।कथं िष वशं े च धमा जायत ॥ ००३ ॥
तद सभंवं राजििखलेनानकुीत य ।कौिशका कथं वशंााै ाणोऽभवत ् ॥ ००४ ॥
अहो भावः समुहानासीै समुहानोः ।राम च नरा िवािम चवै ह ॥ ००५ ॥
कथं पुानित तषेां नृथाभवत ।्एष दोषः सतुािा ते ाातमुहिस ॥ ००६ ॥
२६६ दानधम पव
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्वन च सवंादं कुिशक च भारत ॥ ००७ ॥
एतं दोषं परुा ा भाग ववनदा ।आगािमनं महाबिुः वशंे मिुनपुवः ॥ ००८ ॥
सि मनसा सव गणुदोषबलाबलम ।्दधकुामः कुलं सव कुिशकानां तपोधनः ॥ ००९ ॥
वनमनुा कुिशकं वामवीत ।्विुमा समुा या सह ममानघ ॥ ०१० ॥
कुिशक उवाच ॥
भगवहधमऽयं पिडतिैरह धाय त े ।दानकाले कानामुते च सदा बधुःै ॥ ०११ ॥
य ु तावदितां धम ारं तपोधन ।ताय किरािम तदनुातमुहिस ॥ ०१२ ॥
भी उवाच ॥
अथासनमपुादाय वन महामनुःे ।कुिशको भाय या साध माजगाम यतो मिुनः ॥ ०१३ ॥
गृ राजा भृारं पामैवदेयत ।्कारयामास सवा िया महानः ॥ ०१४ ॥
ततः स राजा वनं मधपुक यथािविध ।
अाय ०५२ २६७
ाहयदो महाा िनयततः ॥ ०१५ ॥
सृ स तथा िविमदं वचनमवीत ।्भगवरवौ ो िूह िकं करवावहे ॥ ०१६ ॥
यिद रां यिद धनं यिद गाः सिंशतत ।यदानािन च तथा िूह सव ददािम त े ॥ ०१७ ॥
इदं गहृिमदं रािमदं धमा सन ं च त े ।राजा मिस शावु भृोऽहं परवांिय ॥ ०१८ ॥
एवमेु ततो वाेवनो भाग वदा ।कुिशकं वुाचदें मदुा परमया यतुः ॥ ०१९ ॥
न रां कामये राज धनं न च योिषतः ।न च गा न च ते दशेा यायूतािमदम ् ॥ ०२० ॥
िनयमं किदारे यवुयोय िद रोचते ।पिरचयऽि याां यवुाामिवशया ॥ ०२१ ॥
एवमेु तदा तने दपंती तौ जहष तःु ।तूां च तमिृषमवेमिित भारत ॥ ०२२ ॥
अथ तं कुिशको ः ावशेयदनुमम ।्गहृोशें तत दशनीयमदशयत ् ॥ ०२३ ॥
इयं शा भगवतो यथाकामिमहोताम ।्यितावहे ीितमाहत ु त े तपोधन ॥ ०२४ ॥
अथ सयूऽितचाम तषेां सवंदतां तथा ।अथिष ोदयामास पानमं तथवै च ॥ ०२५ ॥
२६८ दानधम पव
तमपृतो राजा कुिशकः णतदा ।िकमजातिमं त े िकमपुापयाहम ् ॥ ०२६ ॥
ततः स परया ीा वुाच जनािधपम ।्औपपिकमाहारं यिेत भारत ॥ ०२७ ॥
तचः पजूिया त ु तथेाह स पािथ वः ।यथोपपं चाहारं तै ादानािधपः ॥ ०२८ ॥
ततः स भगवाुा दपंती ाह धम िवत ।्िुमाहं िना बाधत े मािमित भो ॥ ०२९ ॥
ततः शागहंृ ा भगवानिृषसमः ।सिंववशे नरेु सपीकः ितोऽभवत ् ॥ ०३० ॥
न बोोऽि ससंु इवुाचाथ भाग वः ।सवंािहतौ पादौ म े जागत ं च वां िनिश ॥ ०३१ ॥
अिवश कुिशकथेाह स धम िवत ।्न बोधयतां तं च तौ तदा रजनीये ॥ ०३२ ॥
यथादशें महष ु शुषूापरमौ तदा ।बभवूतमु हाराज यतावथ दपंती ॥ ०३३ ॥
ततः स भगवािः समािदय नरािधपम ।्सुापकेैन पान िदवसानकेिवशंितम ् ॥ ०३४ ॥
स त ु राजा िनराहारः सभाय ः कुनन ।पय ुपासत तं वनाराधन े रतः ॥ ०३५ ॥
अाय ०५३ २६९
भाग व ु समुौ यमवे तपोधनः ।अिकिा त ु गहृािाम महातपाः ॥ ०३६ ॥
तमगतां तौ त ु िुधतौ मकिशतौ ।भाया पती मिुनेो न च ताववलोकयत ् ॥ ०३७ ॥
तयोु ेतोरवे भाग वाणां कुलोहः ।अिहतोऽभूाजे ततो राजापतितौ ॥ ०३८ ॥
स मुत समा सह देा महािुतः ।पनुरषेणे यमकरोरमं तदा ॥ ०३९ ॥
अाय ०५३यिुधिर उवाच ॥
तििहत े िव े राजा िकमकरोदा ।भाया चा महाभागा ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अा स महीपालमिृषं सह भाय या ।पिराो िनववतृ े ीिडतो नचतेनः ॥ ००२ ॥
स िवय परु दीनो नाभाषत िकन ।तदवे िचयामास वन िवचिेतम ् ॥ ००३ ॥
अथ शूने मनसा िववशे गहंृ नपृः ।
२७० दानधम पव
ददश शयन े तियानं भगृनुनम ् ॥ ००४ ॥
िवितौ तौ त ु ा तं तदाय िविच च ।दशना च मनुिेव ाौ सबंभवूतःु ॥ ००५ ॥
यथाानं त ु तौ िा भयूं सवंवाहतःु ।अथापरणे पान सुाप स महामिुनः ॥ ००६ ॥
तनेवै च स कालेन बुत वीय वान ।्न च तौ चतःु िकििकारं भयशितौ ॥ ००७ ॥
ितबुु स मिुनौ ोवाच िवशां पत े ।तलैाो दीयतां म े ाऽेहिमित भारत ॥ ००८ ॥
तथिेत तौ ितु िुधतौ मकिशतौ ।शतपाकेन तलेैन महाहणोपततःु ॥ ००९ ॥
ततः सखुासीनमिृषं वायतौ सवंवाहतःु ।न च पया िमाह भाग वः समुहातपाः ॥ ०१० ॥
यदा तौ िनिव कारौ त ु लयामास भाग वः ।तत उाय सहसा ानशालां िववशे ह ॥ ०११ ॥
मवे त ु तासीानीयं पािथ वोिचतम ् ॥ ०११ ॥
असृ त ु तव तवैारधीयत ।स मिुनः पनुरवेाथ नपृतःे पयतदा ॥ ०१२ ॥
नासयूां चतुौ च दपंती भरतष भ ॥ ०१२ ॥
अथ ातः स भगवािहंासनगतः भःु ।
अाय ०५३ २७१
दशयामास कुिशकं सभाय भगृनुनः ॥ ०१३ ॥
संवदनो राजा सभाय ः कुिशको मिुनम ।्िसमिमित ो िनिव कारो वदेयत ् ॥ ०१४ ॥
आनीयतािमित मिुनं चोवाच नरािधपम ।्राजा च समपुाजे तदं सह भाय या ॥ ०१५ ॥
मासंकाराििवधााकािन िविवधािन च ।वसेवारिवकारां पानकािन लघिून च ॥ ०१६ ॥
रसालापपूकािंाोदकानथ षाडवान ।्रसाानाकारां वं च मिुनभोजनम ् ॥ ०१७ ॥
फलािन च िविचािण तथा भोािन भिूरशः ।बदरेदुकामय भातकवटािन च ॥ ०१८ ॥
गहृानां च यों यािप वनवािसनाम ।्सव माहारयामास राजा शापभयानुःे ॥ ०१९ ॥
अथ सवमपुमतवन तत ।्ततः सव समानीय त शासनं मिुनः ॥ ०२० ॥
वःै शभुरैवा भोजनोपरःै सह ।सवमादीपयामास वनो भगृनुनः ॥ ०२१ ॥
न च तौ चतःु कोपं दपंती समुहातौ ।तयोः संेतोरवे पनुरिहतोऽभवत ् ॥ ०२२ ॥
तवै च स राजिष ौ तां रजन तदा ।सभाय वायतः ीमा च तं कोप आिवशत ् ॥ ०२३ ॥
२७२ दानधम पव
िनं सृंतमं त ु िविवधं राजवेमिन ।शयनािन च मुािन पिरषकेा पुलाः ॥ ०२४ ॥
वं च िविवधाकारमभवमपुािज तम ।्न शशाक ततो मुरं वनदा ॥ ०२५ ॥
पनुरवे च िविष ः ोवाच कुिशकं नपृम ।्सभाय मां रथनेाश ु वह य वीहम ् ॥ ०२६ ॥
तथिेत च ाह नपृो िनिव शपोधनम ।्ीडारथोऽु भगवतु साािमको रथः ॥ ०२७ ॥
इुः स मिुनने राा ने तचः ।वनः वुाचदें ः परपरुयम ् ॥ ०२८ ॥
सीकु रथं िं ये साािमको मतः ।सायधुः सपताक सशिः कणयिमान ् ॥ ०२९ ॥
िकिणीशतिनघषो युोमरकनःै ।गदाखिनब परमषेशुताितः ॥ ०३० ॥
ततः स तं तथेुा किया महारथम ।्भाया वाम े धिुर तदा चाानं दिणे तथा ॥ ०३१ ॥
िदं ं वसूं तोदं त चादधत ।्सव मतेतो दा नपृो वामथावीत ् ॥ ०३२ ॥
भगव रथो यात ु वीत ु भगृनुनः ।य विस िवष त याित ते रथः ॥ ०३३ ॥
अाय ०५३ २७३
एवमुु भगवावुाचाथ तं नपृम ।्इतःभिृत यातं पदकं पदकं शनःै ॥ ०३४ ॥
मो मम यथा न ाथा मे छचािरणौ ।सखुं चवैाि वोढो जनः सव पयत ु ॥ ०३५ ॥
नोाय ः पिथकः किेो दााहं वस ु ।ाणे ये कामानथ ियि मां पिथ ॥ ०३६ ॥
सव दााशषेणे धनं रािन चवै िह ।ियतां िनिखलेनतैा िवचारय पािथ व ॥ ०३७ ॥
त तचनं ुा राजा भृानथावीत ।्ययूािुनव दयेमशितःै ॥ ०३८ ॥
ततो रानकेािन ियो युयमजािवकम ।्कृताकृतं च कनकं गजेााचलोपमाः ॥ ०३९ ॥
अग तमिृषं राजामाा सवशः ।हाहाभतूं च तवमासीगरमाित मत ् ॥ ०४० ॥
तौ तीाणे सहसा तोदने चोिदतौ ।पृ े िवौ कटे चवै िनिव कारौ तमहूतःु ॥ ०४१ ॥
वपेमानौ िवराहारौ पाशाकिशतौ ।कथिहतवुरौ दपंती तं रथोमम ् ॥ ०४२ ॥
बशो भशृिवौ तौ रमाणौ तोवम ।्दशात े महाराज पिुतािवव िकंशकुौ ॥ ०४३ ॥
तौ ा पौरवग ु भशृं शोकपरायणः ।
२७४ दानधम पव
अिभशापभयाो न च िकिवाच ह ॥ ०४४ ॥
शावुव पयं तपसो बलम ।्ुा अिप मिुनें वीित ुं नवै शुमः ॥ ०४५ ॥
अहो भगवतो वीय महषभा िवतानः ।राािप सभाय धयै पयत याशम ् ॥ ०४६ ॥
ााविप िह कृेण रथमतें समहूतःु ।न चतैयोिव कारं व ै ददश भगृनुनः ॥ ०४७ ॥
भी उवाच ॥
ततः स िनिव कारौ तौ ा भगृकुुलोहः ।वस ु िवाणयामास यथा वैवणथा ॥ ०४८ ॥
तािप राजा ीताा यथामथाकरोत ।्ततोऽ भगवाीतो बभवू मिुनसमः ॥ ०४९ ॥
अवतीय रथेापंती तौ ममुोच ह ।िवमो चतैौ िविधवतो वामवुाच ह ॥ ०५० ॥
िधगीरया वाचा भाग वः सुसया ।ददािन वां वरं ें ततूािमित भारत ॥ ०५१ ॥
सकुुमारौ च तौ िवाराां मिुनसमः ।पशा मतृकाां हेारतसम ॥ ०५२ ॥
अथावीपृो वां मो नाावयोिरह ।िवाौ ः भावा ेाननेवैिेत भाग व ॥ ०५३ ॥
अाय ०५३ २७५
अथ तौ भगवााह वनदा ।न वथृा ातं पवू यया तिवित ॥ ०५४ ॥
रमणीयः समुशेो गातीरिमदं शभुम ।्किालं तपरो िनवामीह पािथ व ॥ ०५५ ॥
गतां परंु पु िवाः पनुरेिस ।इहं मां सभाय ं ािस ो नरािधप ॥ ०५६ ॥
न च मुया काय ः येे समपुितम ।्याितं िदं त े तव सभंिवित ॥ ०५७ ॥
इवेमुः कुिशकः नेाराना ।ोवाच मिुनशा लिमदं वचनमथ वत ् ॥ ०५८ ॥
न मे ममु हाभाग पतूोऽि भगवंया ।सवंृौ यौवनौ ो वपुौ बलाितौ ॥ ०५९ ॥
तोदने णा य े म े सभाय कृताया ।ता पयािम गाषे ुोऽि सह भाय या ॥ ०६० ॥
इमां च दवे पयािम मनु े िदारोपमाम ।्िया परमया युां यथाां मया परुा ॥ ०६१ ॥
तव सादावंृिमदं सव महामनु े ।नतैिं त ु भगवंिय सपराम ॥ ०६२ ॥
इुः वुाचदें वनः कुिशकं तदा ।आगथेाः सभाय िमहिेत नरािधप ॥ ०६३ ॥
इुः समनुातो राजिष रिभवा तम ।्
२७६ दानधम पव
ययौ वपषुा युो नगरं दवेराजवत ् ॥ ०६४ ॥
तत एनमपुाजमरुमााः सपरुोिहताः ।बला गिणकायुाः सवा ः कृतयथा ॥ ०६५ ॥
तवैृ तः कुिशको राजा िया परमया लन ।्िववशे परंु ः पूमानोऽथ बििभः ॥ ०६६ ॥
ततः िवय नगरं कृा सवा िकियाः ।भुा सभाय रजनीमवुास स महीपितः ॥ ०६७ ॥
ततु तौ नवमिभवी यौवनं ; पररं िवगतजरािववामरौ ।ननतःु शयनगतौ वपधु रौ ; िया यतुौ िजवरदया तया ॥ ०६८ ॥
स चािृषभृ गकुुलकीित वध न ;पोधनो वनमिभराममिृमत ।्मनीषया बिवधरभिूषतं ; ससज याि शततोरिप ॥ ०६९ ॥
अाय ०५४भी उवाच ॥
ततः स राजा राे ितबुो महामनाः ।कृतपवूा िकः ायाभाय नं ित ॥ ००१ ॥
ततो ददश नपृितः ासादं सव कानम ।्मिणसहां गवनगरोपमम ् ॥ ००२ ॥
अाय ०५४ २७७
त िदानिभायादश कुिशकदा ॥ ००२ ॥
पवतासानूं निलनी सपजाः ।िचशाला िविवधाोरणािन च भारत ॥ ००३ ॥
शालोपिचतां भिूमं तथा कानकुिमाम ् ॥ ००३ ॥
सहकाराफुां केतकोालकावान ।्अशोकाचुकुुां फुांवैाितमुकान ् ॥ ००४ ॥
चकािंलकाानसालुानिप ।पिुतािण कारां त त ददश ह ॥ ००५ ॥
यामां वारणपु च तथाापिदकां लताम ।्त त पिरा ददश स महीपितः ॥ ००६ ॥
वृाोलधरावत ुकुसमुांथा ।िवमानकांािप ासादासिंनभान ् ॥ ००७ ॥
शीतलािन च तोयािन िचािन भारत ।आसनािन िविचािण शयनवरािण च ॥ ००८ ॥
पय ावसौवणा राा रणातृान ।्भभोमनं च त तोपकितम ् ॥ ००९ ॥
वाणीवादाकांािप शािरकाभृराजकान ।्कोिकलातपां कोयिमककुुटान ् ॥ ०१० ॥
मयरूाुुटांािप पुकाीवजीवकान ।्चकोराानरांसाारसांसायान ् ॥ ०११ ॥
२७८ दानधम पव
समतः णिदतादश समुनोहरान ।्िचदरसां सघंावा णां च पािथ व ॥ ०१२ ॥
काािभरपरां पिरादश ह ।न ददश च तायूो ददश च पनुनृ पः ॥ ०१३ ॥
गीतिनं समुधरंु तथवैायनिनम ।्हंसामुधरुांािप त शुाव पािथ वः ॥ ०१४ ॥
तं ातुं राजा मनसािचयदा ।ोऽयं िचिवशं उताहो समवे त ु ॥ ०१५ ॥
अहो सह शरीरणे ाोऽि परमां गितम ।्उराा कुुयानथ वामरावतीम ् ॥ ०१६ ॥
िकं िदं महदाय सपंयामीिचयत ।्एवं सियवे ददश मिुनपुवम ् ॥ ०१७ ॥
तििमान े सौवण मिणसमाकुले ।महाह शयन े िदे शयान ं भगृनुनम ् ॥ ०१८ ॥
तमयाहषण नरेः सह भाय या ।अिहततो भयूवनः शयनं च तत ् ॥ ०१९ ॥
ततोऽिनोशे े पनुरवे ददश तम ।्कौयां बृां समासीन ं जपमान ं महातम ् ॥ ०२० ॥
एवं योगबलािो मोहयामास पािथ वम ् ॥ ०२० ॥
णने तनं चवै त े चवैारसां गणाः ।गवा ः पादपावै सव मरधीयत ॥ ०२१ ॥
अाय ०५४ २७९
िनःशमभवािप गाकूलं पनुनृ प ।कुशवीकभिूयं बभवू च यथा परुा ॥ ०२२ ॥
ततः स राजा कुिशकः सभाय ने कम णा ।िवयं परमं ाा महदतुम ् ॥ ०२३ ॥
ततः ोवाच कुिशको भाया हष समितः ।पय भे यथा भावािा ाः सुलभाः ॥ ०२४ ॥
सादाृगमुु िकम तपोबलात ।्तपसा तदवां िह य शं मनोरथःै ॥ ०२५ ॥
लैोराादिप िह तप एव िविशते ।तपसा िह सतुने ीडषे तपोधनः ॥ ०२६ ॥
अहो भावो षवन महानः ।इषे तपोवीया दा.ोकाजृदेिप ॥ ०२७ ॥
ाणा एव जायरेुयवाबिुकमणः ।उहिेदह कत ु िह कोऽो व ैवनात े ॥ ०२८ ॥
ायं लभं लोके रां िह सलुभं नरःै ।ाय भावाि रथ े युौ धयु वत ् ॥ ०२९ ॥
इवें िचयानः स िविदतवन वै ।संेोवाच स नपृ ं िमागतािमित ॥ ०३० ॥
इुः सहभाय मगहामिुनम ।्िशरसा वनीयं तमवत स पािथ वः ॥ ०३१ ॥
२८० दानधम पव
तािशषः युाथ स मिुनं नरािधपम ।्िनषीदेवीीमाायुषष भ ॥ ०३२ ॥
ततः कृितमापो भाग वो नपृत े नपृम ।्उवाच या वाचा तप यिव भारत ॥ ०३३ ॥
राजिजतानीह प पस ु यया ।मनःषानीियािण कृाुोऽिस तने व ै ॥ ०३४ ॥
सगारािधतः पु याहं वदतां वर ।न िह त े विृजनं िकिसुूमिप िवते ॥ ०३५ ॥
अनजुानीिह मां राजिमािम यथागतम ।्ीतोऽि तव राजे वर ितगृताम ् ॥ ०३६ ॥
कुिशक उवाच ॥
अिमगतनेदें भगविंनधौ मया ।वित तं भगृशुा ल य दधोऽि त ॥ ०३७ ॥
एष एव वरो मुः ाो मे भगृनुन ।यीतोऽिस समाचाराुलं पतूं ममानघ ॥ ०३८ ॥
एष मऽेनुहो िव जीिवत े च योजनम ।्एताफलं चवै तपतैरं मम ॥ ०३९ ॥
यिद त ु ीितमाि मिय ं भगृनुन ।अि मे सशंयः किे ाातमुहिस ॥ ०४० ॥
अाय ०५५ २८१
अाय ०५५वन उवाच ॥
वर गृतां मो य ते सशंयो िद ।तं च िूह नरे सव सपंादयािम त े ॥ ००१ ॥
कुिशक उवाच ॥
यिद ीतोऽिस भगवंतो मे वद भाग व ।कारणं ोतिुमािम महृे वासकािरतम ् ॥ ००२ ॥
शयनं चकैपान िदवसानकेिवशंितम ।्अिकिा गमनं बिह मिुनपुव ॥ ००३ ॥
अधा नमका पनुरवे च दशनम ।्पनु शयनं िव िदवसानकेिवशंितम ् ॥ ००४ ॥
तलैा गमनं भोजनं च गहृे मम ।समपुानीय िविवधं यधं जातवदेसा ॥ ००५ ॥
िनया णं च रथनेाश ु सहसा यृतं या ॥ ००५ ॥
धनानां च िवसग वनािप च दशनम ।्ासादानां बनां च कानानां महामनु े ॥ ००६ ॥
मिणिवुमपादानां पय ानां च दशनम ।्पनुादशन ं त ोतिुमािम कारणम ् ॥ ००७ ॥
अतीव मुािम िचयानो िदवािनशम ।्न चवैाािधगािम सवा िविनयम ् ॥ ००८ ॥
२८२ दानधम पव
एतिदािम कान सं ोत ुं तपोधन ॥ ००८ ॥
वन उवाच ॥
णु सव मशषेणे यिददं यने हतेनुा ।न िह शमनाातमुवें पृने पािथ व ॥ ००९ ॥
िपतामह वदतः परुा दवेसमागमे ।तुवानि याजंे िनगदतः ण ु ॥ ०१० ॥
िवरोधने भिवता कुलसरः ।पौे भिवता राजंजेोवीय समितः ॥ ०११ ॥
ततः कुलराथ महं ा समपुागमम ।्िचकीष ुिशकोदें सिंदधःु कुलं तव ॥ ०१२ ॥
ततोऽहमाग परुा ामवोचं महीपत े ।िनयमं किदारे शुषूा ियतािमित ॥ ०१३ ॥
न च ते ृतं िकिदहमासादयं गहृे ।तने जीविस राजष न भवथेातोऽथा ॥ ०१४ ॥
एतां बिुं समााय िदवसानकेिवशंितम ।्सुोऽि यिद मां किोधयिेदित पािथ व ॥ ०१५ ॥
यदा या सभायण ससंुो न बोिधतः ।अहं तदवै त े ीतो मनसा राजसम ॥ ०१६ ॥
उाय चाि िनाो यिद मां ं महीपत े ।पृःे यासीवें शपयें ािमित भो ॥ ०१७ ॥
अाय ०५५ २८३
अिहताि पनुः पनुरवे च ते गहृे ।योगमााय सिंवो िदवसानकेिवशंितम ् ॥ ०१८ ॥
िुधतो मामसयूथेाः मािेत नरािधप ।एतां बिुं समााय किशतौ वां मया धुा ॥ ०१९ ॥
न च तऽेभूसुूोऽिप ममु निस पािथ व ।सभाय नरे तने त े ीितमानहम ् ॥ ०२० ॥
भोजनं च समाना यदादीिपतं मया ।ुथेा यिद माया िदित तिष तं च त े ॥ ०२१ ॥
ततोऽहं रथमा ामवोचं नरािधप ।सभाय मां वहिेत त ं कृतवांथा ॥ ०२२ ॥
अिवशो नरपते ीतोऽहं चािप तने त े ।धनोगऽिप च कृत े न ां ोधः धष यत ् ॥ ०२३ ॥
ततः ीतने त े राजनुरतेृतं तव ।सभाय वनं भयूिि मनजुािधप ॥ ०२४ ॥
ीथ तव चतैेग सदंश न ं कृतम ।्ये वनऽेिपृत े ं िदं िनदशनम ् ॥ ०२५ ॥
गशेया राजशरीरणे पािथ व ।मुत मनभुतूोऽसौ सभायण नपृोम ॥ ०२६ ॥
िनदशनाथ तपसो धम च नरािधप ।त यासीहृा राजंािप िविदतं मम ॥ ०२७ ॥
२८४ दानधम पव
ायं कास े िह ं तप पिृथवीपत े ।अवम नरें दवेें च पािथ व ॥ ०२८ ॥
एवमतेथा ं ायं तात लभम ।्ाये सित चिष मिृषे च तपिता ॥ ०२९ ॥
भिवषे ते कामः कुिशकाौिशको िजः ।ततृीयं पुषं ा ाणं गिमित ॥ ०३० ॥
वशंे पािथ वे भगृणूामवे तजेसा ।पौे भिवता िव तपी पावकिुतः ॥ ०३१ ॥
यः स दवेमनुाणां भयमुादियित ।याणां चवै लोकानां समतेवीिम त े ॥ ०३२ ॥
वरं गहृाण राजष ये मनिस वत त े ।तीथ याां गिमािम परुा कालोऽितवत त े ॥ ०३३ ॥
कुिशक उवाच ॥
एष एव वरो मऽे यं ीतो महामनु े ।भवतेथा ं तपः पौ े ममानघ ॥ ०३४ ॥
ायं म े कुलाु भगवषे मे वरः ॥ ०३४ ॥
पनुाातिुमािम भगविरणे व ै ।कथमेित िवं कुलं मे भगृनुन ॥ ०३५ ॥
कासौ भिवता बमु म कािप समंतः ॥ ०३५ ॥
अाय ०५६ २८५
अाय ०५६वन उवाच ॥
अवयं कथनीयं म े तवतैरपुव ।यदथ ाहमुे ुं संाो मनजुािधप ॥ ००१ ॥
भगृणूां िया याा िनमवे जनािधप ।त े च भदें गिमि दवैयेुन हतेनुा ॥ ००२ ॥
िया भगृूवा िधि नरािधप ।आ गभा दनकृुो दवैदडिनपीिडताः ॥ ००३ ॥
तत उतऽेाकं कुले गोिववध नः ।औव नाम महातजेा लनाकसमिुतः ॥ ००४ ॥
स लैोिवनाशाय कोपािं जनियित ।मह सपव तवनां यः किरित भसात ् ॥ ००५ ॥
किालं त ु तं विं स एव शमियित ।समेु वडवावे ि मिुनसमः ॥ ००६ ॥
पुं त महाभागमचृीकं भगृनुनम ।्सााृो धनवुदः समपुातऽेनघ ॥ ००७ ॥
ियाणामभावाय दवैयेुन हतेनुा ।स त ु तं ितगृवै पु े सामियित ॥ ००८ ॥
२८६ दानधम पव
जमदौ महाभाग े तपसा भािवतािन ।स चािप भगृशुा लं वदें धारियित ॥ ००९ ॥
कुला ु तव धमा ां सोऽिधगिमित ।उावनाथ भवतो वशं नपृसम ॥ ०१० ॥
गाधे िहतरं ा पौ तव महातपाः ।ाणं धमा णं राममुादियित ॥ ०११ ॥
ियं िवकमा णं बहृितिमवौजसा ।िवािमं तव कुले गाधःे पुं सधुािम कम ् ॥ ०१२ ॥
तपसा महता यंु दाित महातु े ॥ ०१२ ॥
ियौ त ु कारणं त पिरवत भिवतः ।िपतामहिनयोगाै नाथतैिवित ॥ ०१३ ॥
ततृीय े पुष े तुं ाणमपुैित ।भिवता ं च सबंी भगृणूां भािवतानाम ् ॥ ०१४ ॥
भी उवाच ॥
कुिशकु मनुवेा ं वन महानः ।ुा ोऽभवाजा वां चदेमवुाच ह ॥ ०१५ ॥
एवमिित धमा ा तदा भरतसम ॥ ०१५ ॥
वनु महातजेाः पनुरवे नरािधपम ।्वराथ चोदयामास तमवुाच स पािथ वः ॥ ०१६ ॥
बाढमवें हीािम कामं ो महामनु े ।
यमिनयमफलािन २८७
भतूं कुलं मऽे ु धम चा मनो भवते ् ॥ ०१७ ॥
एवमुथेवें ुा वनो मिुनः ।अनुाय नपृितं तीथ याां ययौ तदा ॥ ०१८ ॥
एते किथतं सव मशषेणे मया नपृ ।भगृणूां कुिशकानां च ित सबंकारणम ् ॥ ०१९ ॥
यथों मिुनना चािप तथा तदभवपृ ।ज राम च मनुिेव ािम चवै ह ॥ ०२० ॥
यमिनयमफलािन
अाय ०५७यिुधिर उवाच ॥
मुामीव िनशा िचयानः पनुः पनुः ।हीनां पािथ वसघंातःै ीमिः पिृथवीिममाम ् ॥ ००१ ॥
ा राािन शतशो मह िजािप भारत ।कोिटशः पुषाा पिरते िपतामह ॥ ००२ ॥
का न ु तासां वरीणामवा भिवित ।या हीनाः पितिभः पुमैा तलुैा तिृभथा ॥ ००३ ॥
वयं िह ताुा ात सुदोऽिप च ।
२८८ दानधम पव
अवाीषा ः पितामो नरके ना सशंयः ॥ ००४ ॥
शरीरं योुिमािम तपसोणे भारत ।उपिदिमहेािम ततोऽहं िवशां पत े ॥ ००५ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
यिुधिर तां ुा भीो महामनाः ।परी िनपणुं बुा यिुधिरमभाषत ॥ ००६ ॥
रहमतुं चवै ण ु वािम यिय ।या गितः ाते यने ेभावषे ु भारत ॥ ००७ ॥
तपसा ातेग पसा ाते यशः ।आयःुकष भोगा ले तपसा िवभो ॥ ००८ ॥
ानं िवानमारोयं पं सपंथवै च ।सौभायं चवै तपसा ाते भरतष भ ॥ ००९ ॥
धनं ाोित तपसा मौन ं ान ं यित ।उपभोगां ु दानने चयण जीिवतम ् ॥ ०१० ॥
अिहंसायाः फलं पं दीाया ज वै कुले ।फलमलूािशनां रां ग ः पणा िशनां भवते ् ॥ ०११ ॥
पयोभो िदवं याित ानने िवणािधकः ।गुशुषूया िवा िनाने सतंितः ॥ ०१२ ॥
गवाः शाकदीािभः ग माणृाशनात ।्ियिषवणानााय ुं पीा त ुं लभते ् ॥ ०१३ ॥
अाय ०५७ २८९
िनायी भवेः संे त ु े जपिजः ।मं साधयतो रां नाकपृमनाशके ॥ ०१४ ॥
िडले शयमानानां गहृािण शयनािन च ।चीरवलवासोिभवा सांाभरणािन च ॥ ०१५ ॥
शासनािन यानािन योगयेु तपोधन े ।अिवशे े िनयतं लोको िवधीयत े ॥ ०१६ ॥
रसानां ितसहंाराौभायिमह िवित ।आिमषितसहंाराजाायुती भवते ् ॥ ०१७ ॥
उदवासं वसेु स नरािधपितभ वते ।्सवादी नरे दवैतःै सह मोदत े ॥ ०१८ ॥
कीित भ वित दानने तथारोयमिहंसया ।िजशुषूया रां िजं वािप पुलम ् ॥ ०१९ ॥
पानीय दानने कीित भ वित शाती ।अपानदानने तृत े कामभोगतः ॥ ०२० ॥
सादः सवभतूानां सव शोकैिव मुत े ।दवेशुषूया रां िदं पं िनयित ॥ ०२१ ॥
दीपालोकदानने चुावते नरः ।ेणीयदानने िृतं मधेां च िवित ॥ ०२२ ॥
गमािनवृा त ु कीित भ वित पुला ।केशमूारयतामा भवित सतंितः ॥ ०२३ ॥
उपवासं च दीां च अिभषकंे च पािथ व ।
२९० दानधम पव
कृा ादश वषा िण वीरानाििशते ॥ ०२४ ॥
दासीदासमलाराेािण च गहृािण च ।दयेां सतुां दा ाोित मनजुष भ ॥ ०२५ ॥
तिुभोपवासै ििदवं याित भारत ।लभते च िचरं ानं बिलपुदो नरः ॥ ०२६ ॥
सवुण ै ु िवभिूषतानां ; गवां सह नरः दाता ।ाोित पुयं िदिव दवेलोक ;िमवेमाम ुिनदवेसघंाः ॥ ०२७ ॥
यते यः किपलां सचलैां ; कांोपदोहां कनकाीम ।्तैगै ुणःै कामघा भूा ; नरं दातारमपुिैत सा गौः ॥ ०२८ ॥
यावि लोमािन भवि धेा ;ावलं ातु े गोदाता ।पुां पौां कुलं च सव ;मासमं तारयत े पर ॥ ०२९ ॥
सदिणां कानचा ; कांोपदोहां िवणोरीयाम ।्धने ुं ितलानां ददतो िजाय ; लोका वसनूां सलुभा भवि ॥ ०३० ॥
कमिभमा नवं सिंनबं ; तीाकारे नरके पतम ।्महाण व े नौिरव वाययुुा ; दान ं गवां तारयत े पर ॥ ०३१ ॥
यो दयेां त ु ददाित कां ; भिूमदान ं च करोित िव े ।ददाित चां िविधव य ; स लोकमाोित परंुदर ॥ ०३२ ॥
नवैिेशकं सव गणुोपपं ; ददाित व ै यु नरो िजाय ।ाायचािरगणुािताय ; तािप लोकाः कुषूरषे ु ॥ ०३३ ॥
धयु दानने गवां तथा ै;लकानवाोित नरो वसनूाम ।्गा य चािह िहरयदान ं ; ततो िविशं कनकदानम ् ॥ ०३४ ॥
अाय ०५७ २९१
छदानने गहंृ विरं ; यान ं तथोपानहसंदान े ।वदानने फलं सुपं ; गदान े सरुिभन रः ात ् ॥ ०३५ ॥
पुोपगं वाथ फलोपगं वा ; यः पादपं शयत े िजाय ।स ीसमृं बरपणू ; लभयोपगतं गहंृ व ै ॥ ०३६ ॥
भापानीयरसदाता ; सवा नवाोित रसाकामम ।्ितयाादनसंदाता ; ाोित तानवे न सशंयोऽ ॥ ०३७ ॥
धपूगानलेुपनािन ; ानािन माािन च मानवो यः ।दािजेः स भवदेरोग ;थािभप नरेलोके ॥ ०३८ ॥
बीजरैशूं शयनैपतें ; दाहंृ यः पुषो िजाय ।पुयािभरामं बरपणू ; लभिधानवरं स राजन ् ॥ ०३९ ॥
सगुिचारणोपपं ; दारो यः शयनं िजाय ।पाितां पवत मनोां ; भाया मयोपगतां लभेः ॥ ०४० ॥
िपतामहानचुरो वीरशायी भवेरः ।नािधकं िवते तािदाः परमष यः ॥ ०४१ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
त तचनं ुा ीताा कुननः ।नामऽेरोचयासं वीरमागा िभकाया ॥ ०४२ ॥
ततो यिुधिरः ाह पाडवारतष भ ।िपतामह यां तो रोचिित भःु ॥ ०४३ ॥
ततु पाडवाः सव ौपदी च यशिनी ।
२९२ दानधम पव
यिुधिर तां बाढिमपजूयन ् ॥ ०४४ ॥
ाणशसंा
अाय ०५८यिुधिर उवाच ॥
यानीमािन बिहवां दानािन पिरचते ।तेो िविशं िकं दान ं मतं त े कुपुव ॥ ००१ ॥
कौतहूलं िह परमं त मे वत त े भो ।दातारं दमिेत यान ं तच मे ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
अभयं सव भतूेो सन े चानुहम ।्यािभलिषतं दािृषतायािभयाचते ॥ ००३ ॥
दं मते या तान ं ेमुत े ।दं दातारमिेत यान ं भरतष भ ॥ ००४ ॥
िहरयदान ं गोदान ं पिृथवीदानमवे च ।एतािन व ै पिवािण तारयिप ृतम ् ॥ ००५ ॥
एतािन पुषा साधुो दिेह िनदा ।दानािन िह नरं पापाोयि न सशंयः ॥ ००६ ॥
अाय ०५८ २९३
यिदतमं लोके या दियतं गहृे ।तणुवत े दयें तदवेायिमता ॥ ००७ ॥
ियािण लभते लोके ियदः ियकृथा ।ियो भवित भतूानािमह चवै पर च ॥ ००८ ॥
याचमानमभीमानादाशावमिकनम ।्यो नाच ित यथाशि स नशृसंो यिुधिर ॥ ००९ ॥
अिममिप चेीन ं शरणिैषणमागतम ।्सन े योऽनगुृाित स व ै पुषसमः ॥ ०१० ॥
कृशाय ीमते तात विृीणाय सीदत े ।अपहाधुं यु न तने पुषः समः ॥ ०११ ॥
िया त ु िनयतााधूुदारै किश तान ।्अयाचमानाौये सवपायिैन मय ॥ ०१२ ॥
आिशषं य े न दवेषे ु न मष ु च कुव त े ।अहो िनसा यथालोपजीिवनः ॥ ०१३ ॥
आशीिवषसमे तेो र भारत ।ताैुपिजा तथा िजवरोमान ् ॥ ०१४ ॥
कृतरैावसथिैन ं सेःै सपिरदःै ।िनमयथेाः कौर सवकामसखुावहःै ॥ ०१५ ॥
यिद त े ितगृीयःु ापतूं यिुधिर ।काय िमवे माना धािम काः पुयकिम णः ॥ ०१६ ॥
२९४ दानधम पव
िवााता ताता य े पािजीिवनः ।गढूाायतपसो ाणाः सिंशतताः ॥ ०१७ ॥
तषे ुशुषे ु दाषे ुदारिनरतषे ु च ।यिरिस काणं ता लोकेष ु धाित ॥ ०१८ ॥
यथािहों सुतं सायं ातिजाितना ।तथा भवित दं व ै िजेोऽथ कृताना ॥ ०१९ ॥
एष ते िवततो यः ापतूः सदिणः ।िविशः सवयेो ददतात वत ताम ् ॥ ०२० ॥
िनवापो दानसशाशषे ु यिुधिर ।िनवपजूयंवै तेानृयं िनगित ॥ ०२१ ॥
य एव नो न कुि न ि तणृेिप ।त एव नः पूतमा य े चाे ियवािदनः ॥ ०२२ ॥
ये नो न ब मे न वत ि चापरे ।पुविरपााे नमेथाभयम ् ॥ ०२३ ॥
ऋिरुोिहताचाया मृधरा िह त े ।णेािप िह ससंृ ं तजेः शाित व ै िज े ॥ ०२४ ॥
अि मे बलवानि राजाीित यिुधिर ।ाणाा पय ीवा सोिभरशनने च ॥ ०२५ ॥
योभाथ बलाथ वा िवमि तवानघ ।तने त े ाणाः पूाः धममनिुतता ॥ ०२६ ॥
नमाया या िवा वत माना यथातथम ।्
अाय ०५८ २९५
यथासखुं यथोाहं ललुिय पुवत ् ॥ ०२७ ॥
को ः सुसादानां सुदामतोिषणाम ।्विृमहपुे ुं दः कुसम ॥ ०२८ ॥
यथा पायो धम ः ीणां लोके सनातनः ।स दवेः सा गितना ा तथााकं िजातयः ॥ ०२९ ॥
यिद नो ाणाात संजयेरुपिूजताः ।पयो दाणं कम सततं िय े ितम ् ॥ ०३० ॥
अवदेानामकीतनामलोकानामयनाम ।्कोऽाकं जीिवतनेाथ ि नो ाणायम ् ॥ ०३१ ॥
अ ते वत ियािम यथा धम ः सनातनः ।राजो ाणं राजरुा पिरचचार ह ॥ ०३२ ॥
वैयो राजिमवे शूो वैयिमित िुतः ॥ ०३२ ॥
राेणोपचय ाणोऽििरव लन ।्संशपिरचय ु वैयने ियणे च ॥ ०३३ ॥
मृभावाशीलाधमा नपुालकान ।्आशीिवषािनव ुांानपुाचरत िजान ् ॥ ०३४ ॥
अपरषेां परषेां च परेवै य े परे ।ियाणां तपतां तजेसा च बलेन च ॥ ०३५ ॥
ाणेवे शाि तजेािंस च तपािंस च ॥ ०३५ ॥
न मे िपता ियतरो न ं तात तथा ियः ।
२९६ दानधम पव
न मे िपतःु िपता राज चाा न च जीिवतम ् ॥ ०३६ ॥
मे ियतरः पिृथां नाि कन ।ोऽिप मे ियतरा ाणा भरतष भ ॥ ०३७ ॥
वीिम समते यथाहं पाडुनन ।तने सने गयें लोका स शतंनःु ॥ ०३८ ॥
पययें च सतां लोकाचीपरुृतान ।्त मे तात गमाय च िचराय च ॥ ०३९ ॥
सोऽहमतेाशा.ोकाा भरतसम ।ये कृतं ाणषे ु न ते तने पािथ व ॥ ०४० ॥
अितिथयः
अाय ०५९यिुधिर उवाच ॥
यौ त ुातां चरणनेोपपौ ; यौ िवया सशौ जना च ।ताां दान ं कतरै िविश ;मयाचमानाय च याचते च ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
येो व ै याचतः पाथ दमारयाचते ।अहमो व ै धिृतमाृपणादधतृानः ॥ ००२ ॥
अाय ०५९ २९७
ियो रणधिृता णोऽनथ नाधिृतः ।ाणो धिृतमािावेाीणाित तिुमान ् ॥ ००३ ॥
याामारनीश अिभहारं च भारत ।उजेयित याचि सदा भतूािन दवुत ् ॥ ००४ ॥
ियते याचमानो व ै तमन ु ियते ददत ।्ददीवयनेमाानं च यिुधिर ॥ ००५ ॥
आनशृंं परो धम याचते यदीयते ।अयाचतः सीदमानावपायिैन मय ॥ ००६ ॥
यिद व ै ताशा रा े वसयेु े िजोमाः ।भािनवााुथेां यतः ॥ ००७ ॥
तपसा दीमानाे दहयेःु पिृथवीमिप ।पूा िह ानिवानतपोयोगसमिताः ॥ ००८ ॥
तेः पजूां युीथा ाणेः परंतप ।ददिवधाायानपुानयाचताम ् ॥ ००९ ॥
यदिहो े सुत े सायंातभ वेलम ।्िवावदेतवित तानफलमुते ॥ ०१० ॥
िवावदेतातानपायजीिवनः ।गढूाायतपसो ाणािंशततान ् ॥ ०११ ॥
कृतरैावसथैःै सेःै सपिरदःै ।िनमयथेाः कौये कामैािैजोमान ् ॥ ०१२ ॥
२९८ दानधम पव
अिप त े ितगृीयःु ापतूं यिुधिर ।काय िमवे माना धम ाः सूदिश नः ॥ ०१३ ॥
अिप ते ाणा भुा गताः सोरणाहृान ।्यषेां दाराः तीे पज िमव कष काः ॥ ०१४ ॥
अािन ातःसवन े िनयता चािरणः ।ाणाात भुानातेाीीणयु त े ॥ ०१५ ॥
मािंदनं त े सवनं ददतात वत ताम ।्गा िहरयािन वासािंस तनेेः ीयतां तव ॥ ०१६ ॥
ततृीयं सवनं त े वैदवें यिुधिर ।यवेेः िपतृ िवे यिस ॥ ०१७ ॥
अिहंसा सव भतूेः सिंवभाग सवशः ।दमागो धिृतः सं भववभथृाय त े ॥ ०१८ ॥
एष ते िवततो यः ापतूः सदिणः ।िविशः सवयेो िनं तात वत ताम ् ॥ ०१९ ॥
ियधमा ः
अाय ०६०यिुधिर उवाच ॥
अाय ०६० २९९
दान ं यिया चहे िकं िे महाफलम ।्कायः फलं ों कीशेः कथं कदा ॥ ००१ ॥
एतिदािम िवात ुं याथातने भारत ।िविासमानाय दानधमा च मे ॥ ००२ ॥
अवां च यं या चानशृंतः ।िकं ििःयेसं तात ते िूह िपतामह ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
रौं कम िय सततं तात वत त े ।त वतैािनकं कम दान ं चवैहे पावनम ् ॥ ००४ ॥
न त ु पापकृतां राां ितगृि साधवः ।एताारणायै जेाजादिणःै ॥ ००५ ॥
अथ चेितगृीयदु ादहरहनृ पः ।ामााय परमां पावन ं तेमम ् ॥ ००६ ॥
ाणांप येैतो ये यततः ।मैााधूदेिवदः शीलवृतपोितान ् ॥ ००७ ॥
ये तने किरि कृतं तने भिवित ।यााधय साधुः ाािणावतः ॥ ००८ ॥
इं दं च मथेा आानं दानकम णा ।पजूयथेा यायजकूांवाशंो भवेथा ॥ ००९ ॥
जावतो भरथेा ाणाभािरणः ।जावांने भवित यथा जनियता तथा ॥ ०१० ॥
३०० दानधम पव
यावतो व ै साधधुमा ः सवंत यतु ।सव त े चािप भत ा नरा य े बभािरणः ॥ ०११ ॥
समृः संय ाणेो यिुधिर ।धनेरूनडुहोऽािन ं वासांपुानहौ ॥ ०१२ ॥
आािन यजमानेथााािन भारत ।अवि च यानािन वेमािन शयनािन च ॥ ०१३ ॥
एते दयेा िुमो लघपूाया भारत ।अजगुुां िवाय ाणािृकिशतान ् ॥ ०१४ ॥
उपं काशं वा वृा ताितपादय ।राजसयूामधेाां येियाित ॥ ०१५ ॥
एवं पापिैव मुं पतूः ग मवािस ।संिया पनुः कोशं यां पालियिस ॥ ०१६ ॥
तत भयूमवािस धनािन च ।आन परषेां च विृं सरं भारत ॥ ०१७ ॥
पुवािप भृााजा पिरपालय ।योगमे ते िनं ाणेु भारत ॥ ०१८ ॥
अरितारं हता रं िवलोारमदायकम ।्तं राजकिलं हःु जाः सभंयू िनघृ णम ् ॥ ०१९ ॥
अहं वो रितेुा यो न रित भिूमपः ।स सहं िनहः वे सोाद आतरुः ॥ ०२० ॥
भिूमदानशसंा ३०१
पापं कुव ि यििजा राा रिताः ।चतथु त पाप राजा भारत िवित ॥ ०२१ ॥
अाः सव मवेिेत भयूोऽध िमित िनयः ।चतथु मतमाकं मनोः ुानशुासनम ् ॥ ०२२ ॥
शभुं वा यकुव ि जा राा सरुिताः ।चतथु त पुय राजा चाोित भारत ॥ ०२३ ॥
जीवं ानजुीव ु जाः सवा यिुधिर ।पज िमव भतूािन महाुमिमव िजाः ॥ ०२४ ॥
कुबरेिमव रािंस शततिुमवामराः ।ातयानजुीव ु सुद परंतप ॥ ०२५ ॥
भिूमदानशसंा
अाय ०६१यिुधिर उवाच ॥
इदं दयेिमदं दयेिमतीयं िुतचोदना ।बदयेा राजानः िकं ियेमनुमम ् ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अित दानािन सवा िण पिृथवीदानमुते ।
३०२ दानधम पव
अचला या भिूमदी कामाननुमान ् ॥ ००२ ॥
दोी वासािंस रािन पशूीिहयवांथा ।भिूमदः सव भतूषे ु शातीरधेत े समाः ॥ ००३ ॥
यावूमरेायिुरह तावूिमद एधते ।न भिूमदानादीह परं िकििुधिर ॥ ००४ ॥
अं दः पवू पिृथा इित नः तुम ।्भिूममते े दः सव य े भिूमं भुत े जनाः ॥ ००५ ॥
कमवोपजीवि नरा इह पर च ।भिूमभू ितम हादवेी दातारं कुत े ियम ् ॥ ००६ ॥
य एतां दिणां दादयां पिृथवीपितः ।पनुन रं संा भवे पिृथवीपितः ॥ ००७ ॥
यथा दान ं तथा भोग इित धमष ु िनयः ।सामे वा तन ुं जााा पिृथवीिममाम ् ॥ ००८ ॥
इतेां बनूां वदि परमािशषम ।्पनुाित दा पिृथवी दातारिमित शुमु ॥ ००९ ॥
अिप पापसमाचारं मिप वानतृम ।्सवै पापं पावयित सवै पापामोचयते ् ॥ ०१० ॥
अिप पापकृतां राां ितगृि साधवः ।पिृथव नािदि पावनं जननी यथा ॥ ०११ ॥
नामााः ियदिेत गुं देाः सनातनम ।्दान ं वाथ वा ान ं नाोऽाः परमं ियम ् ॥ ०१२ ॥
अाय ०६१ ३०३
ताावै पिृथव दािाय पािथ वः ॥ ०१२ ॥
नाभिूमपितना भिूमरिधयेा कथन ।न वा पाणे वा गहूदेधा नने वा चरते ् ॥ ०१३ ॥
ये चाे भिूमिमयेःु कुय ुरवेमसशंयम ् ॥ ०१३ ॥
यः साधोभू िममादे न भिूमं िवते त ु सः ।भिूमं त ु दा साधुो िवते भिूममवे िह ॥ ०१४ ॥
ेहे च स धमा ा संाोित महशः ॥ ०१४ ॥
य िवानशुासि साधोभू िमं सदवै िह ।न त शवो राजशासि वस ुधंराम ् ॥ ०१५ ॥
यििुषः पापं कुत े विृकिशतः ।अिप गोचम माणे भिूमदानने पयूत े ॥ ०१६ ॥
यऽेिप सीण कमा णो राजानो रौकिम णः ।तेः पिवमायें भिूमदानमनुमम ् ॥ ०१७ ॥
अारिमदं शरुाणा मिेनरे जनाः ।यो यजदेमधेने दाा साधवे महीम ् ॥ ०१८ ॥
अिप चेकृुतं कृा शेरिप पिडताः ।अशमकेमवेतैूिमदानमनुमम ् ॥ ०१९ ॥
सवुण रजतं वं मिणमुावसिून च ।सवमतेहाा ददाित वसधुां ददत ् ॥ ०२० ॥
३०४ दानधम पव
तपो यः तुं शीलमलोभः ससधंता ।गुदवैतपजूा च नाितवत ि भिूमदम ् ॥ ०२१ ॥
भत ुिन ःयेस े युााानो रणे हताः ।लोकगताः िसा नाितामि भिूमदम ् ॥ ०२२ ॥
यथा जिनी ीरणे पुं भरत े सदा ।अनगुृाित दातारं तथा सव रसमै ही ॥ ०२३ ॥
मृोव िकरो दडापो वःे सदुाणः ।घोरा वाणाः पाशा नोपसप ि भिूमदम ् ॥ ०२४ ॥
िपतॄं िपतलृोकावेलोके च दवेताः ।सतंप यित शााा यो ददाित वस ुधंराम ् ॥ ०२५ ॥
कृशाय ियमाणाय विृानाय सीदत े ।भिूमं विृकर दा सी भवित मानवः ॥ ०२६ ॥
यथा धावित गौव ं ीरमुजृतु ।एवमवे महाभाग भिूमभ वित भिूमदम ् ॥ ०२७ ॥
हलकृां मह दा सबीजां सफलामिप ।उदीण वािप शरणं तथा भवित कामदः ॥ ०२८ ॥
ाणं वृसपंमािहतािं शिुचतम ।्नरः िता मह न याित यमसादनम ् ॥ ०२९ ॥
यथा चमसो विृरहहिन जायते ।तथा भिूमकृतं दान ं से से िववध त े ॥ ०३० ॥
अ गाथा भिूमगीताः कीत यि परुािवदः ।
अाय ०६१ ३०५
याः ुा जामदने दा भःू कायपाय व ै ॥ ०३१ ॥
मामवेाद मां द मां दा मामवाथ ।अि.ोके परे चवै तताजनन े पनुः ॥ ०३२ ॥
य इमां ाितं वदे ाणो सिंतः ।ा यमान भयूं स गित ॥ ०३३ ॥
कृानामिभशानां िरशमनं महत ।्ायिमहं कृा पनुाभुयतो दश ॥ ०३४ ॥
पनुाित य इदं वदे वदे चाहं तथवै च ।कृितः सव भतूानां भिूमव शाती मता ॥ ०३५ ॥
अिभिषवै नपृितं ावयिेदममागमम ।्यथा ुा मह दाादााधतु ताम ् ॥ ०३६ ॥
सोऽयं कृो ाणाथ राजाथ ासशंयम ।्राजा िह धम कुशलः थमं भिूतलणम ् ॥ ०३७ ॥
अथ यषेामधम ो राजा भवित नािकः ।न ते सखुं बुे न सखुं पि च ॥ ०३८ ॥
सदा भवि चोिा िरतनै राः ।योगमेा िह बहवो रां नाािवशि तत ् ॥ ०३९ ॥
अथ यषेां पनुः ाो राजा भवित धािम कः ।सखुं त े ितबुे ससुखुं पि च ॥ ०४० ॥
त राः शभुरैायः कम िभिन वृ ताः जाः ।योगमेणे वृा च िववध ेकमिभः ॥ ०४१ ॥
३०६ दानधम पव
स कुलीनः स पुषः स बःु स च पुयकृत ।्स दाता स च िवाो यो ददाित वस ुधंराम ् ॥ ०४२ ॥
आिदा इव दीे तजेसा भिुव मानवाः ।ददि वसधुां ीतां य े वदेिविष िजे ॥ ०४३ ॥
यथा बीजािन रोहि कीणा िन महीतले ।तथा कामाः रोहि भिूमदानसमािज ताः ॥ ०४४ ॥
आिदो वणो िवु ा सोमो ताशनः ।शलूपािण भगवाितनि भिूमदम ् ॥ ०४५ ॥
भमूौ जायि पुषा भमूौ िनां जि च ।चतिुव धो िह लोकोऽयं योऽयं भिूमगणुाकः ॥ ०४६ ॥
एषा माता िपता चवै जगतः पिृथवीपत े ।नानया सशं भतूं िकिदि जनािधप ॥ ०४७ ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्बहृते सवंादिम च यिुधिर ॥ ०४८ ॥
इा तशुतनेाथ महता दिणावता ।मघवा वािवदां ें पदें बहृितम ् ॥ ०४९ ॥
भगवेन दानने ग तः सखुमधेत े ।यदयं महाघ च तिूह वदतां वर ॥ ०५० ॥
इुः स सरुेणे ततो दवेपरुोिहतः ।बहृितम हातजेाः वुाच शततमु ् ॥ ०५१ ॥
अाय ०६१ ३०७
सवुण दान ं गोदान ं भिूमदान ं च वृहन ।्दददतेाहााः सव पापःै मुते ॥ ०५२ ॥
न भिूमदानावेे परं िकििदित भो ।िविशिमित मािम यथा ाम नीिषणः ॥ ०५३ ॥
ये शरूा िनहता युे या ता दानगिृनः ।सव त े िवबधुे नाितामि भिूमदम ् ॥ ०५४ ॥
भत ुिन ःयेस े युााानो रणे हताः ।लोकगताः शरूा नाितामि भिूमदम ् ॥ ०५५ ॥
प पवूा िदपुषाः ष य े वसधुां गताः ।एकादश ददूिमं पिरातीह मानवः ॥ ०५६ ॥
रोपकीणा वसधुां यो ददाित परंुदर ।स मुः सवकषःै ग लोके महीयत े ॥ ०५७ ॥
मह ीतां ददाजा सव कामगणुािताम ।्राजािधराजो भवित ति दानमनुमम ् ॥ ०५८ ॥
सवकामसमायुां कायप यः यित ।सवभतूािन मे मां ददातीित वासव ॥ ०५९ ॥
सवकामघां धने ुं सव कामपरुोगमाम ।्ददाित यः सहा स ग याित मानवः ॥ ०६० ॥
मधसुिप ःवािहः पयोदिधवहाथा ।सिरतप यीह सरुे वसधुादम ् ॥ ०६१ ॥
भिूमदानापृितम ुते राजिकिषात ।्
३०८ दानधम पव
न िह भिूमदानने दानमििशते ॥ ०६२ ॥
ददाित यः समुाां पिृथव शिनिज ताम ।्तं जनाः कथयीह यावरित गौिरयम ् ॥ ०६३ ॥
पुयामृरसां भिूमं यो ददाित परंुदर ।न त लोकाः ीये भिूमदानगणुािज ताः ॥ ०६४ ॥
सवथा पािथ वनेहे सततं भिूतिमता ।भदूया िविधव पाे सखुमभीता ॥ ०६५ ॥
अिप कृा नरः पापं भिूमं दा िजातय े ।समुजृित तापं जीणा चिमवोरगः ॥ ०६६ ॥
सागरािरतः शलैााननािन च सवशः ।सवमतेरः श ददाित वसधुां ददत ् ॥ ०६७ ॥
तडागादुपानािन ोतािंस च सरािंस च ।हेावरसांवै ददाित वसधुां ददत ् ॥ ०६८ ॥
ओषधीः ीरसपंा नगाुफलाितान ।्काननोपलशलैां ददाित वसधुां ददत ् ॥ ०६९ ॥
अिोमभिृतिभिरा च ादिणःै ।न तलमवाोित भिूमदानादतु े ॥ ०७० ॥
दाता दशानगुृाित दश हि तथा िपन ।्पवू दां हरिूमं नरकायोपगित ॥ ०७१ ॥
न ददाित ितु दा वा हरत े त ु यः ।स बो वाणःै पाशैते मृशुासनात ् ॥ ०७२ ॥
अाय ०६१ ३०९
आिहतािं सदायं कृशभृं ियाितिथम ।्य े भरि िजें नोपसप ि ते यमम ् ॥ ०७३ ॥
ाणेणृभतूं ाािथ व परंुदर ।इतरषेां त ु वणा नां तारयृेशब लान ् ॥ ०७४ ॥
नािािशतां भिूमं परणे िदशािधप ।ाणाय सरुे कृशभृाय कन ॥ ०७५ ॥
अथा ु पिततं तषेां दीनानामवसीदताम ।्ाणानां त े े े हािपुषं कुलम ् ॥ ०७६ ॥
भिूमपालं तुं रााु संापयेनुः ।त वासः सहा नाकपृे महीयत े ॥ ०७७ ॥
इिुभः सतंतां भिूमं यवगोधमूसलाम ।्गोवाहनसपंणूा बावीय समािज ताम ् ॥ ०७८ ॥
िनिधगभा ददूिमं सव रपिरदाम ।्अया.भते लोकािूमसं िह त तत ् ॥ ०७९ ॥
िवधयू कषं सव िवरजाः समंतः सताम ।्लोके महीयत े सिय ददाित वस ुधंराम ् ॥ ०८० ॥
यथाु पिततः श तलैिबिव सप ित ।तथा भिूमकृतं दान ं से से िवसप ित ॥ ०८१ ॥
ये रणा े महीपालाः शरूाः सिमितशोभनाः ।वऽेिभमखुाः श लोकं जि ते ॥ ०८२ ॥
३१० दानधम पव
नृगीतपरा नाय िदमािवभिूषताः ।उपिति दवेे सदा भिूमदं िदिव ॥ ०८३ ॥
मोदत े च सखुं ग दवेगवपिूजतः ।यो ददाित मह सिविधनहे िजातय े ॥ ०८४ ॥
शतमरसवै िदमािवभिूषताः ।उपिति दवेे सदा भिूमदं नरम ् ॥ ०८५ ॥
शं भासनं छं वराा वरवारणाः ।भिूमदानाुािण िहरयिनचयाथा ॥ ०८६ ॥
आा सदाितहता जयशो भवथ ।भिूमदान पुािण फलं ग ः परंुदर ॥ ०८७ ॥
िहरयपुाौषः कुशकानशालाः ।अमतृसवां भिूमं ाोित पुषो ददत ् ॥ ०८८ ॥
नाि भिूमसमं दान ं नाि मातसृमो गुः ।नाि ससमो धम नाि दानसमो िनिधः ॥ ०८९ ॥
एतदािरसाुा वासवो वसधुािममाम ।्वसरुसमाकीणा ददावािरस े तदा ॥ ०९० ॥
य इमं ावयेाे भिूमदान संवम ।्न त रसां भागो नासरुाणां भवतु ॥ ०९१ ॥
अयं च भवें िपतृ सशंयः ।ताािेदं िवो भुतः ावयिेजान ् ॥ ०९२ ॥
इतेवदानानां ेमंु तवानघ ।
अदानशसंा ३११
मया भरतशा ल िकं भयूः ोतिुमिस ॥ ०९३ ॥
अदानशसंा
अाय ०६२यिुधिर उवाच ॥
कािन दानािन लोकेऽिातकुामो महीपितः ।गणुािधकेो िवेो दारतसम ॥ ००१ ॥
केन तुि ते सुाः िकं िदशतु ।शसं मे तहाबाहो फलं पुयकृतं महत ् ॥ ००२ ॥
दं िकं फलवाजिह लोके पर च ।भवतः ोतिुमािम ते िवरतो वद ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
इममथ परुा पृो नारदो दवेदशनः ।यवानसौ ते गदतः ण ु भारत ॥ ००४ ॥
नारद उवाच ॥
अमवे शसंि दवेाः सिष गणाः परुा ।लोकतं िह या सवम े ितितम ् ॥ ००५ ॥
३१२ दानधम पव
अने सशं दान ं न भतूं न भिवित ।तादं िवशषेणे दातिुमि मानवाः ॥ ००६ ॥
अमजू रं लोके ाणाा े ितिताः ।अने धाय त े सव िवं जगिददं भो ॥ ००७ ॥
अाहृा लोकेऽििवत एव च ।अाभवित ाणः ं ना सशंयः ॥ ००८ ॥
कुटुं पीडियािप ाणाय महान े ।दातं िभवे चामानो भिूतिमता ॥ ००९ ॥
ाणायािभपाय यो दादमिथ न े ।िनदधाित िनिधं ें पारलौिककमानः ॥ ०१० ॥
ामिन वत ं वृमहमपुितम ।्अच यूेितमिहृो गहृमागतम ् ॥ ०११ ॥
ोधमुिततं िहा सशुीलो वीतमरः ।अदः ातु े राजििव चहे च यखुम ् ॥ ०१२ ॥
नावमदेिभगतं न णुाथन ।अिप पाके शिुन वा न दान ं िवणयित ॥ ०१३ ॥
यो दादपिरिममिन वत त े ।ाायापवूा य स महममायुात ् ॥ ०१४ ॥
िपतॄवेानषृीिानितथ जनािधप ।यो नरः ीणयै पुयफलं महत ् ॥ ०१५ ॥
कृािप पापकं कम यो दादमिथ न े ।
अाय ०६२ ३१३
ाणाय िवशषेणे न स पापने युत े ॥ ०१६ ॥
ाणेयं दानमं शेू महाफलम ।्अदान ं च शेू च ाणे च िविशते ॥ ०१७ ॥
न पृेोचरणं ाायं दशेमवे वा ।िभितो ाणनेहे ज वां यािचतः ॥ ०१८ ॥
अदावृा सवकामफलािताः ।भवीहाथ वामु नपृत े ना सशंयः ॥ ०१९ ॥
आशसंे िह िपतरः सवुिृिमव कष काः ।अाकमिप पुो वा पौो वां दाित ॥ ०२० ॥
ाणो िह महूतं यं दहेीित याचते ।अकामो वा सकामो वा दा पुयमवायुात ् ॥ ०२१ ॥
ाणः सवभतूानामितिथः सतृाभकु ् ।िवा यमिभगि िभमाणा गहंृ सदा ॥ ०२२ ॥
सृता िनवत े तदतीव वध त े ।महाभोग े कुले ज े ाोित भारत ॥ ०२३ ॥
दा ं नरो लोके तथा ानमनुमम ।्मृमृादायी त ुग वसित सृतः ॥ ०२४ ॥
अं ाणा नराणां िह सव म े ितितम ।्अदः पशमुाुी धनवाोगवानिप ॥ ०२५ ॥
ाणवांािप भवित पवां तथा नपृ ।अदः ाणदो लोके सव दः ोते त ु सः ॥ ०२६ ॥
३१४ दानधम पव
अं िह दाितथये ाणाय यथािविध ।दाता सखुमाोित दवेैािभपूते ॥ ०२७ ॥
ाणो िह महूतं ें चरित पादवत ।्उते त यीजं ति पुयफलं महत ् ॥ ०२८ ॥
ं ीितजननं भोृदाोभ वतु ।सवा यािन दानािन परोफलवतु ॥ ०२९ ॥
अाि सवं िवि रितमाि भारत ।धमा था वतो िवि रोगनाशं तथातः ॥ ०३० ॥
अं मतृिमाह परुाके जापितः ।अं भवुं िदवं खं च सव म े ितितम ् ॥ ०३१ ॥
अणाशे िभे शरीरे प धातवः ।बलं बलवतोऽपीह णयहािनतः ॥ ०३२ ॥
आवाहा िववाहा याामतृ े तथा ।न वत े नरे चा लीयते ॥ ०३३ ॥
अतः सवमतेि यििाणु जमम ।्िष ुलोकेष ु धमा थ मं दयेमतो बधुःै ॥ ०३४ ॥
अद मनु बलमोजो यशः सखुम ।्कीित वध त े शिष ुलोकेष ु पािथ व ॥ ०३५ ॥
मघेेः सिंनधे ाणानां पवनः िशवः ।त मघेगतं वािर शो वष ित भारत ॥ ०३६ ॥
अाय ०६२ ३१५
आदे च रसं भौममािदः गभििभः ।वायरुािदतां रसावेः जापितः ॥ ०३७ ॥
तदा मघेतो वािर पिततं भवित ितौ ।तदा वसमुती दवेी िधा भवित भारत ॥ ०३८ ॥
ततः सािन रोहि यने वत यत े जगत ।्मासंमदेोिशुाणां ाभा वतः पनुः ॥ ०३९ ॥
सभंवि ततः शुाािणनः पिृथवीपत े ।अीषोमौ िह तं जनः पुत ह ॥ ०४० ॥
एवमं च सयू पवनः शुमवे च ।एक एव तृो रािशय तो भतूािन जिरे ॥ ०४१ ॥
ाणादाित भतूानां तजे भरतष भ ।गहृमागतायाश ु यो दादमिथ न े ॥ ०४२ ॥
भी उवाच ॥
नारदनेवैमुोऽहमदामं सदा नपृ ।अनसयूुमं तािेह गतरः ॥ ०४३ ॥
दां िविधवाजिेमिप भो ।यथावदनुपेतः ग मवािस ॥ ०४४ ॥
अदानां िह य े लोकाांं ण ु नरािधप ।भवनािन काशे िदिव तषेां महानाम ् ॥ ०४५ ॥
नानासंानपािण नानााितािन च ॥ ०४५ ॥
३१६ दानधम पव
चमडलशुािण िकिणीजालवि च ।तणािदवणा िन ावरािण चरािण च ॥ ०४६ ॥
अनकेशतभौमािन साज लवनािन च ।वडूैया क काशािन रौमयािन च ॥ ०४७ ॥
सवकामफलाािप वृा भवनसिंताः ।वाो वीः सभाः कूपा दीिघ कावै सव शः ॥ ०४८ ॥
घोषवि च यानािन युाथ सहशः ।भभोमयाः शलैा वासांाभरणािन च ॥ ०४९ ॥
ीरं वः सिरतथा चवैापव ताः ।ासादाः पाडुरााभाः शा कनकोलाः ॥ ०५० ॥
तानदाः पे ताददो भव ॥ ०५० ॥
एते लोकाः पुयकृतामदानां महानाम ।्तादं िवशषेणे दातं मानवभै ुिव ॥ ०५१ ॥
नयोगदानम ्
अाय ०६३यिुधिर उवाच ॥
तुं म े भवतो वामदान यो िविधः ।
अाय ०६३ ३१७
नयोगदेान दानकं वीिह मे ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्दवेावै सवंादं दवेषना रद च ॥ ००२ ॥
ारकामनसुंां नारदं दवेदश नम ।्पनैं ततः ं दवेकी धम दिश नी ॥ ००३ ॥
ताः सपंृमानाया दवेिष ना रददा ।आच िविधवव यणु िवशां पत े ॥ ००४ ॥
नारद उवाच ॥
कृिकास ु महाभाग े पायसने ससिप षा ।सतं ाणााध.ूोकानाोनुमान ् ॥ ००५ ॥
रोिहयां िथतमैासमैा षरैने सिप षा ।पयोऽनपुान ं दातमानृयाथ िजातय े ॥ ००६ ॥
दो दा सवां त ु ने सोमदवैत े ।गि मानषुाोकागलोकमनुमम ् ॥ ००७ ॥
आा यां कृसरं दा तलैिममपुोिषतः ।नररित गा िण रुधारां पव तान ् ॥ ००८ ॥
अपपूानुव सौ दा तथवैाािन शोभन े ।यशी पसपंो ब े जायत े कुले ॥ ००९ ॥
पुे त ु कनकं दा कृतं चाकृतमवे च ।
३१८ दानधम पव
अनालोकेष ुलोकेष ु सोमव िवराजते ॥ ०१० ॥
आषेायां त ु यो मषृभं वा यित ।स सवभयिनम ुः शावानिधितित ॥ ०११ ॥
मघास ु ितलपणूा िन वध मानािन मानवः ।दाय पुपशमुािनह े च मोदत े ॥ ०१२ ॥
फनुीपवू समये ाणानामपुोिषतः ।भाािणतसयंुाा सौभायमृित ॥ ०१३ ॥
घतृीरसमायंु िविधविकौदनम ।्उरािवषये दा ग लोके महीयत े ॥ ०१४ ॥
यदीयते दानमुरािवषये नरःै ।महाफलमनं च भवतीित िविनयः ॥ ०१५ ॥
हे हिरथं दा चतयु ुमपुोिषतः ।ाोित परमा.ोकाुयकामसमितान ् ॥ ०१६ ॥
िचायामषृभं दा पुयाां भारत ।चररसां लोके रमते नन े तथा ॥ ०१७ ॥
ातावथ धनं दा यिदतममानः ।ाोित लोका शभुािनह चवै महशः ॥ ०१८ ॥
िवशाखायामनाहं धने ुं दा च धदाम ।्सासं च शकटं सधां वसयंतुम ् ॥ ०१९ ॥
िपतॄवेां ीणाित े चानमतु े ।न च गा यवाोित ग लोकं च गित ॥ ०२० ॥
अाय ०६३ ३१९
दा यथों िवेो विृिमां स िवित ।नरकाद सेशााोतीित िविनयः ॥ ०२१ ॥
अनरुाधास ु ावारं वारमपुोिषतः ।दा यगुशतं चािप नरः ग महीयत े ॥ ०२२ ॥
कालशाकं त ु िवेो दा मः समलूकम ।्ेायामिृिमां व ै गितिमां च िवित ॥ ०२३ ॥
मलेू मलूफलं दा ाणेः समािहतः ।िपतॄीणयते चािप गितिमां च गित ॥ ०२४ ॥
अथ पवूा षाढास ु दिधपाायपुोिषतः ।कुलवृोपसपं े ाणे वदेपारग े ॥ ०२५ ॥
दाय जायते े कुले सबुगोकुले ॥ ०२५ ॥
उदमं ससिप ं भतूमधफुािणतम ।्दोराषाढास ु सव कामानवायुात ् ॥ ०२६ ॥
धं िभिजते योग े दा मधघुतृातुम ।्धम िनो मनीिषः गलोके महीयत े ॥ ०२७ ॥
वणे कलं दा वािरतमवे च ।तेने याित यानने सव लोकानसवंतृान ् ॥ ०२८ ॥
गोयंु धिनास ु यान ं दा समािहतः ।वरिमधरं सः े रां पते ॥ ०२९ ॥
गातिभषयोग े दा सागुचनान ।्
३२० दानधम पव
ाोरसां लोकाे गां शातान ् ॥ ०३० ॥
पवू भापदायोग े राजमाषादाय त ु ।सव भफलोपतेः स व ै े सखुी भवते ् ॥ ०३१ ॥
औरमुरायोग े यु मासं ं यित ।स िपतॄीणयित व ै े चानमतु े ॥ ०३२ ॥
कांोपदोहनां धने ुं रवेां यः यित ।सा े कामानादाय दातारमपुितित ॥ ०३३ ॥
रथमसमायंु दािां नरोमः ।हरथसपं े वच ी जायत े कुले ॥ ०३४ ॥
भरणीष ु िजाितिलधने ुं दाय व ै ।गाः सुभतूाः ाोित नरः े यशथा ॥ ०३५ ॥
भी उवाच ॥
इषे लणोशेः ोो नयोगतः ।दवेा नारदनेहे सा षुाोऽवीिददम ् ॥ ०३६ ॥
कानािददानम ्
अाय ०६४भी उवाच ॥
अाय ०६४ ३२१
सवा ामायि ये यि कानम ।्इवें भगवानिः िपतामहसतुोऽवीत ् ॥ ००१ ॥
पिवं शुथायुं िपतणॄामयं च तत ।्सवुण मनजुेणे हिरणे कीित तम ् ॥ ००२ ॥
पानीयदान ं परमं दानानां मनरुवीत ।्ताापी कूपां तडागािन च खानयते ् ॥ ००३ ॥
अध पाप हरित पुषहे कमणः ।कूपः वृपानीयः सुवृ िनशः ॥ ००४ ॥
सव तारयत े वशंं य खात े जलाशये ।गावः िपबि िवा साधव नराः सदा ॥ ००५ ॥
िनदाघकाले पानीयं य ितवािरतम ।्स ग िवषमं कृं न कदािचदवातु े ॥ ००६ ॥
बहृतभे गवतः पूवै भग च ।अिनोवै वे ीितभ वित सिप षा ॥ ००७ ॥
परमं भषेजं तेानामतेमम ।्रसानामुमं चतैलानां चतैमम ् ॥ ००८ ॥
फलकामो यशामः पिुकाम िनदा ।घतृं दािजाितः पुषः शिुचरावान ् ॥ ००९ ॥
घतृं मास ेआयिुज िवेो यः यित ।तै यतो पं ीतौ दवेािवहािनौ ॥ ०१० ॥
३२२ दानधम पव
पायसं सिप षा िमं िजेो यः यित ।गहंृ त न रािंस धष यि कदाचन ॥ ०११ ॥
िपपासया न ियते सोप यते ।न ायुा सनं करकाः यित ॥ ०१२ ॥
यतो ाणाेः या परया यतुः ।उपशनषागं लभते पुषः सदा ॥ ०१३ ॥
यः साधनाथ काािन ाणेः यित ।तापाथ च राजे वृवः सदा नरः ॥ ०१४ ॥
िसथा ः सदा त काया िण िविवधािन च ।उपय ुपिर शणूां वपषुा दीते च सः ॥ ०१५ ॥
भगवांा सुीतो विभ वित िनशः ।न तं जे पशवः सामे च जयिप ॥ ०१६ ॥
पुाियं च लभते यछं संयित ।चुा िधं न लभते यभागमथातु े ॥ ०१७ ॥
िनदाघकाले वष वा यछं संयित ।ना किनोदाहः कदािचदिप जायत े ॥ ०१८ ॥
कृा िवषमावै िव मोमवातु े ॥ ०१८ ॥
दान ं सव दानानां शकट िविशते ।एवमाह महाभागः शािडो भगवानिृषः ॥ ०१९ ॥
ितलािददानफलम ् ३२३
ितलािददानफलम ्
अाय ०६५यिुधिर उवाच ॥
दमानाय िवाय यः यपुानहौ ।यलं त भवित ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
उपानहौ येो ाणेः समािहतः ।मदत े कटकावा िषमािरिप ॥ ००२ ॥
स शणूामपुिर च सिंतित यिुधिर ॥ ००२ ॥
यानं चातरीयंु त शुं िवशां पत े ।उपितित कौये कानभषूणम ् ॥ ००३ ॥
शकटं दसयंंु दं भवित चवै िह ॥ ००३ ॥
यिुधिर उवाच ॥
यलं ितलदान े च भिूमदान े च कीित तम ।्गोदानऽेदान े च भयूिूह कौरव ॥ ००४ ॥
भी उवाच ॥
णु मम कौये ितलदान यलम ।्िनश च यथाायं य कुसम ॥ ००५ ॥
३२४ दानधम पव
िपतणॄां थमं भों ितलाः सृाः यभंवुा ।ितलदानने व ै ताितपृः मोदत े ॥ ००६ ॥
माघमास े ितलाु ाणेः यित ।सवससमाकीण नरकं स न पयित ॥ ००७ ॥
सवकामःै स यजते यिलयै जत े िपतनॄ ।्न चाकामने दातं ितलां कथन ॥ ००८ ॥
महषः कयपतै े गाेः सतृािलाः ।ततो िदं गता भावं दानषे ु ितलाः भो ॥ ००९ ॥
पौिका पदावै तथा पापिवनाशनाः ।तावदानेिलदान ं िविशते ॥ ०१० ॥
आप मधेावी श िलिखतथा ।महिष गतमािप ितलदानिैदवं गताः ॥ ०११ ॥
ितलहोमपरा िवाः सव सयंतमथैनुाः ।समा गने हिवषा विृष ुच सिंताः ॥ ०१२ ॥
सवषामवे दानानां ितलदान ं परं तृम ।्अयं सव दानानां ितलदानिमहोते ॥ ०१३ ॥
उे च परुा हे कुिशकिष ः परंतप ।ितलरैियं ा ावाितमुमाम ् ॥ ०१४ ॥
इित ों कुे ितलदानमनुमम ।्िवधान ं यने िविधना ितलानािमह शते ॥ ०१५ ॥
अत ऊ िनबोधदें दवेानां यिुमताम ।्
अाय ०६५ ३२५
समागमं महाराज णा व ैयभंवुा ॥ ०१६ ॥
दवेाः समे ाणं भिूमभागं िययवः ।शभुं दशेमयाच यजमे इित पािथ व ॥ ०१७ ॥
दवेा ऊचःु ॥
भगवंं भभुू मःे सव ििदव च ।यजमेिह महाभाग यं भवदनुया ॥ ०१८ ॥
नाननुातभिूमिह य फलमतु े ॥ ०१८ ॥
ं िह सव जगतः ावर चर च ।भभु विस तां समनुातमुहिस ॥ ०१९ ॥
ोवाच ॥
ददािम मिेदनीभागं भवोऽहं सरुष भाः ।यिशेे किरं यं कायपननाः ॥ ०२० ॥
दवेा ऊचःु ॥
भगवृतकामाः ो यामादिणःै ।इमं त ु दशें मनुयः पय ुपास िनदा ॥ ०२१ ॥
भी उवाच ॥
ततोऽग कव भगृरुिवृ षाकिपः ।अिसतो दवेलवै दवेयमपुागमन ् ॥ ०२२ ॥
ततो दवेा महाान ईिजरे यमतु ।
३२६ दानधम पव
तथा समापयामासयु थाकालं सरुष भाः ॥ ०२३ ॥
त इयािदशा िहमवचलोमे ।षमशंं तो भिूमदान ं चिरे ॥ ०२४ ॥
ादशेमां भमूे ु यो दादनपुृतम ।्न सीदित स कृेष ु न च गा यवातु े ॥ ०२५ ॥
शीतवातातपसहां गहृभिूमं ससुृंताम ।्दाय सरुलोकः पुयाऽेिप न चाते ॥ ०२६ ॥
मिुदतो वसते ाः शेण सह पािथ व ।ितयदाता च सोऽिप ग महीयत े ॥ ०२७ ॥
अापककुले जातः ोियो िनयतिेयः ।गहृे य वसेुः धान ं लोकमतु े ॥ ०२८ ॥
तथा गवाथ शरणं शीतवष सहं महत ।्आसमं तारयित कुलं भरतसम ॥ ०२९ ॥
ेभिूमं ददोके पु ियमवायुात ।्रभिूमं दा त ु कुलवशंं िववध यते ् ॥ ०३० ॥
न चोषरां न िनद धां मह दाथन ।न मशानपरीतां च न च पापिनषिेवताम ् ॥ ०३१ ॥
पारे भिूमदशे े त ु िपतणॄां िनव पे ु यः ।तूिमािमिपतिृभः ाकम िवहते ॥ ०३२ ॥
ताीा मह दाामिप िवचणः ।िपडः िपतृो दो व ै तां भवित शातः ॥ ०३३ ॥
अाय ०६५ ३२७
अटवीपव तावै नदीतीथा िन यािन च ।सवा यािमकाान िह त पिरहः ॥ ०३४ ॥
इतेूिमदान फलमंु िवशां पत े ।अतः परं त ु गोदान ं कीत ियािम तऽेनघ ॥ ०३५ ॥
गावोऽिधकापिो याव एव च ।ताहेरो दवेपािभः समाितः ॥ ०३६ ॥
लोके वसतेाः सोमने सह भारत ।आसां ष यः िसाः ाथ यि परां गितम ् ॥ ०३७ ॥
पयसा हिवषा दा शकृताथ चमणा ।अििभोपकुव ि वैा लै भारत ॥ ०३८ ॥
नासां शीतातपौ ातां सदतैाः कम कुव त े ।न वष िवषमं वािप ःखमासां भवतु ॥ ०३९ ॥
ाणःै सिहता याि तारतरं पदम ।्एकं गोाणं तावदि मनीिषणः ॥ ०४० ॥
रिदवे ये ताः पशुनेोपकिताः ।ततमवती राजोचमः वित ता ॥ ०४१ ॥
पशुा िविनम ुाः दानायोपकिताः ।ता इमा िवमुेो यो ददाित महीपत े ॥ ०४२ ॥
िनरदेापदं कृां िवषमोऽिप पािथ व ॥ ०४२ ॥
गवां सहदः े नरकं न पयित ।
३२८ दानधम पव
सव िवजयं चािप लभते मनजुािधप ॥ ०४३ ॥
अमतृं व ै गवां ीरिमाह िदशािधपः ।तादाित यो धनेमुमतृं स यित ॥ ०४४ ॥
अीनामयं तेौं वदेिवदो िवः ।तादाित यो धने ुं स हौं संयित ॥ ०४५ ॥
ग व ै मिूत मानषे वषृभं यो गवां पितम ।्िव े गणुयतु े दा व ैग महीयत े ॥ ०४६ ॥
ाणा व ै ािणनामते े ोे भरतष भ ।तादाित यो धने ुं ाणाै स यित ॥ ०४७ ॥
गावः शरया भतूानािमित वदेिवदो िवः ।तादाित यो धने ुं शरणं संयित ॥ ०४८ ॥
न वधाथ दाता न कीनाशे न नािके ।गोजीिवन े न दाता तथा गौः पुषष भ ॥ ०४९ ॥
ददाित ताशानां व ै नरो गाः पापकम णाम ।्अयं नरकं यातीवेमाम नीिषणः ॥ ०५० ॥
न कृशां पापवां वा वां रोगाितां तथा ।न ां न पिराां दाां ाणाय व ै ॥ ०५१ ॥
दशगोसहदः सेण सह मोदत े ।अया.भते लोकारः शतसहदः ॥ ०५२ ॥
इतेोदान ं च ितलदान ं च कीित तम ।्तथा भिूमदान ं च णुा े च भारत ॥ ०५३ ॥
अाय ०६५ ३२९
अदान ं धान ं िह कौये पिरचते ।अ िह दानने रिदवेो िदवं गतः ॥ ०५४ ॥
ााय िुधतायां यः यित भिूमप ।ायभंवुं महाभागं स पयित नरािधप ॥ ०५५ ॥
न िहरयनै वासोिभना दानने भारत ।ावुि नराः येो यथहेादाः भो ॥ ०५६ ॥
अं व ै परमं मं ी परा मता ।अााणः भवित तजेो वीय बलं तथा ॥ ०५७ ॥
सो ददाित यां सदकैामना नरः ।न स गा यवाोतीवेमाह पराशरः ॥ ०५८ ॥
अचिया यथाायं दवेेोऽं िनवदेयते ।्यदो िह नरो राजंदा दवेताः ॥ ०५९ ॥
कौमुां शुपे त ु योऽदान ं करोतु ।स सतंरित गा िण े चानमतु े ॥ ०६० ॥
अभुाितथये चां येः समािहतः ।स व ै िवदां लोकाायुारतष भ ॥ ०६१ ॥
सकृुामापदं ाादः पुषरते ।्पापं तरित चवैहे ृतं चापकष ित ॥ ०६२ ॥
इतेददान ितलदान चवै ह ।भिूमदान च फलं गोदान च कीित तम ् ॥ ०६३ ॥
३३० दानधम पव
पानीयदानफलम ्
अाय ०६६यिुधिर उवाच ॥
तुं दानफलं तात यया पिरकीित तम ।्अं त ु त े िवशषेणे शिमह भारत ॥ ००१ ॥
पानीयदान ं परमं कथं चहे महाफलम ।्इतेोतिुमािम िवरणे िपतामह ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
ह ते वत ियािम यथावरतष भ ।गदतमाहे ण ु सपराम ॥ ००३ ॥
पानीयदानाभिृत सव वािम तऽेनघ ॥ ००३ ॥
यदं य पानीयं संदायातु े नरः ।न तारमं दान ं िकिदीित मे मितः ॥ ००४ ॥
अााणभतृात वत े िह सव शः ।तादं परं लोके सव दानषे ु कते ॥ ००५ ॥
अालं च तजे ािणनां वध त े सदा ।अदानमताेमाह जापितः ॥ ००६ ॥
अाय ०६६ ३३१
सािवा िप कौये तुं त े वचनं शभुम ।्यततैथा चतैवेसे महामत े ॥ ००७ ॥
अे द े नरणेहे ाणा दा भवतु ।ाणदानाि परमं न दानिमह िवते ॥ ००८ ॥
तुं िह त े महाबाहो लोमशािप तचः ।ाणाा कपोताय यां िशिबना परुा ॥ ००९ ॥
तां गितं लभते दा िजां िवशां पत े ।गितं िविशां गि ाणदा इित नः तुम ् ॥ ०१० ॥
अं चािप भवित पानीयाुसम ।नीरजातने िह िवना न िकिंवत त े ॥ ०११ ॥
नीरजात भगवाोमो हगणेरः ।अमतृं च सधुा चवै ाहा चवै वषथा ॥ ०१२ ॥
अौषो महाराज वीध जलोवाः ।यतः ाणभतृां ाणाः सभंवि िवशां पत े ॥ ०१३ ॥
दवेानाममतृं चां नागानां च सधुा तथा ।िपतणॄां च धा ोा पशनूां चािप वीधः ॥ ०१४ ॥
अमवे मनुाणां ाणानाम नीिषणः ।त सव नरा पानीयांवत त े ॥ ०१५ ॥
ताानीयदानाै न परं िवते िचत ।्त दारो िनं य इूेितमानः ॥ ०१६ ॥
३३२ दानधम पव
धं यशमायुं जलदान ं िवशां पत े ।शूंािध कौये सदा ितित तोयदः ॥ ०१७ ॥
सवकामानवाोित कीित चवैहे शातीम ।्े चानमाोित पापे मुते ॥ ०१८ ॥
तोयदो मनजुा ग गा महातु े ।अयामवाोित लोकािनवीनःु ॥ ०१९ ॥
ितलािददानशसंा
अाय ०६७यिुधिर उवाच ॥
ितलानां कीशं दानमथ दीप चवै ह ।अानां वाससां चवै भयू एव वीिह मे ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्ाण च सवंादं यम च यिुधिर ॥ ००२ ॥
मदशेे महाामो ाणानां बभवू ह ।गायमनुयोम े यामनु िगररेधः ॥ ००३ ॥
पण शालेित िवातो रमणीयो नरािधप ।
अाय ०६७ ३३३
िवासं भिूया ाणाावसंदा ॥ ००४ ॥
अथ ाह यमः किुषं कृवाससम ।्रामूरोमाणं काकजािनािसकम ् ॥ ००५ ॥
ग ं ाणामं ततो गा तमानय ।अगं गोतािप नामतािप शिम णम ् ॥ ००६ ॥
शमे िनिवं िवासंमापकमनातम ।्मा चामानयथेां सगों त पा तः ॥ ००७ ॥
स िह तागणुने तुोऽयनजना ।अपषे ु तथा वृ े समनेवै धीमता ॥ ००८ ॥
तमानय यथोिं पजूा काया िह त मे ॥ ००८ ॥
स गा ितकूलं तकार यमशासनम ।्तमाानयामास ितिषो यमने यः ॥ ००९ ॥
तै यमः समुाय पजूां कृा च वीय वान ।्ोवाच नीयतामषे सोऽ आनीयतािमित ॥ ०१० ॥
एवमेु त ु वचन े धम राजने स िजः ।उवाच धमराजान ं िनिव णोऽयनने व ै ॥ ०११ ॥
यो मे कालो भवेषें वसयेिमहातु ॥ ०११ ॥
यम उवाच ॥
नाहं काल िविहतं ाोमीह कथन ।यो िह धम चरित व ै तं त ु जानािम केवलम ् ॥ ०१२ ॥
३३४ दानधम पव
ग िव मवै आलयं ं महातु े ।िूह वा ं यथा रंै करवािण िकिमतु ॥ ०१३ ॥
ाण उवाच ॥
य कृा समुहुयं ावीिह मे ।सव िह माणं ं लैोािप सम ॥ ०१४ ॥
यम उवाच ॥
णु तने िवष दानिविधमुमम ।्ितलाः परमकं दान ं पुयं चवैहे शातम ् ॥ ०१५ ॥
ितला संदाता यथाशि िजष भ ।िनदानावकामािंला िनव त यतु ॥ ०१६ ॥
ितलााे शसंि दानमतेनुमम ।्ताय िवेो िविधने कम णा ॥ ०१७ ॥
ितला भियता सदा ालभनं च तःै ।काय सततिमिः येः सवा ना गहृे ॥ ०१८ ॥
तथापः सव दा दयेाः पयेावै न सशंयः ।पुिरयडागािन कूपांवैा खानयते ् ॥ ०१९ ॥
एतुलभतरिमह लोके िजोम ।आपो िनं दयेाे पुयं तेदनुमम ् ॥ ०२० ॥
पा काया ः पानाथ िनं त े िजसम ।भेुऽथ दयें त े पानीयं व ै िवशषेतः ॥ ०२१ ॥
अाय ०६७ ३३५
इेु स तदा तने यमतने व ै गहृान ।्नीतकार च तथा सव तमशासनम ् ॥ ०२२ ॥
नीा तं यमतोऽिप गहृीा शिम णं तदा ।ययौ स धमराजाय वदेयत चािप तम ् ॥ ०२३ ॥
तं धम राजो धम ं पजूिया तापवान ।्कृा च सिंवदं तने िवससज यथागतम ् ॥ ०२४ ॥
तािप च यमः सवमपुदशें चकार ह ।े च स तव चकारों यमने तत ् ॥ ०२५ ॥
तथा शसंत े दीपामः िपतिृहतेया ।ताीपदो िनं सतंारयित व ै िपतनॄ ् ॥ ०२६ ॥
दाताः सततं दीपाारतसम ।दवेानां च िपतणॄां च चुाे मताः भो ॥ ०२७ ॥
रदान ं च समुहुयमंु जनािधप ।तािन िवीय यजते ाणो भयरः ॥ ०२८ ॥
यै ददाित िवेो ाणः ितगृ व ै ।उभयोः ादं दातरुादातरुवे च ॥ ०२९ ॥
यो ददाित ितः िां ताशाय ितहम ।्उभयोरयं धम तं मनःु ाह धम िवत ् ॥ ०३० ॥
वाससां त ु दानने दारिनरतो नरः ।सवु सवुषे भवतीनशुुमु ॥ ०३१ ॥
३३६ दानधम पव
गावः सवुण च तथा ितलावैानवुिण ताः ।बशः पुषा वदेामायदशनात ् ॥ ०३२ ॥
िववाहांवै कुवत पुानुादयते च ।पुलाभो िह कौर सवलाभाििशते ॥ ०३३ ॥
गोदानफलम ्
अाय ०६८यिुधिर उवाच ॥
भयू एव कुे दानानां िविधमुमम ।्कथय महाा भिूमदान ं िवशषेतः ॥ ००१ ॥
पिृथव ियो दााणां कमणा ।िविधवितगृीया ो दातमुहित ॥ ००२ ॥
सववण ु यं दात ुं फलकाििभः ।वदे े वा यमाातं ते ाातमुहिस ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
तुनामािन दयेािन ीिण तुफलािन च ।सवकामफलानीह गावः पृी सरती ॥ ००४ ॥
यो यूाािप िशाय धा ा सरतीम ।्
अाय ०६८ ३३७
पिृथवीगोदानाां स तुं फलमतु े ॥ ००५ ॥
तथवै गाः शसंि न च दयें ततः परम ।्सिंनकृफलाा िह लथा यिुधिर ॥ ००६ ॥
मातरः सव भतूानां गावः सव सखुदाः ॥ ००६ ॥
विृमाकाता िनं गावः काया ः दिणाः ।मलायतनं देाूाः सदवै िह ॥ ००७ ॥
चोदनं दवेकृतं गवां कम स ु वत ताम ।्पवू मवेारं नादिभधयें कथन ॥ ००८ ॥
चारे वा िनपान े वा बधुो नोजेयते गाः ।तिृषता िभवीो नरं हःु सबावम ् ॥ ००९ ॥
िपतसृािन सततं दवेतायतनािन च ।पयूे शकृता यासां पतू ं िकमिधकं ततः ॥ ०१० ॥
ासमिुं परगवे दावंरं त ु यः ।अकृा यमाहारं तं ताव कािमकम ् ॥ ०११ ॥
स िह पुाशोथ च ियं चािधगित ।नाशयशभुं चवै ःं च पोहित ॥ ०१२ ॥
यिुधिर उवाच ॥
दयेाः िकंलणा गावः काािप पिरवज यते ।्कीशाय दाता न दयेाः कीशाय च ॥ ०१३ ॥
भी उवाच ॥
३३८ दानधम पव
असृाय पापाय ायानतृवािदन े ।हकपतेाय न दयेा गौः कथन ॥ ०१४ ॥
िभवे बपुाय ोियायािहताये ।दा दशगवां दाता लोकानाोनुमान ् ॥ ०१५ ॥
यं चवै धम कुत े त पुयफलं च यत ।्सव वैाशंभादाता तििमं वृयः ॥ ०१६ ॥
यनैमुादयित यनै ं ायत े भयात ।्या कुते विृं सव त े िपतरयः ॥ ०१७ ॥
कषं गुशुषूा हि मानो महशः ।अपुतां यः पुा अविृं दश धनेवः ॥ ०१८ ॥
वदेािन बतु ; ानतृ िजतिेय ।िश दा यत चवै ; भतूषे ु िनं ियवािदन ॥ ०१९ ॥
यः ुयाै न िवकम कुया ;ृदा ाितथये िनम ।्विृं िवायाितसजृते तै; युशील सपुदारः ॥ ०२० ॥
शभु े पा े य े गणुा गोदान े; तावाोषो ाणापहारे ।सवा वं ाणापहारो ; दाराषैां रतो वज नीयाः ॥ ०२१ ॥
नगृोपाानम ् ३३९
नगृोपाानम ्
अाय ०६९भी उवाच ॥
अवै की त े सिा णािभमशन े ।नगृणे समुहृं यदवां कुह ॥ ००१ ॥
िनिवशां परुा पाथ ारवािमित िुतः ।अयत महाकूपणृवीमावतृः ॥ ००२ ॥
यं त कुवा णााूपालािथ नः ।मणे महता युािंोय े ससुवंतृ े ॥ ००३ ॥
दशुे महाकायं कृकलासमवितम ।्त चोरणे यमकुवे सहशः ॥ ००४ ॥
हैम पै तं बा पव तोपमम ।्नाशुवमुत ु ततो जमजु नाद नम ् ॥ ००५ ॥
खमावृोदपान कृकलासः ितो महान ।्त नाि समुतथ कृेवदेयन ् ॥ ००६ ॥
स वासदुवेने समृुत ; पृ कामािजगाद राजा ।नगृदाानमथो वदेय ;रुातनं यसहयािजनम ् ॥ ००७ ॥
तथा वुाणं त ु तमाह माधवः ; शभुं या कम कृतं न पापकम ।्कथं भवाग ितमीश गतो ; नरे तिूह िकमतेदीशम ् ॥ ००८ ॥
शतं सहािण शतं गवां पनुः ; पनुः शता शतायतुािन ।
३४० दानधम पव
या परुा दिमतीह शुमु ; नपृ िजेः न ु ततं तव ॥ ००९ ॥
नगृतोऽवीृं ाणािहोिणः ।ोिषत पिरा गौरकेा मम गोधन े ॥ ०१० ॥
गवां सहे संाता तदा सा पशपुमै म ।सा ाणाय मे दा ेाथ मिभकाता ॥ ०११ ॥
अपयिरमाग तां यां परगहृे िजः ।ममयेिमित चोवाच ाणो य साभवत ् ॥ ०१२ ॥
तावभुौ समनुाौ िववदौ भशृरौ ।भवााता भवातथ तौ मां तदोचतःु ॥ ०१३ ॥
शतने शतसंने गवां िविनमयने व ै ।याच े ितहीतारं स त ु मामवीिददम ् ॥ ०१४ ॥
दशेकालोपसपंा दोी ााितवला ।ाीरदा धा मम िनं िनवशेन े ॥ ०१५ ॥
कृशं च भरत े या गौम म पुमपनम ।्न सा शा मया हातिुमुा स जगाम ह ॥ ०१६ ॥
ततमपरं िवं याच े िविनमयने व ै ।गवां शतसहं व ै तृत े गृतािमित ॥ ०१७ ॥
ाण उवाच ॥
न राां ितगृािम शोऽहं माग ण े ।सवै गौदयतां शीं ममिेत मधसुदून ॥ ०१८ ॥
अाय ०६९ ३४१
मां ददतो रजतं नांथा ।न जाह ययौ चािप तदा स ाणष भः ॥ ०१९ ॥
एतिवे काले त ु चोिदतः कालधम णा ।िपतलृोकमहं ा धमराजमपुागमम ् ॥ ०२० ॥
यमु पजूिया मां ततो वचनमवीत ।्नाः संायते राजंव पुय कमणः ॥ ०२१ ॥
अि चवै कृतं पापमानादिप या ।चर पापं पाा पवू वा ं यथेिस ॥ ०२२ ॥
रिताीित चों त े िता चानतृा तव ।ाण चादान ं ििवधेितमः ॥ ०२३ ॥
पवू कृं चिरऽेहं पाभिमित भो ।धम राजं वुवें पिततोऽि महीतले ॥ ०२४ ॥
अौषं तुाहं यमोःै भाषतः ।वासदुवेः समुता भिवता त े जनाद नः ॥ ०२५ ॥
पणू वष सहाे ीणे कम िण ृत े ।ासे शाता.ोकाितानेवै कम णा ॥ ०२६ ॥
कूपऽेऽानमधःशीष मपयं पिततं च ह ।ितय योिनमनुां न त ु मामजहािृतः ॥ ०२७ ॥
या त ु तािरतोऽ िकम तपोबलात ।्अनजुानीिह मां कृ गयें िदवम व ै ॥ ०२८ ॥
अनुातः स कृने नमृ जनाद नम ।्
३४२ दानधम पव
िवमान ं िदमााय ययौ िदवमिरंदम ॥ ०२९ ॥
ततििवं ा े नगृ े भरतसम ।वासदुवे इमं ोकं जगाद कुनन ॥ ०३० ॥
ाणं न हत ं पुषणे िवजानता ।ाणं तं हि नगृं ाणगौिरव ॥ ०३१ ॥
सतां समागमः सिना फलः पाथ िवते ।िवमंु नरकाय नगृं साधसुमागमात ् ॥ ०३२ ॥
दान ं फलव ोह तथाफलः ।अपचारं गवां ताज यते यिुधिर ॥ ०३३ ॥
नािचकेतोपाानम ्
अाय ०७०यिुधिर उवाच ॥
दानां फलसंािं गवां िूह मऽेनघ ।िवरणे महाबाहो न िह तृािम कताम ् ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्ऋषेालकेवा ं नािचकेत चोभयोः ॥ ००२ ॥
अाय ०७० ३४३
ऋिषालिकदामपुग ततः सतुम ।्ं मामपुचरिेत नािचकेतमभाषत ॥ ००३ ॥
समा े िनयमे तिहिष ः पुमवीत ् ॥ ००३ ॥
उपशनसाायिनरत च ।इा दभा ः समुनसः कलशािभतो जलम ् ॥ ००४ ॥
िवतृं म े तदादाय नदीतीरािदहाज ॥ ००४ ॥
गानवा तव नदीवगेसमातुम ।्न पयािम तिदवें िपतरं सोऽवीिुनः ॥ ००५ ॥
िुपासामािवो मिुनालिकदा ।यमं पयिेत तं पुमशप महातपाः ॥ ००६ ॥
तथा स िपािभहतो वावणे कृतािलः ।सीदिेत वुवे गतसोऽपतिुव ॥ ००७ ॥
नािचकेतं िपता ा पिततं ःखमिूछतः ।िकं मया कृतिमुा िनपपात महीतले ॥ ००८ ॥
त ःखपरीत ं पुमपुगहूतः ।तीतं तदहःशषें सा चोा त शवरी ॥ ००९ ॥
िपणेाुपातने नािचकेतः कुह ।ायन े कौय े वृा सिमवातुम ् ॥ ०१० ॥
स पय पृं पुं ां ागतं पनुः ।िदगै ःै समािदधं ीणिमवोितम ् ॥ ०११ ॥
३४४ दानधम पव
अिप पु िजता लोकाः शभुाेने कमणा ।िदा चािस पनुः ाो न िह त े मानषु ं वपःु ॥ ०१२ ॥
दश सव िपा पृो महाना ।अथ तं िपतमु े महषणां वदेयत ् ॥ ०१३ ॥
कुव वासनमाश ु यातो ; हं िवशालां िचरभावाम ।्ववैत ा सभामपयं ; सहशो योजनहमैभौमाम ् ॥ ०१४ ॥
वै मामिभमखुमापतं ; गहंृ िनवेासनमािददशे ।ववैतोऽा िदिभरहणै ; भवृते पजूयामास मां सः ॥ ०१५ ॥
ततहं तं शनकैरवोचं ; वतृं सदरैिभपूमानम ।्ाोऽि ते िवषयं धम राज ; लोकानह या ताे िवध ॥ ०१६ ॥
यमोऽवीां न मतृोऽिस सौ ; यमं पयेाह त ु ां तपी ।िपता दीािसमानतजेा ; न तमनतृं िव कत ुम ् ॥ ०१७ ॥
ऽेहं ितग तात ; शोचसौ तव दहे कता ।ददािम िकं चािप मनःणीतं ; ियाितथ े तव कामाणृी ॥ ०१८ ॥
तनेवैमुमहं वोचं ; ाोऽि ते िवषयं िन व म ।्इाहं पुयकृतां समृा.ण ;्ोकाु ं यिद तऽेहं वराहः ॥ ०१९ ॥
यानं समारो त ु मां स दवेो ; वाहयै ुं सुभं भानमुम ।्सदंश यामास तदा लोका ;वादा पुयकृतां िजे ॥ ०२० ॥
अपयं त वेमािन तजैसािन कृतानाम ।्नानासंानपािण सवरमयािन च ॥ ०२१ ॥
अाय ०७० ३४५
चमडलशुािण िकिणीजालवि च ।अनकेशतभौमािन साज लवनािन च ॥ ०२२ ॥
वडूैया क काशािन मयािन च ।तणािदवणा िन ावरािण चरािण च ॥ ०२३ ॥
भभोमयालैाासािंस शयनािन च ।सवकामफलांवै वृावनसिंतान ् ॥ ०२४ ॥
नो वीः सभा वापी दीिघ कावै सव शः ।घोषवि च यानािन युावे सहशः ॥ ०२५ ॥
ीरवा व ै सिरतो िगर ; सिप था िवमलं चािप तोयम ।्ववैतानमुतां दशेा ;नपवूा बुनपयम ् ॥ ०२६ ॥
सव ा तदहं धम राज ;मवोचं व ै भिवुं परुाणम ।्ीरतैाः सिप षवै नः ; शोताः क भोाः िदाः ॥ ०२७ ॥
यमोऽवीिि भोामतेा ; य े दातारः साधवो गोरसानाम ।्अे लोकाः शाता वीतशोकाः ; समाकीणा गोदान े रतानाम ् ॥ ०२८ ॥
न वेासां दानमां शं ; पां कालो गोिवशषेो िविध ।ाा दयेा िव गवारं िह ; ःखं ात ुं पावकािदभतूम ् ॥ ०२९ ॥
ाायाो योऽितमां तपी ; वतैानो ाणः पामासाम ।्कृोृाः पोषणाागता ; ाररैतेगैिवशषेाः शाः ॥ ०३० ॥
ितो राीरिपो भमूौ ; तृा गाविप तेः दयेाः ।वःै ीताः सुजाः सोपचारा ;हं दा गोरसवै ित तम ् ॥ ०३१ ॥
दा धने ुं सुतां कांदोहां ; काणवामपलाियन च ।
३४६ दानधम पव
यावि लोमािन भवि ता ;ावषा यतु े ग लोकम ् ॥ ०३२ ॥
तथानाहं ाणाय दाय ; दां धयु बलवं यवुानम ।्कुलानजुीवं वीय वं बहृं ; भेु लोकािंमतानेदु ॥ ०३३ ॥
गोष ु ां गोशरयं कृतं ; विृलान ं ताशं पामाः ।विृलान े संमे वा महाथ ; कृथ वा होमहतेोः सूाम ् ॥ ०३४ ॥
गवु थ वा बालपुािभषा ;ावो दात ुं दशेकालोऽिविशः ।अजा ताः सुयानलाः ; ाणीता िनिज ताौदका ॥ ०३५ ॥
नािचकेत उवाच ॥
ुा ववैतवचमहं पनुरवुम ।्अगोमी गोदातणॄां कथं लोकािगित ॥ ०३६ ॥
ततो यमोऽवीीमाोदान े परां गितम ।्गोदानानकुं त ु गामतृ े सि गोदाः ॥ ०३७ ॥
अलाभ े यो गवां दातृधने ुं यततः ।ततैा घतृवािहः रे वला इव ॥ ०३८ ॥
घतृालाभ े च यो दािलधने ुं यततः ।स गा ािरतो धेा ीरनां मोदत े ॥ ०३९ ॥
ितलालाभ े च यो दालधने ुं यततः ।स कामवहां शीतां नदीमतेामपुातु े ॥ ०४० ॥
एवमादीिन मे त धम राजो दशयत ।्ा च परमं हष मवापमहमतु ॥ ०४१ ॥
अाय ०७० ३४७
िनवदेय े चािप ियं भवु; तमु हानधनचारः ।ाो मया तात स मसतूः ; पते वदेिविधवृः ॥ ०४२ ॥
शापो यं भवतोऽनुहाय ; ाो मया य ो यमो मे ।दानिुं त ा महाथा ; िनःसिंदधं दानधमािरे ॥ ०४३ ॥
इदं च मामवीम राजः ; पनुः पनुः संो िजष ।दानने तात यतोऽभःू सदवै ; िवशषेतो गोदान ं च कुया ः ॥ ०४४ ॥
शुो थ नावमः धमा ;ा े दयें दशेकालोपप े ।ताावे िनमवे दयेा ; मा भू त े सशंयः किद ॥ ०४५ ॥
एताः परुा अददिमवे ; शााानो दानपथ े िनिवाः ।तपांुायितशमाना ;े व ै दान ं दािप शा ॥ ०४६ ॥
काले शा मरं वज िया ; शुाानः िनः पुयशीलाः ।दा ता लोकमम ुं पा ; ददेीे पुयशीला नाके ॥ ०४७ ॥
एतान ं ायलं िजेः ; पा े दं ापणीयं परी ।कााां वित तं दशाहं ; रसगै वां शकृता ववैा ॥ ०४८ ॥
वदेती ाषृभदाता ; वदेावािगयगु दान े ।तीथा वािगयुदान े; पापोग ः किपलायाः दान े ॥ ०४९ ॥
गामकेां किपलां संदाय ; ायोपतेां कषािमुते ।्गवां रसारमं नाि िकं िच ;वां दान ं समुहदि ॥ ०५० ॥
गावो लोकाारयि रो ; गावां सनयि लोके ।यान गवां हाद मिेत ; स व ै गा िनरयं पापचतेाः ॥ ०५१ ॥
ये दात ुं गोसहं शतं वा ; शताध वा दश वा साधवुाः ।
३४८ दानधम पव
अकेां वा साधवे ाणाय ; साामिुुयतीथा नदी व ै ॥ ०५२ ॥
ाा पुा लोकसरंणने ; गावुाः सयू पादःै पिृथाम ।्शकैः सतंितोपभोग ;ाोदः सयू इवािभभाित ॥ ०५३ ॥
गंु िशो वरयेोदान े; स व ै वा िनयतं ग दाता ।िविधानां समुहानषे धम ; िविधं ां िवधयः संयि ॥ ०५४ ॥
एतान ं ायलं िजेः ; पा े दा ापयथेाः परी ।ाशसंमरा मानवा ; वयं चािप सतृ े पुयशीलाः ॥ ०५५ ॥
इुोऽहं धम राा महष ; धमा ान ं िशरसािभण ।अनुातने ववैतने ; ागमं भगवादमलूम ् ॥ ०५६ ॥
गोदािनकम ्
अाय ०७१यिुधिर उवाच ॥
उं व ै गोदान ं त े नािचकेतमिृषं ित ।माहामिप चवैोमुशेने गवां भो ॥ ००१ ॥
नगृणे च यथा ःखमनभुतूं महाना ।एकापराधादानाितामह महामत े ॥ ००२ ॥
ारवां यथा चासौ िनिवशां समृुतः ।
अाय ०७१ ३४९
मोहतेरुभृूदवधतृं मया ॥ ००३ ॥
िकं ि मम सदंहेो गवां लोकं ित भो ।ततः ोतिुमािम गोदा य िवशतु ॥ ००४ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्यथापृयोिनमतेदवे शततःु ॥ ००५ ॥
श उवाच ॥
लकवािसनां लीमिभभयू या िषा ।गोलोकवािसनः पये जतः सशंयोऽ मे ॥ ००६ ॥
कीशा भगव.ोका गवां तिूह मऽेनघ ।यानावसि दातार एतिदािम विेदतमु ् ॥ ००७ ॥
कीशाः िकंफलाः कः िरम व ै गणुः ।कथं च पुषा गि िवगतराः ॥ ००८ ॥
िकयालं दान दाता च फलमतु े ।कथं बिवधं दान ं ादमिप वा कथम ् ॥ ००९ ॥
बीनां कीशं दानमानां वािप कीशम ।्अदा गोदाः सि केन वा त शसं मे ॥ ०१० ॥
कथं च बदाता ाददाा समः भो ।अदाता बदः कथं च ािदहेर ॥ ०११ ॥
कीशी दिणा चवै गोदान े िविशते ।
३५० दानधम पव
एतने भगवम शिंसतमुहिस ॥ ०१२ ॥
अाय ०७२ोवाच ॥
योऽयं या पृो गोदानािधकारवान ।्ना ाि लोकेऽिंोऽो िह शततो ॥ ००१ ॥
सि नानािवधा लोका यांं श न पयिस ।पयािम यानहं लोकानकेप याः ियः ॥ ००२ ॥
कमिभािप सशुभुःै सुता ऋषयथा ।सशरीरा िह तााि ाणाः शभुवृयः ॥ ००३ ॥
शरीरासमोणे मनसा िनम लेन च ।भतूां ता.ोकायीहािप सुताः ॥ ००४ ॥
ते त ु लोकाः सहा ण ु यागणुािताः ।न त मते कालो न जरा न च पापकम ् ॥ ००५ ॥
तथााशभुं िकि ािध न मः ॥ ००५ ॥
य गावो मनसा तिाि वासव ।तव ापयि मम दशनात ् ॥ ००६ ॥
कामगाः कामचािरयः कामाामां भुत े ॥ ००६ ॥
अाय ०७२ ३५१
वाः सरािंस सिरतो िविवधािन वनािन च ।गहृािण पव तावै यावं च िकन ॥ ००७ ॥
मनों सव भतूेः सव त यते ।ईशािि ता.ोकााि लोकतोऽिधकः ॥ ००८ ॥
त सवसहाः ाा वला गुवित नः ।अहारिैव रिहता याि श नरोमाः ॥ ००९ ॥
यः सवमासंािन न भयीत ; पमुादा यावदाय युः ।मातािपोरिच ता सयुः ; शुिूषता ाणानामिनः ॥ ०१० ॥
अोधनो गोष ु तथा िजषे ु; धम रतो गुशुषूक ।यावीवं सवृ े रत ; दान े रतो यः मी चापराध े ॥ ०११ ॥
मृदा ो दवेपरायण ; सवा ितिथािप तथा दयावान ।्ईगणुो मानवः संयाित ; लोकं गवां शातं चायं च ॥ ०१२ ॥
न पारदारी पयित लोकमने ं ; न व ै गुो न मषृालापी ।सदापवादी ाणः शावदेो ; दोषरैयै युो राा ॥ ०१३ ॥
न िमुकृैितकः कृतः ; शठोऽनजृधु म िवषेक ।न हा मनसािप पये ;वां लोकं पुयकृतां िनवासम ् ॥ ०१४ ॥
एते सव माातं नपैणुने सरुेर ।गोदानरतानां त ु फलं ण ु शततो ॥ ०१५ ॥
दायालरैथय गाः ीा संयित ।धमा िज तधनीता लोकानतुऽेयान ् ॥ ०१६ ॥
यो व ै तू े धन ं िजा गाः ीा संयित ।
३५२ दानधम पव
स िदमयतुं श वषा णां फलमतु े ॥ ०१७ ॥
दायाा य वै गावो ायपवूपािज ताः ।दााः दातणॄां सभंवया वुाः ॥ ०१८ ॥
ितगृ च यो दााः सशुुने चतेसा ।तापीहाया.ोकावुािि शचीपत े ॥ ०१९ ॥
जभिृत सं च यो यूाियतिेयः ।गुिजसहः ा गोिभः समा गितः ॥ ०२० ॥
न जात ु ाणो वाो यदवां शचीपत े ।मनसा गोष ु न ुेोविृगनकुकः ॥ ०२१ ॥
से धम च िनरत श फलं ण ु ।गोसहणे सिमता त धनेभु वतु ॥ ०२२ ॥
िय गणुरैिेभरित फलं ण ु ।तािप शततुा गौभ वतीित िविनयः ॥ ०२३ ॥
वैयतै े यिद गणुा पाशतं भवते ।्शूािप िवनीत चतभुा गफलं तृम ् ॥ ०२४ ॥
एतवैं योऽनिुतते युः ; सने युो गुशुषूया च ।दाः ाो दवेताच शाः ; शिुचब ुो धम शीलोऽनहंवाक ् ॥ ०२५ ॥
महलं ातु े स िजाय ; दा दो िविधनानने धनेमु ।्िनं दादकेभः सदा च ; से ितो गुशुिूषता च ॥ ०२६ ॥
वदेाायी गोष ु यो भिमां ; िनं ा योऽिभनते गा ।आ जािततो य गवां नमते ; इदं फलं श िनबोध त ॥ ०२७ ॥
अाय ०७२ ३५३
यािदा राजसयू े फलं त ु; यािदा बना कानने ।एतुं फलमारं ; सव सषृयो य े च िसाः ॥ ०२८ ॥
योऽं भाििदाय दा ;ोो िनं गोती सवादी ।शाो बुो गोसह पुयं ; सवंरणेायुाुयशीलः ॥ ०२९ ॥
य एकं भमीयाादकंे गवां च यत ।्दश वषा यनािन गोती गोनकुकः ॥ ०३० ॥
एकेनवै च भेन यः ीा गां यित ।यावि त ोािन िदवसािन शततो ॥ ०३१ ॥
तावतानां स गवां फलमाोित शातम ् ॥ ०३१ ॥
ाण फलं हीदं ियऽेिभिहतं ण ु ।पवािष कमते ु िय फलं तृम ् ॥ ०३२ ॥
ततोऽधन त ु वैय शूो वैयाध तः तृः ॥ ०३२ ॥
यािवयं कृा गाः ीा संयित ।यावतीः शयेा व ै ताव ु फलमतु े ॥ ०३३ ॥
लोि लोि महाभाग लोकााायाः तृाः ॥ ०३३ ॥
सामेज िया त ु यो व ै गाः संयित ।आिवयतुााः शाता िवि कौिशक ॥ ०३४ ॥
अलाभ े यो गवां दािलधने ुं यततः ।गा तािरतो धेा ीरनां मोदत े ॥ ०३५ ॥
३५४ दानधम पव
न वेासां दानमां शं ; पां कालो गोिवशषेो िविध ।कालान ं िव गवारं िह ; ःखं ात ुं पावकािदभतूम ् ॥ ०३६ ॥
ाायां शुयोिन ं शां ; वतैानं पापभीं कृतम ।्गोष ु ां नािततीं शरयं ; विृलान ं ताशं पामाः ॥ ०३७ ॥
विृलान े सीदित चाितमां ; कृथ वा होमहतेोः सूाम ।्गवु थ वा बालसवंृय े वा ; धने ुं दाशेकाले िविश े ॥ ०३८ ॥
अजा ताः सुयानलाः ; ाणीता िनिज ताौकजा ।कृोृाः पोषणाागता ; ाररैतेगैिवशषेाः शाः ॥ ०३९ ॥
बलािताः शीलवयोपपाः ; सवा ः शसंि सगुवः ।यथा िह गा सिरतां विरा ; तथाज ुनीनां किपला विरा ॥ ०४० ॥
ितो राीिपो भमूौ ; तृा गाविप तेः दयेाः ।वःै पुःै ीरपःै सुचारा ;हं दा गोरसवै ित तम ् ॥ ०४१ ॥
दा धने ुं सुतां साधवुां ; काणवृामपलाियन च ।यावि लोमािन भवि ता ;ावि वषा िण वसमु ॥ ०४२ ॥
तथानाहं ाणायाथ धयु ; दा यवुान ं बिलनं िवनीतम ।्हल वोढारमनवीय ; ाोित लोकाशधनेदु ॥ ०४३ ॥
काारे ाणाा यः पिराित कौिशक ।मेणे च िवमुते त पुयफलं ण ु ॥ ०४४ ॥
अमधेतोुं फलं भवित शातम ् ॥ ०४४ ॥
मृकुाले सहा यां विृमनकुात े ।लोकािवधािाा िद वत त े ॥ ०४५ ॥
अाय ०७३ ३५५
तव समवाोित कम णा तने मानवः ।गोिभ समनुातः सव स महीयत े ॥ ०४६ ॥
यतेनेवै िविधना गां वनेनगुित ।तणृगोमयपणा शी िनःहृो िनयतः शिुचः ॥ ०४७ ॥
अकामं तने वं मिुदतने शततो ।मम लोके सरुःै साध लोके यािप चेित ॥ ०४८ ॥
अाय ०७३इ उवाच ॥
जानो गामपहरिेीयााथ कारणात ।्एतिातिुमािम का न ु त गितभ वते ् ॥ ००१ ॥
ोवाच ॥
भाथ िवयाथ वा यऽेपहारं िह कुव त े ।दानाथ वा ाणाय तदें यूतां फलम ् ॥ ००२ ॥
िवयाथ िह यो िहंायेा िनरशः ।घातयान ं िह पुषं यऽेनमुयेरुिथ नः ॥ ००३ ॥
घातकः खादको वािप तथा यानमुते ।यावि ता लोमािन तावषा िण मित ॥ ००४ ॥
३५६ दानधम पव
य े दोषा याशावै िजयोपघातके ।िवये चापहारे च त े दोषा व ैतृाः भो ॥ ००५ ॥
अप त ु यो गां व ै ाणाय यित ।यावान े फलं तााविरयमृित ॥ ००६ ॥
सवुण दिणामागदान े महातु े ।सवुण परमं ंु दिणाथ मसशंयम ् ॥ ००७ ॥
गोदान ं तारयत े स पवूाथा परान ।्सवुण दिणां दा ताविगणुमुते ॥ ००८ ॥
सवुण परमं दान ं सवुण दिणा परा ।सवुण पावन ं श पावनानां परं तृम ् ॥ ००९ ॥
कुलानां पावन ं ाजा तपं शततो ।एषा मे दिणा ोा समासने महातु े ॥ ०१० ॥
भी उवाच ॥
एतितामहनेोिमाय भरतष भ ।इो दशरथायाह रामायाह िपता तथा ॥ ०११ ॥
राघवोऽिप ियाे लणाय यशिन े ।ऋिषो लणनेोमरये वसता िवभो ॥ ०१२ ॥
पारंपया गतं चदेमषृयः सिंशतताः ।ध रं धारयामासू राजानवै धािम काः ॥ ०१३ ॥
उपाायने गिदतं मम चदें यिुधिर ॥ ०१३ ॥
तिनयमफलम ् ३५७
य इदं ाणो िनं वदेाणससंिद ।यषे ु गोदानषे ु योरिप समागमे ॥ ०१४ ॥
त लोकाः िकलाा दवैतःै सह िनदा ।इित ा स भगवानवुाच परमेरः ॥ ०१५ ॥
तिनयमफलम ्
अाय ०७४यिुधिर उवाच ॥
िवितोऽहं भवता धमा वदता िवभो ।वािम त ु सदंहंे ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
तानां िकं फलं ों कीशं वा महातु े ।िनयमानां फलं िकं च धीत च िकं फलम ् ॥ ००२ ॥
दमहे फलं िकं च वदेानां धारणे च िकम ।्अापन े फलं िकं च सविमािम विेदतमु ् ॥ ००३ ॥
अिताहके िकं च फलं लोके िपतामह ।त िकं च फलं ं तुं यः संयित ॥ ००४ ॥
कमिनरतानां च शरूाणां चािप िकं फलम ।्से च िकं फलं ों चय च िकं फलम ् ॥ ००५ ॥
३५८ दानधम पव
िपतशृुषूण े िकं च मातशृुषूण े तथा ।आचाय गुशुषूानुोशानकुन े ॥ ००६ ॥
एतवमशषेणे िपतामह यथातथम ।्वेिुमािम धम परं कौतहूलं िह मे ॥ ००७ ॥
भी उवाच ॥
यो तं व ै यथोिं तथा संितपते ।अखडं सगारं त लोकाः सनातनाः ॥ ००८ ॥
िनयमानां फलं राजिमह यते ।िनयमानां तनूां च यावािमदं फलम ् ॥ ००९ ॥
धीतािप च फलं यतऽेमु चहे च ।इहलोकेऽथ वािं लोके च मोदत े ॥ ०१० ॥
दम तु फलं राजणुं िवरणे मे ।दााः सव सिुखनो दााः सव िनवृ ताः ॥ ०११ ॥
येागािमनो दााः सव शिुनषदूनाः ।ाथ यि च याा लभे त सशंयः ॥ ०१२ ॥
युे सव कामिैह दााः सव पाडव ।ग तथा मोदे तपसा िवमणे च ॥ ०१३ ॥
दानयै ै िविवधयै था दााः मािताः ।दाता कुित नो दााानारो दमः ॥ ०१४ ॥
यु दादकुि त लोकाः सनातनाः ।
अाय ०७४ ३५९
ोधो हि िह यान ं ताानारो दमः ॥ ०१५ ॥
अयािन महाराज ानायतुशो िदिव ।ऋषीणां सव लोकेष ु यानीतो याि दवेताः ॥ ०१६ ॥
दमने यािन नपृत े गि परमष यः ।कामयाना महानं ताानारो दमः ॥ ०१७ ॥
अापकः पिरेशादयं फलमतु े ।िविधवावकं ा लोके नरािधप ॥ ०१८ ॥
अधीािप िह यो वदेाायिवः यित ।गुकम शसंी च सोऽिप ग महीयत े ॥ ०१९ ॥
ियोऽयन े युो यजन े दानकम िण ।युे य पिराता सोऽिप ग महीयत े ॥ ०२० ॥
वैयः कमिनरतः दानाभते महत ।्शूः कमिनरतः ग शुषूयाित ॥ ०२१ ॥
शरूा बिवधाः ोाषेामथा मे ण ु ।शरूायानां िनिदं फलं शरू चवै ह ॥ ०२२ ॥
यशरूा दमे शरूाः सशरूाथापरे ।युशरूाथवैोा दानशरूा मानवाः ॥ ०२३ ॥
बिुशरूाथवैाे माशरूाथापरे ।आजवे च तथा शरूाः शमे वत ि मानवाः ॥ ०२४ ॥
तैै ु िनयमःै शरूा बहवः सि चापरे ।वदेायनशरूा शरूााापन े रताः ॥ ०२५ ॥
३६० दानधम पव
गुशुषूया शरूाः िपतशृुषूयापरे ।मातशृुषूया शरूा भैशरूाथापरे ॥ ०२६ ॥
सांशरूा बहवो योगशरूाथापरे ।अरय े गहृवास े च शरूााितिथपजून े ॥ ०२७ ॥
सव याि परा.ोकाकमफलिनिज तान ् ॥ ०२७ ॥
धारणं सव वदेानां सव तीथा वगाहनम ।्सं च वुतो िनं समं वा ा वा समम ् ॥ ०२८ ॥
अमधेसहं च सं च तलुया धतृम ।्अमधेसहाि समवे िविशते ॥ ०२९ ॥
सने सयू पित सनेािः दीते ।सने मातो वाित सव से ितितम ् ॥ ०३० ॥
सने दवेाीणाित िपतॄ ै ाणांथा ।समाः परं धम तां न लयते ् ॥ ०३१ ॥
मनुयः सिनरता मनुयः सिवमाः ।मनुयः सशपथाां िविशते ॥ ०३२ ॥
सवः गलोके मोदे भरतष भ ॥ ०३२ ॥
दमः सफलावािा सवा ना मया ।असशंयं िवनीताा सवः ग महीयत े ॥ ०३३ ॥
चय त ु गणुाणु मे वसधुािधप ।आ जमरणाु चारी भविेदह ॥ ०३४ ॥
गोदािनकम ् ३६१
न त िकिदािमित िवि जनािधप ॥ ०३४ ॥
बः कोषृीणां त ु लोके वसतु ।से रतानां सततं दाानामू रतेसाम ् ॥ ०३५ ॥
चय दहेाजवपापापुािसतम ।्ाणने िवशषेणे ाणो िते ॥ ०३६ ॥
ं च तवातेाणषे ु तपिष ु ।िबभिेत िह यथा शो चािरधिष तः ॥ ०३७ ॥
तचय फलमषृीणािमह यते ॥ ०३७ ॥
मातािपोः पजून े यो धम मिप मे ण ु ।शुषूत े यः िपतरं न चासयूेथन ॥ ०३८ ॥
मातरं वानहंवादी गुमाचाय मवे च ॥ ०३८ ॥
त राजलं िवि लके ानमुमम ।्न च पयते नरकं गुशुषूरुावान ् ॥ ०३९ ॥
गोदािनकम ्
अाय ०७५यिुधिर उवाच ॥
३६२ दानधम पव
िविधं गवां परमहं ोतिुमािम ततः ।यने तााता.ोकानिखलानवुीमिह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
न गोदानारं िकििते वसधुािधप ।गौिह ायागता दा सारयते कुलम ् ॥ ००२ ॥
सतामथ सगुािदतो यः ; स व ै ः सिगः जाः ।तावू ािदकाले वृं ; गवां दान े ण ु राजििधं म े ॥ ००३ ॥
परुा गोषपूनीतास ु गोष ु सिंदधदिश ना ।मााा कृतं ं बहृितरभाषत ॥ ००४ ॥
िजाितमिभसृ ः कालमिभवे च ।दानाथ िनयुीत रोिहण िनयततः ॥ ००५ ॥
आानं च युीत समे बलेित च ।िवय च गवां मिममां िुतमदुाहरते ् ॥ ००६ ॥
गौम माता गोवषृभः िपता मे ; िदवं शम जगती मे िता ।पवैं शव रीमु गोष ु; मिुनवा णीमुजृेोदान े ॥ ००७ ॥
स तामकेां िनशां गोिभः समसः समतः ।ऐकागमनाः कषािमुते ॥ ००८ ॥
उृवषृवा िह दयेा सयू दश न े ।ििवधं ितपमथ वादािशषः वाः ॥ ००९ ॥
ऊजि ऊजमधेा यो ; गभऽमतृ जगत िता ।
अाय ०७५ ३६३
ितौ राधःभवः शदवे ; ाजापाः सव िमथ वादः ॥ ०१० ॥
गावो ममनैः णदु ु सौया ;था सौाः ग यानाय सु ।आाता मे ददतीरायं त ु ; तथानुाः स ु सवा िशषो मे ॥ ०११ ॥
शषेोग कम िभदहमो े ; सरः येिस संवृाः ।ययूं िनं पुयकमपवाा ; िदशं मे गितिमां पाः ॥ ०१२ ॥
या व ै ययूं सोऽहमकैभावो ; युाा चाहमादाता ।मनतुा मनएवोपपाः ; सधंुं सौपोपाः ॥ ०१३ ॥
एवं ता े पवू मध वदते ; गवां दाता िविधववू म ।्ितयूाषेमध िजाितः ; ितगृै गोदान े िविधः ॥ ०१४ ॥
गां ददानीित वमववसुदः ।ऊधा भिरता च वैवीित च चोदयते ् ॥ ०१५ ॥
नाम सीत येा यथासंोरं स व ै ।फलं षिशंदौ च सहािण च िवशंितः ॥ ०१६ ॥
एवमतेाणुाृावादीनां यथामम ।्गोदाता समाोित समानमे मे ॥ ०१७ ॥
गोदः शीली िनभ याघ दाता ; न ाःुखी वसदुाता च कामी ।ऊधोढा भारत य िवा ;ााताे वैवालोकाः ॥ ०१८ ॥
गा व ै दा गोती ािरां ; िनशां चकैां सवंसतेहे तािभः ।कााां वित तं िरां ; रसवैा गोः शकृता ववैा ॥ ०१९ ॥
वदेती ाषृभदाता ; वदेावािगयगु दान े ।तथा गवां िविधमासा या ; लोकानािते नािविधः ॥ ०२० ॥
३६४ दानधम पव
कामावा ािथ वानकेसंा ;ो व ै दाामघां च धनेमु ।्साः हुकौघव ;ासामुां ायसां संदानम ् ॥ ०२१ ॥
न चािशायातायोपकुया ;ाधानाय न वबुय े ।गुो यं सव लोक धम ; नमें धम य त जते ् ॥ ०२२ ॥
सि लोके धाना मनुाः ; सि ुा रासा मानषुषे ु ।यषेां दान ं दीयमान ं िनं ; नािं चााये पुयाः ॥ ०२३ ॥
बाहं वामतेिश ; ये राजानो गोदानािन कृा ।लोकाााः पुयशीलाः सवुृा ;ाे राजीमानािबोध ॥ ०२४ ॥
उशीनरो िवगो नगृ ; भगीरथो िवतुो यौवनाः ।मााता व ै मचुकुु राजा ; भिूरुो नषैधः सोमक ॥ ०२५ ॥
पुरवा भरतवत ; याये भारताः सव एव ।तथा वीरो दाशरिथ रामो ; य े चाे िवतुाः कीित मः ॥ ०२६ ॥
तथा राजा पथृकुमा िदलीपो ; िदवं ाो गोदान े िविधः ।यदैा नैपसा राजधम ;मा ाताभूोदानै युः ॥ ०२७ ॥
तााथ मपीमां मयोां ; बाहत भारत धारय ।िजाेः संय तीतो ; गाः पुया व ै ा रां कुणाम ् ॥ ०२८॥
वशैपंायन उवाच ॥
तथा सव कृतवामराजो ; भीणेोो िविधवोदान े ।स माातदुवदवेोपिदं ; सधम धारयामास राजा ॥ ०२९ ॥
अाय ०७६ ३६५
इित नपृ सततं गवां दान े; यवशकलाह गोमयःै िपबानः ।ििततलशयनः िशखी यताा ; वषृ इव राजवषृदा बभवू ॥ ०३० ॥
स नपृितरभवदवै ताः ; यतमना िभसंवुं गा व ै ।नपृधिुर च न गामयु भयू ;रुगवररैगम य त ॥ ०३१ ॥
अाय ०७६वशैपंायन उवाच ॥
ततो यिुधिरो राजा भयूः शातंनवं नपृ ।गोदान े िवरं धीमा िवनयाितः ॥ ००१ ॥
यिुधिर उवाच ॥
गोदान े गणुानुः िूह भारत ।न िह तृाहं वीर वानोऽमतृमीशम ् ॥ ००२ ॥
इुो धम राजने तदा शातंनवो नपृ ।सगाह गणुांै गोदान केवलान ् ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
वलां गणुसपंां तण वसवंतृाम ।्देश गां िवाय सवपापःै मुते ॥ ००४ ॥
असयुा नाम त े लोका गां दा त गित ।पीतोदकां जधतणृां नधां िनिरियाम ् ॥ ००५ ॥
३६६ दानधम पव
जरोामपुयुाथा जीणा कूपिमवाजलम ।्दा तमः िवशित िजं ेशने योजयते ् ॥ ००६ ॥
ा ा ािधता ब ला वा ; न दाता या मूरैदःै ।ेशिैव ं योऽफलःै सयंनुि ; तावीया ाफलावै लोकाः ॥ ००७ ॥
बलािताः शीलवयोपपाः ; सवा ः शसंि सगुवः ।यथा िह गा सिरतां विरा ; तथाज ुनीनां किपला विरा ॥ ००८ ॥
यिुधिर उवाच ॥
कामान े बलादान े; सिः शं किपलादानम ।्िवशषेिमािम महानभुाव ; ोत ुं समथ िह भवावुम ् ॥ ००९ ॥
भी उवाच ॥
वृानां वुतां तात तुं म े यभाषस े ।वािम तदशषेणे रोिहयो िनिम ता यथा ॥ ०१० ॥
जाः सजृिेत ािदः पवू दः यभंवुा ।असजृिृमवेा े जानां िहतकाया ॥ ०११ ॥
यथा मतृमाि वत यि िदवौकसः ।तथा विृं समाि वत यि जा िवभो ॥ ०१२ ॥
अचरे भतूेराः ेातो नराः ।ाणा ततः ेाषे ु याः ितिताः ॥ ०१३ ॥
यरैाायते सोमः स च गोष ु ितितः ।सव दवेाः मोदे पवू वृातः जाः ॥ ०१४ ॥
अाय ०७६ ३६७
एतावे त ु भतूािन ाोशिृकाया ।विृदं चाप तिृषताः िपतमृातवृत ् ॥ ०१५ ॥
इतीदं मनसा गा जासगा थ मानः ।जापितब लाधानममतृं ािपबदा ॥ ०१६ ॥
स गत तिृं त ु गं सरुिभमिुरन ।्ददशारसवंृां सरुिभं मखुजां सतुाम ् ॥ ०१७ ॥
सासजृौरभयेी ु सरुिभलकमातरः ।सवुण वणा ः किपलाः जानां विृधनेवः ॥ ०१८ ॥
तासाममतृवणा नां रीनां समतः ।बभवूामतृजः फेनः वीनािमवोिम जः ॥ ०१९ ॥
स वमखुिवो भव भिुव िततः ।िशरवाप तुः स तदोदैत भःु ॥ ०२० ॥
ललाटभवनेाा रोिहणीः दहिव ॥ ०२० ॥
तजेु ततो रौं किपला गा िवशां पत े ।नानावण मनयघेािनव िदवाकरः ॥ ०२१ ॥
याु तादप सोममवेािभसिंताः ।यथोाः वणाा नीता नावण ताम ् ॥ ०२२ ॥
अथ ुं महादवें जापितरभाषत ।अमतृनेाविसं नोिं िवते गवाम ् ॥ ०२३ ॥
यथा मतृमादाय सोमो िवते पनुः ।
३६८ दानधम पव
तथा ीरं रतेा रोिहयोऽमतृसभंवाः ॥ ०२४ ॥
न िनलो नािन सवुण न चोदिधः ।नामतृनेामतृं पीतं वपीता न वला ॥ ०२५ ॥
इमा.ोकािरि हिवषा वने च ।आसामैय मीिह सवा मतृमयं शभुम ् ॥ ०२६ ॥
वषृभं च ददौ तै सह तािभः जापितः ।सादयामास मनने भारत ॥ ०२७ ॥
ीतािप महादवेकार वषृभं तदा ।जं च वाहनं चवै ता वषृभजः ॥ ०२८ ॥
ततो दवेमै हादवेदा पशपुितः कृतः ।ईरः स गवां मे वषृा इित चोते ॥ ०२९ ॥
एवमवणा नां किपलानां महौजसाम ।्दान े थमः कः सवा सामवे कीित तः ॥ ०३० ॥
लोकेा लोकविृवृा ; ोपतेाः सोमिवभतूाः ।सौाः पुयाः कामदाः ाणदा ; गा व ै दा सवकामदः ात ् ॥ ०३१॥
इमं गवां भविवधानमुमं ; पठदा शिुचरितमलियः ।िवमुते किलकषणे मानवः ; ियं सतुाशधुनमायुाथा ॥ ०३२ ॥
हं कं तप णं शािकम; यान ं वासो वृबाल पिुम ।्एतावा ोदान े गणुा ै; दाता राजायुाै सदवै ॥ ०३३ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
अाय ०७७ ३६९
िपतामहाथ िनश वां ; राजा सह ातिृभराजमीढः ।सौवण कांोपहातो गाः ; पाथ ददौ ाणसमेः ॥ ०३४ ॥
तथवै तेोऽिभददौ िजेो ; गवां सहािण शतािन चवै ।यामिुय च दिणाथ ; लोकािजते ुं परमां च कीित म ् ॥ ०३५ ॥
अाय ०७७भी उवाच ॥
एतिवे काले त ु विसमिृषसमम ।्इाकुवशंजो राजा सौदासो ददतां वरः ॥ ००१ ॥
सवलोकचरं िसं कोशं सनातनम ।्परुोिहतिमदं मुिभवाोपचमे ॥ ००२ ॥
सौदास उवाच ॥
लैोे भगविं ििवं कतऽेनघ ।यीत यदा म ः ायुाुयमुमम ् ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
तै ोवाच वचनं णताय िहतं तदा ।गवामपुिनषिामृ गवां शिुचः ॥ ००४ ॥
गावः सरुिभगिथा गुगुगिकाः ।
३७० दानधम पव
गावः िता भतूानां गावः यनं महत ् ॥ ००५ ॥
गावो भतूं भिव गावः पिुः सनातनी ।गावो लाथा मलंू गोष ु दं न नयित ॥ ००६ ॥
अं िह सततं गावो दवेानां परमं हिवः ॥ ००६ ॥
ाहाकारवषारौ गोष ु िनं ितितौ ।गावो य िह फलं गोष ु याः ितिताः ॥ ००७ ॥
सायं ात सततं होमकाले महामत े ।गावो ददित व ै होमिृषः पुषष भ ॥ ००८ ॥
कािनिचािन गा िण ृतािन कृतािन च ।तरि चवै पाानं धने ुं य े ददित भो ॥ ००९ ॥
एकां च दशगदु ाश दा गोशती ।शतं सहगदु ाव तुफला िह त े ॥ ०१० ॥
अनािहतािः शतगरुया च सहगःु ।समृो य कीनाशो नामहि ते यः ॥ ०११ ॥
किपलां य े यि सवां कांदोहनाम ।्सुतां वसवंीतामभुौ लोकौ जयि ते ॥ ०१२ ॥
यवुानिमियोपतें शतने सह यथूपम ।्गवंे ाणेाय भिूरमलतम ् ॥ ०१३ ॥
वषृभं य े यि ोियाय परंतप ।ऐय तऽेिभजाये जायमानाः पनुः पनुः ॥ ०१४ ॥
अाय ०७७ ३७१
नाकीत िया गाः सुााृ पनुतते ।्सायं ातन मे गातः पिुमायुात ् ॥ ०१५ ॥
गवां मूपरुीष नोिजते कदाचन ।न चासां मासंमीयावां िुं तथातु े ॥ ०१६ ॥
गा सीत यिें नावमते गाथा ।अिनं माल गां नरः संकीत यते ् ॥ ०१७ ॥
गोमयने सदा ायाोकरीष े च सिंवशते ।्ेमूपरुीषािण ितघातं च वज यते ् ॥ ०१८ ॥
साचम िण भुीत िनरीाण िदशम ।्वायतः सिप षा भमूौ गवां िुं तथातु े ॥ ०१९ ॥
घतृने जुयादिं घतृने ि वाचयते ।्घतृं दातृं ाशेवां िुं तथातु े ॥ ०२० ॥
गोमा िवया धने ुं ितलानामिभम यः ।रसरमय दा स शोचृेताकृत े ॥ ०२१ ॥
गावो मामपुित ु हमेाः पयोमचुः ।सरुः सौरभयेा सिरतः सागरं यथा ॥ ०२२ ॥
गावः पयु मां िनं गावः पयाहं तदा ।गावोऽाकं वयं तासां यतो गावतो वयम ् ॥ ०२३ ॥
एवं राौ िदवा चवै समषे ु िवषमषे ु च ।महाभयषे ु च नरः कीत युते भयात ् ॥ ०२४ ॥
३७२ दानधम पव
अाय ०७८विस उवाच ॥
शतं वष सहाणां तपं सुरम ।्गोिभः पवू िवसृािभग मे ेतािमित ॥ ००१ ॥
लोकेऽििणानां च सवा सां वयमुमाः ।भवमे न च िलमे दोषणेिेत परंतप ॥ ००२ ॥
स एव चतेसा तने हतो िलते सवदा ।शकृता च पिवाथ कुवरवेमानषुाः ॥ ००३ ॥
तथा सवा िण भतूािन ावरािण चरािण च ।दातार गोलोकायेिुरित मानद ॥ ००४ ॥
ताो वरं ददौ ा तपसोऽेयं भःु ।एवं भविित िवभलुकांारयतिेत च ॥ ००५ ॥
उःु िसिकामाा भतूभ मातरः ।तपसोऽे महाराज गावो लोकपरायणाः ॥ ००६ ॥
ताावो महाभागाः पिवं परमुते ।तथवै सव भतूानां गाविि मधू िन ॥ ००७ ॥
समानवां किपलां धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतां लोके महीयत े ॥ ००८ ॥
रोिहण तुवां त ु धने ुं दा पयिनीम ।्
अाय ०७८ ३७३
सुतां वसवंीतां सयू लोके महीयत े ॥ ००९ ॥
समानवां शबलां धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतां सोमलोके महीयत े ॥ ०१० ॥
समानवां तेां त ु धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतािमलोके महीयत े ॥ ०११ ॥
समानवां कृां त ु धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतामिलोके महीयत े ॥ ०१२ ॥
समानवां धूां त ु धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतां यालोके महीयत े ॥ ०१३ ॥
अपां फेनसवणा त ु सवां कांदोहनाम ।्दाय वसवंीतां वाणं लोकमतु े ॥ ०१४ ॥
वातरणेसुवणा त ु सवां कांदोहनाम ।्दाय वसवंीतां वायलुोके महीयत े ॥ ०१५ ॥
िहरयवणा िपा सवां कांदोहनाम ।्दाय वसवंीतां कौबरंे लोकमतु े ॥ ०१६ ॥
पलालधूवणा त ु सवां कांदोहनाम ।्दाय वसवंीतां िपतलृोके महीयत े ॥ ०१७ ॥
सवां पीवर दा िशितकठामलताम ।्वैदवेमसबंाधं ानं ें पते ॥ ०१८ ॥
समानवां गौर त ु धने ुं दा पयिनीम ।्सुतां वसवंीतां वसनूां लोकमतु े ॥ ०१९ ॥
३७४ दानधम पव
पाडुकलवणा त ु सवां कांदोहनाम ।्दाय वसवंीतां साानां लोकमतु े ॥ ०२० ॥
वरैाटपृमुाणं सव ररैलतम ।्दाय मतां लोकानजराितपते ॥ ०२१ ॥
वोपपां नीलाां सव रसमिताम ।्गवा रसां लोकाा ाोित मानवः ॥ ०२२ ॥
िशितकठमनाहं सव ररैलतम ।्दा जापतलेकािशोकः ितपते ॥ ०२३ ॥
गोदानरतो याित िभा जलदसयान ।्िवमाननेाकवणन िदिव राजिराजता ॥ ०२४ ॥
तं चावषेाः सुोयः सहं वरयोिषतः ।रमयि नरे गोदानरतं नरम ् ॥ ०२५ ॥
वीणानां वकीनां च नपूरुाणां च िशितःै ।हासै हिरणाीणां सुः ितबोते ॥ ०२६ ॥
यावि लोमािन भवि धेा ;ावि वषा िण महीयत े सः ।गा तुािप ततो नलृोके ; कुले समुित गोिमनां सः ॥ ०२७ ॥
अाय ०७९ ३७५
अाय ०७९विस उवाच ॥
घतृीरदा गावो घतृयोो घतृोवाः ।घतृनो घतृावता ा मे स ु सदा गहृे ॥ ००१ ॥
घतृं म े दय े िनं घतृं नाां ितितम ।्घतृं सवष ु गाषे ु घतृं म े मनिस ितम ् ॥ ००२ ॥
गावो ममातो िनं गावः पृत एव च ।गावो मे सव तवै गवां मे वसाहम ् ॥ ००३ ॥
इाच जपेायं ात पुषः सदा ।यदा कुत े पाप ं ता पिरमुते ॥ ००४ ॥
ासादा य सौवणा वसोधा रा च य सा ।गवा रसो य त याि सहदाः ॥ ००५ ॥
नवनीतपाः ीरोदा दिधशवैलसलाः ।वहि य नो व ै त याि सहदाः ॥ ००६ ॥
गवां शतसहं त ु यः येथािविध ।परामिृमवााथ स गोलोके महीयत े ॥ ००७ ॥
दश चोभयतः े मातािपोः िपतामहान ।्दधाित सकृुता.ोकानुाित च कुलं नरः ॥ ००८ ॥
धेाः माणने सममाणां ; धने ुं ितलानामिप च दाय ।पानीयदाता च यम लोके ; न यातनां कािपिैत त ॥ ००९ ॥
३७६ दानधम पव
पिवमं जगतः िता ; िदवौकसां मातरोऽथामयेाः ।अालभेिणतो जे ; दा पा े समी कालम ् ॥ ०१० ॥
धने ुं सवां किपलां भिूरां ; कांोपदोहां वसनोरीयाम ।्दाय तां गाहित िव गाां ; याां सभां वीतभयो मनुः ॥ ०११ ॥
सुपा बपा िवपा मातरः ।गावो मामपुितािमित िनं कीत यते ् ॥ ०१२ ॥
नातः पुयतरं दान ं नातः पुयतरं फलम ।्नातो िविशं लोकेष ु भतूं भिवतमुहित ॥ ०१३ ॥
चा लोाथ ै वालःै ीरणे मदेसा ।यं वहि सभंयू िकमिधकं ततः ॥ ०१४ ॥
यया सविमदं ां जगावरजमम ।्तां धने ुं िशरसा वे भतूभ मातरम ् ॥ ०१५ ॥
गणुवचनसमुयकैदशेो ; नवृर मयषै गवां कीित ते ।न िह परिमह दानमि गोो ; भवि न चािप परायणं तथात ् ॥ ०१६॥
भी उवाच ॥
परिमदिमित भिूमपो िविच ; वरमषृवे चन ं ततो महाा ।सजृत िनयतावािजेः ; सबु च गोधनमावां लोकान ्॥ ०१७ ॥
अाय ०८० ३७७
अाय ०८०यिुधिर उवाच ॥
पिवाणां पिवं यें लोके च यवते ।्पावनं परमं चवै ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
गावो महाथा ः पुया तारयि च मानवान ।्धारयि जामेाः पयसा हिवषा तथा ॥ ००२ ॥
न िह पुयतमं िकिोो भरतसम ।एताः पिवाः पुया िष ुलोकेनुमाः ॥ ००३ ॥
दवेानामपुिरा गावः ितवसि व ै ।दा चतैा नरपत े याि ग मनीिषणः ॥ ००४ ॥
मााता यौवना ययाितन षथा ।गावो ददः सततं सहशतसिंमताः ॥ ००५ ॥
गताः परमकं ानं दवेरैिप सुलभम ् ॥ ००५ ॥
अिप चा परुावृं कथियािम तऽेनघ ।ऋषीणामुमं धीमाृपैायनं शकुः ।अिभवाािकं कृा शिुचः यतमानसः ॥ ००७ ॥
िपतरं पिरप लोकपरावरम ् ॥ ००७ ॥
को यः सवयानां विर उपलते ।िकं च कृा परं ग ावुि मनीिषणः ॥ ००८ ॥
३७८ दानधम पव
केन दवेाः पिवणे ग मि वा िवभो ।िकं च य यं च यः ितितः ॥ ००९ ॥
दानानामुमं िकं च िकं च समतः परम ।्पिवाणां पिवं च यिूह ममानघ ॥ ०१० ॥
एतुा त ु वचनं ासः परमधम िवत ।्पुायाकथयव तने भरतष भ ॥ ०११ ॥
ास उवाच ॥
गावः िता भतूानां तथा गावः परायणम ।्गावः पुयाः पिवा पावनं धम एव च ॥ ०१२ ॥
पवू मासा व ै गाव इनशुुमुः ।ाथ समपुास ताः िकल भमुयम ् ॥ ०१३ ॥
ततो ा त ु गाः ायमपुिवाः समी ह ।ईितं ददौ ताो गोः केशः भःु ॥ ०१४ ॥
तासां ायजाय या यानोगतम ।्नानावणा ः वा रोच पुक ॥ ०१५ ॥
णा वरदाा हकदाः शभुाः ।पुयाः पिवाः सभुगा िदसंानलणाः ॥ ०१६ ॥
गावजेो महिं गवां दान ं शते ॥ ०१६ ॥
ये चतैाः संयि साधवो वीतमराः ।त े व ै सकृुितनः ोाः सव दानदा ते ॥ ०१७ ॥
अाय ०८० ३७९
गवां लोकं तथा पुयमावुि च तऽेनघ ॥ ०१७ ॥
य वृा मधफुला िदपुफलोपगाः ।पुािण च सगुीिन िदािन िजसम ॥ ०१८ ॥
सवा मिणमयी भिूमः सूकानवाका ।सव सखुसंशा िना नीरजा शभुा ॥ ०१९ ॥
रोलवनैवै मिणदडिैहरमयःै ।तणािदसाशभैा ि त जलाशयाः ॥ ०२० ॥
महाहमिणपै कानभकेसरःै ।नीलोलिविमै सरोिभब पजःै ॥ ०२१ ॥
करवीरवनःै फुैः सहावत सवंतृःै ।सतंानकवनःै फुैवृ ै समलताः ॥ ०२२ ॥
िनम लािभ मुािभम िणिभ महाधनःै ।उूतपिुलना जातपै िनगाः ॥ ०२३ ॥
सवरमयिैरैवगाढा नगोमःै ।जातपमयैाैताशनसमभःै ॥ ०२४ ॥
सौवण िगरय मिणरिशलोयाः ।सव रमयभैा ि ैािभितःै ॥ ०२५ ॥
िनपुफला नगाः परथाकुलाः ।िदगरसःै पुःै फलै भरतष भ ॥ ०२६ ॥
रमे पुयकमा ण िनं यिुधिर ।
३८० दानधम पव
सव कामसमृाथा िनःशोका गतमवः ॥ ०२७ ॥
िवमानषे ु िविचषे ु रमणीयषे ु भारत ।मोदे पुयकमा णो िवहरो यशिनः ॥ ०२८ ॥
उपीडि तााजभुाारसां गणाः ।एता.ोकानवाोित गां दा व ै यिुधिर ॥ ०२९ ॥
यासामिधपितः पषूा मातो बलवाली ।ऐय वणो राजा ता मां पा ु यगुधंराः ॥ ०३० ॥
सुपा बपा िवपा मातरः ।ाजापा इित पिें यततः ॥ ०३१ ॥
गाुशुषूत े य समिेत च सवशः ।तै तुाः यि वरानिप सुलभान ् ॥ ०३२ ॥
न ुेनसा चािप गोष ु ता िह सखुदाः ।अच यते सदा चवै नमारै पजूयते ् ॥ ०३३ ॥
दाः ीतमना िनं गवां िुं तथातु े ॥ ०३३ ॥
यने दवेाः पिवणे भुत े लोकमुमम ।्यिवं पिवाणां ततृं िशरसा वहते ् ॥ ०३४ ॥
घतृने जुयादिं घतृने ि वाचयते ।्घतृं ाशेतृं दावां िुं तथातु े ॥ ०३५ ॥
हमुं िपबेूं हमुं िपबेयः ।गवामुं पयः पीा हमुं घतृं िपबते ् ॥ ०३६ ॥
अाय ०८० ३८१
हमुं घतृं पीा वायभुो भवेहम ् ॥ ०३६ ॥
िनतै यवगैिभमा स ं सतृयावकः ।हासमं पापं सव मतेने शुित ॥ ०३७ ॥
पराभवाथ दैानां दवेःै शौचिमदं कृतम ।्दवेमिप च ााः सिंसा महाबलाः ॥ ०३८ ॥
गावः पिवाः पुया पावनं परमं महत ।्ता दा िजाितो नरः ग मपुातु े ॥ ०३९ ॥
गवां मे शिुचभू ा गोमत मनसा जपते ।्पतूािभरिराच शिुचभ वित िनम लः ॥ ०४० ॥
अिमे गवां मे ाणानां च ससंिद ।िवावदेताता ाणाः पुयकिम णः ॥ ०४१ ॥
अापयरेिाै गोमत यसिंमताम ।्िराोपोिषतः ुा गोमत लभते वरम ् ॥ ०४२ ॥
पुकाम लभते पुं धनमथािप च ।पितकामा च भता रं सव कामां मानवः ॥ ०४३ ॥
गावुाः यि सिेवता व ै न सशंयः ॥ ०४३ ॥
एवमतेा महाभागा यियाः सव कामदाः ।रोिहय इित जानीिह नतैाो िवते परम ् ॥ ०४४ ॥
इुः स महातजेाः शकुः िपा महाना ।पजूयामास गा िनं तामिप पजूय ॥ ०४५ ॥
३८२ दानधम पव
ीगोसवंादः
अाय ०८१यिुधिर उवाच ॥
मया गवां परुीषं व ै िया जुिमित तुम ।्एतिदाहं ोत ुं सशंयोऽ िह मे महान ् ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्गोिभनृ पहे सवंादं िया भरतसम ॥ ००२ ॥
ीः कृहे वपःु कां गोमं िववशे ह ।गावोऽथ िविताा ा प सपंदम ् ॥ ००३ ॥
गाव ऊचःु ॥
कािस दिेव कुतो वा ं पणेाितमा भिुव ।िविताः महाभाग े तव प सपंदा ॥ ००४ ॥
इामां वयं ात ुं का ं च गिमिस ।तने च सवुणा भ े सव मतेवीिह नः ॥ ००५ ॥
ीवाच ॥
अाय ०८१ ३८३
लोककााि भं वः ीना हे पिरतुा ।मया दैाः पिरा िवनाः शातीः समाः ॥ ००६ ॥
इो िववाोम िवरुापोऽिरवे च ।मयािभपा ऋे ऋषयो दवेताथा ॥ ००७ ॥
यां िषाहं गावे िवनयि सवशः ।धमा थ कामहीना ते भवसखुािताः ॥ ००८ ॥
एवंभावां मां गावो िवजानीत सखुदाम ।्इािम चािप युास ु व ुं सवा स ु िनदा ॥ ००९ ॥
आगता ाथ यानाहं ीजुा भवतानघाः ॥ ००९ ॥
गाव ऊचःु ॥
अवुां चलां च ां सामाां बिभः सह ।न ािमािम भं त े गतां य रोचते ॥ ०१० ॥
वपुो वयं सवा ः िकमाकं या व ै ।यें गतां त कृतकाया वयं या ॥ ०११ ॥
ीवाच ॥
िकमतेः मं गावो यां नहेानथ ।न मां संित गृीथ काै लभां सतीम ् ॥ ०१२ ॥
स लोकवादोऽयं लोके चरित सुताः ।यं ा े पिरभवो भवतीित िविनयः ॥ ०१३ ॥
महं तपः कृा मां िनषवेि मानवाः ।
३८४ दानधम पव
दवेदानवगवा ः िपशाचोरगरासाः ॥ ०१४ ॥
ममतेि वो गावः ितगृीत मािमह ।नावमा हं सौालैोे सचराचरे ॥ ०१५ ॥
गाव ऊचःु ॥
नावमामहे दिेव न ां पिरभवामहे ।अवुा चलिचािस ततां वज यामहे ॥ ०१६ ॥
बना िकमेुन गतां य वािस ।वपुो वयं सवा ः िकमाकं यानघ े ॥ ०१७ ॥
ीवाच ॥
अवाता भिवािम सवलोकेष ु मानदाः ।ाानने युािभः सादः ियतािमित ॥ ०१८ ॥
महाभागा भवो व ै शरयाः शरणागताम ।्पिराय ु मां िनं भजमानामिनिताम ् ॥ ०१९ ॥
माननां हिमािम भवः सततं शभुाः ॥ ०१९ ॥
अकेाे त ु वो विुमािम च सकुुिते ।न वोऽि कुितं िकिदेालतऽेनघाः ॥ ०२० ॥
पुयाः पिवाः सभुगा ममादशें यत ।वसयें य चाेऽहं ते ाातमुहथ ॥ ०२१ ॥
भी उवाच ॥
गोलोकः ३८५
एवमुा ु ता गावः शभुाः कणवलाः ।समं सिहताः सवा ः ियमचूनु रािधप ॥ ०२२ ॥
अवयं मानना काया तवाािभय शििन ।शकृूे िनवस नः पुयमतेि नः शभु े ॥ ०२३ ॥
ीवाच ॥
िदा सादो युािभः कृतो मऽेनुहाकः ।एवं भवत ु भं वः पिूजताि सखुदाः ॥ ०२४ ॥
भी उवाच ॥
एवं कृा त ु समयं ीगिभः सह भारत ।पयीनां ततासां तवैारधीयत ॥ ०२५ ॥
एतोशकृतः पु माहां तऽेनवुिण तम ।्माहां च गवां भयूः यूतां गदतो मम ॥ ०२६ ॥
गोलोकः
अाय ०८२भी उवाच ॥
ये च गाः संयि तिशािशन ये ।तषेां सािण या िनमवे यिुधिर ॥ ००१ ॥
३८६ दानधम पव
ऋते दिधघतृनेहे न यः संवत त े ।तने य यमतोमलंू च लते ॥ ००२ ॥
दानानामिप सवषां गवां दान ं शते ।गावः ेाः पिवा पावनं तेमम ् ॥ ००३ ॥
पुथ मतेाः सवेते शाथ मिप चवै ह ।पयो दिध घतृं यासां सव पापमोचनम ् ॥ ००४ ॥
गावजेः परं ोिमह लोके पर च ।न गोः परमं िकििवं पुषष भ ॥ ००५ ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्िपतामह सवंादिम च यिुधिर ॥ ००६ ॥
पराभतूषे ु दैषे ु शे िभवुनेरे ।जाः समिुदताः सवा ः सधमपरायणाः ॥ ००७ ॥
अथष यः सगवा ः िकंनरोरगरासाः ।दवेासरुसपुणा जानां पतयथा ॥ ००८ ॥
पय ुपास कौर कदािचै िपतामहम ् ॥ ००८ ॥
नारदः पव तवै िवावसहुहा ।िदतानषे ु गायः पय ुपास तं भमु ् ॥ ००९ ॥
त िदािन पुािण ावहवनथा ।आजतवािप सगुीिन पथृथृक ् ॥ ०१० ॥
तिवेसमावाय े सव भतूसमागमे ।
अाय ०८२ ३८७
िदवािदसघंु े िदीचारणावतृ े ॥ ०११ ॥
इः प दवेशेमिभवा ण च ॥ ०११ ॥
दवेानां भगवाोकेशानां िपतामह ।उपिरावां लोक एतिदािम विेदतमु ् ॥ ०१२ ॥
िकं तपो चय वा गोिभः कृतिमहेर ।दवेानामपुिरासरजसः सखुम ् ॥ ०१३ ॥
ततः ोवाच तं ा शं बलिनसदूनम ।्अवाताया िनं गावो बलिनसदून ॥ ०१४ ॥
तने मासां माहां न वे ण ु तभो ।गवां भावं परमं माहां च सरुष भ ॥ ०१५ ॥
यां किथता गावो य एव च वासव ।एतािभातृ े यो न वतथन ॥ ०१६ ॥
धारयि जावै पयसा हिवषा तथा ।एतासां तनयाािप कृिषयोगमपुासते ॥ ०१७ ॥
जनयि च धाािन बीजािन िविवधािन च ।ततो याः वत े हं कं च सवशः ॥ ०१८ ॥
पयो दिध घतृं चवै पुयातैाः सरुािधप ।वहि िविवधााराुृापिरपीिडताः ॥ ०१९ ॥
मनु धारयीह जावैािप कम णा ।वासवाकूटवािहः कमणा सकृुतने च ॥ ०२० ॥
३८८ दानधम पव
उपिरातोऽाकं वसतेाः सदवै िह ॥ ०२० ॥
एते कारणं श िनवासकृतम व ै ।गवां दवेोपिराि समाातं शततो ॥ ०२१ ॥
एता िह वरदा वरदावै वासव ।सौरः पुयकिम यः पावनाः शभुलणाः ॥ ०२२ ॥
यदथ गा गतावै सौरः सरुसम ।त मे ण ु कान वदतो बलसदून ॥ ०२३ ॥
परुा दवेयगु े तात दैेषे ु महास ु ।ी.ोकाननशुासु िवौ गभ मागते ॥ ०२४ ॥
अिदामानायापो घोरं सुरम ।्पुाथ ममरे पादनेकेैन िनदा ॥ ०२५ ॥
तां त ु ा महादवे तमानां महपः ।द िहता दवेी सरुिभना म नामतः ॥ ०२६ ॥
अतत तपो घोरं ा धम परायणा ।कैलासिशखरे रे दवेगवसिेवत े ॥ ०२७ ॥
ितदकेपादने परमं योगमािता ।दश वष सहािण दश वष शतािन च ॥ ०२८ ॥
सतंापसा ता दवेाः सिष महोरगाः ।त गा मया साध पय ुपास तां शभुाम ् ॥ ०२९ ॥
अथाहमवुं त दवे तां तपसािताम ।्िकमथ तते दिेव तपो घोरमिनिते ॥ ०३० ॥
अाय ०८२ ३८९
ीतऽेहं महाभाग े तपसानने शोभन े ।वरय वरं दिेव दाताीित परंुदर ॥ ०३१ ॥
सरुवुाच ॥
वरणे भगवं कृतं लोकिपतामह ।एष एव वरो मऽे यीतोऽिस ममानघ ॥ ०३२ ॥
ोवाच ॥
तामवें वुत दवे सरुभ िदशेर ।वुं यवेे तिबोध शचीपत े ॥ ०३३ ॥
अलोभकाया दिेव तपसा च शभुने त े ।सोऽहं वरं तादमरं ददािन त े ॥ ०३४ ॥
याणामिप लोकानामपुिरािविस ।मसादा िवातो गोलोकः स भिवित ॥ ०३५ ॥
मानषुषे ु च कुवा णाः जाः कम सतुाव ।िनवि महाभाग े सवा िहतर ते ॥ ०३६ ॥
मनसा िचिता भोगाया व ै िदमानषुाः ।य गसखुं दिेव ते सपंते शभु े ॥ ०३७ ॥
ता लोकाः सहा सवकामसमिताः ।न त मते मृनु जरा न च पावकः ॥ ०३८ ॥
न दैं नाशभुं िकििते त वासव ॥ ०३८ ॥
३९० दानधम पव
त िदारयािन िदािन भवनािन च ।िवमानािन च युािन कामगािन च वासव ॥ ०३९ ॥
तै िविवधःै पुयैथा तीथा नसुवेनात ।्तपसा महता चवै सकृुतने च कमणा ॥ ०४० ॥
शः समासादियत ुं गोलोकः पुरेण ॥ ०४० ॥
एते सव माातं मया शानपुृत े ।न त े पिरभवः काय गवामिरिनसदून ॥ ०४१ ॥
भी उवाच ॥
एतुा सहाः पजूयामास िनदा ।गाे बमान ं च तास ु िनं यिुधिर ॥ ०४२ ॥
एते सव माातं पावन ं च महातु े ।पिवं परमं चािप गवां माहामुमम ् ॥ ०४३ ॥
कीित तं पुषा सवपापिवनाशनम ् ॥ ०४३ ॥
य इदं कथयिें ाणेः समािहतः ।हकषे ु यषे ु िपतकृायष ु चवै ह ॥ ०४४ ॥
साव कािमकमं िपतॄंोपितित ॥ ०४४ ॥
गोष ु भ लभते यिदित मानवः ।ियोऽिप भा या गोष ु ता कामानवायुःु ॥ ०४५ ॥
पुाथ लभते पुं का पितमवायुात ।्धनाथ लभते िवं धमा थ धम मायुात ् ॥ ०४६ ॥
सवुणिः ३९१
िवाथ ायुािां सखुाथ ायुाखुम ।्न िकिलुभं चवै गवां भ भारत ॥ ०४७ ॥
सवुणिः
अाय ०८३यिुधिर उवाच ॥
उं िपतामहनेदें गवां दानमनुमम ।्िवशषेणे नरेाणािमित धम मवेताम ् ॥ ००१ ॥
रां िह सततं ःखमामा सुिव दाः ।पिरवारणे व ै ःखं ध रं चाकृतािभः ॥ ००२ ॥
भिूयं च नरेाणां िवते न शभुा गितः ॥ ००२ ॥
पयूे तऽे िनयतं यो वस ुधंराम ।्पवू च किथता धमा या मे कुनन ॥ ००३ ॥
एवमवे गवामंु दान ं त े नगृणे ह ।ऋिषणा नािचकेतने पवू मवे िनदिश तम ् ॥ ००४ ॥
वदेोपिनषदे चवै सव कम स ु दिणा ।सवतषु ु चोिं भिूमगा वोऽथ कानम ् ॥ ००५ ॥
३९२ दानधम पव
त िुतु परमा सवुण दिणिेत व ै ।एतिदाहं ोत ुं िपतामह यथातथम ् ॥ ००६ ॥
िकं सवुण कथं जातं किाले िकमाकम ।्िकं दान ं िकं फलं चवै का परमुते ॥ ००७ ॥
काान ं सवुण पजूयि मनीिषणः ।का दिणाथ तकमस ुशते ॥ ००८ ॥
का पावनं ें भमूगे कानम ।्परमं दिणाथ च तवीिह िपतामह ॥ ००९ ॥
भी उवाच ॥
णु राजविहतो बकारणिवरम ।्जातपसमुिमनभुतूं च यया ॥ ०१० ॥
िपता मम महातजेाः शतंनिुन धन ं गतः ।त िदरुहं ां गाारमपुागमम ् ॥ ०११ ॥
ताग िपतःु पु ाकम समारभम ।्माता म े जावी चवै साहामकरोदा ॥ ०१२ ॥
ततोऽतपःिसानपुवेय बनषृीन ।्तोयदानाभिृत काया यहमथारभम ् ॥ ०१३ ॥
तमा यथोिं पवू कम समािहतः ।दात ुं िनव पणं सयथावदहमारभम ् ॥ ०१४ ॥
ततं दभ िवासं िभा सुिचरादः ।लाभरणो बादितिशां पत े ॥ ०१५ ॥
अाय ०८३ ३९३
तमिुतमहं ा परं िवयमागमम ।्ितहीता सााे िपतिेत भरतष भ ॥ ०१६ ॥
ततो मे पनुरवेासीा सि शातः ।नायं वदेषे ु िविहतो िविधह इित भो ॥ ०१७ ॥
िपडो दयेो नरणेहे ततो मितरभूम ॥ ०१७ ॥
सााहे मनु िपतरोऽिहताः िचत ।्गृि िविहतं वें िपडो दयेः कुशिेित ॥ ०१८ ॥
ततोऽहं तदना िपतहुिनदशनम ।्शामाणाूं त ु िविधं पािथ व संरन ् ॥ ०१९ ॥
ततो दभष ु तवमददं भरतष भ ।शामागा नसुारणे तिि मनजुष भ ॥ ०२० ॥
ततः सोऽिहतो बाः िपतमु म नरािधप ।ततो मां दश यामासःु ाे िपतरदा ॥ ०२१ ॥
ीयमाणा ु मामचूःु ीताः भरतष भ ।िवानने तवानने य मुिस धम तः ॥ ०२२ ॥
या िह कुव ता शां माणिमह पािथ व ।आा धमः तुं वदेाः िपतर महिष िभः ॥ ०२३ ॥
सााितामहो ा गरुवोऽथ जापितः ।माणमपुनीता व ै िित न िवचािलता ॥ ०२४ ॥
तिददं सगारं या भरतष भ ।
३९४ दानधम पव
िकं त ु भमूगे वां चाथ सवुण दीयतािमित ॥ ०२५ ॥
एवं वयं च धम सव चाितामहाः ।पािवता व ै भिवि पावनं परमं िह तत ् ॥ ०२६ ॥
दश पवूा श परांथा सतंारयि ते ।सवुण य े यि एवं म े िपतरोऽवुन ् ॥ ०२७ ॥
ततोऽहं िवितो राजितबुो िवशां पत े ।सवुण दानऽेकरवं मितं भरतसम ॥ ०२८ ॥
इितहासिममं चािप ण ु राजरुातनम ।्जामदं ित िवभो धमायुमवे च ॥ ०२९ ॥
जामदने रामणे तीरोषाितने व ै ।िःसकृः पिृथवी कृता िनःिया परुा ॥ ०३० ॥
ततो िजा मह कृां रामो राजीवलोचनः ।आजहार त ुं वीरो णे पिूजतम ् ॥ ०३१ ॥
वािजमधें महाराज सवकामसमितम ।्पावनं सव भतूानां तजेोिुतिववध नम ् ॥ ०३२ ॥
िवपाािप स तजेी तने तफुलेन व ै ।नवैानोऽथ लघतुां जामदोऽगत ॥ ०३३ ॥
स त ु तवुरणेेा महाा दिणावता ।पागमसपंानषृीवेां भाग वः ॥ ०३४ ॥
पावनं यरं नणॄामु े कम िण वत ताम ।्ततां महाभागा इित जातघणृोऽवीत ् ॥ ०३५ ॥
अाय ०८३ ३९५
विस उवाच ॥
दवेताे यि सवुण य े ददतु ।अििह दवेताः सवा ः सवुण च तदाकम ् ॥ ०३६ ॥
तावुण ददता दाः सवा दवेताः ।भवि पुषा न तः परमं िवः ॥ ०३७ ॥
भयू एव च माहां सवुण िनबोध मे ।गदतो मम िवष सव शभतृां वर ॥ ०३८ ॥
मया तुिमदं पवू परुाण े भगृनुन ।जापतःे कथयतो मनोः ायभंवु व ै ॥ ०३९ ॥
शलूपाणभे गवतो च महानः ।िगरौ िहमवित ेे तदा भगृकुुलोह ॥ ०४० ॥
देा िववाहे िनवृ े ाया भगृनुन ।समागमे भगवतो देा सह महानः ॥ ०४१ ॥
ततः सव समिुा भगवमपुागमन ् ॥ ०४१ ॥
ते महादवेमासीन ं दवे च वरदाममुाम ।्सा िशरसा सव मचूभुृ गूह ॥ ०४२ ॥
अयं समागमो दवे देा सह तवानघ ।तपिनपिा तजेिािततजेसः ॥ ०४३ ॥
अमोघतजेां दवे दवेी चयेममुा तथा ॥ ०४३ ॥
३९६ दानधम पव
अपं यवुयोदव बलविवता भो ।तनू ं िष ुलोकेष ु न िकिषेियित ॥ ०४४ ॥
तदेः णतें दवेेः पथृलुोचन ।वरं य लोकेश लैोिहतकाया ॥ ०४५ ॥
अपाथ िनगृी तजेो िलतमुमम ् ॥ ०४५ ॥
इित तषेां कथयतां भगवाोवषृजः ।एवमिित दवेांािष भाषत ॥ ०४६ ॥
इुा चोमनयेतो वषृवाहनः ।ऊरतेाः समभवतःभिृत चािप सः ॥ ०४७ ॥
ाणी त ु ततः ुा जोदेे तथा कृत े ।दवेानथावी ीभावाषं वचः ॥ ०४८ ॥
यादपकामो व ै भता म े िविनवित तः ।ताव सरुा ययूमनपा भिवथ ॥ ०४९ ॥
जोदेो मम कृतो याुािभर व ै ।ताजा वः खगमाः सवषां न भिवित ॥ ०५० ॥
पावकु न तासीापकाले भगृूह ।दवेा देाथा शापादनपादाभवन ् ॥ ०५१ ॥
ु तजेोऽितमं धारयामास तदा ।ं त ु तताििापतिुव ॥ ०५२ ॥
तपात तदा चाौ ववधृ े चातुोपमम ।्तजेजेिस सपंृमकेयोिनमागतम ् ॥ ०५३ ॥
काि केयोिः ३९७
एतिवे काले त ु दवेाः शपरुोगमाः ।असरुारको नाम तने सतंािपता भशृम ् ॥ ०५४ ॥
आिदा वसवो ा मतोऽथािनाविप ।साा सव संा दतैये परामात ् ॥ ०५५ ॥
ानािन दवेतानां िह िवमानािन परुािण च ।ऋषीणामामावै बभवूरुसरुैताः ॥ ०५६ ॥
ते दीनमनसः सव दवेा ऋषय ह ।जमःु शरणं दवें ाणमजरं भमु ् ॥ ०५७ ॥
काि केयोिः
अाय ०८४दवेा ऊचःु ॥
असरुारको नाम या दवरः भो ।सरुानषृ िाित वध िवधीयताम ् ॥ ००१ ॥
तायं समुमाकं व ै िपतामह ।पिराय नो दवे न ा गितरि नः ॥ ००२ ॥
ोवाच ॥
३९८ दानधम पव
समोऽहं सव भतूानामधम नहे रोचये ।हतां तारकः िं सरुिष गणबाधकः ॥ ००३ ॥
वदेा धमा नोादं गयेःु सरुसमाः ।िविहतं पवू मवेा मया व ै ते ु वो रः ॥ ००४ ॥
दवेा ऊचःु ॥
वरदानागवतो दतैयेो बलगिव तः ।दवेनै शते ह ुं स कथं शमं जते ् ॥ ००५ ॥
स िह नवै दवेानां नासरुाणां न रसाम ।्वः ािमित जाह वरं ः िपतामह ॥ ००६ ॥
दवेा शा ाया जोदेे परुा कृत े ।न भिवित वोऽपिमित सवजगते ॥ ००७ ॥
ोवाच ॥
ताशनो न तासीापकाले सरुोमाः ।स उादियतापं वधाथ िदशिषाम ् ॥ ००८ ॥
तै सवा नित दवेदानवरासान ।्मानषुानथ गवा ागानथ च पिणः ॥ ००९ ॥
अणेामोघपातने शा तं घातियित ।यतो वो भयमुं य े चाे सरुशवः ॥ ०१० ॥
सनातनो िह सः काम इिभधीयते । तजेः मौ िनपिततं च तत ् ॥ ०११ ॥
अाय ०८४ ३९९
तजेोऽिम हूतं ितीयिमव पावकम ।्वधाथ दवेशणूां गायां जनियित ॥ ०१२ ॥
स त ु नावाप तं शापं नः स तभुदा ।ताो भयवेाः समुित पाविकः ॥ ०१३ ॥
अितां व ैलनथा चा िनयुताम ।्तारक वधोपायः किथतो व ै मयानघाः ॥ ०१४ ॥
न िह तजेिनां शापाजेःस ु भवि व ै ।बलाितबलं ा नबलािन भवि व ै ॥ ०१५ ॥
हादवारदानिप चवै तपिनः ।सािभिचः कामः सनातनतमोऽनलः ॥ ०१६ ॥
जगितरिनदयः सव गः सव भावनः ।यः सवभतूानां ेो ादिप भःु ॥ ०१७ ॥
अितां स त ु िं तजेोरािशताशनः ।स वो मनोगतं कामं दवेः सपंादियित ॥ ०१८ ॥
एतामपुु ततो दवेा महानः ।जमःु सिंससाः पयषो िवभावसमु ् ॥ ०१९ ॥
ततलैोमषृयो िच सरुःै सह ।काो दशन ं वःे सव ततमानसाः ॥ ०२० ॥
परणे तपसा युाः ीमो लोकिवतुाः ।लोकानचरिाः सव एव भगृूह ॥ ०२१ ॥
नमािन सलंीन ं नािधजमु ताशनम ् ॥ ०२१ ॥
४०० दानधम पव
ततः सातसंासानदे श नलालसान ।्जलेचरः ामनाजेसाःे दीिपतः ॥ ०२२ ॥
उवाच दवेाडूको रसातलतलोितः ॥ ०२२ ॥
रसातलतले दवेा वसििरित भो ।सतंापािदह संाः पावकभवादहम ् ॥ ०२३ ॥
स ससंुो जले दवेा भगवावाहनः ।अपः ससंृ तजेोिभने सतंािपता वयम ् ॥ ०२४ ॥
त दशनिमं वो यिद दवेा िवभावसोः ।तनैमिभगं काय वो यिद विना ॥ ०२५ ॥
गतां साधियामो वयं िभयारुाः ।एतावा मडूकिरतो जलमािवशत ् ॥ ०२६ ॥
ताशनु बबुधु े मडूकाथ पशैनुम ।्शशाप स तमासा न रसाेसीित व ै ॥ ०२७ ॥
तं स सयंु शापने मडूकं पावको ययौ ।अ वासाय िवभनु च दवेानदशयत ् ॥ ०२८ ॥
दवेानुहं चुम डूकानां भगृूह ।यणु महाबाहो गदतो मम सवशः ॥ ०२९ ॥
दवेा ऊचःु ॥
अिशापादिजािप रसानबिहृताः ।सरत बिवधां ययूमुारियथ ॥ ०३० ॥
अाय ०८४ ४०१
िबलवासगतांवै िनरादानानचतेसः ।गतासनूिप वः शुािूमः सधंारियित ॥ ०३१ ॥
तमोगतायामिप च िनशायां िवचिरथ ॥ ०३१ ॥
इुा तांतो दवेाः पनुरवे महीिममाम ।्परीयु लनाथ न चािवताशनम ् ॥ ०३२ ॥
अथ तािरदः किरुेिरदोपमः ।अोऽििरवें ाह दवेागृूह ॥ ०३३ ॥
शशाप लनः सवा िरदाोधमिूछतः ।तीपा भवतां िजा भिवीित भगृूह ॥ ०३४ ॥
इुा िनःसतृोऽादिवा रणसिूचतः ।िववशे शमीगभ मथ विः सषुुया ॥ ०३५ ॥
अनुहं त ु नागानां यं चुः ण ु तं भो ।दवेा भगृकुुले ीताः सपरामाः ॥ ०३६ ॥
दवेा ऊचःु ॥
तीपया िजयािप सवा हारािरथ ।वाचं चोारियमुरैितारम ् ॥ ०३७ ॥
इुा पनुरवेािमनसुिुदवौकसः ॥ ०३७ ॥
अािःसतृािः शमीगभ गतदा ।शकेुन ािपतो िव तं दवेाः समपुावन ् ॥ ०३८ ॥
४०२ दानधम पव
शशाप शकुमिु वािवहीनो भिविस ।िजां चावत यामास तािप तभुदा ॥ ०३९ ॥
ा त ुलनं दवेाः शकुमचूदु यािताः ।भिवता न मं शकुन े नवािगित ॥ ०४० ॥
आवृिज सतो वां कां भिवित ।बालवे वृ कलममतुम ् ॥ ०४१ ॥
इुा तं शमीगभ विमाल दवेताः ।तदवेायतनं चुः पुयं सव ियािप ॥ ०४२ ॥
ततःभिृत चािः शमीगभष ु यते ।उादन े तथोपायमनजुमु मानवाः ॥ ०४३ ॥
आपो रसातले या ु ससंृािभाननुा ।ताः पव तवणैां मुि भाग व ॥ ०४४ ॥
पावकेनािधशयता सतंा तजेसा ॥ ०४४ ॥
ततोऽिदवता ा बभवू िथतदा ।िकमागमनिमवें तानपृत पावकः ॥ ०४५ ॥
तमचूिुव बधुाः सव त े चवै परमष यः ।ां िनयोामहे काय तवात ुमहित ॥ ०४६ ॥
कृते च तििवता तवािप समुहाणुः ॥ ०४६ ॥
अिवाच ॥
तू यवतां काय सव कता ि तरुाः ।
अाय ०८४ ४०३
भवतां िह िनयोोऽहं मा वोऽा ु िवचारणा ॥ ०४७ ॥
दवेा ऊचःु ॥
असरुारको नाम णो वरदिप तः ।अाबाधते वीया ध िवधीयताम ् ॥ ०४८ ॥
इमावेगणांात जापितगणांथा ।ऋषािप महाभागािराय पावक ॥ ०४९ ॥
अपं तजेसा यंु वीरं जनय भो ।ययं नोऽसरुाााशयेवाहन ॥ ०५० ॥
शानां नो महादेा नादि परायणम ।्अ भवतो वीय तााय नतः ॥ ०५१ ॥
इुः स तथेुा भगवाकभकु ् ।जगामाथ राधष गां भागीरथ ित ॥ ०५२ ॥
तया चाभविो गभ ााभवदा ।ववधृ े स तदा गभ ः के कृगितय था ॥ ०५३ ॥
तजेसा त गभ गा िवलचतेना ।सतंापमगमीं सा सोढुं न शशाक ह ॥ ०५४ ॥
आिहतेलननेाथ गभ तजेःसमिते ।गायामसरुः किरैवं नादमुजृत ् ॥ ०५५ ॥
अबुापिततनेाथ नादने िवपलेुन सा ।िवोानयना गा िवतुलोचना ॥ ०५६ ॥
४०४ दानधम पव
िवसा नाशकभ सधंारियतमुाना ॥ ०५६ ॥
सा त ु तजेःपरीताी कमाना च जावी ।उवाच वचनं िव तदा गभ बलोता ॥ ०५७ ॥
न ते शाि भगवंजेसोऽ िवधारणे ॥ ०५७ ॥
िवमढूाि कृतानने तथाां कृतं परम ।्िवला चाि भगवंजेो नं च मऽेनघ ॥ ०५८ ॥
धारणे ना शाहं गभ तपतां वर ।उऽेहिममं ःखा त ु कामाथन ॥ ०५९ ॥
न चतेसोऽि संश मम दवे िवभावसो ।आपदथ िह सबंः ससुूोऽिप महातु े ॥ ०६० ॥
यद गणुसपंिमतरं वा ताशन ।वे तदहं मे धमा धम च केवलौ ॥ ०६१ ॥
तामवुाच ततो विधा य तां धाय तामयम ।्गभ मजेसा युो महागणुफलोदयः ॥ ०६२ ॥
शा िस मह कृां वोढुं धारियत ुं तथा ।न िह त े िकिदां मेतोधारणात े ॥ ०६३ ॥
सा विना वाय माणा दवेैािप सिररा ।समुसज तं गभ मरेौ िगिरवरे तदा ॥ ०६४ ॥
समथा धारणे चािप तजेःधिष ता ।नाशकं तदा गभ सधंारियतमुोजसा ॥ ०६५ ॥
अाय ०८४ ४०५
सा समुृ तं ःखाीवैानरभम ।्दशयामास चािां तदा गां भगृूह ॥ ०६६ ॥
प सिरतां ेां किभ ः सखुोदयः ॥ ०६६ ॥
कीवणऽिप वा दिेव कीपू यते ।तजेसा केन वा युः सव मतेवीिह मे ॥ ०६७ ॥
गोवाच ॥
जातपः स गभ व ै तजेसा िमवानल ।सवुण िवमलो दीः पव तं चावभासयत ् ॥ ०६८ ॥
पोलिविमाणां दानािमव शीतलः ।गोऽ स कदानां तुो व ै तपतां वर ॥ ०६९ ॥
तजेसा त गभ भारवे रिमिभः ।यं पिरससंृ ं पिृथां पव तषे ु वा ॥ ०७० ॥
तव कानीभतूं समायत ॥ ०७० ॥
पय धावत शलैां नदीः वणािन च ।दीपयजेसा च लैों सचराचरम ् ॥ ०७१ ॥
एवंपः स भगवाुे हवाहन ।सयू वैानरसमः काा सोम इवापरः ॥ ०७२ ॥
एवमुा त ु सा दवेी तवैारधीयत ॥ ०७२ ॥
पावकािप तजेी कृा काय िदवौकसाम ।्जगामें ततो दशें तदा भाग वनन ॥ ०७३ ॥
४०६ दानधम पव
एतःै कम गणुलैके नामाःे पिरगीयते ।िहरयरतेा इित व ै ऋिषिभिव बधुैथा ॥ ०७४ ॥
पिृथवी च तदा दवेी ाता वसमुतीित व ै ॥ ०७४ ॥
स त ु गभ महातजेा गाेयः पावकोवः ।िदं शरवणं ा ववधृऽेतुदशनः ॥ ०७५ ॥
दशःु कृिकां त ु बालाकसशिुतम ।्जातहेा तं बालं पपुषुःु िववःै ॥ ०७६ ॥
ततः स काि केयमवाप परमिुतः ।ातां चािप गहुावासाहुोऽभवत ् ॥ ०७७ ॥
एवं सवुण मुमपं जातवदेसः ।त जानूदं ें दवेानामिप भषूणम ् ॥ ०७८ ॥
ततःभिृत चातेातपमदुातम ।्यवुण स भगवानिरीशः जापितः ॥ ०७९ ॥
पिवाणां पिवं िह कनकं िजसम ।अीषोमाकं चवै जातपमदुातम ् ॥ ०८० ॥
रानामुमं रं भषूणानां तथोमम ।्पिवं च पिवाणां मलानां च मलम ् ॥ ०८१ ॥
अाय ०८५ ४०७
अाय ०८५विस उवाच ॥
अिप चदें परुा राम तुं म े दशनम ।्िपतामह यृं णः परमानः ॥ ००१ ॥
दवे महतात वाण िबतनमु ।्ऐय वाणे राम शे वै भो ॥ ००२ ॥
आजममु ुनयः सव दवेाािपरुोगमाः ।याािन च सवा िण वषार मिूत मान ् ॥ ००३ ॥
मिूत मि च सामािन यजूिंष च सहशः ।ऋवदेागम पदमिवभिूषतः ॥ ००४ ॥
लणािन राः ोभा िनं रभयः ।ओारावसे े िनहहौ तथा ॥ ००५ ॥
वदेा सोपिनषदो िवा सािवथािप च ।भतूं भं भिव दधार भगवािवः ॥ ००६ ॥
जुाथाानं यमवे तदा भो ॥ ००६ ॥
दवेप का दवेानां चवै मातरः ।आजमःु सिहता तदा भगृकुुलोह ॥ ००७ ॥
यं पशपुतःे ीता वण महानः ।यभंवु ु ता ा रतेः समपतिुव ॥ ००८ ॥
त शु िनाासंूृ भिूमतः ।
४०८ दानधम पव
ाषूा कराां व ै तिवे ताशन े ॥ ००९ ॥
ततिंवृ े से िलतपावके ।णो जुत ाभा वो बभवू ह ॥ ०१० ॥
मां च तं वुणे ितगृ सः ।आववािप सोऽजहुोृगनुन ॥ ०११ ॥
ततः सनयामास भतूामं स वीय वान ।्ततु तजेसाे लोकेष ु तजैसम ् ॥ ०१२ ॥
तमसामसा भावा ािप सं तथोभयम ।्सगणुजेसो िनं तमाकाशमवे च ॥ ०१३ ॥
सवभतूेथ तथा सं तजेथा तमः ।शेु तऽेौ तिं ु ारासंयः भो ॥ ०१४ ॥
पुषा वपषुा युा युाः सवजगै ुणःै ।भिृगवे भगृःु पवू मारेोऽिराभवत ् ॥ ०१५ ॥
अारसंयावै किविरपरोऽभवत ।्सह ालािभो भगृुाृगःु तृः ॥ ०१६ ॥
मरीिचो मरीिचु मारीचः कयपो भतू ।्अारेोऽिराात वालिखाः िशलोयात ् ॥ ०१७ ॥
अवैािेत च िवभो जातमिं वदिप ॥ ०१७ ॥
तथा भपोहेो िष गणसिंमताः ।वखैानसाः समुापःतुगणुेवः ॥ ०१८ ॥
अाय ०८५ ४०९
अतुोऽ समुाविनौ पसमंतौ ॥ ०१८ ॥
शषेाः जानां पतयः ोतो जिरे ।ऋषयो लोमकूपेः देाो मलाकम ् ॥ ०१९ ॥
एताारणादारिं सवा ु दवेताः ।ऋषयः तुसपंा वदेामायदशनात ् ॥ ०२० ॥
यािन दािण ते मासा िनया साः पसिताः ।अहोराा मुता ु िपं ोित वाणम ् ॥ ०२१ ॥
रौं लोिहतिमालिहतानकं तृम ।्तैिमित िवयें धमूा वसवः तृाः ॥ ०२२ ॥
अिच षो या ते ाथािदा महाभाः ।उिाे तथाारा य े िधषे ु िदिव िताः ॥ ०२३ ॥
आिदनाथ लोक तरं तवुम ।्सव कामदिमा हमदुावहत ् ॥ ०२४ ॥
ततोऽवीहादवेो वणः परमाकः ।मम सिमदं िदमहं गहृपितिह ॥ ०२५ ॥
ीिण पवूा यपािन मम तािन न सशंयः ।इित जानीत खगमा मम यफलं िह तत ् ॥ ०२६ ॥
अिवाच ॥
मदेः सतूािन मदायकृतािन च ।ममवै तापािन वणो वशाकः ॥ ०२७ ॥
४१० दानधम पव
अथावीोकगु ा लोकिपतामहः ।ममवै तापािन मम शंु तं िह तत ् ॥ ०२८ ॥
अहं वा च म होता शु चवै ह ।य बीजं फलं त शंु चेारणं मतम ् ॥ ०२९ ॥
ततोऽवुवेगणाः िपतामहमपुे व ै ।कृतािलपटुाः सव िशरोिभरिभव च ॥ ०३० ॥
वयं च भगवव जग सचराचरम ।्तववै सवाः सव तादििव भावसःु ॥ ०३१ ॥
वणेरो दवेो लभतां काममीितम ् ॥ ०३१ ॥
िनसगा णािप णो यादसां पितः ।जाह व ै भगृ ुं पवू मपं सयू वच सम ् ॥ ०३२ ॥
ईरोऽिरसं चारेपाथऽकयत ।्िपतामहपं व ै किवं जाह तिवत ् ॥ ०३३ ॥
तदा स वाणः ातो भगृःु सवकमकृत ।्आयेिराः ीमािवा ो महायशाः ॥ ०३४ ॥
भाग वािरसौ लोके लोकसतंानलणौ ॥ ०३४ ॥
एते िववराः सव जानां पतययः ।सव सतंानमतेषेािमदिमपुधारय ॥ ०३५ ॥
भगृो ु पुाास तुा भगृोग ुणःै ।वनो वशीष शिुचरौव थवै च ॥ ०३६ ॥
अाय ०८५ ४११
शुो वरेय िवभःु सवनिेत स ते ।भाग वा वाणाः सव यषेां वशं े भवानिप ॥ ०३७ ॥
अौ चािरसः पुा वाणाऽेदुाताः ।बहृितत वयः शािरवे च ॥ ०३८ ॥
घोरो िवपः सवंत ः सधुा चामः तृः ।एतऽेाविजाः सव ानिना िनरामयाः ॥ ०३९ ॥
ाण कवःे पुा वाणाऽेदुाताः ।अौ सवजयै ुा गणुै िवदः शभुाः ॥ ०४० ॥
किवः का िवु बिुमानशुनाथा ।भगृु िवरजावै काशी चो धमिवत ् ॥ ०४१ ॥
अौ किवसतुा ते े सव मिेभज गतम ।्जापतय एते िह जानां यिैरमाः जाः ॥ ०४२ ॥
एवमिरसवै कवे सवायःै ।भगृो भगृशुा ल वशंजःै सततं जगत ् ॥ ०४३ ॥
वणािदतो िव जाह भरुीरः ।किवं तात भगृ ुं चवै ताौ वाणौ तृौ ॥ ०४४ ॥
जाहािरसं दवेः िशखी तातुाशनः ।तादिरसो येाः सव एव तदयाः ॥ ०४५ ॥
ा िपतामहः पवू दवेतािभः सािदतः ।इमे नः सतंिरि जािभज गदीराः ॥ ०४६ ॥
सव जानां पतयः सव चािततपिनः ।
४१२ दानधम पव
सादािदमं लोकं तारियि शातम ् ॥ ०४७ ॥
तथवै वशंकता रव तजेोिववध नाः ।भवयेवुदिवषः सव वातयथा ॥ ०४८ ॥
दवेपधराः सौाः ाजापा महष यः ।आवुि तपवै चय परं तथा ॥ ०४९ ॥
सव िह वयमते े च तववै सवः भो ।दवेानां ाणानां च ं िह कता िपतामह ॥ ०५० ॥
मरीिचमािदतः कृा सव चवैाथ भाग वाः ।अपानीित संे मयाम िपतामह ॥ ०५१ ॥
ते ननेवै पणे जिनि वै जाः ।ापियि चाानं यगुािदिनधन े तथा ॥ ०५२ ॥
एवमतेरुा वृं त ये महानः ।दवेे लोकादौ वाण िबतनमु ् ॥ ०५३ ॥
अिा पशपुितः शव ः जापितः ।अरेपमतेै सवुण िमित धारणा ॥ ०५४ ॥
अभावे च कुव ि विानषे ु कानम ।्जामद माणा वदेिुतिनदशनात ् ॥ ०५५ ॥
कुशे जहुोिं सवुण त सिंतम ।्त े ीितकरीमिृं भगवां मते ॥ ०५६ ॥
तादिपराः सवा दवेता इित शुमु ।णो िह सतूोऽिररेिप च कानम ् ॥ ०५७ ॥
अाय ०८५ ४१३
ताे व ै यि सवुण धम दिश नः ।दवेताे यि समा इित नः तुम ् ॥ ०५८ ॥
त चातमसो लोका गतः परमां गितम ।्लके राजराने सोऽिभिषते भाग व ॥ ०५९ ॥
आिदोदयन े ा े िविधमपरुृतम ।्ददाित कानं यो व ै ःं ितहि सः ॥ ०६० ॥
ददािुदतमा े य पाा िवधयूत े ।माे ददतो ं हि पापमनागतम ् ॥ ०६१ ॥
ददाित पिमां संां यः सवुण धतृतः ।वािसोमानां सालोमपुयाित सः ॥ ०६२ ॥
सेषे ु चवै लोकेष ु ितां ातु े शभुाम ।्इह लोके यशः ा शापाा मोदत े ॥ ०६३ ॥
ततः सपंतऽेषे ुलोकेितमः सदा ।अनावतृगितवै कामचारी भवतु ॥ ०६४ ॥
न च रित तेः स शवैातु े महत ।्सवुण मयं दा लोकानाोित पुलान ् ॥ ०६५ ॥
युसनियािमािदोदयनं ित ।दाै तमिुय सवा ामामतु े ॥ ०६६ ॥
अििरवे ताः दान ं व ै सखुावहम ।्यथेगणुसपंं वत किमित तृम ् ॥ ०६७ ॥
४१४ दानधम पव
भी उवाच ॥
इुः स विसने जामदः तापवान ।्ददौ सवुण िवेो मुत च िकिषात ् ॥ ०६८ ॥
एते सव माातं सवुण महीपत े ।दान फलं चवै ज चामनुमम ् ॥ ०६९ ॥
तामिप िवेः य कनकं ब ।ददवुण नपृत े िकिषािमोिस ॥ ०७० ॥
तारकवधः
अाय ०८६यिुधिर उवाच ॥
उाः िपतामहनेहे सवुण िवधानतः ।िवरणे दान ये गणुाः िुतलणाः ॥ ००१ ॥
य ुकारणमुःे सवुण हे कीित तम ।्स कथं तारकः ाो िनधनं तवीिह मे ॥ ००२ ॥
उः स दवेतानां िह अव इित पािथ व ।न च तहे ते मृिुव रणे कीित तः ॥ ००३ ॥
एतिदाहं ोत ुं ः कुकुलोह ।
अाय ०८६ ४१५
कान तारकवधं परं कौतहूलं िह मे ॥ ००४ ॥
भी उवाच ॥
िवपकृा राजे दवेता ऋषयथा ।कृिकाोदयामासरुपभरणाय व ै ॥ ००५ ॥
न दवेतानां कािचि समथा जातवदेसः ।एकािप शा तं गभ सधंारियतमुोजसा ॥ ००६ ॥
षणां तासां ततः ीतः पावको गभ धारणात ।्ने तजेोिवसगण वीयण परमणे च ॥ ००७ ॥
ताु ष िका गभ पपुषुजुा तवदेसः ।ष वस ु तजेोऽःे सकलं िनिहतं भो ॥ ००८ ॥
तता वध मान कुमार महानः ।तजेसािभपरीताो न िचम लेिभरे ॥ ००९ ॥
ततजेःपरीताः सवा ः काल उपिते ।समं गभ सषुिुवरे कृिकाा नरष भ ॥ ०१० ॥
ततं षडिधान ं गभ मकेमागतम ।्पिृथवी ितजाह काीपरुसमीपतः ॥ ०११ ॥
स गभ िदसंानो दीिमाावकभः ।िदं शरवणं ा ववधृ े ियदशनः ॥ ०१२ ॥
दशःु कृिकां त ु बालं विसमिुतम ।्जातहेा सौहादा पुषुःु िववःै ॥ ०१३ ॥
४१६ दानधम पव
अभवाि केयः स लैोे सचराचरे ।ातां चाप गहुावासाहुोऽभवत ् ॥ ०१४ ॥
ततो दवेायिशंिश सिदगीराः ।ो धाता च िवु यः पषूाय मा भगः ॥ ०१५ ॥
अशंो िम साा वसवो वासवोऽिनौ ।आपो वायनु भो नािण हा रिवः ॥ ०१६ ॥
पथृतूािन चाािन यािन दवेाप णािन व ै ।आजमु तं ु ं कुमारं लनाजम ् ॥ ०१७ ॥
ऋषयुवुुवै गवा जगुथा ॥ ०१७ ॥
षडाननं कुमारं तं िषडं िजियम ।्पीनासं ं ादशभजुं पावकािदवच सम ् ॥ ०१८ ॥
शयानं शरगुं ा दवेाः सहिष िभः ।लेिभरे परमं हष मिेनरे चासरंु हतम ् ॥ ०१९ ॥
ततो दवेाः ियाय सव एव समाचरन ।्ीडतः ीडनीयािन दः पिगणां ह ॥ ०२० ॥
सपुणऽ ददौ पं मयरंू िचबिहणम ।्रासा दै वराहमिहषावभुौ ॥ ०२१ ॥
कुुटं चािसाशं ददौ वणः यम ।्चमाः ददौ मषेमािदो िचरां भाम ् ॥ ०२२ ॥
गवां माता च गा दवेी ददौ शतसहशः ।छागमिग ुणोपतेिमला पुफलं ब ॥ ०२३ ॥
अाय ०८६ ४१७
सधुा शकटं चवै रथं चािमतकूबरम ।्वणो वाणािाजुाददौ शभुान ् ॥ ०२४ ॥
िसहंारुेो ाां ीिपनोऽां दिंणः ॥ ०२४ ॥
ापदां बोरांछािण िविवधािन च ।रासासरुसघंा यऽेनजुमुमीरम ् ॥ ०२५ ॥
वध मान ं त ु तं ा ाथ यामास तारकः ।उपायबै िभह ुं नाशकािप तं िवभमु ् ॥ ०२६ ॥
सनेापने तं दवेाः पजूिया गहुालयम ।्शशसंिुव कारं तं त ै तारककािरतम ् ॥ ०२७ ॥
स िववृो महावीय दवेसनेापितः भःु ।जघानामोघया शा दानवं तारकं गहुः ॥ ०२८ ॥
तने तिुमारणे ीडता िनहतऽेसरुे ।सरुेः ािपतो राे दवेानां पनुरीरः ॥ ०२९ ॥
स सनेापितरवेाथ बभौ ः तापवान ।्ईशो गोा च दवेानां ियकृर च ॥ ०३० ॥
िहरयमिूत भ गवानषे एव च पाविकः ।सदा कुमारो दवेानां सनेापमवावान ् ॥ ०३१ ॥
तावुण मं रममुमम ।्सहजं काि केय वेजेः परं मतम ् ॥ ०३२ ॥
एवं रामाय कौर विसोऽकथयरुा ।
४१८ दानधम पव
तावुण दानाय यत नरािधप ॥ ०३३ ॥
रामः सवुण दा िह िवमुः सव िकिषःै ।ििवप े महानमवापासलुभं नरःै ॥ ०३४ ॥
ाकः
अाय ०८७यिुधिर उवाच ॥
चातवु य धमा मः ोयानघ ।तथवै मे ािविधं कृं िूह पािथ व ॥ ००१ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
यिुधिरणेवैमुो भीः शातंनवदा ।इमं ािविधं कृं वुमपुचमे ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
णुाविहतो राजाकिममं शभुम ।्धं यशं पुीयं िपतयृं परंतप ॥ ००३ ॥
दवेासरुमनुाणां गवरगरसाम ।्िपशाचिकंनराणां च पूा व ै िपतरः सदा ॥ ००४ ॥
अाय ०८७ ४१९
िपतॄूािदतः पावेातंप यि व ै ।तावयने पुषः पजूयेदा ॥ ००५ ॥
अाहाय महाराज िपतणॄां ामुते ।तािमषणे िविधना िविधः थमकितः ॥ ००६ ॥
सवहःस ु ीये कृतःै ाःै िपतामहाः ।वािम त ु त े सवािां ितां गणुागणुान ् ॥ ००७ ॥
येहःस ु कृतःै ायै लं ातऽेनघ ।तव कीत ियािम यथाविबोध मे ॥ ००८ ॥
िपतनॄ ितपिद ायुागहृे ियः ।अिभपजाियो दशनीया बजाः ॥ ००९ ॥
ियो ितीयां जाये ततृीयायां त ु विनः ।चतुा ुपशवो भवि बहवो गहृे ॥ ०१० ॥
पां बहवः पुा जाये कुव तां नपृ ।कुवा णा ु नराः षां भवि िुतभािगनः ॥ ०११ ॥
कृिषभागी भवेां कुवा णः सम नपृ ।अां त ु कुवा णो वािणे लाभमायुात ् ॥ ०१२ ॥
नवां कुव तः ां भवकेशफं ब ।िववध े त ु दशम गावः ाािन कुव तः ॥ ०१३ ॥
कुभागी भवे ः कुव केादश नपृ ।वच िनः पुा जाये त वेमिन ॥ ०१४ ॥
४२० दानधम पव
ादयामीहमान िनमवे यते ।रजतं ब िचं च सवुण च मनोरमम ् ॥ ०१५ ॥
ातीनां त ु भवेेः कुव ां योदशीम ।्अवयं त ु यवुानोऽ मीये नरा गहृे ॥ ०१६ ॥
युभागी भवे ः ां कुवतदु शीम ।्अमावाां त ु िनवपवा ामानवायुात ् ॥ ०१७ ॥
कृपे दशादौ वज िया चतदु शीम ।्ाकमिण ितः ःु शा न तथतेराः ॥ ०१८ ॥
यथा चवैापरः पः पवू पाििशते ।तथा ा पवूा ादपराो िविशते ॥ ०१९ ॥
अाय ०८८यिुधिर उवाच ॥
िकं िं िपतृो व ै भवयमीर ।िकं हिविररााय िकमानाय कते ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
हविष ाके त ु यािन ािवदो िवः ।तािन मे ण ु काािन फलं चषैां यिुधिर ॥ ००२ ॥
अाय ०८८ ४२१
ितलैिहयवमैा षरैिमू लफलैथा ।दने मासं ीये ाने िपतरो नपृ ॥ ००३ ॥
वध मानितलं ामयं मनरुवीत ।्सववे त ु भोषे ु ितलाः ाधातः तृाः ॥ ००४ ॥
ौ मासौ त ु भवेिृम ःै िपतगृण ह ।ीासानािवकेनाातमुा ं शशने त ु ॥ ००५ ॥
आजने मासाीये पवै िपतरो नपृ ।वाराहणे त ु षमासा व ै शाकुनने त ु ॥ ००६ ॥
मासानौ पाष तने रौरवणे नववै त ु ।गवय तु मासंने तिृः ाशमािसकी ॥ ००७ ॥
मासानकेादश ीितः िपतणॄां मािहषणे त ु ।गने दे ाे त ु सवंरिमहोते ॥ ००८ ॥
यथा गं तथा यंु पायसं सिप षा सह ।वाीणस मासंने तिृा दशवािष की ॥ ००९ ॥
आनाय भवें खमासं ं िपतृय े ।कालशाकं च लौहं चाानं छाग उते ॥ ०१० ॥
गाथाा गायि िपतगृीता यिुधिर ।सनुमारो भगवारुा मभाषत ॥ ०११ ॥
अिप नः स कुले जायाो नो दायोदशीम ।्मघास ु सिप षा यंु पायसं दिणायन े ॥ ०१२ ॥
आजने वािप लौहने मघावे यततः ।
४२२ दानधम पव
हिायास ु िविधवणजनवीिजतम ् ॥ ०१३ ॥
एा बहवः पुा यकेोऽिप गयां जते ।्यासौ िथतो लोकेकरणो वटः ॥ ०१४ ॥
आपो मलंू फलं मासंमं वािप िपतृय े ।यििधसुिंमं तदानाय कते ॥ ०१५ ॥
अाय ०८९भी उवाच ॥
यमु यािन ाािन ोवाच शशिबवे ।तािन मे ण ु काािन नषे ु पथृथृक ् ॥ ००१ ॥
ां यः कृिकायोग े कुवत सततं नरः ।अीनाधाय सापो यजते िवगतरः ॥ ००२ ॥
अपकामो रोिहयामोजामो मगृोमे ।ूरकमा ददामाा यां मानवो भवते ् ॥ ००३ ॥
कृिषभागी भवे ः कुव ां पनुव सौ ।पिुकामोऽथ पुणे ामीहते मानवः ॥ ००४ ॥
आषेायां ददां वीराुाजायते ।ातीनां त ु भवेेो मघास ु ामावपन ् ॥ ००५ ॥
फनुीष ु ददां सभुगः ादो भवते ।्
अाय ०८९ ४२३
अपभागुरास ु हने फलभावते ् ॥ ००६ ॥
िचायां त ु ददां लभूेपवतः सतुान ।्ाितयोग े िपतनॄ वािणमपुजीवित ॥ ००७ ॥
बपुो िवशाखास ु िपमीहवेरः ।अनरुाधास ु कुवा णो राजचं वत यते ् ॥ ००८ ॥
आिदपं जे ेायामपवज यन ।्नरः कुकुले ादमपरुःसरः ॥ ००९ ॥
मलेू ारोयमत यशोऽषाढानुमम ।्उरास ुषाढास ु वीतशोकरेहीम ् ॥ ०१० ॥
ां िभिजता कुव िां ेामवायुात ।्वणे त ु ददां े गेरां गितम ् ॥ ०११ ॥
राभागी धिनायां ायुाापदं नरः ।ने वाणे कुव िषििमवायुात ् ॥ ०१२ ॥
पवू ोपदाः कुव िवदेजािवकम ।्उराथ कुवा णो िवते गाः सहशः ॥ ०१३ ॥
बकृतं िवं िवते रवेत ितः ।अांायजु े विे भरणीायुमम ् ॥ ०१४ ॥
इमं ािविधं ुा शशिबथाकरोत ।्अेशनेाजयािप मह सोऽनशुशास ह ॥ ०१५ ॥
४२४ दानधम पव
अाय ०९०यिुधिर उवाच ॥
कीशेः दातं भवेां िपतामह ।िजेः कुशा ल ते ाातमुहिस ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
ाणा परीते ियो दानधम िवत ।्दवै े कम िण िपे त ुामाः परीणम ् ॥ ००२ ॥
दवेताः पजूयीह दवैनेवैहे तजेसा ।उपे तावेेः सवो दापयेरः ॥ ००३ ॥
ाे थ महाराज परीेाणाधुः ।कुलशीलवयोपिैव यािभजनने च ॥ ००४ ॥
एषामे पिषाथाे पिपावनाः ।अपाेया ु य े राजीत ियािम ताणु ॥ ००५ ॥
िकतवो णूहा यी पशपुालो िनराकृितः ।ामेो वाध ुिषको गायनः सविवयी ॥ ००६ ॥
अगारदाही गरदः कुडाशी सोमिवयी ।सामिुको राजभृिैलकः कूटकारकः ॥ ००७ ॥
िपा िववदमान य चोपपितगृ हे ।अिभशथा नेः िशं योपजीवित ॥ ००८ ॥
पवकार सचूी च िमुारदािरकः ।
अाय ०९० ४२५
अतानामपुाायः काडपृथवै च ॥ ००९ ॥
िभय पिरामेः शनुा द एव च ।पिरिवि य ाुमा गुतगः ॥ ०१० ॥
कुशीलवो दवेलको नयै जीवित ॥ ०१० ॥
एतािनह िवजानीयादपाेयािजाधमान ।्शूाणामपुदशें च य े कुव चतेसः ॥ ०११ ॥
षिं काणः शतं षढः िी यावपयित ।पां समपुिवायां तावषूयत े नपृ ॥ ०१२ ॥
यिेतिशरा भेु येु दिणामखुः ।सोपान येु सव िवादासरुम ् ॥ ०१३ ॥
असयूता च यं य ािवविज तम ।्सव तदसरुेाय ा भागमकयत ् ॥ ०१४ ॥
ान पिषा नावेरेथन ।तािरवतृ े दािलांावकीरयते ् ॥ ०१५ ॥
ितलादान े च ादा य े च ोधवशा गणाः ।यातधुानाः िपशाचा िवि तिवः ॥ ०१६ ॥
यावपः पां व ै भुानाननपुयित ।तावलाशंयित दातारं त बािलशम ् ॥ ०१७ ॥
इमे त ु भरते िवयेाः पिपावनाः ।य े तावािम परीहे तािजान ् ॥ ०१८ ॥
४२६ दानधम पव
वदेिवाताता ाणाः सव एव िह ।पाेयाां ु वािम येाे पिपावनाः ॥ ०१९ ॥
िणािचकेतः पाििसपुण ः षडिवत ।्दयेानसुतंानछोगो ेसामगः ॥ ०२० ॥
मातािपोय वयः ोियो दशपूषः ।ऋतकुालािभगामी च धम पीष ु यः सदा ॥ ०२१ ॥
वदेिवातातो िवः पिं पनुातु ॥ ०२१ ॥
अथविशरसोऽतेा चारी यततः ।सवादी धम शीलः कमिनरत यः ॥ ०२२ ॥
ये च पुयषे ु तीथष ुअिभषकेकृतमाः ।मखषे ु च समषे ु भववभथृातुाः ॥ ०२३ ॥
अोधना अचपलाः ाा दाा िजतिेयाः ।सव भतूिहता य े च ाेतेािमयते ् ॥ ०२४ ॥
एतषे ु दममते े व ै पिपावनाः ॥ ०२४ ॥
इमे परे महाराज िवयेाः पिपावनाः ।यतयो मोधम ा योगाः सचुिरतताः ॥ ०२५ ॥
ये चिेतहासं यताः ावयि िजोमान ।्य े च भािवदः केिचे च ाकरणे रताः ॥ ०२६ ॥
अधीयते परुाणं य े धम शाायथािप च ।अधी च यथाायं िविधव कािरणः ॥ ०२७ ॥
अाय ०९० ४२७
उपपो गुकुले सवादी सहदः ।अः सवष ु वदेषे ु सव वचनषे ु च ॥ ०२८ ॥
यावदते े पयि पाावनुतु ।ततो िह पावनााः पिपावन उते ॥ ०२९ ॥
ोशादध ततृीया ु पावयदेके एव िह ।दयेानसुतंान इित िवदो िवः ॥ ०३० ॥
अनिृगनपुाायः स चदेासनं जते ।्ऋििरननुातः पा हरित ृतम ् ॥ ०३१ ॥
अथ चेदेिववः पिदोषिैव विज तः ।न च ािततो राजिपावन एव सः ॥ ०३२ ॥
तावयने परीामयिेजान ।्कमिनरताााुले जातातुान ् ॥ ०३३ ॥
य िमधानािन ाािन च हविष च ।न ीणाित िपतॄवेाग च न स गित ॥ ०३४ ॥
य ाे कुत े सतािन ; न दवेयानने पथा स याित ।स व ै मुः िपलं बनाा ; गा ोकावते ािमः ॥ ०३५ ॥
तािं ाकृाियते ; दािेः सहाथ धनािन ।यं मते नवै श ुं न िमं ; तं मं भोजयेके ॥ ०३६ ॥
यथोषरे बीजमुं न रोहे ; चाोा ायुाीजभागम ।्एवं ां भुमनहमाण ै;न चहे नामु फलं ददाित ॥ ०३७ ॥
ाणो नधीयानणृाििरव शाित ।
४२८ दानधम पव
त ैां न दातं न िह भिन यते ॥ ०३८ ॥
सभंोजनी नाम िपशाचदिणा ; सा नवै दवेा िपतनॄपुिैत ।इहवै सा ाित ीणपुया ; शालारे गौिरव नवा ॥ ०३९ ॥
यथाौ शाे घतृमाजहुोित ; तवै दवेा िपतनॄपुिैत ।तथा दं नत न े गायन े च ; यां चानचृ े दिणामावणृोित ॥ ०४० ॥
उभौ िहनि न भनुि चषैा ; या चानचृ े दिणा दीयत े व ै ।आघातनी गिहतषैा पती ; तषेां तेाातयेवेयानात ् ॥ ०४१ ॥
ऋषीणां समयं िनं य े चरि यिुधिर ।िनिताः सव धम ाावेा ाणािः ॥ ०४२ ॥
ाायिना ऋषयो ानिनाथवै च ।तपोिना बोाः कम िना भारत ॥ ०४३ ॥
कािन ानिनेः िताािन भारत ।त ये ाणाः केिच िनित िह त े वराः ॥ ०४४ ॥
ये त ु िनि जषे ु न तााषे ु भोजयते ।्ाणा िनिता राजिुपुषं कुलम ् ॥ ०४५ ॥
वखैानसानां वचनमषृीणां यूत े नपृ ।रादवे परीते ाणादेपारगान ् ॥ ०४६ ॥
ियाा यिद वा ेांषे ु तामावपते ् ॥ ०४६ ॥
यः सहं सहाणां भोजयदेनचृां नरः ।एकािवीतः सवा नहित भारत ॥ ०४७ ॥
अाय ०९१ ४२९
अाय ०९१यिुधिर उवाच ॥
केन सितं ां किाले िकमाकम ।्भृविरसके काले मिुनना कतरणे वा ॥ ००१ ॥
कािन ाषे ु वा िन तथा मलूफलािन च ।धाजाित का वा ते िूह िपतामह ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
यथा ां संवृं यिाले यदाकम ।्यने सितं चवै ते ण ु जनािधप ॥ ००३ ॥
ायभंवुोऽिः कौर परमिष ः तापवान ।्त वशंे महाराज दाये इित तृः ॥ ००४ ॥
दाये पुोऽभिूिमना म तपोधनः ।िनमेाभवुः ीमााम िया वतृः ॥ ००५ ॥
पणू वष सहाे स कृा रं तपः ।कालधम परीताा िनधनं समपुागतः ॥ ००६ ॥
िनिमु कृा शौचािन िविधने कम णा ।सतंापमगमीं पुशोकपरायणः ॥ ००७ ॥
अथ कृोपहाया िण चतदु यां महामितः ।
४३० दानधम पव
तमवे गणयोकं िवरा े बुत ॥ ००८ ॥
तासीितबु शोकेन िपिहतानः ।मनः सं िवषये बिुिव रगािमनी ॥ ००९ ॥
ततः सियामास ाकं समािहतः ।यािन तवै भोािन मलूािन च फलािन च ॥ ०१० ॥
उािन यािन चाािन यािन चेािन त ह ।तािन सवा िण मनसा िविनि तपोधनः ॥ ०११ ॥
अमावाां महाा िवानाना पिूजतान ।्दिणावित काः सवा बसृीः यमथाकरोत ् ॥ ०१२ ॥
स िवांतो भोे यगुपमपुानयत ।्ऋते च लवणं भों यामाकां ददौ भःु ॥ ०१३ ॥
दिणाातो दभा िवरषे ु िनविेशताः ।पादयोवै िवाणां य े मपुभुत े ॥ ०१४ ॥
कृा च दिणााै दभा ुयतः शिुचः ।ददौ ीमत े िपडं नामगोमदुाहरन ् ॥ ०१५ ॥
तृा स मिुनेो धम सरमानः ।पाापने महता तमानोऽिचयत ् ॥ ०१६ ॥
अकृतं मिुनिभः पवू िकं मयतैदनिुतम ।्कथं न ु शापने न मां दहयेुा णा इित ॥ ०१७ ॥
ततः सियामास वशंकता रमानः ।ातमाथा चािराजगाम तपोधनः ॥ ०१८ ॥
अाय ०९१ ४३१
अथािं तथा ा पुशोकेन किश तम ।्भशृमाासयामास वाििरािभरयः ॥ ०१९ ॥
िनमे सितऽेयं िपतयृपोधनः ।मा त े भूीः पवू ो धमऽयं णा यम ् ॥ ०२० ॥
सोऽयं यभंिुविहतो धम ः सितया ।ऋतेयभंवुः कोऽः ायें िविधमाहरते ् ॥ ०२१ ॥
आाािम च ते भयूः ायें िविधमुमम ।्यभंिुविहतं पु तु िनबोध मे ॥ ०२२ ॥
कृािकरणं पवू मपवू तपोधन ।ततोऽय े च सोमाय वणाय च िनशः ॥ ०२३ ॥
िवदेवेा ये िनं िपतिृभः सह गोचराः ।तेः सिता भागाः यमवे यभंवुा ॥ ०२४ ॥
ोता चहे पिृथवी िनवापहे धािरणी ।वैवी कायपी चिेत तथवैहेायिेत च ॥ ०२५ ॥
उदकानयन े चवै ोतो वणो िवभःु ।ततोऽिवै सोम आाािवह तऽेनघ ॥ ०२६ ॥
दवेा ु िपतरो नाम िनिम ता व ैयभंवुा ।ऊपाः समुहाभागाषेां भागाः किताः ॥ ०२७ ॥
ते ानेामाना व ै िवमुे ह िकिषात ।्सकः िपतवृशं ु पवू ः यभंवुा ॥ ०२८ ॥
४३२ दानधम पव
िव े चािमखुा दवेाः संाताः पवू मवे त े ।तषेां नामािन वािम भागाहा णां महानाम ् ॥ ०२९ ॥
सहः कृितिव पाा च पुयकृावनथा ।ािः मेः समहू िदसानुथवै च ॥ ०३० ॥
िववाीय वाीमाीित माृत एव च ।िवपवू ः सोमपवू सयू ीिेत नामतः ॥ ०३१ ॥
सोमपः सयू सािवो दाा पुरीयकः ।उीनाभो नभोद िवायदुिरवे च ॥ ०३२ ॥
चमहूरः सवुषे ोमािरः शरो भवः ।ईशः कता कृितद ो भवुनो िदकमकृत ् ॥ ०३३ ॥
गिणतः पवीय आिदो रिममांथा ।सकृोमवचा िवकृिवरवे च ॥ ०३४ ॥
अनगुोा सगुोा च ना चेर एव च ।िजताा मिुनवीय दीलोमा भयरः ॥ ०३५ ॥
अितकमा तीत दाता चाशंमुांथा ।शलैाभः परमोधी धीरोी भपूितथा ॥ ०३६ ॥
जी वी वरी चवै िवदेवेाः सनातनाः ।कीित ताे महाभागाः काल गितगोचराः ॥ ०३७ ॥
अायेािन धाािन कोवाः पलुकाथा ।िहु षे ुशाकेष ु पलाडुं लशनु ं तथा ॥ ०३८ ॥
पलाडुः सौभनकथा गृनकादयः ।
अाय ०९२ ४३३
कूाडजालाब ुं च कृं लवणमवे च ॥ ०३९ ॥
ां वाराहमासं ं च यवैाोितं भवते ।्कृाजाजी िवडवै शीतपाकी तथवै च ॥ ०४० ॥
अरााथा वा इह ाटकािन च ॥ ०४० ॥
वज येवणं सव तथा जफूलािन च ।अवतुाविदतं तथा ाषे ु वज यते ् ॥ ०४१ ॥
िनवाप े हके वा गिहतं च दशनम ।्िपतरवै दवेा नािभनि तिवः ॥ ०४२ ॥
चडालपचौ व िनवाप े समपुिते ।काषायवासी कुी वा पिततो हािप वा ॥ ०४३ ॥
सीण योिनिव सबंी पितत यः ।वज नीया बधुरैते े िनवाप े समपुिते ॥ ०४४ ॥
इवेमुा भगवावशंजमिृषं परुा ।िपतामहसभां िदां जगामािपोधनः ॥ ०४५ ॥
अाय ०९२भी उवाच ॥
तथा िवधौ वृ े त ु सव एव महष यः ।िपतयृानकुव िविधने कम णा ॥ ००१ ॥
४३४ दानधम पव
ऋषयो धम िनाु कृा िनवपनातु ।तप णं चाकुव तीथा ोिभय तताः ॥ ००२ ॥
िनवापदैयमानै चातवु यन भारत ।तिप ताः िपतरो दवेाे नां जरयि व ै ॥ ००३ ॥
अजीणनािभहे त े दवेाः िपतिृभः सह ।सोममवेाप िनवापाािभपीिडताः ॥ ००४ ॥
तऽेवुोममासा िपतरोऽजीण पीिडताः ।िनवापाने पीामः येो नोऽ िवधीयताम ् ॥ ००५ ॥
ताोमः वुाचाथ येदेीितं सरुाः ।यभंसूदनं यात स वः येो िवधाित ॥ ००६ ॥
ते सोमवचनावेाः िपतिृभः सह भारत ।मेे समासीन ं िपतामहमपुागमन ् ॥ ००७ ॥
िपतर ऊचःु ॥
िनवापाने भगवशृं पीामहे वयम ।्सादं कु नो दवे येो नः सिंवधीयताम ् ॥ ००८ ॥
इित तषेां वचः ुा यभंिूरदमवीत ।्एष मे पा तो विय ुेयो िवधाित ॥ ००९ ॥
अिवाच ॥
सिहताात भोामो िनवाप े समपुिते ।जरियथ चां मया साध न सशंयः ॥ ०१० ॥
अाय ०९२ ४३५
एतुा त ु िपतरते िवराभवन ।्एताारणााःे ानं दीयत े नपृ ॥ ०११ ॥
िनव े चािपवू व ै िनवाप े पुषष भ ।न रासां व ै िनवापं धष यतु ॥ ०१२ ॥
रािंस चापवत े िते दवे े िवभावसौ ॥ ०१२ ॥
पवू िपडं िपतदु ातो दाितामहे ।िपतामहाय च तत एष ािविधः तृः ॥ ०१३ ॥
यूााे च सािव िपडे िपडे समािहतः ।सोमायिेत च वं तथा िपतमृतिेत च ॥ ०१४ ॥
रजला च या नारी िता कण यो या ।िनवाप े नोपितते साा नावशंजाः ॥ ०१५ ॥
जलं तरमाण कीत यते िपतामहान ।्नदीमासा कुवत िपतणॄां िपडतप णम ् ॥ ०१६ ॥
पवू वशंजानां त ु कृािप णं पनुः ।सुबंिवगा णां ततो दालािलम ् ॥ ०१७ ॥
काषगोयगुनेाथ येुन तरतो जलम ।्िपतरोऽिभलषे व ै नावं चािधरोहतः ॥ ०१८ ॥
सदा नािव जलं ताः यि समािहताः ॥ ०१८ ॥
मासाध कृप कुया िवपनािन व ै ।पिुरायुथा वीय ीवै िपतवृित नः ॥ ०१९ ॥
४३६ दानधम पव
िपतामहः पलु विसः पलुहथा ।अिरा तुवै कयप महानिृषः ॥ ०२० ॥
एते कुकुले महायोगेराः तृाः ॥ ०२० ॥
एते च िपतरो राजषे ािविधः परः ।तेा ु िपडसबंाुे तने कम णा ॥ ०२१ ॥
इषेा पुषे ाोिय थागमम ।्ािपता पवू िनिदा दान ं वातः परम ् ॥ ०२२ ॥
तिवशषेाः
अाय ०९३यिुधिर उवाच ॥
िजातयो तोपतेा हिवे यिद भुत े ।अं ाणकामाय कथमतेितामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अवदेोतावै भुानाः काय कािरणः ।वदेोेष ु त ु भुाना ता यिुधिर ॥ ००२ ॥
यिुधिर उवाच ॥
अाय ०९३ ४३७
यिददं तप इापवासं पथृजनाः ।तपः ादतेिदह व ै तपोऽािप िकं भवते ् ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
मासाध मासौ नोपवसेपो मते जनः ।आतोपघाती यो न तपी न धमिवत ् ॥ ००४ ॥
ागािप च सपंिः िशते तप उमम ।्सदोपवासी च भवेचारी तथवै च ॥ ००५ ॥
मिुन ादा िवो दवेांवै सदा यजते ।्कुटुिको धम कामः सदा भारत ॥ ००६ ॥
अमतृाशी सदा च ािवी च सदा भवते ।्ऋतवादी सदा च ाियत सदा भवते ् ॥ ००७ ॥
िवघसाशी सदा च ादा चवैाितिथियः ।अमासंाशी सदा च ािवी च सदा भवते ् ॥ ००८ ॥
यिुधिर उवाच ॥
कथं सदोपवासी ाचारी च पािथ व ।िवघसाशी कथं च ाथं चवैाितिथियः ॥ ००९ ॥
भी उवाच ॥
अरा सायमाशं च ातराशं तथवै च ।सदोपवासी भवित यो न भेुऽरा पनुः ॥ ०१० ॥
४३८ दानधम पव
भाया गचारी सदा भवित चवै ह ।ऋतवादी सदा च ाानशील मानवः ॥ ०११ ॥
अभयथृा मासंममासंाशी भवतु ।दान ं ददिवी ाद िदवापन ् ॥ ०१२ ॥
भृाितिथष ु यो भेु भुवु नरः सदा ।अमतृं केवलं भेु इित िवि यिुधिर ॥ ०१३ ॥
अभुवु नााित ाणषे ु त ु यो नरः ।अभोजनने तनेा िजतः ग भवतु ॥ ०१४ ॥
दवेे िपतृ भृेोऽितिथिभः सह ।अविशािन यो भेु तमािव घसािशनम ् ॥ ०१५ ॥
तषेां लोका पय ाः सदन े णः तृाः ।उपिता रोिभग व जनािधप ॥ ०१६ ॥
दवेताितिथिभः साध िपतिृभोपभुत े ।रमे पुपौै तषेां गितरनुमा ॥ ०१७ ॥
ितहदोषाः
अाय ०९४यिुधिर उवाच ॥
अाय ०९४ ४३९
ाणेः यि दानािन िविवधािन च ।दातृितहीोवा को िवशषेः िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
साधोय ः ितगृीयाथवैासाधतुो िजः ।गणुवदोषः ािग ुण े त ु िनमित ॥ ००२ ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्वषृादभ सवंादं सषणां च भारत ॥ ००३ ॥
कयपोऽिव िस भराजोऽथ गौतमः ।िवािमो जमदिः साी चवैाती ॥ ००४ ॥
सवषामथ तषेां त ु गडाभूम कािरका ।शूः पशसुखवै भता चाा बभवू ह ॥ ००५ ॥
ते व ै सव तपः परुा चेम हीिममाम ।्समािधनोपिशो लोकं सनातनम ् ॥ ००६ ॥
अथाभवदनाविृम हती कुनन ।कृाणोऽभव लोकोऽयं व ै धुाितः ॥ ००७ ॥
कििं परुा ये याने िशिबसनूनुा ।दिणाथऽथ ऋिो दः पुो िनजः िकल ॥ ००८ ॥
तिालेऽथ सोऽायिुदामगमभो ।त े तं धुािभसतंाः पिरवायपतिरे ॥ ००९ ॥
यााजमथो ा गतासमुिृषसमाः ।अपच तदा ाां धुाता ः िकल भारत ॥ ०१० ॥
४४० दानधम पव
िनरा े म लोकेऽिाानं त े परीवः ।कृामापिेदरे विृमहतेोपिनः ॥ ०११ ॥
अटमानोऽथ तााग पचमानाहीपितः ।राजा शैो वषृादिभ ः ियमानादश ह ॥ ०१२ ॥
वषृादिभ वाच ॥
ितहारयित पिुव ितगृताम ।्मिय यिते िवं तणुं तपोधनाः ॥ ०१३ ॥
ियो िह मे ाणो याचमानो ; दामहं वोऽतरीसहम ।्एकैकशः सवषृाः संसतूाः ; सवषां व ै शीगाः तेलोमाः ॥ ०१४ ॥
कुलंभराननडुहः शतशंता ;युा भुावशोऽहं ददािन ।पृीवाहाीवरांवै ताव ;दा गृो धनेवः सुता ॥ ०१५ ॥
वराामाीिहयवं रसां ; रं चालुभं िकं ददािन ।मा ाभे भावमवें कुं ; पुथ व ै िकं याहं वः ॥ ०१६ ॥
ऋषय ऊचःु ॥
राजितहो राो माादो िवषोपमः ।तानमानः कां कुष े नः लोभनम ् ॥ ०१७ ॥
ं िह दवैतिमव ाणं समपुाितम ।्अमलो षे तपसा ीतः ीणाित दवेताः ॥ ०१८ ॥
अापीह तपो जात ु ाणोपजायते ।ताव इव िनद ााो राजितहः ॥ ०१९ ॥
अाय ०९४ ४४१
कुशलं सह दानने राजुसदा तव ।अिथ ो दीयतां सव िमुा त े ततो ययःु ॥ ०२० ॥
अपमवे तासंमभूषेां च धीमताम ।्अथ िहा ययःु सव वनमाहारकािणः ॥ ०२१ ॥
ततः चोिदता राा वनं गा मिणः ।चीयोरािण दानं दात ुं चमःु ॥ ०२२ ॥
उरायथाािन हमेगभा यपुाहरन ।्भृाषेां ततािन ािहतमुपुावन ् ॥ ०२३ ॥
गुणीित िविदाथ न ाायिरवीत ।्न हे मढूिवाना न हे मबुयः ॥ ०२४ ॥
हमैानीमािन जानीमः ितबुाः जागमृः ॥ ०२४ ॥
इह तेपादं े ाटुकोदयम ।्अितामवेतैे चहे सखुेनुा ॥ ०२५ ॥
विस उवाच ॥
शतने िनं गिणतं सहणे च सिंमतम ।्यथा ब तीि पािपां लभते गितम ् ॥ ०२६ ॥
कयप उवाच ॥
यिृथां ीिहयवं िहरयं पशवः ियः ।सव तालमके तािामं जते ् ॥ ०२७ ॥
४४२ दानधम पव
भराज उवाच ॥
उ रोः ं वध मान वध त े ।ाथ ना पुषवे त माा न िवते ॥ ०२८ ॥
गौतम उवाच ॥
न तोके मि योकं ितपरूयते ।्समुकः पुषो न कदाचन पयू त े ॥ ०२९ ॥
िवािम उवाच ॥
कामं कामयमान यदा कामः समृते ।अथनैमपरः कामृा िवित बाणवत ् ॥ ०३० ॥
जमदिवाच ॥
ितहे सयंमो व ै तपो धारयत े वुम ।्तनं ाणहे मान िववते ् ॥ ०३१ ॥
अवुाच ॥
धमा थ सयो यो व ै ाणां पसमंतः ।तपःसय एवहे िविशो सयात ् ॥ ०३२ ॥
गडोवाच ॥
उािदतो भयााितीमे ममेराः ।बलीयासंो ब लविभेहमतः परम ् ॥ ०३३ ॥
पशसुख उवाच ॥
अाय ०९४ ४४३
यै धम परं नाि ाणानं िवः ।िवनयाथ सिुवासंमपुासयें यथातथम ् ॥ ०३४ ॥
ऋषय ऊचःु ॥
कुशलं सह दानाय तै य जा इमाः ।फलापुिधयुािन य एवं नः यिस ॥ ०३५ ॥
भी उवाच ॥
इुा हमेगभा िण िहा तािन फलािन त े ।ऋषयो जमरु सव एव धतृताः ॥ ०३६ ॥
मिणः ऊचःु ॥
उपिधं शमानाे िहमेािन फलािन व ै ।ततोऽनेवै गि िविदतं तऽे ु पािथ व ॥ ०३७ ॥
इुः स त ु भृैवैृ षादिभ कुोप ह ।तषेां संितकत ु च सवषामगमहृम ् ॥ ०३८ ॥
स गाहवनीयऽेौ तीं िनयममाितः ।जहुाव सृंतां मरैकैेकामाितं नपृः ॥ ०३९ ॥
तादःे समुौ कृा लोकभयरी ।ता नाम वषृादिभ या तधुानीथाकरोत ् ॥ ०४० ॥
सा कृा कालराीव कृतािलपिता ।वषृादिभ नरपितं िकं करोमीित चावीत ् ॥ ०४१ ॥
४४४ दानधम पव
वषृादिभ वाच ॥
ऋषीणां ग सानामाथवै च ।दासीभत ु दाा मनसा नाम धारय ॥ ०४२ ॥
ाा नामािन चतैषेां सवा नतेािनाशय ।िवनषे ु यथा रंै ग यिेतं तव ॥ ०४३ ॥
सा तथिेत ितु यातधुानी िपणी ।जगाम तनं य िवचेे महष यः ॥ ०४४ ॥
शपथाायः
अाय ०९५भी उवाच ॥
अथािमखुा राजन े तिहष यः ।चरयो व ै मलूािन च फलािन च ॥ ००१ ॥
अथापयपुीनासंपािणपादमखुोदरम ।्पिरजं लूां पिराजं शनुःसखम ् ॥ ००२ ॥
अती त ु तं ा सवा ोपिचतं शभुा ।भिवतारो भवो व ै नवैिमवीषीन ् ॥ ००३ ॥
विस उवाच ॥
अाय ०९५ ४४५
नतैहे यथााकमिहोमिनतम ।्सायं ात होतं तने पीवानुःसखः ॥ ००४ ॥
अिवाच ॥
नतैहे यथााकं धुा वीय समाहतम ।्कृाधीतं नं च तने पीवानुःसखः ॥ ००५ ॥
िवािम उवाच ॥
नतैहे यथााकं शां जरवः ।अलसः ुरो मखू ने पीवानुःसखः ॥ ००६ ॥
जमदिवाच ॥
नतैहे यथााकं भिमनमवे च ।सि वािष कं िकिने पीवानुःसखः ॥ ००७ ॥
कयप उवाच ॥
नतैहे यथााकं चार सहोदराः ।दिेह दहेीित िभि तने पीवानुःसखः ॥ ००८ ॥
भराज उवाच ॥
नतैहे यथााकं बोरचतेसः ।शोको भाया पवादने तने पीवानुःसखः ॥ ००९ ॥
गौतम उवाच ॥
नतैहे यथााकं िकौशयें िह रावम ।्
४४६ दानधम पव
एकैकं व ै िवाषयं तने पीवानुःसखः ॥ ०१० ॥
भी उवाच ॥
अथ ा पिरा ताहषनुःसखः ।अिभग यथाायं पािणशमथाचरत ् ॥ ०११ ॥
पिरचया वन े तां त ु ुतीघातकािरकाम ।्अोने िनवेाथ ाित सहवै त े ॥ ०१२ ॥
एकिनयकाया चर वनािन त े ।आददानाः समृु मलूािन च फलािन च ॥ ०१३ ॥
कदािचिचरे वृरैिवरलवैृ ताम ।्शिुचवािरसोदां दशःु पिन शभुाम ् ॥ ०१४ ॥
बालािदवपःुःै पुरैपशोिभताम ।्वैय वण सशःै पपरैथावतृाम ् ॥ ०१५ ॥
नानािवधै िवहगजै लकरसिेविभः ।एकारामनादयेां सपूतीथा मकदमाम ् ॥ ०१६ ॥
वषृादिभ युा त ु कृा िवकृतदशना ।यातधुानीित िवाता पिन तामरत ॥ ०१७ ॥
शनुःसखसहाया ु िबसाथ त े महष यः ।पिनीमिभजमु े सव कृािभरिताम ् ॥ ०१८ ॥
तते यातधुान तां ा िवकृतदशनाम ।्ितां कमिलनीतीरे कृामचूमु हष यः ॥ ०१९ ॥
अाय ०९५ ४४७
एका ितिस का न ुं काथ िकं योजनम ।्पिनीतीरमाि िूह ं िकं िचकीष िस ॥ ०२० ॥
यातधुावुाच ॥
याि सानयुोगो मे न कत ः कथन ।आरिण मां पिा िव सव तपोधनाः ॥ ०२१ ॥
ऋषय ऊचःु ॥
सव एव धुाता ः न चाििदि नः ।भवाः समंत े सव गृीमिह िबसातु ॥ ०२२ ॥
यातधुावुाच ॥
समयने िबसानीतो गृीं कामकारतः ।एकैको नाम मे ोा ततो गृीत मािचरम ् ॥ ०२३ ॥
भी उवाच ॥
िवाय यातधुान तां कृामिृषवधिैषणीम ।्अिः धुापरीताा ततो वचनमवीत ् ॥ ०२४ ॥
अरािरःे सा रािया नाधीत े िर व ै ।अरािरििरवे नाम मे िवि शोभन े ॥ ०२५ ॥
यातधुावुाच ॥
यथोदातमते े मिय नाम महामनु े ।धा य मतेनसा गावतर पिनीम ् ॥ ०२६ ॥
४४८ दानधम पव
विस उवाच ॥
विसोऽि विरोऽि वस े वासं गहृेिप ।विरा वासा विस इित िवि माम ् ॥ ०२७ ॥
यातधुावुाच ॥
नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०२८ ॥
कयप उवाच ॥
कुलं कुलं च कुपपः कुपयः कयपो िजः ।कायः काशिनकाशादतेे नाम धारय ॥ ०२९ ॥
यातधुावुाच ॥
यथोदातमते े मिय नाम महामनु े ।धा य मतेनसा गावतर पिनीम ् ॥ ०३० ॥
भराज उवाच ॥
भरे सतुारे िशारे दवेारे िजान ।्भरे भाया मनाजो भराजोऽि शोभन े ॥ ०३१ ॥
यातधुावुाच ॥
नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०३२ ॥
गौतम उवाच ॥
अाय ०९५ ४४९
गोदमो दमगोऽधमूो दमो द श न ते ।िवि मां गौतमं कृे यातधुािन िनबोध मे ॥ ०३३ ॥
यातधुावुाच ॥
यथोदातमते े मिय नाम महामनु े ।नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०३४ ॥
िवािम उवाच ॥
िवदेवेा मे िमं िममि गवां तथा ।िवािमिमित ातं यातधुािन िनबोध मे ॥ ०३५ ॥
यातधुावुाच ॥
नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०३६ ॥
जमदिवाच ॥
जाजमजजा नाम मजृा माह िजजाियष े ।जमदििरित ातमतो मां िवि शोभन े ॥ ०३७ ॥
यातधुावुाच ॥
यथोदातमते े मिय नाम महामनु े ।नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०३८ ॥
अवुाच ॥
४५० दानधम पव
धरां धिर वसधुां भत ुिानरम ।्मनोऽनुती भत ुिरित मां िवतीम ् ॥ ०३९ ॥
यातधुावुाच ॥
नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०४० ॥
गडोवाच ॥
गडं गडं गतवती गडगडिेत सिता ।गडगडवे गडिेत िवि मानलसभंवे ॥ ०४१ ॥
यातधुावुाच ॥
नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०४२ ॥
पशसुख उवाच ॥
सखा सखे यः सयेः पशनूां च सखा सदा ।गौणं पशसुखेवें िवि मामिसभंवे ॥ ०४३ ॥
यातधुावुाच ॥
नामनैमतेे ःखाभािषतारम ।्नतैारियत ुं शं गावतर पिनीम ् ॥ ०४४ ॥
शनुःसख उवाच ॥
एिभं यथा नाम नाहं वुिमहोहे ।
अाय ०९५ ४५१
शनुःसखसखायं मां यातधुापुधारय ॥ ०४५ ॥
यातधुावुाच ॥
नाम तऽेमंु व ै वां सिंदधया िगरा ।ताकृिददान ं िूह याम ते िज ॥ ०४६ ॥
शनुःसख उवाच ॥
सकृं मया नाम न गहृीतं यदा या ।तािदडािभहता ग भिेत मािचरम ् ॥ ०४७ ॥
भी उवाच ॥
सा दडकने तने मिू हता तदा ।कृा पपात मिेदां भसा जगाम ह ॥ ०४८ ॥
शनुःसख हा तां यातधुान महाबलाम ।्भिुव िदडं िव शाले समपुािवशत ् ॥ ०४९ ॥
तते मनुयः सव पुरािण िबसािन च ।यथाकाममपुादाय समुमु ुदािताः ॥ ०५० ॥
मणे महता युाे िबसािन कलापशः ।तीरे िनि पिाप णं चुरसा ॥ ०५१ ॥
अथोाय जलााव त े व ै समागमन ।्नापयंािप त े तािन िबसािन पुषष भ ॥ ०५२ ॥
ऋषय ऊचःु ॥
४५२ दानधम पव
केन धुािभभतूानामाकं पापकमणा ।नशृसंनेापनीतािन िबसााहारकािणाम ् ॥ ०५३ ॥
ते शमानाों पिजसमाः ।त ऊचःु शपथं सव कुम इिरकशन ॥ ०५४ ॥
त उा बाढिमवे सव एव शनुःसखम ।्धुाता ः सपुिरााः शपथायोपचमःु ॥ ०५५ ॥
अिवाच ॥
स गां शृत ु पादने सयू च ितमहेत ु ।अनायेधीयीत िबसैं करोित यः ॥ ०५६ ॥
विस उवाच ॥
अनायपरो लोके शनुः स पिरकष त ु ।पिराामवृोऽु िबसैं करोित यः ॥ ०५७ ॥
शरणागतं ह ु िमं सतुां चोपजीवत ु ।अथा ात ु कीनाशािसैं करोित यः ॥ ०५८ ॥
कयप उवाच ॥
सव सव पणत ुासलोपं करोत ु च ।कूटसािमते ु िबसैं करोित यः ॥ ०५९ ॥
वथृामासं ं समात ु वथृादान ं करोत ु च ।यात ु ियं िदवा चवै िबसैं करोित यः ॥ ०६० ॥
भराज उवाच ॥
अाय ०९५ ४५३
नशृसंधमा ुीष ु ाितष ु गोष ु च ।ाणं चािप जयतां िबसैं करोित यः ॥ ०६१ ॥
उपाायमधः कृा ऋचोऽते ु यजूिंष च ।जहुोत ु च स काौ िबसैं करोित यः ॥ ०६२ ॥
जमदिवाच ॥
परुीषमुजृु ह ु गां चािप दोिहनीम ।्अनतृौ मथैनु ं यात ु िबसैं करोित यः ॥ ०६३ ॥
ेो भायपजीवी ारूबु वरैवान ।्अोाितिथाु िबसैं करोित यः ॥ ०६४ ॥
गौतम उवाच ॥
अधी वदेांजत ु ीनीनपिवत ु ।िवीणात ु तथा सोमं िबसैं करोित यः ॥ ०६५ ॥
उदपानवे ाम े ाणो वषृलीपितः ।त सालोतां यात ु िबसैं करोित यः ॥ ०६६ ॥
िवािम उवाच ॥
जीवतो व ै गुृार परे जनाः ।अगितब पुः ािसैं करोित यः ॥ ०६७ ॥
अशिुचकूटोऽुऋा चवैाहतः ।कष को मरी चा ु िबसैं करोित यः ॥ ०६८ ॥
४५४ दानधम पव
वषा रोत ु भतृको राा ु परुोिहतः ।अया भवेििबसैं करोित यः ॥ ०६९ ॥
अवुाच ॥
िनं पिरवदेूं भत ुभ वत ु म नाः ।एका ा समात ु िबसैं करोित या ॥ ०७० ॥
ातीनां गहृमा सून ु िदनये ।अभायावीरसरू ु िबसैं करोित या ॥ ०७१ ॥
गडोवाच ॥
अनतृं भाषत ु सदा साधिुभ िवत ु ।ददात ु कां शेुन िबसैं करोित या ॥ ०७२ ॥
साधिया यं ाशेाे जीवत ु चवै ह ।िवकमणा मीयते िबसैं करोित या ॥ ०७३ ॥
पशसुख उवाच ॥
दा एव जायते सोऽसिूतरिकनः ।दवैतेनमारो िबसैं करोित यः ॥ ०७४ ॥
शनुःसख उवाच ॥
अयवे िहतरं ददात ु ; ोग े वा चिरतचय ।आथवणं वदेमधी िवः ; ायीत यो व ै हरत े िबसािन ॥ ०७५ ॥
ऋषय ऊचःु ॥
अाय ०९५ ४५५
इमतेिजातीनां योऽयं त े शपथः कृतः ।या कृतं िबसैं सवषां नः शनुःसख ॥ ०७६ ॥
शनुःसख उवाच ॥
मामपयिय ं कृतकमिभः ।समते िमतैिसैं कृतं मया ॥ ०७७ ॥
मया िहतानीह िबसानीमािन पयत ।परीाथ भगवतां कृतमतेयानघाः ॥ ०७८ ॥
रणाथ च सवषां भवतामहमागतः ॥ ०७८ ॥
यातधुानी ितुा कृषैा वो वधिैषणी ।वषृादिभ यैुषा िनहता मे तपोधनाः ॥ ०७९ ॥
ा िहंािदयं पापा युािसभंवा ।तादागतो िवा वासवं मां िनबोधत ॥ ०८० ॥
अलोभादया लोकाः ाा वः साव कािमकाः ।उििमतः िं तानवातु व ै िजाः ॥ ०८१ ॥
भी उवाच ॥
ततो महष यः ीताथेुा परंुदरम ।्सहवै िदशेणे सव जमिुिवपम ् ॥ ०८२ ॥
एवमते े महाानो भोगबै िवधरैिप ।धुा परमया युाछमाना महािभः ॥ ०८३ ॥
नवै लोभं तदा चुतः ग मवावुन ् ॥ ०८३ ॥
४५६ दानधम पव
तावा वास ु नरो लोभं िववज यते ।्एष धम ः परो राजलोभ इित िवतुः ॥ ०८४ ॥
इदं नरः सिरतं समवायषे ु कीत यते ।्सखुभागी च भवित न च गा यवातु े ॥ ०८५ ॥
ीये िपतरा ऋषयो दवेताथा ।यशोधमा थ भागी च भवित े मानवः ॥ ०८६ ॥
अाय ०९६भी उवाच ॥
अवैोदाहरीमिमितहासं परुातनम ।्यृं तीथ याायां शपथं ित तणु ॥ ००१ ॥
पुराथ कृतं ैं परुा भरतसम ।राजिष िभम हाराज तथवै च िजिष िभः ॥ ००२ ॥
ऋषयः समतेाः पिमे व ै भास े; समागता मममय ।चराम सव पिृथव पुयतीथा ; तः काय ह गाम सव ॥ ००३ ॥
शुोऽिरावै किव िवां ;थागो नारदपव तौ च ।भगृवु िसः कयपो गौतम ; िवािमो जमदि राजन ् ॥ ००४ ॥
ऋिषथा गालवोऽथाक ; भराजोऽती वालिखाः ।
अाय ०९६ ४५७
िशिबिदलीपो नषोऽरीषो ; राजा ययाितध ुमुारोऽथ पूः ॥ ००५ ॥
जमःु परुृ महानभुावं ; शतत ुं वृहणं नरे ।तीथा िन सवा िण पिरमो ; माां ययःु कौिशक पुयतीथा म ् ॥ ००६ ॥
सवष ु तीथथ धतूपापा ; जमुतो सरः सपुुयम ।्दवे तीथ जलमिका ; िवगा ते भुिबससनूाः ॥ ००७ ॥
केिचिसाखनं राज ;े मणृालाखनं िवाः ।अथापयुरं त े ियं ; दादगने समृुतं व ै ॥ ००८ ॥
तानाह सवा निृषमुानगः ; केनादं पुरं म े सजुातम ।्युाे दीयतां पुरं म े ; न व ै भवो हत ुमहि पम ् ॥ ००९ ॥
णोिम कालो िहंसत े धम वीय ; सयें ाा वध त े धम पीडा ।परुाधम वध त े नहे याव ;ावािम परलोकं िचराय ॥ ०१० ॥
परुा वदेााणा ाममे ; घुरा वषृलाावयि ।परुा राजा वहारानधा ;यहं परलोकं जािम ॥ ०११ ॥
परुावरावरारीयसो ; यावरा नावमंि सव ।तमोरं याविददं न वत त े ; तावजािम परलोकं िचराय ॥ ०१२ ॥
परुा पयािम परणे मा ;लीयसा ब लाुमानान ।्तााािम परलोकं िचराय ; न ुहे मुीृलोके ॥ ०१३ ॥
तमाराता ऋषयो महिष ; न त े वयं पुरं चोरयामः ।िमािभषो भवता न काय ः ; शपाम तीापथाहष ॥ ०१४ ॥
ते िनिता महष यु; समंो धम मवें नरे ।ततोऽशपपथाय यणे ; सहवै त े पािथ व पुपौःै ॥ ०१५ ॥
४५८ दानधम पव
भगृुवाच ॥
ाोशिेदहाुािडतः ितताडयते ।्खादे पृमासंािन ये हरित पुरम ् ॥ ०१६ ॥
विस उवाच ॥
अाायपरो लोके ान ं च पिरकष त ु ।परुे च िभभु वत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०१७ ॥
कयप उवाच ॥
सव सव पणत ुास े लोभं करोत ु च ।कूटसािमते ु ये हरित पुरम ् ॥ ०१८ ॥
गौतम उवाच ॥
जीवहतो बुा िवपणधमने सः ।कष को मरी चा ु ये हरित पुरम ् ॥ ०१९ ॥
अिरा उवाच ॥
अशिुचकूटोऽुान ं च पिरकष त ु ।हािनकृिता ु ये हरित पुरम ् ॥ ०२० ॥
धुमुार उवाच ॥
अकृतोऽु िमाणां शूायां त ु जायत ु ।एकः सपंमात ु ये हरित पुरम ् ॥ ०२१ ॥
अाय ०९६ ४५९
पूवाच ॥
िचिकायां चरत ु भाय या चवै पुत ु ।शरुा विृः ाे हरित पुरम ् ॥ ०२२ ॥
िदलीप उवाच ॥
उदपानवे ाम े ाणो वषृलीपितः ।त लोका जत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०२३ ॥
शु उवाच ॥
पृमासं ं समात ु िदवा गतु मथैनुम ।्ेो भवत ु रा ये हरित पुरम ् ॥ ०२४ ॥
जमदिवाच ॥
अनायेधीयीत िमं ाे च भोजयते ।्ाे शू चाीयाे हरित पुरम ् ॥ ०२५ ॥
िशिबवाच ॥
अनािहतािि यतां य े िवं करोत ु च ।तपििभिव ते ये हरित पुरम ् ॥ ०२६ ॥
ययाितवाच ॥
अनतृौ जटी ितां व ै भाया यां संजायत ु ।िनराकरोत ु वदेां ये हरित पुरम ् ॥ ०२७ ॥
नष उवाच ॥
४६० दानधम पव
अितिथं गहृो नदुत ु कामवृोऽु दीितः ।िवां यतु भतृो ये हरित पुरम ् ॥ ०२८ ॥
अरीष उवाच ॥
नशृसंधमऽुीष ु ाितष ु गोष ु च ।ाणं चािप जहत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०२९ ॥
नारद उवाच ॥
गढूोऽानी बिहः शां पठतां िवरं पदम ।्गरीयसोऽवजानात ु ये हरित पुरम ् ॥ ०३० ॥
नाभाग उवाच ॥
अनतृं भाषत ु सदा सिवै िवत ु ।शेुन कां ददत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०३१ ॥
किववाच ॥
पदा स गां ताडयत ु सयू च ित महेत ु ।शरणागतं च जत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०३२ ॥
िवािम उवाच ॥
करोत ु भतृकोऽवषा रााु परुोिहतः ।ऋिगुया ये हरित पुरम ् ॥ ०३३ ॥
पवत उवाच ॥
ामे चािधकृतः सोऽुखरयानने गतु ।
अाय ०९६ ४६१
शनुः कष त ु वृथ ये हरित पुरम ् ॥ ०३४ ॥
भराज उवाच ॥
सवपापसमादान ं नशृसं े चानतृ े च यत ।्ताु सदा पापं ये हरित पुरम ् ॥ ०३५ ॥
अक उवाच ॥
स राजाकृतः कामविृ पापकृत ।्अधमणानशुावू ये हरित पुरम ् ॥ ०३६ ॥
गालव उवाच ॥
पािपेनघा हः स नरोऽुपापकृत ।्दा दान ं कीत यत ु ये हरित पुरम ् ॥ ०३७ ॥
अवुाच ॥
ापवादं वदत ु भत ुभ वत ु म नाः ।एका ा समात ु या त े हरित पुरम ् ॥ ०३८ ॥
वालिखा ऊचःु ॥
एकपादने वृथ ामारे स ितत ु ।धम धमऽु ये हरित पुरम ् ॥ ०३९ ॥
पशसुख उवाच ॥
अिहोमना सखुं पत ु स िजः ।पिराामवृोऽु ये हरित पुरम ् ॥ ०४० ॥
४६२ दानधम पव
सरुवुाच ॥
बाजने िनदानने कांं भवत ु दोहनम ।्ते परवने या त े हरित पुरम ् ॥ ०४१ ॥
भी उवाच ॥
ततु तःै शपथःै शमान ै;ना नािवधबै िभः कौरवे ।सहाो दवेरांः ; समी तं कोपनं िवमुम ् ॥ ०४२ ॥
अथावीघवा यं ं ; समाभा तमिृषं जातरोषम ।्िष दवेिष नपृिष मे ; यिबोधहे ममा राजन ् ॥ ०४३ ॥
श उवाच ॥
अयवे िहतरं ददात ु ; ोग े वा चिरतचय ।आथवणं वदेमधी िवः ; ायीत यः पुरमाददाित ॥ ०४४ ॥
सवा देानधीयीत पुयशीलोऽु धािम कः ।णः सदनं यात ु ये हरित पुरम ् ॥ ०४५ ॥
अग उवाच ॥
आशीवा दया ोः शपथो बलसदून ।दीयतां पुरं ममषे धम ः सनातनः ॥ ०४६ ॥
इ उवाच ॥
न मया भगव.ोभाृतं पुरम व ै ।धम त ु ोतकुामने तं न ोमुहिस ॥ ०४७ ॥
छोपानहोिः ४६३
धम ः िुतसमुष धम सतेरुनामयः ।आष व ै शातो िनमयोऽयं मया तुः ॥ ०४८ ॥
तिददं गृतां िवुरं मिुनसम ।अितमं म े भगवमुहिनित ॥ ०४९ ॥
इुः स महेणे तपी कोपनो भशृम ।्जाह पुरं धीमासाभविुनः ॥ ०५० ॥
ययुे ततो भयूीथा िन वनगोचराः ।पुयतीथष ु च तथा गाायाावयि ते ॥ ०५१ ॥
आानं य इदं युः पठेविण पव िण ।न मखू जनयेुं न भवे िनराकृितः ॥ ०५२ ॥
न तमापशृेािच रो न ज ह ।िवरजाः येसा युः े ग मवायुात ् ॥ ०५३ ॥
य शामनुायेिषिभः पिरपािलतम ।्स गेणो लोकमयं च नरोम ॥ ०५४ ॥
छोपानहोिः
अाय ०९७यिुधिर उवाच ॥
४६४ दानधम पव
यिददं ाधमष ु दीयत े भरतष भ ।छं चोपानहौ चवै केनतैंवित तम ् ॥ ००१ ॥
कथं चतैमुं िकमथ च दीयत े ॥ ००१ ॥
न केवलं ाधम पुयकेिप दीयत े ।एतिरतो राजोतिुमािम ततः ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
णु राजविहतछोपानहिवरम ।्यथतैिथतं लोके यने चतैवित तम ् ॥ ००३ ॥
यथा चातां ां पुयतां च यथा गतम ।्सव मतेदशषेणे वािम जनािधप ॥ ००४ ॥
इितहासं परुावृिममं ण ु नरािधप ।जमदे सवंादं सयू च महानः ॥ ००५ ॥
परुा स भगवााानषुाीडत भो ।सधंाय सधंाय शरािंपे िकल भाग वः ॥ ००६ ॥
तािाणेकुा सवाषेूीतजेसः ।आना सा तदा तै ादादसकृदतु ॥ ००७ ॥
अथ तने स शने ातल शर च ।ः संिचपे सा च ाजहार तान ् ॥ ००८ ॥
ततो मामाढे ेामलेू िदवाकरे ।स सायकािजो िवा रणेकुािमदमवीत ् ॥ ००९ ॥
अाय ०९७ ४६५
गानय िवशालाि शरानतेानुतुान ।्यावदतेानुः सु ु िपामीित जनािधप ॥ ०१० ॥
सा गरा छायां वृमाि भािमनी ।तौ ता िह सतंं िशरः पादौ तथवै च ॥ ०११ ॥
िता सा त ु मुत व ै भत ुः शापभयाभा ।ययावानियत ुं भयूः सायकानिसतेणा ॥ ०१२ ॥
ाजगाम च शरांानादाय यशिनी ॥ ०१२ ॥
सा िा सचुाव ी पां ःखं िनयती ।उपाजगाम भता रं भयात ुः वपेती ॥ ०१३ ॥
स तामिृषतः ुो वामाह शभुाननाम ।्रणेकेु िकं िचरणे मागतिेत पनुः पनुः ॥ ०१४ ॥
रणेकुोवाच ॥
िशरावदीं म े पादौ चवै तपोधन ।सयू तजेोिनाहं वृायामपुािता ॥ ०१५ ॥
एताारणािंरमतेृतं मया ।एताा मम िवभो मा ुधं तपोधन ॥ ०१६ ॥
जमदिवाच ॥
अनै ं दीिकरणं रणेकेु तव ःखदम ।्शरिैन पातियािम सयू माितजेसा ॥ ०१७ ॥
४६६ दानधम पव
भी उवाच ॥
स िवाय धनिुदं गहृीा च बरान ।्अितयू मिभतो यतो याित ततोमखुः ॥ ०१८ ॥
अथ तं हिरं सयूऽे वचोऽवीत ।्िजपणे कौये िकं त े सयूऽपराते ॥ ०१९ ॥
आदे रिमिभः सयू िदिव िवंततः ।रसं स तं व ै वषा स ु वष ित िदवाकरः ॥ ०२० ॥
ततोऽं जायत े िव मनुाणां सखुावहम ।्अं ाणा इित यथा वदेषे ु पिरपते ॥ ०२१ ॥
अथाषे ु िनगढू रिमिभः पिरवािरतः ।स ीपािनमाषणािभवष ित ॥ ०२२ ॥
ततदौषधीनां च वीधां पपुजम ।्सव वषा िभिनवृ मं सभंवित भो ॥ ०२३ ॥
जातकमा िण सवा िण तोपनयनािन च ।गोदानािन िववाहा तथा यसमृयः ॥ ०२४ ॥
सािण दानािन तथा सयंोगा िवसयाः ।अतः संवत े यथा ं वे भाग व ॥ ०२५ ॥
रमणीयािन यावि यावदारकािण च ।सवमाभवित िविदतं कीत यािम त े ॥ ०२६ ॥
सव िह वे िव ं यदतेीित तं मया ।सादय े ा िवष िकं त े सयू िनपाते ॥ ०२७ ॥
छोपानहदानम ् ४६७
छोपानहदानम ्
अाय ०९८यिुधिर उवाच ॥
एवं तदा याचं भारं मिुनसमः ।जमदिम हातजेाः िकं काय पत ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
तथा याचमान मिुनरिसमभः ।जमदिः शमं नवै जगाम कुनन ॥ ००२ ॥
ततः सयू मधरुया वाचा तिमदमवीत ।्कृतािलिव पी णदें िवशां पत े ॥ ००३ ॥
चलं िनिमं िवष सदा सयू गतः ।कथं चलं वेिस ं सदा यां िदवाकरम ् ॥ ००४ ॥
जमदिवाच ॥
िरं वािप चलं वािप जान ेां ानचषुा ।अवयं िवनयाधान ं काय म मया तव ॥ ००५ ॥
अपराे िनमषेाध ितिस ं िदवाकर ।
४६८ दानधम पव
त वेािम सयू ां न मऽेाि िवचारणा ॥ ००६ ॥
सयू उवाच ॥
असशंयं मां िवष वेस े धिनां वर ।अपकािरणं त ु मां िवि भगवरणागतम ् ॥ ००७ ॥
भी उवाच ॥
ततः ह भगवामदिवाच तम ।्न भीः सयू या काया िणपातगतो िस ॥ ००८ ॥
ाणेाज वं य यै च धरणीतले ।सौतां चवै सोम गाीय वण च ॥ ००९ ॥
दीिमःे भां मरेोः तापं तपन च ।एताितमेो व ै स हारणागतम ् ॥ ०१० ॥
भवे गुती च हा च तथा भवते ।्सरुापान ं च कुया यो हारणागतम ् ॥ ०११ ॥
एत पनीत समािधं तात िचय ।यथा सखुगमः पा भवेिमतािपतः ॥ ०१२ ॥
भी उवाच ॥
एतावा स तदा तूीमासीृगूहः ।अथ सयू ददौ तैछोपानहमाश ु व ै ॥ ०१३ ॥
सयू उवाच ॥
अाय ०९८ ४६९
महष िशरसाणं छं मिमवारणम ।्ितगृी पां च ाणाथ चम पाके ॥ ०१४ ॥
अभिृत चवैतैोके संचिरित ।पुयदानषे ु सवष ु परममवे च ॥ ०१५ ॥
भी उवाच ॥
उपानमतेै सयूणहे वित तम ।्पुयमतेदिभातं िष ुलोकेष ु भारत ॥ ०१६ ॥
ताय िवेछोपानहमुमम ।्धम े समुहाावी न मऽेाि िवचारणा ॥ ०१७ ॥
छं िह भरते यः दािजातये ।शुं शतशलाकं व ै स े सखुमधेत े ॥ ०१८ ॥
स शलोके वसित पूमानो िजाितिभः ।अरोिभ सततं दवेै भरतष भ ॥ ०१९ ॥
दमानाय िवाय यः यपुानहौ ।ातकाय महाबाहो सिंशताय िजातये ॥ ०२० ॥
सोऽिप लोकानवाोित दवैतरैिभपिूजतान ।्गोलोके स मदुा युो वसित े भारत ॥ ०२१ ॥
एते भरते मया कान कीित तम ।्छोपानहदान फलं भरतसम ॥ ०२२ ॥
४७० दानधम पव
आरामािदिनमा णम ्
अाय ०९९यिुधिर उवाच ॥
आरामाणां तडागानां यलं कुनन ।तदहं ोतिुमािम ोऽ भरतष भ ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
सुदशा वनवती िचधातिुवभिूषता ।उपतेा सव बीजै ेा भिूमिरहोते ॥ ००२ ॥
ताः ेिवशषें च तडागानां िनवशेनम ।्औदकािन च सवा िण वानपुवू शः ॥ ००३ ॥
तडागानां च वािम कृतानां चािप य े गणुाः ।िष ुलोकेष ु सव पिूजतो यडागवान ् ॥ ००४ ॥
अथ वा िमसदनं मैं िमिववध नम ।्कीित सननं ें तडागानां िनवशेनम ् ॥ ००५ ॥
धमाथ काम फलमाम नीिषणः ।तडागं सकृुतं दशे े ेमवे महायम ् ॥ ००६ ॥
चतिुव धानां भतूानां तडागमपुलयते ।्तडागािन च सवा िण िदशि ियमुमाम ् ॥ ००७ ॥
दवेा मनुा गवा ः िपतरोरगरासाः ।
अाय ०९९ ४७१
ावरािण च भतूािन संयि जलाशयम ् ॥ ००८ ॥
ताां े वािम तडाग े य े गणुाः तृाः ।या च त फलावाििषिभः समदुाता ॥ ००९ ॥
वष मा े तडाग े त ु सिललं य ितित ।अिहोफलं त फलमाम नीिषणः ॥ ०१० ॥
शराले त ु सिललं तडाग े य ितित ।गोसह स े लभते फलमुमम ् ॥ ०११ ॥
हमेकाले सिललं तडाग े य ितित ।स व ै बसवुण य लभते फलम ् ॥ ०१२ ॥
य वै शिैशरे काले तडाग े सिललं भवते ।्अिोम य फलमाम नीिषणः ॥ ०१३ ॥
तडागं सकृुतं य वसे त ु महायम ।्अितरा य फलं स समपुातु े ॥ ०१४ ॥
िनदाघकाले पानीयं तडाग े य ितित ।वाजपयेसमं त फलं व ै मनुयो िवः ॥ ०१५ ॥
स कुलं तारयेव य खात े जलाशये ।गावः िपबि पानीयं साधव नराः सदा ॥ ०१६ ॥
तडाग े य गावु िपबि तिृषता जलम ।्मगृपिमनुा सोऽमधेफलं लभते ् ॥ ०१७ ॥
यिबि जलं त ाये िवमि च ।तडागद तव ेानाय कते ॥ ०१८ ॥
४७२ दानधम पव
लभं सिललं तात िवशषेणे पर व ै ।पानीय दानने ीितभ वित शाती ॥ ०१९ ॥
ितलादत पानीयं दीपादत जात ।ाितिभः सह मोदमतेतेषे ु लभम ् ॥ ०२० ॥
सवदानगै ुतरं सव दानिैव िशते ।पानीयं नरशा ल ताातमवे िह ॥ ०२१ ॥
एवमतेडागषे ु कीित तं फलमुमम ।्अत ऊ वािम वृाणामिप रोपणे ॥ ०२२ ॥
ावराणां च भतूानां जातयः षकीित ताः ।वृगुलतावाराणृजातयः ॥ ०२३ ॥
एता जाु वृाणां तषेां रोप े गणुािमे ।कीित मानषु े लोके े चवै फलं शभुम ् ॥ ०२४ ॥
लभते नाम लोके च िपतिृभ महीयत े ।दवेलोकगतािप नाम त न नयित ॥ ०२५ ॥
अतीतानागत े चोभ े िपतवृशंं च भारत ।तारयेृरोपी च ताृारोपयते ् ॥ ०२६ ॥
त पुा भवतेे पादपा ना सशंयः ।परलोकगतः ग लोकांाोित सोऽयान ् ॥ ०२७ ॥
पुःै सरुगणाृाः फलैािप तथा िपतनॄ ।्छायया चाितथात पजूयि महीहाः ॥ ०२८ ॥
बिलदानम ् ४७३
िकंनरोरगरािंस दवेगवमानवाः ।तथा ऋिषगणावै संयि महीहान ् ॥ ०२९ ॥
पिुताः फलव तप यीह मानवान ।्वृदं पुवृाारयि पर च ॥ ०३० ॥
ताडाग े वृा व ै रोाः येोिथ ना सदा ।पुविरपाा पुाे धम तः तृाः ॥ ०३१ ॥
तडागकृृरोपी इय यो िजः ।एत ेग महीये य े चाे सवािदनः ॥ ०३२ ॥
ताडागं कुवत आरामांवै रोपयते ।्यजे िविवधयै ःै सं च सततं वदते ् ॥ ०३३ ॥
बिलदानम ्
अाय १००यिुधिर उवाच ॥
गाहं धम मिखलं िूह भरतष भ ।ऋिमाोित िकं कृा मनु इह पािथ व ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अ ते वत ियािम परुावृं जनािधप ।
४७४ दानधम पव
वासदुवे सवंादं पिृथावै भारत ॥ ००२ ॥
संयू पिृथव दवे वासदुवेः तापवान ।्प भरते यदतेृसऽे माम ् ॥ ००३ ॥
वासदुवे उवाच ॥
गाहं धम माि मया वा मिधने वा ।िकमवयं धरे काय िकं वा कृा सखुी भवते ् ॥ ००४ ॥
पिृथवुाच ॥
ऋषयः िपतरो दवेा मनुावै माधव ।इावैाच नीया यथा चवैं िनबोध मे ॥ ००५ ॥
सदा यने दवेां आितने च मानवान ।्छत यथािनमहा ुीत िनशः ॥ ००६ ॥
तने िृषगणाः ीता भवि मधसुदून ॥ ००६ ॥
िनमिं पिरचरदेभुा बिलकम च ।कुया थवै दवेा व ै ीये मधसुदून ॥ ००७ ॥
कुया दहरहः ामानेोदकेन वा ।पयोमलूफलवैा िप िपतणॄां ीितमाहरन ् ॥ ००८ ॥
िसााैदवें व ै कुया दौ यथािविध ।अीषोमं वैदवें धायमनरम ् ॥ ००९ ॥
जानां पतय े चवै पथृघोमो िवधीयते ।तथवै चानपुूण बिलकम योजयते ् ॥ ०१० ॥
अाय १०० ४७५
दिणायां यमायहे तीां वणाय च ।सोमाय चादुीां व ै वामुे िजातये ॥ ०११ ॥
धरःे ागदुीां ाां शाय माधव ।मनोव इित च ाब िलं ारे गहृ व ै ॥ ०१२ ॥
मो दवेता बिलमगृ हे हरते ् ॥ ०१२ ॥
तथवै िवदेवेेो बिलमाकाशतो हरते ।्िनशाचरेो भतूेो बिलं नं तथा हरते ् ॥ ०१३ ॥
एवं कृा बिलं सदािां िजातय े ।अलाभ े ाणाावमिुय िनिपते ् ॥ ०१४ ॥
यदा ां िपतृ दातिुमते मानवः ।तदा पाकुवत िनवृ े ाकमिण ॥ ०१५ ॥
िपतॄतंप िया त ु बिलं कुया िधानतः ।वैदवें ततः कुया ााणवाचनम ् ॥ ०१६ ॥
ततोऽनेावशषेणे भोजयदेितथीनिप ।अचा पवू महाराज ततः ीणाित मानषुान ् ॥ ०१७ ॥
अिनं िह ितो याादितिथते ।आचाय िपतुवै सरुा चाितथःे ।इदमि गहृे मिमित िनं िनवदेयते ् ॥ ०१९ ॥
ते यदयेुुया िदित धम िवधीयत े ।गहृः पुषः कृ िशाशी च सदा भवते ् ॥ ०२० ॥
४७६ दानधम पव
राजिजं ातकं च गंु शरुमवे च ।अच येधपुक ण पिरसवंरोिषतान ् ॥ ०२१ ॥
पचे वयोावपेिुव ।वैदवें िह नामतैायंातिव धीयत े ॥ ०२२ ॥
एतां ु धमा ाहाः कुया दनसयूकः ।स इहि परां ा े नाके महीयत े ॥ ०२३ ॥
भी उवाच ॥
इित भमूवे चः ुा वासदुवेः तापवान ।्तथा चकार सततं मवें समाचर ॥ ०२४ ॥
एवं गहृधम ं चतेयानो नरािधप ।इहलोके यशः ा े ग मवािस ॥ ०२५ ॥
दीपािददानम ्
अाय १०१यिुधिर उवाच ॥
आलोकदान ं नामतैीशं भरतष भ ।कथमतेमुं फलं चा वीिह मे ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अाय १०१ ४७७
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्मनोः जापतवेा दं सवुण च भारत ॥ ००२ ॥
तपी किदभववुण नाम नामतः ।वण तो हमेवण ः स सवुण इित पथ े ॥ ००३ ॥
कुलशीलगणुोपतेः ााय े च परं गतः ।बवशंभवामतीतः कैग ुणःै ॥ ००४ ॥
स कदािचन ुं िवो ददशपससप च ।कुशलमों तौ च त चतःु ॥ ००५ ॥
ततौ िससौ मरेौ कानपव त े ।रमणीय े िशलापृ े सिहतौ संषीदताम ् ॥ ००६ ॥
त तौ कथयामाां कथा नानािवधायाः ।िष दवेदैानां परुाणानां महानाम ् ॥ ००७ ॥
सवुण वीां मन ुं ायभंवुं भमु ।्िहताथ सव भतूानां ं म े वुमहिस ॥ ००८ ॥
समुनोिभय िदे दवैतािन जेर ।िकमतेथमुं फलयोगं च शसं मे ॥ ००९ ॥
मनुवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्शु च बलेवै सवंादं व ै समागमे ॥ ०१० ॥
बलेवरोचनहे लैोमनशुासतः ।
४७८ दानधम पव
समीपमाजगामाश ु शुो भगृकुुलोहः ॥ ०११ ॥
तमा िदिभर भाग वं सोऽसरुािधपः ।िनषसादासन े पाििधवूिरदिणः ॥ ०१२ ॥
कथयेमभव या या पिरकीित ता ।समुनोधपूदीपानां संदान े फलं ित ॥ ०१३ ॥
ततः प दैेः कवीं मुमम ।्समुनोधपूदीपानां िकं फलं िवम ॥ ०१४ ॥
दान िजे तवाुमहित ॥ ०१४ ॥
शु उवाच ॥
तपः पवू समुं धम ादनरम ।्एतिरे चवै वीदोष एव च ॥ ०१५ ॥
सोमाा च बधा सभंतूः पिृथवीतले ।अमतृं च िवषं चवै याााुजातयः ॥ ०१६ ॥
अमतृं मनसः ीितं सः पिुं ददाित च ।मनो लपयते तीं िवषं गने सवशः ॥ ०१७ ॥
अमतृं मलं िवि महिषममलम ।्ओषो मतृं सव िवषं तजेोऽिसभंवम ् ॥ ०१८ ॥
मनो ादयते याियं चािप दधाित ह ।तामुनसः ोा नरःै सकृुतकम िभः ॥ ०१९ ॥
दवेताः समुनसो यो ददाित नरः शिुचः ।
अाय १०१ ४७९
तामुनसः ोा याुि दवेताः ॥ ०२० ॥
यं यमिुय दीयरेवें समुनसः भो ।मलाथ स तनेा ीतो भवित दैप ॥ ०२१ ॥
येाूा सौा तजेि ताः पथृक ् ।ओषो बवीया बपाथवै च ॥ ०२२ ॥
यियानां च वृाणामयियािबोध मे ।आसरुािण च माािन दवैतेो िहतािन च ॥ ०२३ ॥
रासानां सरुाणां च याणां च तथा ियाः ।िपतणॄां मानषुाणां च काा यानपुवू शः ॥ ०२४ ॥
वा ााहे तथा कृोाः पव तायाः ।अकटकाः कटिको गपरसािताः ॥ ०२५ ॥
ििवधो िह तृो ग इोऽिन पुजः ।इगािन दवेानां पुाणीित िवभावयते ् ॥ ०२६ ॥
अकटकानां वृाणां तेाया वण तः ।तषेां पुािण दवेानािमािन सततं भो ॥ ०२७ ॥
जलजािन च माािन पादीिन च यािन च ।गवनागयेािन दािचणः ॥ ०२८ ॥
ओषो रपुा कटुकाः कटकािताः ।शणूामिभचाराथ मथव स ु िनदिश ताः ॥ ०२९ ॥
तीवीया ु भतूानां रालाः सकटकाः ।रभिूयवणा कृावैोपहारयते ् ॥ ०३० ॥
४८० दानधम पव
मनोदयनिो िवमद मधरुा याः ।चापाः समुनसो मानषुाणां तृा िवभो ॥ ०३१ ॥
न त ु मशानसभंतूा न दवेायतनोवाः ।सनंयेिुयेुष ु िववाहषे ु रहःस ु च ॥ ०३२ ॥
िगिरसानुहाः सौा दवेानामपुपादयते ।्ोितािुताः सौा यथायोगं यथािृत ॥ ०३३ ॥
गने दवेाुि दशनारासाः ।नागाः समपुभोगने ििभरतेै ु मानषुाः ॥ ०३४ ॥
सः ीणाित दवेा ै त े ीता भावयतु ।सिसा मा नामीितै मनोरथःै ॥ ०३५ ॥
दवेाः ीणि सततं मािनता मानयि च ।अवातावधतूा िनद हधमारान ् ॥ ०३६ ॥
अतऊ वािम धपूदानिवधौ फलम ।्धपूां िविवधााधनूसाधूं िनबोध मे ॥ ०३७ ॥
िनया सः सरलवै कृिमवै त े यः ।इािनो भवेे िवरतः ण ु ॥ ०३८ ॥
िनया साः सकीवा दवेानां दियता ु त े ।गुगुः वरषेां सवषािमित िनयः ॥ ०३९ ॥
अगुः सािरणां ेो यरासभोिगनाम ।्दैानां सकीज काितो य तिधः ॥ ०४० ॥
अाय १०१ ४८१
अथ सज रसादीनां गःै पािथ वदारवःै ।फािणतासवसयंैुम नुाणां िवधीयते ॥ ०४१ ॥
दवेदानवभतूानां सिुकरः तृः ।यऽेे वहैािरकाे त ु मानषुाणािमित तृाः ॥ ०४२ ॥
य एवोाः समुनसां दान े गणुहतेवः ।धपूेिप पिरयेा एव ीितवध नाः ॥ ०४३ ॥
दीपदान े वािम फलयोगमनुमम ।्यथा यने यदा चवै दयेा याशा ते ॥ ०४४ ॥
ोितजेः काशाूगं चािप वय त े ।दान ं तजेसां ताजेो वध यत े नणृाम ् ॥ ०४५ ॥
अं तमिमं च दिणायनमवे च ।उरायणमतेाोितदा न ं शते ॥ ०४६ ॥
यागमते ु तमसवै भषेजम ।्तागतदेा ता भविेदित िविनयः ॥ ०४७ ॥
दवेाजेिनो याभावः काशकाः ।तामसा रासािेत ताीपः दीयत े ॥ ०४८ ॥
आलोकदानाुाभायुो भवेरः ।ताा नोपिहंसते न हरेोपनाशयते ् ॥ ०४९ ॥
दीपहता भवदेमोगितरसुभः ।दीपदः ग लोके दीपमाली िवराजते ॥ ०५० ॥
हिवषा थमः को ितीयौषधीरसःै ।
४८२ दानधम पव
वसामदेोििनया सनै काय ः पिुिमता ॥ ०५१ ॥
िगिरपात े गहन े चैान े चतुथ े ।दीपदाता भविें य इूेितमानः ॥ ०५२ ॥
कुलोोतो िवशुाा काशं च गित ।ोितषां चवै सालों दीपदाता नरः सदा ॥ ०५३ ॥
बिलकमस ु वािम गणुामफलोदयान ।्दवेयोरगनणृां भतूानामथ रसाम ् ॥ ०५४ ॥
यषेां नाभजुो िवा दवेताितिथबालकाः ।रासानवे तािि िनव षारमलान ् ॥ ०५५ ॥
तादं यते दवेेः ितपिूजतम ।्िशरसा णतािप हरेिलमतितः ॥ ०५६ ॥
गृा िह दवेता िनमाशसंि गहृादा ।बााागवो यऽेे यरासपगाः ॥ ०५७ ॥
इतो दने जीवि दवेताः िपतरथा ।त े ीताः ीणयतेानायषुा यशसा धनःै ॥ ०५८ ॥
बलयः सह पुै ु दवेानामपुहारयते ।्दिधयतुाः पुयाः सगुाः ियदशनाः ॥ ०५९ ॥
काया िधरमासंाा बलयो यरसाम ।्सरुासवपरुारा लाजोेपनभिूषताः ॥ ०६० ॥
नागानां दियता िनं पोलिविमिताः ।ितलाडुससुपंातूानामपुहारयते ् ॥ ०६१ ॥
पुािददानफलम ् ४८३
अदाताभोगी ालवण समितः ।तादं यते दवेेः ितपिूजतम ् ॥ ०६२ ॥
लहरहो वेम याा गहृदवेताः ।ताः पूा भिूतकामने सतृादाियना ॥ ०६३ ॥
इतेदसरुेाय काः ोवाच भाग वः ।सवुणा य मनःु ाह सवुण नारदाय च ॥ ०६४ ॥
नारदोऽिप मिय ाह गणुानतेाहातु े ।मतेििदहे सव माचर पुक ॥ ०६५ ॥
पुािददानफलम ्
अाय १०२यिुधिर उवाच ॥
तुं म े भरते पुधपूदाियनाम ।्फलं बिलिवधान े च तूयो वुमहिस ॥ ००१ ॥
धपूदान फलं दीप तथवै च ।बलय िकमथ व ै िे गहृमिेधिभः ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
४८४ दानधम पव
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्नषं ित सवंादमग भगृोथा ॥ ००३ ॥
नषो िह महाराज राजिष ः समुहातपाः ।दवेरामनुाः सकृुतनेहे कम णा ॥ ००४ ॥
तािप यतो राजषििदवे वसन ।्मानषुीवै िदा कुवा णो िविवधाः ियाः ॥ ००५ ॥
मानु सवा ः िया महानः ।वृाििदवे राजिावै सनातनाः ॥ ००६ ॥
अिकाया िण सिमधः कुशाः समुनसथा ।बलयालाजािभधू पन ं दीपकम च ॥ ००७ ॥
सव त गहृे राः ावत त महानः ।जपयानोयािंिदवऽेिप चकार सः ॥ ००८ ॥
दवैताच यंािप िविधव सरुेरः ।सवा यवे यथाायं यथापवू मिरंदम ॥ ००९ ॥
अथे भिवादहारमािवशत ।्सवा वै िया पय हीय भपूत े ॥ ०१० ॥
स ऋषीाहयामास वरदानमदाितः ।पिरहीनियािप ब लमपुिेयवान ् ॥ ०११ ॥
त वाहयतः कालो मिुनमुांपोधनान ।्अहारािभभतू समुहानवत त ॥ ०१२ ॥
अथ पया यश ऋषीाहनायोपचमे ।
अाय १०२ ४८५
पया याग समपत भारत ॥ ०१३ ॥
अथाग महातजेा भगृु िवदां वरः ।अगमामं व ै समपुेदेमवीत ् ॥ ०१४ ॥
एवं वयमसारं दवेेा मतःे ।नष िकमथ व ै मष याम महामनु े ॥ ०१५ ॥
अग उवाच ॥
कथमषे मया शः श ुं य महामनु े ।वरदने वरो दो भवतो िविदत सः ॥ ०१६ ॥
यो मे िपथं गे मे वयो भविेदित ।इनने वरो दवेाािचतो गता िदवम ् ॥ ०१७ ॥
एवं न दधः स मया भवता च न सशंयः ।अनेािृषमुने न शो न च पािततः ॥ ०१८ ॥
अमतृं चवै पानाय दमै परुा िवभो ।महान े तदथ च नाािभिव िनपाते ॥ ०१९ ॥
ायत वरं दवेः जानां ःखकारकम ।्िजेधम युािन स करोित नराधमः ॥ ०२० ॥
अ याकालं निूह वदतां वर ।भवांािप यथा यूाुवमिह तथा वयम ् ॥ ०२१ ॥
भगृुवाच ॥
िपतामहिनयोगने भवमहमागतः ।
४८६ दानधम पव
ितकत ु बलवित नष े दप मािते ॥ ०२२ ॥
अ िह ा सुब ुी रथ े योित दवेराट ्।अनैमहमुृं किरऽेिनमोजसा ॥ ०२३ ॥
अंे ापियािम पयते शततमु ।्सा पापकमा णिमानाुम ितम ् ॥ ०२४ ॥
अ चासौ कुदवेेां पदा धष ियित ।दवैोपहतिचादानाशाय मधीः ॥ ०२५ ॥
ुाधम तमहं धष णामिष तो भशृम ।्अिहभ विेत षा शे पापं िजुहम ् ॥ ०२६ ॥
तत एनं सुब ुिं िधािभहतिषम ।्धरयां पातियािम ेते महामनु े ॥ ०२७ ॥
नषं पापकमा णमैय बलमोिहतम ।्यथा च रोचते तुं तथा कता हं मनु े ॥ ०२८ ॥
एवमुु भगृणुा मैाविणरयः ।अगः परमीतो बभवू िवगतरः ॥ ०२९ ॥
दीपािददानफलम ् ४८७
दीपािददानफलम ्
अाय १०३यिुधिर उवाच ॥
कथं स व ै िवप कथं व ै पािततो भिुव ।कथं चािनतां ावाुमहित ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
एवं तयोः सवंदतोः िया महानः ।सवा एवावत या िदा या मानषुाः ॥ ००२ ॥
तथवै दीपदानािन सवपकरणािन च ।बिलकम च याकेा पथृिवधाः ॥ ००३ ॥
सवा समुा दवेराो महानः ॥ ००३ ॥
दवेलोके नलृोके च सदाचारा बधुःै तृाः ।त े चेवि राजे ऋे गहृमिेधनः ॥ ००४ ॥
धपूदानदैपै नमारैथवै च ॥ ००४ ॥
यथा िस चा िजायां दीयत े ।बलय गहृोशे े अतः ीयि दवेताः ॥ ००५ ॥
यथा च गिृहणोषो भवेै बिलकमणा ।तथा शतगणुा ीितदवतानां जायते ॥ ००६ ॥
एवं धपूदान ं च दीपदान ं च साधवः ।
४८८ दानधम पव
शसंि नमारयै ुमागणुावहम ् ॥ ००७ ॥
ाननेाि यम ियते व ै िवपिता ।नमारयेुन तने ीयि दवेताः ॥ ००८ ॥
गृा दवेताः सवा ः ीये िविधनािच ताः ॥ ००८ ॥
इतेां बिुमााय नषः स नरेरः ।सरुें महा कृतवानतेदतुम ् ॥ ००९ ॥
किचथ काल भायय उपिते ।सव मतेदवाय न चकारतैदीशम ् ॥ ०१० ॥
ततः स पिरहीणोऽभूरुेो बिलकमतः ।धपूदीपोदकिविधं न यथावकार ह ॥ ०११ ॥
ततोऽ यिवषयो रोिभः पय बात ॥ ०११ ॥
अथागमिृषें वाहनायाजहुाव ह ।ुतं सरतीकूलायिव महाबलः ॥ ०१२ ॥
ततो भगृमु हातजेा मैाविणमवीत ।्िनमीलय नयन े जटा याविशािम त े ॥ ०१३ ॥
ाणभुतू ताथ जटाः ािवशदतुः ।भगृःु स समुहातजेाः पातनाय नपृ ह ॥ ०१४ ॥
ततः स दवेराामिृषं वाहनाय व ै ।ततोऽगः सरुपितं वामाह िवशां पत े ॥ ०१५ ॥
योजये मां िं कं च दशें वहािम त े ।
अाय १०३ ४८९
य विस त ां नियािम सरुािधप ॥ ०१६ ॥
इुो नषने योजयामास तं मिुनम ।्भगृु जटासंो बभवू िषतो भशृम ् ॥ ०१७ ॥
न चािप दशन ं त चकार स भगृुदा ।वरदानभावो नष महानः ॥ ०१८ ॥
न चकुोप स चागो युोऽिप नषणे व ै ।तं त ु राजा तोदने चोदयामास भारत ॥ ०१९ ॥
न चकुोप स धमा ा ततः पादने दवेराट ्।अग तदा ुो वामनेाहनिरः ॥ ०२० ॥
तििरिभहते स जटाग तो भगृःु ।शशाप बलवुो नषं पापचतेसम ् ॥ ०२१ ॥
भगृुवाच ॥
यादाहनः ोधािरसीमं महामिुनम ।्तादाश ु मह ग सप भूा सुम त े ॥ ०२२ ॥
इुः स तदा तने सप भूा पपात ह ।अनेाथ भगृणुा भतूले भरतष भ ॥ ०२३ ॥
भगृ ुं िह यिद सोऽाीषः पिृथवीपते ।न स शोऽभिवै पातन े त तजेसा ॥ ०२४ ॥
स त ु तैःै दानै तपोिभिन यमैथा ।पिततोऽिप महाराज भतूले िृतमानभतू ् ॥ ०२५ ॥
४९० दानधम पव
सादयामास भगृ ुं शापाो मे भविेदित ॥ ०२५ ॥
ततोऽगः कृपािवः ासादयत तं भगृमु ।्शापााथ महाराज स च ादाृपाितः ॥ ०२६ ॥
भगृुवाच ॥
राजा यिुधिरो नाम भिवित कुहः ।स ां मोियता शापािदुारधीयत ॥ ०२७ ॥
अगोऽिप महातजेाः कृा काय शततोः ।मामपदं ायाूमानो िजाितिभः ॥ ०२८ ॥
नषोऽिप या राजंाापामृुतः ।जगाम सदनं पयते जनािधप ॥ ०२९ ॥
तदा त ु पातिया तं नषं भतूले भगृःु ।जगाम सदनं णे च वदेयत ् ॥ ०३० ॥
ततः शं समाना दवेानाह िपतामहः ।वरदानाम सरुा नषो रामावान ् ॥ ०३१ ॥
स चागने ुने िंशतो भतूलं गतः ॥ ०३१ ॥
न च शं िवना राा सरुा वत ियत ुं िचत ।्तादयं पनुः शो दवेराऽेिभिषताम ् ॥ ०३२ ॥
एवं सभंाषमाणं त ु दवेाः पाथ िपतामहम ।्एवमिित संाः चूु े िपतामहम ् ॥ ०३३ ॥
सोऽिभिषो भगवता दवेराने वासवः ।
हरणम ् ४९१
णा राजशा ल यथापवू रोचत ॥ ०३४ ॥
एवमतेरुावृं नष ितमात ।्स च तरैवे सिंसो नषः कमिभः पनुः ॥ ०३५ ॥
ताीपाः दाताः सायं व ै गहृमिेधिभः ।िदं चरुवाोित े दीपदायकः ॥ ०३६ ॥
पणू चतीकाशा दीपदा भवतु ॥ ०३६ ॥
यावदििनमषेािण लते तावतीः समाः ।पवानवांािप नरो भवित दीपदः ॥ ०३७ ॥
हरणम ्
अाय १०४यिुधिर उवाच ॥
ाणािन य े मा हरि भरतष भ ।नशृसंकािरणो मढूाः ते गि मानवाः ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्चडाल च सवंादं बो भारत ॥ ००२ ॥
४९२ दानधम पव
राज उवाच ॥
वृपोऽिस चडाल बालव िवचेस े ।खराणां रजःसवेी कािजस े गवाम ् ॥ ००३ ॥
साधिुभग िहतं कम चडाल िवधीयत े ।काोरजसा मपां कुडे िनिषिस ॥ ००४ ॥
चडाल उवाच ॥
ाण गवां राजियतीनां रजः परुा ।सोममुसंयामास तं सोमं यऽेिपबिजाः ॥ ००५ ॥
दीित स राजािप िं नरकमािवशत ।्सह तयैा जकैः सव मपुजी तत ् ॥ ००६ ॥
यऽेिप तािपबीरं घतृं दिध च मानवाः ।ाणाः सहराजाः सव नरकमािवशन ् ॥ ००७ ॥
जुाः पयसा पुांथा पौािधुतीः ।पशनूवेमाणा साधवुृने दपंती ॥ ००८ ॥
अहं तावसं राजचारी िजतिेयः ।तासां म े रजसा ं भैमासीरािधप ॥ ००९ ॥
चडालोऽहं ततो राजुा तदभवं मतृः ।हारी च नपृः सोऽितां गितं ययौ ॥ ०१० ॥
तारे िवं कदािचदिप िकन ।रजसा ं भुा मां पय याशम ् ॥ ०११ ॥
ताोमोऽिवेयः पुषणे िवपिता ।
अाय १०४ ४९३
िवयं हीह सोम गहयि मनीिषणः ॥ ०१२ ॥
ये चनै ं ीणते राजे च िवीणते जनाः ।त े त ु ववैतं ा रौरवं याि सवशः ॥ ०१३ ॥
सोमं त ु रजसा ं िवीयािुपवू कम ।्ोियो वाध ुषी भूा िचररााय नयित ॥ ०१४ ॥
नरकं िशंतं ा िवामपुजीवित ॥ ०१४ ॥
चया मितमान ं च सिखदारषे ु िववम ।्तलुयाधारयम ितमानोऽितिरते ॥ ०१५ ॥
ानं व ै पािपन ं पय िववण हिरणं कृशम ।्अितमानने भतूानािममां गितमपुागतम ् ॥ ०१६ ॥
अहं व ै िवपलेु जातः कुले धनसमिते ।अििन िवभो ानिवानपारगः ॥ ०१७ ॥
अभवं त जानानो तेाोषादादा ।सरं एव भतूानां पृमासंाभयम ् ॥ ०१८ ॥
सोऽहं तने च वृने भोजनने च तने व ै ।इमामवां संाः पय काल पय यम ् ॥ ०१९ ॥
आदीिमव चलैां मरिैरव चािदतम ।्धावमान ं ससुरंं पय मां रजसाितम ् ॥ ०२० ॥
ाायै ु महापं तरि गहृमिेधनः ।दानःै पथृिवधैािप यथा ाम नीिषणः ॥ ०२१ ॥
४९४ दानधम पव
तथा पापकृतं िवमामं महीपत े ।सव सिविनम ुं छांुारयतु ॥ ०२२ ॥
अहं त ु पापयोां व ै सतूः ियष भ ।िनयं नािधगािम कथं मुयेिमतु ॥ ०२३ ॥
जाितरं त ु मम केनिचवू कम णा ।शभुने यने मों व ै ािुमाहं नपृ ॥ ०२४ ॥
िममं म े पाय सशंयं िूह पृते ।चडालाथमहं मुयेिमित सम ॥ ०२५ ॥
राज उवाच ॥
चडाल ितजानीिह यने मोमवािस ।ाणाथ जाणाितिमामवािस ॥ ०२६ ॥
दा शरीरं ाो रणाौ िजहतेकुम ।्ा ाणामोे नाथा मोमहिस ॥ ०२७ ॥
भी उवाच ॥
इुः स तदा राजाथ परंतप ।ा रणमखु े ाणाितिमामवाप ह ॥ ०२८ ॥
तां या पु ं भरतष भ ।यदीिस महाबाहो शात गितमुमाम ् ॥ ०२९ ॥
हिकूटम ् ४९५
हिकूटम ्
अाय १०५यिुधिर उवाच ॥
एको लोकः सकृुितनां सव ाहो िपतामह ।उत तािप नानां ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
कमिभः पाथ नानां लोकानां याि मानवाः ।पुयाुयकृतो याि पापाापकृतो जनाः ॥ ००२ ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्गौतम मनुेात सवंादं वासव च ॥ ००३ ॥
ाणो गौतमः किृदा ो िजतिेयः ।महावन े हििशश ुं पिरनूममातकृम ् ॥ ००४ ॥
तं ा जीवयामास सानुोशो धतृतः ।स त ु दीघण कालेन बभवूाितबलो महान ् ॥ ००५ ॥
तं िभं महानागं तुं सव तो मदम ।्धतृरा पणे शो जाह हिनम ् ॥ ००६ ॥
ियमाणं त ु तं ा गौतमः सिंशततः ।अभाषत राजान ं धतृरां महातपाः ॥ ००७ ॥
मा मे हाषहिनं पुमने ं ; ःखाुं धतृरााकृत ।िमं सतां सपदं वदि ; िमोहो नवै राजशृेाम ् ॥ ००८ ॥
४९६ दानधम पव
इोदकदातारं शूपालकमामे ।िवनीतमाचाय कुले सयुंु गुकम िण ॥ ००९ ॥
िशं दां कृतं च ियं च सततं मम ।न मे िवोशतो राजत ुमहिस कुरम ् ॥ ०१० ॥
धतृरा उवाच ॥
गवां सहं भवते ददािम ; दासीशतं िनशतािन प ।अ िवं िविवधं महष ; िकं ाणहे गजने कृम ् ॥ ०११ ॥
गौतम उवाच ॥
ामवे गावोऽिभ भवु राज ;ाः सिना िविवधं च रम ।्अ िवं िविवधं नरे ; िकं ाणहे धनने कृम ् ॥ ०१२ ॥
धतृरा उवाच ॥
ाणानां हििभना ि कृं ; राजानां नागकुलािन िव ।ं वाहनं नयतो नाधम ; नागेाौतमाािवत ॥ ०१३ ॥
गौतम उवाच ॥
य तेो नित पुयकमा ; य तेः शोचित पापकमा ।ववैत सदन े महान ; ाहं हिनं यातिये ॥ ०१४ ॥
धतृरा उवाच ॥
ये िनिया नािकाः धानाः ; पापाान इियाथ िनिवाः ।यम ते यातनां ावुि ; परं गा धतृराो न त ॥ ०१५ ॥
अाय १०५ ४९७
गौतम उवाच ॥
ववैती सयंमनी जनानां ; यानतृं नोते य सम ।्याबला बिलनं यातयि ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०१६ ॥
धतृरा उवाच ॥
ेां सारं िपतरं मातरं च ; गंु यथा मानयरि ।तथािवधानामषे लोको महष ; परं गा धतृराो न त ॥ ०१७ ॥
गौतम उवाच ॥
मािकनी वैवण राो ; महाभोगा भोिगजनवेया ।गवयरैरोिभ जुा ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०१८ ॥
धतृरा उवाच ॥
अितिथताः सुता य े जना व ै ; ितयं ददित ाणेः ।िशािशनः सिंवभाितां ; मािकन तऽेिप िवभषूयि ॥ ०१९ ॥
गौतम उवाच ॥
मरेोर े यनं भाित रं ; सपुिुतं िकंनरगीतजुम ।्सदुश ना य जिूव शाला ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०२० ॥
धतृरा उवाच ॥
ये ाणा मदृवः सशीला ; बतुाः सव भतूािभरामाः ।यऽेधीये सिेतहासं परुाणं ; माा जुित च िजेः ॥ ०२१ ॥
४९८ दानधम पव
तथािवधानामषे लोको महष ; परं गा धतृराो न त ।यिते िविदतं ानमि ; तिूह ं िरतो षे यािम ॥ ०२२ ॥
गौतम उवाच ॥
सपुिुतं िकंनरराजजुं ; ियं वन ं ननं नारद ।गवा णामरसां च स ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०२३ ॥
धतृरा उवाच ॥
ये नृगीतकुशला जनाः सदा ; याचमानाः सिहतारि ।तथािवधानामषे लोको महष ; परं गा धतृराो न त ॥ ०२४ ॥
गौतम उवाच ॥
योराः कुरवो भाि रा ; दवेःै साध मोदमाना नरे ।याियौना वसि िवा ; योनयः पव तयोनय ॥ ०२५ ॥
य शो वष ित सव कामा ; ियः कामचारारि ।य चेा नाि नारीनराणां ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०२६ ॥
धतृरा उवाच ॥
ये सव भतूषे ु िनवृकामा ; अमासंादा दडारि ।न िहंसि ावरं जमं च ; भतूानां य े सव भतूाभतूाः ॥ ०२७ ॥
िनरािशषो िनम मा वीतरागा ; लाभालाभ े तुिनाशसंाः ।तथािवधानामषे लोको महष ; परं गा धतृराो न त ॥ ०२८ ॥
गौतम उवाच ॥
अाय १०५ ४९९
ततः परं भाि लोकाः सनातनाः ; सपुुयगा िनम ला वीतशोकाः ।सोम राः सदन े महान ; ाहं हिनं यातिये ॥ ०२९ ॥
धतृरा उवाच ॥
ये दानशीला न ितगृत े सदा ; न चाथा नाददत े परेः ।यषेामदयेमहत े नाि िकं िच ;वा िताः सुसादा जना ॥ ०३० ॥
ये ारो नािभजि चाा ;ा भूा सततं पुयशीलाः ।तथािवधानामषे लोको महष ; परं गा धतृराो न त ॥ ०३१ ॥
गौतम उवाच ॥
ततः परं भाि लोकाः सनातना ; िवरजसो िवतमा िवशोकाः ।आिद समुहाः सवुृा ; ाहं हिनं यातिये ॥ ०३२ ॥
धतृरा उवाच ॥
ाायशीला गुशुषूण े रता ;पिनः सुताः ससधंाः ।आचाया णामितकूलभािषणो ; िनोिता गुकम चोाः ॥ ०३३ ॥
तथािवधानामषे लोको महष ; िवशुानां भािवतवातीनाम ।्से ितानां वदेिवदां महानां ; परं गा धतृराो न त ॥ ०३४ ॥
गौतम उवाच ॥
ततः परे भाि लोकाः सनातनाः ; सपुुयगा िवरजा िवशोकाः ।वण राः सदन े महान ; ाहं हिनं यातिये ॥ ०३५ ॥
धतृरा उवाच ॥
५०० दानधम पव
चातमुा यै यजे जनाः सदा ; तथेीनां दशशतं ावुि ।ये चािहों जुित धाना ; यथाायं ीिण वषा िण िवाः ॥ ०३६ ॥
दािरणां धम धरुे महानां ; यथोिचते विन सिुतानाम ।्धमा नामुहतां गितं तां ; परं गा धतृराो न त ॥ ०३७ ॥
गौतम उवाच ॥
इ लोका िवरजा िवशोका ; रयाः कािता मानवानाम ।्ताहं त े भवन े भिूरतजेसो ; राजिमं हिनं यातिये ॥ ०३८ ॥
धतृरा उवाच ॥
शतवष जीवी य शरूो मनुो ; वदेाायी य यामः ।एते सव शलोकं जि ; परं गा धतृराो न त ॥ ०३९ ॥
गौतम उवाच ॥
ाजापाः सि लोका महाो ; नाक पृे पुला वीतशोकाः ।मनीिषताः सव लोकोवानां ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०४० ॥
धतृरा उवाच ॥
ये राजानो राजसयूािभिषा ; धमा ानो रितारः जानाम ।्य े चामधेावभथृातुाा ;षेां लोका धतृराो न त ॥ ०४१ ॥
गौतम उवाच ॥
ततः परं भाि लोकाः सनातनाः ; सपुुयगा िवरजा वीतशोकाः ।तिहं लभ े ाधृ े ; गवां लोके हिनं यातिये ॥ ०४२ ॥
अाय १०५ ५०१
धतृरा उवाच ॥
यो गोसही शतदः समां समां ; यो गोशती दश दा शा ।तथा दशो य दािदहकैां ; पो वा दानशीलथकैाम ् ॥ ०४३ ॥
ये जीय े चयण िवा ; ा वाचं पिररि चवै ।मनिनीथ याापरायणा ;े त मोदि गवां िवमान े ॥ ०४४ ॥
भासं मानसं पुयं पुरािण महरः ।पुयं च निैमषं तीथ बादां करतोियनीम ् ॥ ०४५ ॥
गयां गयिशरवै िवपाशां लूवाकाम ।्तूीां दशगां महादमथािप च ॥ ०४६ ॥
गौतम कौिशक पाकां महाानो धतृताः ।सरतीषौ यमनुां य े याि च ॥ ०४७ ॥
त ते िदसंाना िदमाधराः िशवाः ।याि पुयगाा धतृराो न त व ै ॥ ०४८ ॥
गौतम उवाच ॥
य शीतभयं नाि न चोभयमविप ।न िुपास े न लािनन ःखं न सखुं तथा ॥ ०४९ ॥
न ेो न ियः कि बनु िरपुथा ।न जरामरणे वािप न पुयं न च पातकम ् ॥ ०५० ॥
तििरजिस ीते ासविते ।यभंभुवन े पुय े हिनं म े यितित ॥ ०५१ ॥
५०२ दानधम पव
धतृरा उवाच ॥
िनम ुाः सव सेो कृताानो यतताः ।अायोगसंान े युाः ग गितं गताः ॥ ०५२ ॥
ते भवनं पुयं ावुीह सािकाः ।न त धतृराे शो ु ं महामनु े ॥ ०५३ ॥
गौतम उवाच ॥
रथरं य बहृ गीयते ; य वदेी पुडरीकैः णृोित ।योपयाित हिरिभः सोमपीथी ; त ाहं हिनं यातिये ॥ ०५४ ॥
बुािम ां वृहणं शतत ुं ; ितमं भवुनािन िवा ।कि वाचा विृजनं कदा िच ;दकाष त े मनसोऽिभषात ् ॥ ०५५ ॥
श उवाच ॥
यािदमं लोकपथं जाना ;मागमं पदवादे गज ।तावाणतं मानशुा ु; वीिष यरवािण सवम ् ॥ ०५६ ॥
गौतम उवाच ॥
तें करणे ुं मम पुनागं ; यं मऽेहाषद शवषा िण बालम ।्यो मे वन े वसतोऽभिूतीय ;मवे मे दिेह सरुे नागम ् ॥ ०५७ ॥
श उवाच ॥
अयं सतुे िजमु नाग ;ाायत े ामिभवीमाणः ।पादौ च ते नािसकयोपिजते ; येो मम ािह नम तऽेु ॥ ०५८ ॥
अनशनमाहाम ् ५०३
गौतम उवाच ॥
िशवं सदवैहे सरुे तुं ; ायािम पजूां च सदा यु े ।ममािप ं श िशवं दद ; या दं ितगृािम नागम ् ॥ ०५९ ॥
श उवाच ॥
यषेां वदेा िनिहता व ै गहुायां ; मनीिषणां सवतां महानाम ।्तषेां यकेैन महानाि ; बुाीितमांऽेहम ॥ ०६० ॥
हिैह ाण िं सह पुणे हिना ।ािुह ं शभुा.ोकानाय च िचराय च ॥ ०६१ ॥
भी उवाच ॥
स गौतमं परुृ सह पुणे हिना ।िदवमाचमे वी सिः सह रासदम ् ॥ ०६२ ॥
अनशनमाहाम ्
अाय १०६यिुधिर उवाच ॥
दान ं बिवधाकारं शािः समिहंसता ।दारतिुोा त े फलं दान चवै यत ् ॥ ००१ ॥
िपतामह िविदतं िकम तपोबलात ।्
५०४ दानधम पव
तपसो यरं तऽे ते ाातमुहिस ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
तपः चते यावावोका यिुधिर ।मतं मम त ु कौये तपो नानशनारम ् ॥ ००३ ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्भगीरथ सवंादं ण महानः ॥ ००४ ॥
अती सरुलोकं च गवां लोकं च भारत ।ऋिषलोकं च सोऽगगीरथ इित िुतः ॥ ००५ ॥
तं ा स वचः ाह ा राजगीरथम ।्कथं भगीरथागािममं दशें रासदम ् ॥ ००६ ॥
न िह दवेा न गवा न मनुा भगीरथ ।आयाततपसः कथं व ै िमहागतः ॥ ००७ ॥
भगीरथ उवाच ॥
िनःशममददं ाणेः ; शतं सहािण सदवै दानम ।्ां तं िनमााय िवि ; न वेाहं त फलािदहागाम ् ॥ ००८ ॥
दशकैरााश पराा ;नकेादशकैादशकातूं ।ोितोमानां च शतं यिदं ; फलेन तनेािप च नागतोऽहम ् ॥ ००९ ॥
यावसं जावीतीरिनः ; शतं समामानपोऽहम ।्अदां च तातरीसहं ; नारीपरंु न च तनेाहमागाम ् ॥ ०१० ॥
दशायतुािन चाानामयतुािन च िवशंितम ।्
अाय १०६ ५०५
पुरषे ु िजाितः ादां गा सहशः ॥ ०११ ॥
सवुण चोडुपधािरणीनां ; कोमानामददं िवणीनाम ।्षिं सहािण िवभिूषतानां ; जानूदरैाभरणनै तने ॥ ०१२ ॥
दशाब ुदाददं गोसवेा ;कैेकशो दश गा लोकनाथ ।समानवाः पयसा समिताः ; सवुण कांोपहा न तने ॥ ०१३ ॥
अोया मषे ु िनयतमकैेकिशाददम ।्गृीनां ीरदाीणां रोिहणीनां न तने च ॥ ०१४ ॥
दोीणां व ै गवां चवै यतुािन दशवै ह ।ादां दशगणुं च तनेाहमागतः ॥ ०१५ ॥
वािजनां बािजातानामयतुाददं दश ।कका णां हमेमालानां न च तनेाहमागतः ॥ ०१६ ॥
कोटी कानाौ ादां श हम ।्एकैकितौ तने फलेनाहं न चागतः ॥ ०१७ ॥
वािजनां यामकणा नां हिरतानां िपतामह ।ादां हमेजां ोटीद श च स च ॥ ०१८ ॥
ईषादाहाकायाानिवभिूषतान ।्पीमतः सहािण ायं दश स च ॥ ०१९ ॥
अलतानां दवेशे िदःै कनकभषूणःै ।रथानां कानाानां सहायददं दश ॥ ०२० ॥
स चाािन युािन वािजिभः समलतःै ॥ ०२० ॥
५०६ दानधम पव
दिणावयवाः केिचदेयै संकीित ताः ।वाजपयेषे ु दशस ु ादां तनेािप नाहम ् ॥ ०२१ ॥
शतुभावानािमया िवमणे च ।सहं िनकठानामददं दिणामहम ् ॥ ०२२ ॥
िविज नपृतीवा खिैरा िपतामह ।अो राजसयूेो न च तनेाहमागतः ॥ ०२३ ॥
ोत यावायाछमासीगते ।दिणािभः वृािभम म नागां च तृत े ॥ ०२४ ॥
वािजनां च सहे े सवुण शतभिूषत े ।वरं ामशतं चाहमकैेक िधाददम ् ॥ ०२५ ॥
तपी िनयताहारः शममााय वायतः ॥ ०२५ ॥
दीघ कालं िहमवित गाया हाम ।्मूा धारां महादवेः िशरसा यामधारयत ् ॥ ०२६ ॥
न तनेाहमागं फलेनहे िपतामह ॥ ०२६ ॥
शापेरैयजं य दवेा ;ानामयतुैािप यत ।्योदशादशाहां दवे ; सपौडरीका च तषेां फलेन ॥ ०२७ ॥
अौ सहािण ककुिनामहं ; शुष भाणामददं ाणेः ।एकैकं व ै कानं मेः ; पीषैामददं िनकठीः ॥ ०२८ ॥
िहरयरिनिचतानददं रपव तान ।्धनधासमृां ामातसहशः ॥ ०२९ ॥
अाय १०६ ५०७
शतं शतानां गृीनामददं चातितः ।इानकैेम हायैा णेो न तने च ॥ ०३० ॥
एकादशाहरैयजं सदिण ै;िा दशाहरैमधेै दवे ।आका यणःै षोडशिभ ं ;षेां फलेनहे न चागतोऽि ॥ ०३१ ॥
िनैककठमददं योजनायतं ; तिीण कानपादपानाम ।्वनं चतूानां रिवभिूषतानां ; न चवै तषेामागतोऽहं फलेन ॥ ०३२ ॥
तरुायणं िह तमधृ ;मोधनोऽकरवं िशंतोऽान ।्शतं गवाम शतािन चवै ; िदन े िदन े ददं ाणेः ॥ ०३३ ॥
पयिनीनामथ रोिहणीनां ; तथवै चानडुहां लोकनाथ ।ादां िनं ाणेः सरुशे ; नहेागतने फलेन चाहम ् ॥ ०३४ ॥
िशंदिमहं यजं य िनदा ।अािभः सव मधेै नरमधेै सिभः ॥ ०३५ ॥
दशिभिव िजि शतरैादशोरःै ।न चवै तषेां दवेशे फलेनाहिमहागतः ॥ ०३६ ॥
सरां बादायां च गायामथ निैमष े ।गवां शतानामयतुमददं न च तने व ै ॥ ०३७ ॥
इणे गुं िनिहतं व ै गहुायां ; याग वपसहेािवत ।्जामानमशुनजेसहे ; ताधयामास महं वरेयम ् ॥ ०३८ ॥
ततो मे ाणाुािमिण सािधत े ।सहमषृयासे व ै त समागताः ॥ ०३९ ॥
उरैि ग ं लोकिमित भो ॥ ०३९ ॥
५०८ दानधम पव
ीतनेोः सहणे ाणानामहं भो ।इमं लोकमनुाो मा भूऽे िवचारणा ॥ ०४० ॥
कामं यथावििहतं िवधाा ; पृने वां त ु मया यथावत ।्तपो िह नाानशनातं म े ; नमोऽु त े दवेवर सीद ॥ ०४१ ॥
भी उवाच ॥
इुवं तं ा राजान ं भगीरथम ।्पजूयामास पजूाह िविधने कम णा ॥ ०४२ ॥
आयुाानम ्
अाय १०७यिुधिर उवाच ॥
शतायुः पुषः शतवीय विैदके ।कािये पुषा बाला अिप िपतामह ॥ ००१ ॥
आयुाेन भवित ायवुा िप मानवः ।केन वा लभते कीित केन वा लभते ियम ् ॥ ००२ ॥
तपसा चयण जपहैमैथौषधःै ।जना यिद वाचाराे िूह िपतामह ॥ ००३ ॥
अाय १०७ ५०९
भी उवाच ॥
अ ते वत ियािम यां मनपुृिस ।अाययुन भवित दीघा यवुा िप मानवः ॥ ००४ ॥
यने वा लभते कीित यने वा लभते ियम ।्यथा च वत ुषः येसा संयुत े ॥ ००५ ॥
आचाराभते ायरुाचाराभते ियम ।्आचाराीित माोित पुषः े चहे च ॥ ००६ ॥
राचारो िह पुषो नहेायिुव ते महत ।्सि याूतािन तथा पिरभवि च ॥ ००७ ॥
ताुया िदहाचारं य इूेितमानः ।अिप पापशरीर आचारो हलणम ् ॥ ००८ ॥
आचारलणो धम ः साचारलणाः ।साधनूां च यथा वृमतेदाचारलणम ् ॥ ००९ ॥
अं तुं वािप पुषं धम चािरणम ।्भिूतकमा िण कुवा णं तं जनाः कुव त े ियम ् ॥ ०१० ॥
ये नािका िनिया गुशााितलिनः ।अधमा राचाराे भवि गतायषुः ॥ ०११ ॥
िवशीला िभमया दा िनं सीण मथैनुाः ।अायषुो भवीह नरा िनरयगािमनः ॥ ०१२ ॥
सवलणहीनोऽिप समदुाचारवारः ।धानोऽनसयू शतं वषा िण जीवित ॥ ०१३ ॥
५१० दानधम पव
अोधनः सवादी भतूानामिविहंसकः ।अनसयूरुिज शतं वषा िण जीवित ॥ ०१४ ॥
लोमद तणृदेी नखखादी च यो नरः ।िनोिः ससकुो नहेायिुव ते महत ् ॥ ०१५ ॥
ाे मुत बुते धमा थ चानिुचयते ।्उायाच ितते पवूा संां कृतािलः ॥ ०१६ ॥
एवमवेापरां संां समपुासीत वायतः ।नेतेािदमुं नां यां कदाचन ॥ ०१७ ॥
ऋषयो दीघ संाीघ मायरुवावुन ।्तािेदा पवूा पिमां चवै वायतः ॥ ०१८ ॥
ये च पवूा मपुासे िजाः संां न पिमाम ।्सवााािम को राजा शूकमा िण कारयते ् ॥ ०१९ ॥
परदारा न गाः सववणष ु किहिचत ।्न हीशमनायुं लोके िकन िवते ॥ ०२० ॥
याशं पुषहे परदारोपसवेनम ् ॥ ०२० ॥
साधनं च केशानामनं दधावनम ।्पवूा एव कुवत दवेतानां च पजूनम ् ॥ ०२१ ॥
परुीषमू े नोदीेािधितेदाचन ।उदया च सभंाषां न कुवत कदाचन ॥ ०२२ ॥
नोजृते परुीषं च े े ाम चािके ।
अाय १०७ ५११
उभे मूपरुीष े त ु ना ु कुया दाचन ॥ ०२३ ॥
ाखुो िनमीयाायतोऽमकुयन ।्ये मनसा भुा चािमपुशृते ् ॥ ०२४ ॥
आयुं ाखुो भेु यशं दिणामखुः ।धं पाखुो भेु ऋतं भेु उदखुः ॥ ०२५ ॥
नािधितेषुाात ु केशभकपािलकाः ।अ चापुानं रतः पिरवज यते ् ॥ ०२६ ॥
शािहोमां कुवत सािवािण च कारयते ।्िनषणािप खादते न त ु गथन ॥ ०२७ ॥
मूं न ितता काय न भिन न गोजे ।आपादु भुीत नापादु सिंवशते ।्आपादु भुानो वषा णां जीवत े शतम ् ॥ ०२९ ॥
ीिण तजेािंस नोि आलभते कदाचन ।अिं गां ाणं चवै तथाायनु िरते ॥ ०३० ॥
ीिण तजेािंस नोि उदीते कदाचन ।सयूा चमसौ चवै नािण च सवशः ॥ ०३१ ॥
ऊ ाणा ुामि यनूः िवर आयित ।ुानािभवादाां पनुाितपते ॥ ०३२ ॥
अिभवादयते वृां आसनं चवै दापयते ।्कृतािलपासीत गं पृतोऽियात ् ॥ ०३३ ॥
न चासीतासन े िभ े िभं कांं च वज यते ।्
५१२ दानधम पव
नकैवणे भों न नः ातमुहित ॥ ०३४ ॥
ं नवै नने न चोिोऽिप सिंवशते ् ॥ ०३४ ॥
उिो न शृेीष सव ाणादायाः ।केशहाहारां िशरतेािवज यते ् ॥ ०३५ ॥
न पािणामभुाां च कडूयेात ु व ै िशरः ।न चाभीं िशरः ायाथाायनु िरते ॥ ०३६ ॥
िशरःात तलेैन नां िकिपशृते ।्ितलिपं न चाीयाथायिुव ते महत ् ॥ ०३७ ॥
नाापयेथोिो नाधीयीत कदाचन ।वात े च पिूतगे च मनसािप न िचयते ् ॥ ०३८ ॥
अ गाथा यमोीताः कीत यि परुािवदः ।आयरु िनकृािम जामाददे तथा ॥ ०३९ ॥
य उिः वदित ाायं चािधगित ।यानायकालेऽिप मोहादित िजः ॥ ०४० ॥
ताुोऽनाये नाधीयीत कदाचन ॥ ०४० ॥
ािदं िनलं ित गां च ित िजान ।्य े महेि च पानं त े भवि गतायषुः ॥ ०४१ ॥
उभे मूपरुीष े त ु िदवा कुया दखुः ।दिणािभमखुो राौ तथाायनु िरते ॥ ०४२ ॥
ीृशाावजानीयाीघ मायिुज जीिवषःु ।
अाय १०७ ५१३
ाणं ियं सप सव ाशीिवषायः ॥ ०४३ ॥
दहाशीिवषः ुो यावयित चषुा ।ियोऽिप दहुेो यावशृित तजेसा ॥ ०४४ ॥
ाणु कुलं हााननेाविेतने च ।तादतेयं यापसवेते पिडतः ॥ ०४५ ॥
गुणा वरैिनब ो न कत ः कदाचन ।अनमुाः सा गुः ुो यिुधिर ॥ ०४६ ॥
सिावृऽेिप वित तं गरुािवह ।गुिना दहायमु नुाणां न सशंयः ॥ ०४७ ॥
रादावसथाूं राादावसचेनम ।्उिोजन ं चवै रे काय िहतिैषणा ॥ ०४८ ॥
नाितकं नाितसायं न च मिंदन े िते ।नाातःै सह गते नकैो न वषृलःै सह ॥ ०४९ ॥
पा दयेो ाणाय गोो राज एव च ।वृाय भारताय गिभ य ै ब लाय च ॥ ०५० ॥
दिणं च कुवत पिरातानतीन ।्चतुथाकुवत सवा नवे दिणान ् ॥ ०५१ ॥
मिंदन े िनशाकाले मरा े च सवदा ।चतुथा सवेते उभ े सं े तथवै च ॥ ०५२ ॥
उपानहौ च वं च धतृमनै धारयते ।्चारी च िनंाादं पादने नामते ् ॥ ०५३ ॥
५१४ दानधम पव
अमावाां पौण माां चतदु यां च सव शः ।अां सव पाणां चारी सदा भवते ् ॥ ०५४ ॥
वथृा मासं ं न खादते पृमासं ं तथवै च ।आोशं पिरवादं च पशैुं च िववज यते ् ॥ ०५५ ॥
नांतदुः ा नशृसंवादी ; न हीनतः परमाददीत ।यया वाचा पर उिजते ; न तां वदुेशत पापलोाम ् ॥ ०५६ ॥
वाायका वदनािति ; यरैाहतः शोचित राहािन ।पर नामम स ु त े पति ; तािडतो नावसजृेरषे ु ॥ ०५७ ॥
रोहत े सायकैिव ं वन ं परशनुा हतम ।्वाचा ं बीभं न सरंोहित वातम ् ॥ ०५८ ॥
हीनाानितिराािाहीनायोिधकान ।्पिवणहीनां सहीनां नािपते ् ॥ ०५९ ॥
नािं वदेिनां च दवेतानां च कुनम ।्षेािभमानां तैं च पिरवज यते ् ॥ ०६० ॥
पर दडं नोेोो ननै ं िनपातयते ।्अ पुािाा िशाथ ताडनंतृम ् ॥ ०६१ ॥
न ाणािरवदेािण न िनिदशते ।्ितिथं प न यूाथाायनु िरते ॥ ०६२ ॥
कृा मूपरुीष े त ु रामा वा पनुः ।पादालनं कुया ााय े भोजन े तथा ॥ ०६३ ॥
अाय १०७ ५१५
ीिण दवेाः पिवािण ाणानामकयन ।्अमििन िण ं य वाचा शते ॥ ०६४ ॥
सयंावं कृसरं मासं ं शुली पायसं तथा ।आाथ न कत ं दवेाथ त ु कयते ् ॥ ०६५ ॥
िनमिं पिरचरिेां दा िनदा ।वायतो दकां च िनमवे समाचरते ् ॥ ०६६ ॥
न चािुदतशायी ाायिी तथा भवते ् ॥ ०६६ ॥
मातािपतरमुाय पवू मवेािभवादयते ।्आचाय मथ वाने ं तथायिुव ते महत ् ॥ ०६७ ॥
वज येकाािन वज नीयािन िनशः ।भयेाािन पव िप च वज यते ् ॥ ०६८ ॥
उदखु सततं शौचं कुया मािहतः ।अकृा दवेतापजूां नां गेदाचन ।अ त ु गंु वृं धािम कं वा िवचणम ् ॥ ०७० ॥
अवलोो न चादश मिलनो बिुमरःै ।न चाातां ियं गेिभ ण वा कदाचन ॥ ०७१ ॥
उदिरा न पते तथा िरा न च ।ािराुपिेानथ वा दिणािशराः ॥ ०७२ ॥
न भे नावदीण वा शयन े पते च ।नाधा न े न सयंेु न च ितय दाचन ॥ ०७३ ॥
न नः किहिचाया िनशायां कदाचन ।
५१६ दानधम पव
ाा च नावमृते गाािण सिुवचणः ॥ ०७४ ॥
न चानिुलदेाा ाा वासो न िनध ुनते ।्आ एव त ु वासािंस िनं सवेते मानवः ॥ ०७५ ॥
ज नावकषत न बिहधा रयते च ॥ ०७५ ॥
रमां न धाय ां धाय त ु पिडतःै ।वज िया त ु कमलं तथा कुवलयं िवभो ॥ ०७६ ॥
रं िशरिस धाय त ु तथा वानयेिमिप ।कानी चवै या माला न सा ित किहिचत ् ॥ ०७७ ॥
ात वणकं िनमा दािशां पत े ॥ ०७७ ॥
िवपय यं न कुवत वाससो बिुमारः ।तथा नाधतृं धाय न चापदशमवे च ॥ ०७८ ॥
अदवे भवेासः शयनीय े नरोम ।अास ु दवेानामचा यामदवे िह ॥ ०७९ ॥
ियचुनाां च िबने तगरणे च ।पथृगवेानिुलते केसरणे च बिुमान ् ॥ ०८० ॥
उपवासं च कुवत ातः शिुचरलतः ।पव कालेष ु सवष ु चारी सदा भवते ् ॥ ०८१ ॥
नालीढया पिरहतं भयीत कदाचन ।तथा नोृतसारािण ेतां नादाय च ॥ ०८२ ॥
न सिंनकृो मधेावी नाशिुचन च सु च ।
अाय १०७ ५१७
ितिषा धमष ु भाुीत पृतः ॥ ०८३ ॥
िपलं च वटं चवै शणशाकं तथवै च ।उरं न खादे भवाथ पुषोमः ॥ ०८४ ॥
आजं गं च यासं ं मायरंू चवै वज यते ।्वज येमासं ं च तथा पय ुिषतं च यत ् ॥ ०८५ ॥
न पाणौ लवणं िवााीया च रािष ु ।दिधसू भुीत वथृामासं ं च वज यते ् ॥ ०८६ ॥
वालेन त ु न भुीत परां तथवै च ।सायं ात भुीत नाराले समािहतः ॥ ०८७ ॥
वायतो नकैव नासिंवः कदाचन ।भमूौ सदवै नाीयाानासीनो न शवत ् ॥ ०८८ ॥
तोयपवू दायामितिथो िवशां पत े ।पाुीत मधेावी न चामना नरः ॥ ०८९ ॥
समानमकेपां त ु भोमं नरेर ।िवषं हालाहलं भेु योऽदाय सुन े ॥ ०९० ॥
पानीयं पायसं सिप द िधसुमधूिप ।िनर शषेमतेषेां न दयें त ु किचत ् ॥ ०९१ ॥
भुानो मनजुा नवै शां समाचरते ।्दिध चानपुान ं व ै न कत ं भवािथ ना ॥ ०९२ ॥
आच चवै हने पिरा तथोदकम ।्अुं चरणाथ दिणावसचेयते ् ॥ ०९३ ॥
५१८ दानधम पव
पािणं मिू समाधाय ृा चािं समािहतः ।ाितैमवाोित योगकुशलो नरः ॥ ०९४ ॥
अिः ाणामाल नािभं पािणतलेन च ।शृंवै ितते न चााण पािणना ॥ ०९५ ॥
अुाराले च ां तीथ मदुातम ।्किनिकायाः पा ु दवेतीथ िमहोते ॥ ०९६ ॥
अु च यं दिेशा भारत ।तने िपािण कुवत ृापो ायतथा ॥ ०९७ ॥
परापवादं न यूााियं च कदाचन ।न मःु किाः पुषणे भवािथ ना ॥ ०९८ ॥
पिततै ु कथां नेेश न ं चािप वज यते ।्ससंग च न गते तथायिुव ते महत ् ॥ ०९९ ॥
न िदवा मथैनु ं गे कां न च बकीम ।्न चाातां ियं गेथायिुव ते महत ् ॥ १०० ॥
ेे तीथ समाच काय समपुकिते ।िः पीापो िः मृ कृतशौचो भवेरः ॥ १०१ ॥
इियािण सकृृय िरु च मानवः ।कुवत िपं दवैं च वदेने कम णा ॥ १०२ ॥
ाणाथ च यौचं त मे ण ु कौरव ।वृं च िहतं चोा भोजनायोथा ॥ १०३ ॥
अाय १०७ ५१९
सवशौचषे ु ाणे तीथन समपुशृते ।्िनी त ु तथा ुा ृयापो िह शिुचभ वते ् ॥ १०४ ॥
वृो ाितथा िमं दिरो यो भवदेिप ।गहृे वासियताे धमायुमवे च ॥ १०५ ॥
गहृे पारावता धाः शकुा सहसािरकाः ।गहृेते े न पापाय तथा व ै तलैपाियकाः ॥ १०६ ॥
उीपका गृा कपोता मराथा ।िनिवशयेयु दा त शािमवे तदाचरते ् ॥ १०७ ॥
अमािन चतैािन तथाोशो महानाम ।्महानां च गुािन न वािन किहिचत ् ॥ १०८ ॥
अगा न गते राजपीः सखीथा ।वैानां बालवृानां भृानां च यिुधिर ॥ १०९ ॥
बनूां ाणानां च तथा शारिणक च ।सबंिनां च राजे तथायिुव ते महत ् ॥ ११० ॥
ाणपितां च िनिम तं यिवशेनम ।्तदावसेदा ाो भवाथ मनजुेर ॥ १११ ॥
संायां न पेाजिां न च समाचरते ।्न भुीत च मधेावी तथायिुव ते महत ् ॥ ११२ ॥
नं न कुया िािण भुा चवै साधनम ।्पानीय िया नं न काया भिूतिमता ॥ ११३ ॥
५२० दानधम पव
वज नीया व ै िनं सवो िनिश भारत ।शषेािण चावदातािन पानीयं चवै भोजन े ॥ ११४ ॥
सौिहं च न कत ं राौ नवै समाचरते ।्िजदें न कुवत भुा न च समाचरते ् ॥ ११५ ॥
महाकुलसतूां च शां लणैथा ।वयःां च महाा कामावोढमुहित ॥ ११६ ॥
अपमुा ततः िता कुलं तथा ।पुाः दयेा ानषे ु कुलधमष ु भारत ॥ ११७ ॥
का चोा दाता कुलपुाय धीमत े ।पुा िनवेया कुलाृा ला भारत ॥ ११८ ॥
िशरःातोऽथ कुवत दवैं िपमथािप च ।ने न च कुवत यिातो भवेरः ॥ ११९ ॥
न ोपदयोः काय तथाये े च भारत ॥ ११९ ॥
दाणषे ु च सवष ु हं च िववज यते ।्ोितष े यािन चोािन तािन सवा िण वज यते ् ॥ १२० ॥
ाखुः मकुमा िण कारयते समािहतः ।उदखुो वा राजे तथायिुव ते महत ् ॥ १२१ ॥
पिरवादं न च यूारषेामानथा ।पिरवादो न धमा य ोते भरतष भ ॥ १२२ ॥
वज येिन नार तथा कां नरोम ।समाषा ितां चवै मातःु कुलजां तथा ॥ १२३ ॥
अाय १०७ ५२१
वृां िजतां चवै तथवै च पितताम ।्तथाितकृवणा च वणृां च वज यते ् ॥ १२४ ॥
अयोिन ं च िवयोिन ं च न गते िवचणः ।िपलां कुिन नार न मावोढमुहिस ॥ १२५ ॥
अपािरकुले जातां िनहीनां चवै वज यते ।्ििणां च कुले जातां याणां मनजुेर ॥ १२६ ॥
लणरैिता या च शा या च लणःै ।मनोा दशनीया च तां भवाोढमुहित ॥ १२७ ॥
महाकुले िनवें सशे वा यिुधिर ।अवरा पितता चवै न ाा भिूतिमता ॥ १२८ ॥
अीनुा यने ियाः सिुविहता याः ।वदेषे ु ाणःै ोाा सवा ः समाचरते ् ॥ १२९ ॥
न चेा ीष ुकत ा दारा रा सवशः ।अनायुा भवदेीा तादीा िववज यते ् ॥ १३० ॥
अनायुो िदवाथािुदतशाियता ।ातिन शायां च तथा य े चोिाः पि वै ॥ १३१ ॥
पारदाय मनायुं नािपतोिता तथा ।यतो व ै न कत मासवै भारत ॥ १३२ ॥
संां न भुे ाया परुीषं समुजृते ।्यत भवेां न च िकिमाचरते ् ॥ १३३ ॥
५२२ दानधम पव
ाणाजूयेािप तथा ाा नरािधप ।दवेां णमेातो गंुािभवादयते ् ॥ १३४ ॥
अिनमितो न गते यं गे ु दश कः ।अिनमिते नायुं गमनं त भारत ॥ १३५ ॥
न चकेैन पिरां न गं तथा िनिश ।अनागतायां संायां पिमायां गहृे वसते ् ॥ १३६ ॥
मातःु िपतगु ुणां च काय मवेानशुासनम ।्िहतं वािहतं वािप न िवचाय नरष भ ॥ १३७ ॥
धनवुद े च वदे े च यः काय नरािधप ।हिपृऽेपृे च रथचया स ु चवै ह ॥ १३८ ॥
यवाव राजे यवाखुमधेत े ॥ १३८ ॥
अधृ शणूां भृानां जन च ।जापालनयु न ितं लभते िचत ् ॥ १३९ ॥
यिुशां च त े यें शशां च भारत ।गवशां च कलाः पिरयेा नरािधप ॥ १४० ॥
परुाणिमितहासा तथाानािन यािन च ।महानां च चिरतं ोतं िनमवे त े ॥ १४१ ॥
प रजलां चवै नािभगे चायते ।्ातां चतथु िदवस े राौ गिेचणः ॥ १४२ ॥
पमे िदवस े नारी षऽेहिन पमुावते ।्एतने िविधना पीमपुगते पिडतः ॥ १४३ ॥
ेकिनविृः ५२३
ाितसबंििमािण पजूनीयािन िनशः ।यं च यथाशि यिैव िवधदिणःै ॥ १४४ ॥
अतऊमरयं च सिेवतं नरािधप ॥ १४४ ॥
एष ते लणोशे आयुाणां कीित तः ।शषेिैववृेः ाहाय यिुधिर ॥ १४५ ॥
आचारो भिूतजनन आचारः कीित वध नः ।आचाराध त े ायरुाचारो हलणम ् ॥ १४६ ॥
आगमानां िह सवषामाचारः े उते ।आचारभवो धम धमा दायिुव वध त े ॥ १४७ ॥
एतशमायुं य यनं महत ।्अनकुता सव वणा णा समदुातम ् ॥ १४८ ॥
ेकिनविृः
अाय १०८यिुधिर उवाच ॥
यथा ेः किनषे ु वत त े भरतष भ ।किना यथा ेे वतरंवीिह मे ॥ ००१ ॥
५२४ दानधम पव
भी उवाच ॥
ेवात वत ेो िह सततं भवान ।्गरुोग रीयसी विृया चिे भारत ॥ ००२ ॥
न गरुावकृते शं िशणे वित तमु ।्गरुोिह दीघ दिश ं यि भारत ॥ ००३ ॥
अः ादवलेायां जडः ादिप वा बधुः ।पिरहारणे तयूाषेां ाितमः ॥ ००४ ॥
ं िभदया भदेययेःु कृतं नराः ।ियािभताः कौये भदेकामाथारयः ॥ ००५ ॥
ेः कुलं वध यित िवनाशयित वा पनुः ।हि सवमिप ेः कुलं यावजायते ॥ ००६ ॥
अथ यो िविनकुवत ेो ाता यवीयसः ।अेः ादभाग िनयो राजिभ सः ॥ ००७ ॥
िनकृती िह नरो लोकाापासशंयम ।्िवलवे तुं मोघं जनियतःु तृम ् ॥ ००८ ॥
सवा नथ ः कुले य जायते पापपूषः ।अकीित जनयवे कीित मदधाित च ॥ ००९ ॥
सव चािप िवकमा भागं नाहि सोदराः ।नादाय किनेो ेः कुवत यौतकम ् ॥ ०१० ॥
अनजुं िह िपतदुा यो जामफलोऽगः ।यमीिहतलं त ु नाकामो दातमुहित ॥ ०११ ॥
अाय १०८ ५२५
ातणॄामिवभानामुानमिप चेह ।न पुभागं िवषमं िपता दाथन ॥ ०१२ ॥
न ेानवमते ृतः सकृुतोऽिप वा ।यिद ी यवरजः येः पयेथाचरते ् ॥ ०१३ ॥
धम िह ये इािरित धम िवदो िवः ॥ ०१३ ॥
दशाचाया नपुााय उपाायािता दश ।दश चवै िपतॄाता सवा वा पिृथवीमिप ॥ ०१४ ॥
गौरवणेािभभवित नाि मातसृमो गुः ।माता गरीयसी य तनेतैां मते जनः ॥ ०१५ ॥
ेो ाता िपतसृमो मतृ े िपतिर भारत ।स षेां विृदाता ा चतैािरपालयते ् ॥ ०१६ ॥
किनां नमरेव छानवुित नः ।तमवे चोपजीवरेथवै िपतरं तथा ॥ ०१७ ॥
शरीरमतेौ सजृतः िपता माता च भारत ।आचाय शाा या जाितः सा सा साजरामरा ॥ ०१८ ॥
ेा मातसृमा चािप भिगनी भरतष भ ।ातभुा या च ताा बाेनं िपबते ् ॥ ०१९ ॥
५२६ दानधम पव
उपवासिविधः
अाय १०९यिुधिर उवाच ॥
सवषामवे वणा नां ेानां च िपतामह ।उपवास े मितिरयं कारणं च न िवहे ॥ ००१ ॥
णे िनयमात ा इित नः तुम ।्उपवास े कथं तषेां कृमि िपतामह ॥ ००२ ॥
िनयमं चोपवासानां सवषां िूह पािथ व ।अवाोित गितं कां च उपवासपरायणः ॥ ००३ ॥
उपवासः परं पुयमपुवासः परायणम ।्उपोहे नरे िकं फलं ितपते ॥ ००४ ॥
अधमा ुते केन धम माोित व ै कथम ।्ग पुयं च लभते कथं भरतसम ॥ ००५ ॥
उपो चािप िकं तने दयें ारािधप ।धमण च सखुानथा .भेने वीिह तम ् ॥ ००६ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
एवं वुाणं कौयें धम ं धम तिवत ।्धम पुिमदं वां भीः शातंनवोऽवीत ् ॥ ००७ ॥
इदं ख महाराज तुमासीरुातनम ।्उपवासिवधौ ेा य े गणुा भरतष भ ॥ ००८ ॥
अाय १०९ ५२७
ाजापं िरसं पृवानि भारत ।यथा मां ं तथवैाहं पृवांं तपोधनम ् ॥ ००९ ॥
मतें मया पृो भगवानिसभंवः ।उपवासिविधं पुयमाच भरतष भ ॥ ०१० ॥
अिरा उवाच ॥
े िरां त ु िविहतं कुनन ।ििरामथवैा िनिदं पुषष भ ॥ ०११ ॥
वैयशूौ त ु यौ मोहापवासं कुव त े ।िरां ििरां वा तयोः पिुन िवते ॥ ०१२ ॥
चतथु भपणं वैयशेू िवधीयते ।िरां न त ु धम िैव िहतं वािदिभः ॥ ०१३ ॥
पां चवै षां च पौण माां च भारत ।मावापूसपंः तुवांवै जायत े ॥ ०१४ ॥
नानपो भवेाो दिरो वा कदाचन ।यिजःु पम ष पेो भोजयिेजान ् ॥ ०१५ ॥
अमीमथ कौये शुपे चतदु शीम ।्उपो ािधरिहतो वीय वानिभजायते ॥ ०१६ ॥
माग शीष त ु यो मासमकेभेन सिपते ।्भोजये िजाा स मुेािधिकिषःै ॥ ०१७ ॥
सवकाणसपंणू ः सवषिधसमितः ।
५२८ दानधम पव
कृिषभागी बधनो बपु जायते ॥ ०१८ ॥
पौषमासं त ु कौये भेनकेैन यः पते ।्सभुगो दशनीय यशोभागी च जायते ॥ ०१९ ॥
िपतभृो माघमासमकेभेन यः पते ।्ीमुले ाितमे स महं पते ॥ ०२० ॥
भगदवैं त ु यो मासमकेभेन यः पते ।्ीष ु वभतां याित वयाा भवि ताः ॥ ०२१ ॥
चैं त ु िनयतो मासमकेभेन यः पते ।्सवुण मिणमुाे कुले महित जायत े ॥ ०२२ ॥
िनरदेकेभेन वशैाखं यो िजतिेयः ।नरो वा यिद वा नारी ातीनां ेतां जते ् ॥ ०२३ ॥
ेामलंू त ु यो मासमकेभेन सपते ।्ऐय मतलंु ें पमुाी वािभजायत े ॥ ०२४ ॥
आषाढमकेभेन िा मासमतितः ।बधाो बधनो बपु जायते ॥ ०२५ ॥
ावणं िनयतो मासमकेभेन यः पते ।्य तािभषकेेण युते ाितवध नः ॥ ०२६ ॥
ौपदं त ु यो मासमकेाहारो भवेरः ।धनांीतमचलमैय ितपते ॥ ०२७ ॥
तथवैायजुं मासमकेभेन यः पते ।्जावााहना बपु जायते ॥ ०२८ ॥
अाय १०९ ५२९
काि कं त ु नरो मासं यः कुया दकेभोजनम ।्शरू बभाय कीित मांवै जायत े ॥ ०२९ ॥
इित मासा नरा पतां पिरकीित ताः ।ितथीनां िनयमा य े त ु ण ु तानिप पािथ व ॥ ०३० ॥
पे प े गत े यु भमाित भारत ।गवाो बपु दीघा यु स जायते ॥ ०३१ ॥
मािस मािस िराािण कृा वषा िण ादश ।गणािधपं ाोित िनःसपमनािवलम ् ॥ ०३२ ॥
एते त ु िनयमाः सव कत ाः शरदो दश ।े चाे भरते विृमनवुत ता ॥ ०३३ ॥
यु ातथा सायं भुानो नारा िपबते ।्अिहंसािनरतो िनं जुानो जातवदेसम ् ॥ ०३४ ॥
षिः स वषनृ पत े िसते ना सशंयः ।अिोम य फलं ाोित मानवः ॥ ०३५ ॥
अिधवास े सोऽरसां नृगीतिवनािदत े ।तकानवणा भं िवमानमिधरोहित ॥ ०३६ ॥
पणू वष सहं त ु लोके महीयत े ।तयािदह चाग माहां ितपते ॥ ०३७ ॥
युसवंरं पणू मकेाहारो भवेरः ।अितरा य स फलं समपुातु े ॥ ०३८ ॥
५३० दानधम पव
दशवष सहािण ग च स महीयत े ।तयािदह चाग माहां ितपते ॥ ०३९ ॥
युसवंरं पणू चतथु भमतु े ।अिहंसािनरतो िनं सवाियतिेयः ॥ ०४० ॥
वाजपये य फलं व ै समपुातु े ।िशंष सहािण ग च स महीयत े ॥ ०४१ ॥
षे काले त ु कौये नरः सवंरं पते ।्अमधे य फलं ाोित मानवः ॥ ०४२ ॥
चवाकयेुन िवमानने स गित ।चािरंशहािण वषा णां िदिव मोदत े ॥ ०४३ ॥
अमने त ु भेन जीववंरं नपृ ।गवामय य फलं ाोित मानवः ॥ ०४४ ॥
हंससारसयेुन िवमानने स गित ।पाशतं सहािण वषा णां िदिव मोदत े ॥ ०४५ ॥
पे प े गत े राजोऽीयाष मवे त ु ।षमासानशनं त भगवानिरावीत ् ॥ ०४६ ॥
षिं वष सहािण िदवमावसते च सः ॥ ०४६ ॥
वीणानां वकीनां च वणेनूां च िवशां पत े ।सघुोषमै धरुःै शःै सुः स ितबोते ॥ ०४७ ॥
सवंरिमहकंै त ु मािस मािस िपबेयः ।फलं िविजतात ाोित स नरो नपृ ॥ ०४८ ॥
अाय १०९ ५३१
िसहंायेुन िवमानने स गित ।सितं च सहािण वषा णां िदिव मोदत े ॥ ०४९ ॥
मासा नरा नोपवासो िवधीयते ।िविधं नशनाः पाथ धम िवदो जनाः ॥ ०५० ॥
अनात ािधरिहतो गदेनशनं त ु यः ।पदे पदे यफलं स ाोित न सशंयः ॥ ०५१ ॥
िदवं हंसयेुन िवमानने स गित ।शतं चारसः का रमयिप तं नरम ् ॥ ०५२ ॥
आत वा ािधतो वािप गदेनशनं त ु यः ।शतं वष सहाणां मोदत े िदिव स भो ॥ ०५३ ॥
काीनपूरुशने सुवै बोते ॥ ०५३ ॥
सहहंससयंेु िवमान े सोमवच िस ।स गा ीशताकीण रमत े भरतष भ ॥ ०५४ ॥
ीणाायनं ं त तरोहणम ।्ािधतौषधामः ु च सादनम ् ॥ ०५५ ॥
ःिखताथ मानाां ाणां ितपादनम ।्न चतै े ग काम रोचे सखुमधेसः ॥ ०५६ ॥
अतः स कामसयंुो िवमान े हमेसिंनभ े ।रमते ीशताकीण पुषोऽलतः शभु े ॥ ०५७ ॥
ः सफलसः सखुी िवगतकषः ।
५३२ दानधम पव
अनहेमुृ फलं ाोित मानवः ॥ ०५८ ॥
बालसयू तीकाशे िवमान े हमेवच िस ।वडूैय मुाखिचते वीणामरुजनािदत े ॥ ०५९ ॥
पताकादीिपकाकीण िदघटािननािदत े ।ीसहानचुिरत े स नरः सखुमधेत े ॥ ०६० ॥
यावि रोमकूपािण त गाषे ु पाडव ।ताववे सहािण वषा णां िदिव मोदत े ॥ ०६१ ॥
नाि वदेारं शां नाि मातसृमो गुः ।न धमा रमो लाभपो नानशनारम ् ॥ ०६२ ॥
ाणेः परं नाि पावनं िदिव चहे च ।उपवासैथा तुं तपःकम न िवते ॥ ०६३ ॥
उपो िविधववेाििदवं ितपिेदरे ।ऋषय परां िसिमपुवासरैवावुन ् ॥ ०६४ ॥
िदं वष सहं िह िवािमणे धीमता ।ामकेेन भेन तने िवमागतः ॥ ०६५ ॥
वनो जमदि विसो गौतमो भगृःु ।सव एव िदवं ााः मावो महष यः ॥ ०६६ ॥
इदमिरसा पवू महिष ः दिश तम ।्यः दशयत े िनं न स ःखमवातु े ॥ ०६७ ॥
इमं त ु कौये यथामं िविधं ; वित तं िरसा महिष णा ।पठेत यो व ै णयुा िनदा ; न िवते त नर िकिषम ् ॥ ०६८ ॥
उपवासफलम ् ५३३
िवमुते चािप स सवसरै ;न चा दोषरैिभभयूत े मनः ।िवयोिनजानां च िवजानत े तं ; वुां च कीित लभते नरोमः ॥ ०६९ ॥
उपवासफलम ्
अाय ११०यिुधिर उवाच ॥
िपतामहने िविधवाः ोा महाना ।गणुाषैां यथातं े चहे च सवशः ॥ ००१ ॥
न ते शा दिरेण याः ा ुं िपतामह ।बपकरणा या नानासभंारिवराः ॥ ००२ ॥
पािथ व ै राजपुवैा शाः ा ुं िपतामह ।नाथ नूरैवगणुरैकेािभरसहंतःै ॥ ००३ ॥
यो दिररैिप िविधः शः ा ुं सदा भवते ।्तुो यफलरैतेैे िूह िपतामह ॥ ००४ ॥
भी उवाच ॥
इदमिरसा ोमपुवासफलाकम ।्िविधं यफलैुं तिबोध यिुधिर ॥ ००५ ॥
५३४ दानधम पव
यु कं तथा सायं भुानो नारा िपबते ।्अिहंसािनरतो िनं जुानो जातवदेसम ् ॥ ००६ ॥
षिरवे त ु वषः स िसते ना सशंयः ।तकानवण च िवमान ं लभते नरः ॥ ००७ ॥
दवेीणामधीवास े नृगीतिननािदत े ।ाजापे वसें वषा णामिसिंनभ े ॥ ००८ ॥
ीिण वषा िण यः ाशेततं केभोजनम ।्धम पीरतो िनमिोमफलं लभते ् ॥ ००९ ॥
ितीय े िदवस े यु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादशमासां ु जुानो जातवदेसम ् ॥ ०१० ॥
यं बसवुण वा वासवियमाहरते ् ॥ ०१० ॥
सवादानशील यानसयूकः ।ाो दाो िजतोधः स गित परां गितम ् ॥ ०११ ॥
पाडुरातीकाशे िवमान े हंसलणे ।े समा े ततः पे सोऽरोिभव सेह ॥ ०१२ ॥
ततृीय े िदवस े यु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादशमासां ु जुानो जातवदेसम ् ॥ ०१३ ॥
अितरा य फलं ाोनुमम ।्मयरूहंससयंंु िवमान ं लभते नरः ॥ ०१४ ॥
सषणां सदा लोके सोऽरोिभव सेह ।िनवत न ं च ता ीिण पािन व ै िवः ॥ ०१५ ॥
अाय ११० ५३५
िदवस े यतथु त ु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०१६ ॥
वाजपये य फलं ाोनुमम ।्इकािभढं च िवमान ं लभते नरः ॥ ०१७ ॥
सागर च पय े वासवं लोकमावसते ।्दवेराज च ीडां िनकालमवेत े ॥ ०१८ ॥
िदवस े पमे यु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादशमासां ु जुानो जातवदेसम ् ॥ ०१९ ॥
अः सवादी च यािविहंसकः ।अनसयूरुपापो ादशाहफलं लभते ् ॥ ०२० ॥
जानूदमयं िदं िवमान ं हंसलणम ।्सयू मालासमाभासमारोहेाडुरं गहृम ् ॥ ०२१ ॥
आवत नािन चािर तथा पािन ादश ।शरािपिरमाणं च तासौ वसते सखुम ् ॥ ०२२ ॥
िदवस े यु षे व ै मिुनः ाशते भोजनम ।्सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०२३ ॥
सदा िषवणायी चाय नसयूकः ।गवामय य फलं ाोनुमम ् ॥ ०२४ ॥
अिालासमाभासं हंसबिहणसिेवतम ।्शातकुमयं यंु साधयेानमुमम ् ॥ ०२५ ॥
५३६ दानधम पव
तथवैारसामे सुः ितबुत े ।नपूरुाणां िननादने मखेलानां च िननःै ॥ ०२६ ॥
कोटीसहं वषा णां ीिण कोिटशतािन च ।पाादश तथा पताके े तथवै च ॥ ०२७ ॥
अयतुािन च पाशचमशत च ।लोां माणने समं लोके महीयत े ॥ ०२८ ॥
िदवस े समे यु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०२९ ॥
सरत गोपयानो चय समाचरन ।्समुनोवण कं चवै मधमुासं ं च वज यते ् ॥ ०३० ॥
पुषो मतां लोकिमलोकं च गित ।त त च िसाथ दवेकािभते ॥ ०३१ ॥
फलं बसवुण य लभते नरः ।संामितगणुां चािप तषे ु लोकेष ु मोदत े ॥ ०३२ ॥
युसवंरं ाो भेुऽहमे नरः ।दवेकाय परो िनं जुानो जातवदेसम ् ॥ ०३३ ॥
पौडरीक य फलं ाोनुमम ।्पवण िनभं चवै िवमानमिधरोहित ॥ ०३४ ॥
कृाः कनकगौय नाय ः यामाथापराः ।वयोपिवलािसो लभते ना सशंयः ॥ ०३५ ॥
युसवंरं भेु नवमे नवमऽेहिन ।
अाय ११० ५३७
सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०३६ ॥
अमधे य फलं ाोित मानवः ।पुडरीककाशं च िवमान ं लभते नरः ॥ ०३७ ॥
दीसयूा ितजेोिभिदमालािभरवे च ।नीयते कािभः सोऽिरं सनातनम ् ॥ ०३८ ॥
अादशसहािण वषा णां कमवे च ।कोटीशतसहं च तषे ुलोकेष ु मोदत े ॥ ०३९ ॥
युसवंरं भेु दशाहे व ै गत े गत े ।सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०४० ॥
कािनवशे े च सवभतूमनोहरे ।अमधेसह फलं ाोनुमम ् ॥ ०४१ ॥
पव तं का रमयि सदा नरम ।्नीलोलिनभवै ण रोलिनभैथा ॥ ०४२ ॥
िवमान ं मडलावत मावत गहनावतृम ।्सागरोिम तीकाशं साधयेानमुमम ् ॥ ०४३ ॥
िविचमिणमालािभना िदतं शपुरःै ।ािटकैव सारै ःै सकृुतविेदकम ् ॥ ०४४ ॥
आरोहित महान ं हंससारसवाहनम ् ॥ ०४४ ॥
एकादशे त ु िदवस े यः ा े ाशते हिवः ।सदा ादशमासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०४५ ॥
५३८ दानधम पव
परियो नािभलषेाचाथ मनसािप वा ।अनतृं च न भाषते मातािपोः कृतऽेिप वा ॥ ०४६ ॥
अिभगेहादवें िवमानं महाबलम ।्यभंवुं च पयते िवमान ं समपुितम ् ॥ ०४७ ॥
कुमाय ः कानाभासा पवो नयि तम ।्ाणां तमधीवासं िदिव िदं मनोहरम ् ॥ ०४८ ॥
वषा यपिरमयेािन यगुामिप चावसते ।्कोटीशतसहं च दश कोिटशतािन च ॥ ०४९ ॥
ं िनं णमते दवेदानवसमंतम ।्स तै दशन ं ाो िदवस े िदवस े भवते ् ॥ ०५० ॥
िदवस े ादशे यु ा े व ै ाशते हिवः ।सदा ादशमासाै सव मधेफलं लभते ् ॥ ०५१ ॥
आिदैा दशै िवमान ं सिंवधीयत े ।मिणमुावालै महाहपशोिभतम ् ॥ ०५२ ॥
हंसमालापिरिं नागवीथीसमाकुलम ।्मयरूैवाकै कूजिपशोिभतम ् ॥ ०५३ ॥
अमै हिः सयंंु लोके ितितम ।्िनमावसते राजरनारीसमावतृम ् ॥ ०५४ ॥
ऋिषरवें महाभागिराः ाह धम िवत ् ॥ ०५४ ॥
योदशे त ु िदवस े यः ा े ाशते हिवः ।सदा ादश मासाै दवेसफलं लभते ् ॥ ०५५ ॥
अाय ११० ५३९
रपोदयं नाम िवमान ं साधयेरः ।जातपयंु च रसयभिूषतम ् ॥ ०५६ ॥
दवेकािभराकीण िदाभरणभिूषतम ।्पुयगोदयं िदं वायैपशोिभतम ् ॥ ०५७ ॥
त शपताकं च यगुां कमवे च ।अयतुायतुं तथा पं समंु च तथा वसते ् ॥ ०५८ ॥
गीतगवघोषै भरेीपणविननःै ।सदा मिुदतािभदवकािभरीते ॥ ०५९ ॥
चतदु शे त ु िदवस े यः पणू ाशते हिवः ।सदा ादश मासाै महामधेफलं लभते ् ॥ ०६० ॥
अिनदयवयोपा दवेकाः लताः ।मृतादधरा िवमानरैनयुाि तम ् ॥ ०६१ ॥
कलहंसिविनघषनैू परुाणां च िननःै ।काीनां च समुष त िवबोते ॥ ०६२ ॥
दवेकािनवास े च तिसित मानवः ।जावीवाकाकीण पणू सवंरं नरः ॥ ०६३ ॥
यु पे गत े भेु एकभं िजतिेयः ।सदा दादश मासां ु जुानो जातवदेसम ् ॥ ०६४ ॥
राजसयूसह फलं ाोनुमम ् ॥ ०६४ ॥
यानमारोहत े िनं हंसबिहणसिेवतम ।्
५४० दानधम पव
मिणमडलकैिं जातपसमावतृम ् ॥ ०६५ ॥
िदाभरणशोभािभव रीिभरलतम ।्एकं चतुा रं सभौमं समुलम ् ॥ ०६६ ॥
वजैयीसहै शोिभतं गीतिननःै ॥ ०६६ ॥
िदं िदगणुोपतें िवमानमिधरोहित ।मिणमुावालै भिूषतं वैतुभम ् ॥ ०६७ ॥
वसेगुसहं च खकुरवाहनः ॥ ०६७ ॥
षोडशे िदवस े यु संा े ाशते हिवः ।सदा ादश मासाै सोमयफलं लभते ् ॥ ०६८ ॥
सोमकािनवासषे ु सोऽावसित िनदा ।सौगानिुल कामचारगितभ वते ् ॥ ०६९ ॥
सदुशनािभना रीिभम धरुािभथवै च ।अत े व ै िवमानः कामभोगै सेत े ॥ ०७० ॥
फलं पशतं महाकं दशािधकम ।्आवत नािन चािर सागरे यासौ नरः ॥ ०७१ ॥
िदवस े सदशमे यः ा े ाशते हिवः ।सदा ादश मासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०७२ ॥
ानं वाणमंै च रौं चवैािधगित ।मातौशनस े चवै लोकं च गित ॥ ०७३ ॥
त दवैतकािभरासननेोपचय त े ।
अाय ११० ५४१
भभू ुवं चािप दवेिष िवपमवेत े ॥ ०७४ ॥
त दवेािधदवे कुमाय रमयि तम ।्ािशंूपधािरयो मधरुाः समलताः ॥ ०७५ ॥
चािदावभुौ यावगन े चरतः भो ।तावरसौ वीरः सधुामतृरसाशनः ॥ ०७६ ॥
अादशे त ु िदवस े ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादश मासाै स लोका पयित ॥ ०७७ ॥
रथःै सनिघोषै पृतः सोऽनगुते ।दवेकािधढै ु ाजमानःै लतःै ॥ ०७८ ॥
ािसहंयंु च मघेनिननािदतम ।्िवमानमुमं िदं ससुखुी िधरोहित ॥ ०७९ ॥
त कसहं स काािभः सह मोदत े ।सधुारसं च भुीत अमतृोपममुमम ् ॥ ०८० ॥
एकोनिवशं े िदवस े यो भेु एकभोजनम ।्सदा ादश मासाै स लोका पयित ॥ ०८१ ॥
उमं लभतेानमरोगणसिेवतम ।्गवपगीतं च िवमान ं सयू वच सम ् ॥ ०८२ ॥
तामरवरीिभमदत े िवगतरः ।िदारधरः ीमानयतुानां शतं समाः ॥ ०८३ ॥
पणूऽथ िदवस े िवशं े यो भेु केभोजनम ।्सदा ादश मासां ु सवादी धतृतः ॥ ०८४ ॥
५४२ दानधम पव
अमासंाशी चारी सव भतूिहत े रतः ।स लोकािपलुािानािदानामपुातु े ॥ ०८५ ॥
गवररोिभ िदमाानलेुपनःै ।िवमानःै कानिैदःै पृतानगुते ॥ ०८६ ॥
एकिवशं े त ु िदवस े यो भेु केभोजनम ।्सदा ादश मासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०८७ ॥
लोकमौशनसं िदं शलोकं च गित ।अिनोम तां चवै सखुेिभरतः सदा ॥ ०८८ ॥
अनिभ ःखानां िवमानवरमाितः ।सेमानो वरीिभः ीडमरवभःु ॥ ०८९ ॥
ािवशं े िदवस े ा े यो भेु केभोजनम ।्सदा ादश मासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०९० ॥
धिृतमानिहंसािनरतः सवागनसयूकः ।लोकासनूामाोित िदवाकरसमभः ॥ ०९१ ॥
कामचारी सधुाहारो िवमानवरमाितः ।रमते दवेकािभिदाभरणभिूषतः ॥ ०९२ ॥
योिवशं े त ु िदवस े ाशेकेभोजनम ।्सदा ादश मासां ु िमताहारो िजतिेयः ॥ ०९३ ॥
वायोशनसवै लोकं च गित ।कामचारी कामगमः पूमानोऽरोगणःै ॥ ०९४ ॥
अाय ११० ५४३
अनकेगणुपय ं िवमानवरमाितः ।रमते दवेकािभिदाभरणभिूषतः ॥ ०९५ ॥
चतिुवशे त ु िदवस े यः ाशदेकेभोजनम ।्सदा ादश मासाै जुानो जातवदेसम ् ॥ ०९६ ॥
आिदानामधीवास े मोदमानो वसिेरम ।्िदमाारधरो िदगानलेुपनः ॥ ०९७ ॥
िवमान े कान े िदे हंसयेु मनोरमे ।रमते दवेकानां सहरैयतुैथा ॥ ०९८ ॥
पिवशं े त ु िदवस े यः ाशदेकेभोजनम ।्सदा ादश मासां ु पुलं यानमाहते ् ॥ ०९९ ॥
िसहंायैु मघेनिननािदतःै ।रथःै सनिघोषै पृतः सोऽनगुते ॥ १०० ॥
दवेकासमाढै राजतिैव मलःै शभुःै ।िवमानमुमं िदमााय समुनोहरम ् ॥ १०१ ॥
त कसहं व ै वसते ीशतावतृ े ।सधुारसं चोपजीवमतृोपममुमम ् ॥ १०२ ॥
षिशं े िदवस े यु ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादश मासां ु िनयतो िनयताशनः ॥ १०३ ॥
िजतिेयो वीतरागो जुानो जातवदेसम ।्स ाोित महाभागः पूमानोऽरोगणःै ॥ १०४ ॥
सानां मतां लोकासनूां चािप सोऽतु े ।
५४४ दानधम पव
िवमान ेािटके िदे सव ररैलत े ॥ १०५ ॥
गवररोिभ पूमानः मोदत े ।े यगुानां सहे त ु िदे िदने तजेसा ॥ १०६ ॥
सिवशं े त ु िदवस े यः ाशदेकेभोजनम ।्सदा ादश मासां ु जुानो जातवदेसम ् ॥ १०७ ॥
फलं ाोित िवपलंु दवेलोके च पूते ।अमतृाशी वसं स िवतृः मोदत े ॥ १०८ ॥
दवेिष चिरतं राजाजिष िभरिधितम ।्अावसित िदाा िवमानवरमाितः ॥ १०९ ॥
ीिभम नोिभरामाभी रममाणो मदोटः ।यगुकसहािण ीयावसित व ै सखुम ् ॥ ११० ॥
योऽािवशं े त ु िदवस े ाीयादकेभोजनम ।्सदा ादश मासां ु िजताा िविजतिेयः ॥ १११ ॥
फलं दवेिष चिरतं िवपलंु समपुातु े ।भोगवांजेसा भाित सहाशंिुरवामलः ॥ ११२ ॥
सकुुमाय नाय ं रममाणाः सवुच सः ।पीननोजघना िदाभरणभिूषताः ॥ ११३ ॥
रमयि मनः काा िवमान े सयू सिंनभ े ।सव कामगमे िदे कायतुशतं समाः ॥ ११४ ॥
एकोनिशं े िदवस े यः ाशदेकेभोजनम ।्सदा ादश मासाै सतपरायणः ॥ ११५ ॥
अाय ११० ५४५
त लोकाः शभुा िदा दवेराजिष पिूजताः ।िवमान ं चशुाभं िदं समिधगित ॥ ११६ ॥
जातपमयं यंु सव रिवभिूषतम ।्अरोगणसपंणू गवरिभनािदतम ् ॥ ११७ ॥
त चनै ं शभुा नाय िदाभरणभिूषताः ।मनोिभरामा मधरुा रमयि मदोटाः ॥ ११८ ॥
भोगवांजेसा युो वैानरसमभः ।िदो िदने वपषुा ाजमान इवामरः ॥ ११९ ॥
वसनूां मतां चवै साानामिनोथा ।ाणां च तथा लोकालोकं च गित ॥ १२० ॥
यु मास े गत े भेु एकभं शमाकः ।सदा ादश मासाै लोकमवायुात ् ॥ १२१ ॥
सधुारसकृताहारः ीमावमनोहरः ।तजेसा वपषुा ला ाजते रिमवािनव ॥ १२२ ॥
िदमाारधरो िदगानलेुपनः ।सखुेिभरतो योगी ःखानामिवजानकः ॥ १२३ ॥
यंभािभना रीिभिव मानो महीयत े ।दवेिष कािभः सततं चािभपूत े ॥ १२४ ॥
नानािवधसुपािभना नारागािभरवे च ।नानामधरुभाषािभना नारितिभरवे च ॥ १२५ ॥
५४६ दानधम पव
िवमान े नगराकारे सयू वयू सिंनभ े ।पृतः सोमसाशे उदैवासिंनभ े ॥ १२६ ॥
दिणायां त ु राभ े अधाीलमडले ।ऊ िचािभसाशे नकैो वसित पिूजतः ॥ १२७ ॥
यावष सहं त ु जूीप े वष ित ।ताववंराः ोा लोक धीमतः ॥ १२८ ॥
िवषुवै यावो िनपति नभलात ।्वषा स ु वष ताविवसमरभः ॥ १२९ ॥
मासोपवासी वष ु दशिभः ग मुमम ।्महिष मथासा सशरीरगितभ वते ् ॥ १३० ॥
मिुनदा ो िजतोधो िजतिशोदरः सदा ।जु िनयतः संोपासनसिेवता ॥ १३१ ॥
बिभिन यमरैवें मासानाित यो नरः ।अावकाशशील त वासो िनते ॥ १३२ ॥
िदवं गा शरीरणे ने राजथामरः ।ग पुयं यथाकाममपुभेु यथािविध ॥ १३३ ॥
एष ते भरते यानां िविधमः ।ाातो ानपुूण उपवासफलाकः ॥ १३४ ॥
दिरमै नजुःै पाथ ां यफलं यथा ।उपवासिममं कृा गे परमां गितम ् ॥ १३५ ॥
दवेिजाितपजूायां रतो भरतसम ॥ १३५ ॥
शौचानपुृा ५४७
उपवासिविधषे िवरणे कीित तः ।िनयतेमषे ुशौचवु महास ु ॥ १३६ ॥
दोहिनवृषे ु कृतबिुष ु भारत ।अचलेकषे ु मा त े भदू सशंयः ॥ १३७ ॥
शौचानपुृा
अाय १११यिुधिर उवाच ॥
यरं सव तीथा नां तवीिह िपतामह ।य व ै परमं शौचं ते ाातमुहिस ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
सवा िण ख तीथा िन गणुवि मनीिषणाम ।्य ु तीथ च शौचं च ते ण ु समािहतः ॥ ००२ ॥
अगाध े िवमले शुे सतोय े धिृतदे ।ातं मानस े तीथ समाल शातम ् ॥ ००३ ॥
तीथ शौचमनिथ माद वं समाज वम ।्अिहंसा सव भतूानामानशृंं दमः शमः ॥ ००४ ॥
५४८ दानधम पव
िनम मा िनरहारा िना िनिरहाः ।शचुयीथ भतूाे य े भैमपुभुत े ॥ ००५ ॥
तिवनहंबिुीथ परममुते ।शौचलणमतेे सव वैावेणम ् ॥ ००६ ॥
रजमः समथो यषेां िनधतमानः ।शौचाशौच े न त े साः काय पिरमािग णः ॥ ००७ ॥
सवागेिभरताः सव ाः सव दिश नः ।शौचने वृशौचाथा े तीथा ः शचुय ते ॥ ००८ ॥
नोदकिगाुात इिभधीयते ।स ातो यो दमातः सबाारः शिुचः ॥ ००९ ॥
अतीतेनपेा य े ाेथष ु िनम माः ।शौचमवे परं तषेां यषेां नोतेहृा ॥ ०१० ॥
ान ं शौचमवेहे शरीर िवशषेतः ।तथा िनिनं च मनस सता ॥ ०११ ॥
वृशौचं मनःशौचं तीथ शौचं परं िहतम ।्ानों च यौचं तौचं परमं मतम ् ॥ ०१२ ॥
मनसाथ दीपने ानबलेन च ।ाता य े मानस े तीथ ताः ेदिश नः ॥ ०१३ ॥
समारोिपतशौचु िनं भावसमितः ।केवलं गणुसपंः शिुचरवे नरः सदा ॥ ०१४ ॥
शरीरािन तीथा िन ोातेािन भारत ।
ससंारचम ् ५४९
पिृथां यािन तीथा िन पुयािन ण ु तािप ॥ ०१५ ॥
यथा शरीरोशेाः शचुयः पिरिनिम ताः ।तथा पिृथा भागा पुयािन सिललािन च ॥ ०१६ ॥
ाथ नावै तीथ ाना िपततृप णात ।्धनुि पापं तीथष ु पतूा याि िदवं सखुम ् ॥ ०१७ ॥
पिरहा साधनूां पिृथावै तजेसा ।अतीव पुयाे भागाः सिलल च तजेसा ॥ ०१८ ॥
मनस पिृथा पुयतीथा थापरे ।उभयोरवे यः ातः स िसिं शीमायुात ् ॥ ०१९ ॥
यथा बलं ियाहीन ं िया वा बलविज ता ।नहे साधयते काय समायुु िसित ॥ ०२० ॥
एवं शरीरशौचने तीथ शौचने चाितः ।ततः िसिमवाोित ििवधं शौचमुमम ् ॥ ०२१ ॥
ससंारचम ्
अाय ११२यिुधिर उवाच ॥
िपतामह महाबाहो सव शािवशारद ।ोतिुमािम मा नां ससंारिविधमुमम ् ॥ ००१ ॥
५५० दानधम पव
केन वृने राजे वत माना नरा यिुध ।ावुुमं ग कथं च नरकं नपृ ॥ ००२ ॥
मतृं शरीरमुृ कालोसमं जनाः ।यामुं लोकिमतः को व ै ताननगुित ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
असावायाित भगवाहृितदारधीः ।पृनै ं समुहाभागमतेुं सनातनम ् ॥ ००४ ॥
नतैदने शं िह वंु केनिचद व ै ।वा बहृितसमो न ो िवते िचत ् ॥ ००५ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
तयोः सवंदतोरवें पाथ गाेययोदा ।आजगाम िवशुाा भगवा बहृितः ॥ ००६ ॥
ततो राजा समुाय धतृरापरुोगमः ।पजूामनपुमां चे सव त े च सभासदः ॥ ००७ ॥
ततो धम सतुो राजा भगवं बहृितम ।्उपग यथाायं ं प सुतः ॥ ००८ ॥
यिुधिर उवाच ॥
भगववधम सवशािवशारद ।म कः सहायो व ै िपता माता सतुो गुः ॥ ००९ ॥
अाय ११२ ५५१
मतृं शरीरमुृ कालोसमं जनाः ।गमुलोकं व ै क एनमनगुित ॥ ०१० ॥
बहृितवाच ॥
एकः सतूो राजे जरुकेो िवनयित ।एकरित गा िण गके ग ितम ् ॥ ०११ ॥
असहायः िपता माता तथा ाता सतुो गुः ।ाितसबंिवग िमवग थवै च ॥ ०१२ ॥
मतृं शरीरमुृ कालोसमं जनाः ।मुत मपुिति ततो याि पराखुाः ॥ ०१३ ॥
तैरीरमुृं धम एकोऽनगुित ॥ ०१३ ॥
तामः सहायाथ सिेवतः सदा निृभः ।ाणी धम समायुो गतेग ितं पराम ् ॥ ०१४ ॥
तथवैाधम सयंुो नरकायोपपते ॥ ०१४ ॥
ताायागतरैथध म सवेते पिडतः ।धम एको मनुाणां सहायः पारलौिककः ॥ ०१५ ॥
लोभाोहादनुोशायााबतुः ।नरः करोकाया िण पराथ लोभमोिहतः ॥ ०१६ ॥
धमाथ काम ितयं जीिवत े फलम ।्एतयमवामधमपिरविज तम ् ॥ ०१७ ॥
यिुधिर उवाच ॥
५५२ दानधम पव
तुं भगवतो वां धम यंु परं िहतम ।्शरीरिवचयं ात ुं बिुु मम जायत े ॥ ०१८ ॥
मतृं शरीररिहतं सूमतां गतम ।्अचिुव षयं ां कथं धमऽनगुित ॥ ०१९ ॥
बहृितवाच ॥
पिृथवी वायरुाकाशमापो ोित पमम ।्बिुराा च सिहता धम पयि िनदा ॥ ०२० ॥
ािणनािमह सवषां सािभतूािन चािनशम ।्एतै स ह धमऽिप तं जीवमनगुित ॥ ०२१ ॥
गिमासं ं शंु च शोिणतं च महामत े ।शरीरं वज यतेे जीिवतने िवविज तम ् ॥ ०२२ ॥
ततो धम समायुः स जीवः सखुमधेत े ।इह लोके परे चवै िकं भयूः कथयािम त े ॥ ०२३ ॥
यिुधिर उवाच ॥
अनदुिश तं भगवता यथा धमऽनगुित ।एत ु ातिुमािम कथं रतेः वत त े ॥ ०२४ ॥
बहृितवाच ॥
अमि ये दवेाः शरीरा नरेर ।पिृथवी वायरुाकाशमापो ोितम नथा ॥ ०२५ ॥
अाय ११२ ५५३
ततृषे ु राजे तषे ु भतूषे ु पस ु ।मनःषषे ुशुातेः सपंते महत ् ॥ ०२६ ॥
ततो गभ ः सभंवित ीप ुसंोः पाथ समे ।एते सव माातं िकं भयूः ोतिुमिस ॥ ०२७ ॥
यिुधिर उवाच ॥
आातमतेवता गभ ः सायते यथा ।यथा जातु पुषः पित तताम ् ॥ ०२८ ॥
बहृितवाच ॥
आसमाः सततं तभैू तरैिभभयूत े ।िवमु तभैू तःै पनुया परां गितम ् ॥ ०२९ ॥
स त ु भतूसमायुः ातु े जीव एव ह ॥ ०२९ ॥
ततोऽ कम पयि शभुं वा यिद वाशभुम ।्दवेताः पभतूाः िकं भयूः ोतिुमिस ॥ ०३० ॥
यिुधिर उवाच ॥
गिमासंमुृ तै भतूिैव विज तः ।जीवः स भगवः सखुःखे समतु े ॥ ०३१ ॥
बहृितवाच ॥
जीवो धम समायुः शीं रतेमागतः ।ीणां पुं समासा सतू े कालेन भारत ॥ ०३२ ॥
५५४ दानधम पव
यम पुषःै ेशं यम पुषवै धम ।्ःखं ससंारचं च नरः ेशं च िवित ॥ ०३३ ॥
इहलोके च स ाणी जभिृत पािथ व ।कृतं कम व ै भेु धम फलमाितः ॥ ०३४ ॥
यिद धम यथाशि जभिृत सवेत े ।ततः स पुषो भूा सवेत े िनदा सखुम ् ॥ ०३५ ॥
अथारा त ु धम अधममपुसवेत े ।सखुानरं ःखं स जीवोऽिधगित ॥ ०३६ ॥
अधमण समायुो यम िवषयं गतः ।महःुखं समासा ितय योनौ जायते ॥ ०३७ ॥
कमणा यने यनेहे यां योनौ जायते ।जीवो मोहसमायुे िनगदतः ण ु ॥ ०३८ ॥
यदतेते शा े सिेतहास े सिस ।यम िवषयं घोरं म लोकः पते ॥ ०३९ ॥
अधी चतरुो वदेािजो मोहसमितः ।पितताितगृाथ खरयोनौ जायते ॥ ०४० ॥
खरो जीवित वषा िण दश प च भारत ।खरो मतृो बलीवद ः स वषा िण जीवित ॥ ०४१ ॥
बलीवद मतृािप जायत े रासः ।रु ीासांतो जायित ाणः ॥ ०४२ ॥
पिततं याजिया त ु कृिमयोनौ जायते ।
अाय ११२ ५५५
त जीवित वषा िण दश प च भारत ॥ ०४३ ॥
कृिमभावामुु ततो जायित गदभः ।गदभः प वषा िण प वषा िण सकूरः ॥ ०४४ ॥
ा वष मकंे भवित ततो जायित मानवः ॥ ०४४ ॥
उपााय यः पापं िशः कुया दबिुमान ।्स जीव इह ससंारांीनाोित न सशंयः ॥ ०४५ ॥
ाा भवित राजे ततः ातः खरः ।ततः तेः पिरिः पाायित ाणः ॥ ०४६ ॥
मनसािप गरुोभा या यः िशो याित पापकृत ।्सोऽधमााित ससंारानधमणहे चतेसा ॥ ०४७ ॥
योनौ त ु स सभंतूीिण वषा िण जीवित ।तािप िनधनं ाः कृिमयोनौ जायते ॥ ०४८ ॥
कृिमभावमनुाो वष मकंे स जीवित ।ततु िनधनं ा योनौ जायते ॥ ०४९ ॥
यिद पुसमं िशं गुहादकारणे ।आनः कामकारणे सोऽिप हंसः जायते ॥ ०५० ॥
िपतरं मातरं वािप यु पुोऽवमते ।सोऽिप राजतृो जःु पवू जायित गदभः ॥ ०५१ ॥
खरो जीवित मासां ु दश ा च चतदु श ।िबडालः स मासां ु ततो जायित मानवः ॥ ०५२ ॥
५५६ दानधम पव
मातािपतरमाुय सािरकः संजायते ।ताडिया त ु ताववे जायत े कपो नपृ ॥ ०५३ ॥
कपो दश वषा िण ीिण वषा िण शकः ।ालो भूा त ु षमासांतो जायित मानषुः ॥ ०५४ ॥
भतृ िपडमपुाो राजिािन सवेत े ।सोऽिप मोहसमापो मतृो जायित वानरः ॥ ०५५ ॥
वानरो दश वषा िण ीिण वषा िण मषूकः ।ा भूा चाथ षमासांतो जायित मानषुः ॥ ०५६ ॥
ासापहता त ु नरो यम िवषयं गतः ।ससंाराणां शतं गा कृिमयोनौ जायते ॥ ०५७ ॥
त जीवित वषा िण दश प च भारत ।ृत यं गा ततो जायित मानषुः ॥ ०५८ ॥
असयूको नरािप मतृो जायित शाकः ।िवासहता त ु नरो मीनो जायित म ितः ॥ ०५९ ॥
भूा मीनोऽ वषा िण मगृो जायित भारत ।मगृु चतरुो मासांतछागः जायत े ॥ ०६० ॥
छागु िनधनं ा पणू सवंरे ततः ।कीटः सायते जुतो जायित मानषुः ॥ ०६१ ॥
धाावािंलााषाुलाष पांणान ।्कलायानथ मुां गोधमूानतसीथा ॥ ०६२ ॥
सा हता च मोहारुचतेनः ।
अाय ११२ ५५७
स जायते महाराज मषूको िनरपपः ॥ ०६३ ॥
ततः े महाराज पनुजा यित सकूरः ।सकूरो जातमाु रोगणे ियते नपृ ॥ ०६४ ॥
ा ततो जायत े मढूः कम णा तने पािथ व ।ा भूा प वषा िण ततो जायित मानषुः ॥ ०६५ ॥
परदारािभमश त ु कृा जायित व ै वकृः ।ा सगृालतो गृो ालः को बकथा ॥ ०६६ ॥
ातभुा या त ु ब ुिय धष यित मोिहतः ।प ुंोिकलमाोित सोऽिप सवंरं नपृ ॥ ०६७ ॥
सिखभाया गरुोभा या राजभाया तथवै च ।धष िया कामाो मतृो जायित सकूरः ॥ ०६८ ॥
सकूरः प वषा िण प वषा िण ािवधः ।िपपीलकु षमासाीटः ाासमवे च ॥ ०६९ ॥
एतानासा ससंाराृिमयोनौ जायते ॥ ०६९ ॥
त जीवित मासां ु कृिमयोनौ योदश ।ततोऽधम यं कृा पनुजा यित मानषुः ॥ ०७० ॥
उपिते िववाहे त ु दान े यऽेिप वािभभो ।मोहारोित यो िवं स मतृो जायत े कृिमः ॥ ०७१ ॥
कृिमजवित वषा िण दश प च भारत ।अधम यं कृा ततो जायित मानषुः ॥ ०७२ ॥
५५८ दानधम पव
पवू दा त ु यः कां ितीय े संयित ।सोऽिप राजतृो जःु कृिमयोनौ जायते ॥ ०७३ ॥
त जीवित वषा िण योदश यिुधिर ।अधमसये युतो जायित मानषुः ॥ ०७४ ॥
दवेकाय मपुाकृ िपतकृाय मथािप च ।अिनवा समै ततो जायित वायसः ॥ ०७५ ॥
वायसो दश वषा िण ततो जायित कुुटः ।जायते लवकािप मासं ता ु मानषुः ॥ ०७६ ॥
ें िपतसृमं चािप ातरं योऽवमते ।सोऽिप मृमुपुाग ौयोनौ जायते ॥ ०७७ ॥
ौो जीवित मासां ु दश ौ स प च ।ततो िनधनमापो मानषुमपुातु े ॥ ०७८ ॥
वषृलो ाण गा कृिमयोनौ जायते ।तापं समुा ततो जायित मषूकः ॥ ०७९ ॥
कृतु मतृो राजम िवषयं गतः ।यम िवषये ुवै धं ाोित दाणम ् ॥ ०८० ॥
पिसं मुरं शलूमिकुं च दाणम ।्अिसपवनं घोरं वाकां कूटशालीम ् ॥ ०८१ ॥
एतााा बीः स यम िवषयं गतः ।यातनाः ा तोातो वित भारत ॥ ०८२ ॥
ससंारचमासा कृिमयोनौ जायते ।
अाय ११२ ५५९
कृिमभ वित वषा िण दश प च भारत ॥ ०८३ ॥
ततो गभ समासा तवै ियते िशशःु ॥ ०८३ ॥
ततो गभ शतजै बु िभः संजायत े ।ससंारां बा ततिय जायते ॥ ०८४ ॥
मतृो ःखमनुा बवष गणािनह ।अपनुभा वसयंुतः कूम ः जायत े ॥ ०८५ ॥
अशं पुषं हा सशः पुषाधमः ।अथा थ यिद वा वरैी स मतृो जायत े खरः ॥ ०८६ ॥
खरो जीवित वष े ततः शणे वते ।स मतृो मगृयोनौ त ु िनोिोऽिभजायते ॥ ०८७ ॥
मगृो वित शणे गते सवंरे त ु सः ।हतो मगृतो मीनः सोऽिप जालेन बते ॥ ०८८ ॥
मास े चतथु संा े ापदः संजायत े ।ापदो दश वषा िण ीपी वषा िण प च ॥ ०८९ ॥
ततु िनधनं ाः कालपया यचोिदतः ।अधम यं कृा ततो जायित मानषुः ॥ ०९० ॥
ियं हा त ु ब ुिय म िवषयं गतः ।बेशामासा ससंारांवै िवशंितम ् ॥ ०९१ ॥
ततः पाहाराज कृिमयोनौ जायते ।कृिमिवशितवषा िण भूा जायित मानषुः ॥ ०९२ ॥
५६० दानधम पव
भोजनं चोरिया त ु मिका जायत े नरः ।मिकासघंवशगो बासावतु ॥ ०९३ ॥
ततः पापयं कृा मानषुमवातु े ॥ ०९३ ॥
वां ा त ु पुषो मशकः संजायत े ।तथा िपयाकसिंममशनं चोरयेरः ॥ ०९४ ॥
स जायते बसुमो दाणो मषूको नरः ॥ ०९४ ॥
लवणं चोरिया त ु चीरीवाकः जायते ।दिध ा बकािप वो मानसृंतान ् ॥ ०९५ ॥
चोरिया पयािप बलाका संजायते ।यु चोरयते तलंै तलैपायी जायत े ॥ ०९६ ॥
चोरिया त ु ब ुिम ध ु दशंः जायते ॥ ०९६ ॥
अयो ा त ु ब ुिवा यसो जायत े नरः ।पायसं चोरिया त ु ितििरमवातु े ॥ ०९७ ॥
ा पैमपपू ं च कुोकः जायते ।फलं वा मलूकं ा अपपू ं वा िपपीिलकः ॥ ०९८ ॥
कांं ा त ु ब ुिहा रीतो जायत े नरः ।राजतं भाजनं ा कपोतः संजायते ॥ ०९९ ॥
ा त ु कानं भाडं कृिमयोनौ जायते ।ौः कापा िसकं ा मतृो जायित मानवः ॥ १०० ॥
चोरिया नरः पं ािवकं वािप भारत ।
अाय ११२ ५६१
ौमं च वमादाय शशो जःु जायते ॥ १०१ ॥
वणा ा त ु पुषो मतृो जायित बिहणः ।ा रािन वािण जायते जीवजीवकः ॥ १०२ ॥
वणकादथा गांोरिया त ु मानवः ।िरमाोित राज.ोभपरायणः ॥ १०३ ॥
िवासने त ु िनिं यो िनवित मानवः ।स गतासनु रायोनौ जायते ॥ १०४ ॥
मयोिनमनुा मतृो जायित मानषुः ।मानषुमनुा ीणायुपपते ॥ १०५ ॥
पापािन त ु नरः कृा ितय जायित भारत ।न चानः माणं त े धम जानि िकन ॥ १०६ ॥
ये पापािन नराः कृा िनरि तःै सदा ।सखुःखसमायुा ािधताे भवतु ॥ १०७ ॥
असवंासाः जाये ेाािप न सशंयः ।नराः पापसमाचारा लोभमोहसमिताः ॥ १०८ ॥
वज यि च पापािन जभिृत ये नराः ।अरोगा पवे धिनन भवतु ॥ १०९ ॥
ियोऽतेने कने कृा पापमवायुःु ।एतषेामवे जनूां पीमपुयाि ताः ॥ ११० ॥
परहरणे दोषाः सव एव कीित ताः ।एतै लेशमाणे किथतं त े मयानघ ॥ १११ ॥
५६२ दानधम पव
अपरिथायोग े भयूः ोिस भारत ॥ १११ ॥
एतया महाराज णो वदतः परुा ।सरुषणां तुं मे पृािप यथातथम ् ॥ ११२ ॥
मयािप तव कान यथावदनवुिण तम ।्एतुा महाराज धम कु मनः सदा ॥ ११३ ॥
अाय ११३यिुधिर उवाच ॥
अधम गित िथता मे यानघ ।धम त ु गितं ोतिुमािम वदतां वर ॥ ००१ ॥
कृा कमा िण पापािन कथं याि शभुां गितम ् ॥ ००१ ॥
बहृितवाच ॥
कृा पापािन कमा िण अधमवशमागतः ।मनसा िवपरीतने िनरयं ितपते ॥ ००२ ॥
मोहादधम यः कृा पनुः समनतुते ।मनःसमािधसयंुो न स सवेते ृतम ् ॥ ००३ ॥
यथा यथा नरः सगधममनभुाषत े ।समािहतने मनसा िवमुित तथा तथा ॥ ००४ ॥
अाय ११३ ५६३
भजु इव िनमकावू भुाराितात ् ॥ ००४ ॥
अदािप दानािन िविवधािन समािहतः ।मनःसमािधसयंुः सगुितं ितपते ॥ ००५ ॥
दानािन त ु वािम यािन दा यिुधिर ।नरः कृाकाया िण तदा धमण युते ॥ ००६ ॥
सवषामवे दानानामं ेमदुातम ।्पवू मं दातमजृनुा धम िमता ॥ ००७ ॥
ाणा ं मनुाणां ताु जायते ।अ े ितिता लोकाादं काशते ॥ ००८ ॥
अमवे शसंि दवेिष िपतमृानवाः ।अ िह दानने ग माोित कौिशकः ॥ ००९ ॥
ायलं दातं िजेो मुमम ।्ाायसमपुतेेः नेाराना ॥ ०१० ॥
य मपुाि ाणानां शता दश ।ने मनसा दं न स ितय गितभ वते ् ॥ ०११ ॥
ाणानां सहािण दश भो नरष भ ।नरोऽधमा मुते पापेिभरतः सदा ॥ ०१२ ॥
भैणेां समा िवो वदेपरुृतः ।ाायिनरत े िव े दहे सखुमधेत े ॥ ०१३ ॥
अिहंसाणं िनं ायने पिरपा च ।
५६४ दानधम पव
ियरसा ामं यो व ै यित ॥ ०१४ ॥
िजेो वदेवृेः यतः ससुमािहतः ।तनेापोहित धमा ा ृतं कम पाडव ॥ ०१५ ॥
षागपिरशुं च कृषभेा गमपुािज तम ।्वैयो ददिजाितः पापेः पिरमुते ॥ ०१६ ॥
अवा ाणसदंहंे काकयने समािज तम ।्अं दा िजाितः शूः पापामुते ॥ ०१७ ॥
औरसने बलेनामज ियािविहंसकः ।यः यित िवेो न स गा िण सवेत े ॥ ०१८ ॥
ायनेावामं त ु नरो लोभिवविज तः ।िजेो वदेवृेो दा पापामुते ॥ ०१९ ॥
अमजू रं लोके दोज ी भवेरः ।सतां पानमाि सवपापामुते ॥ ०२० ॥
दानकृिः कृतः पा यने याि मनीिषणः ।त े ाण दातारेो धम ः सनातनः ॥ ०२१ ॥
सवा वं मनुणे ायनेामपुािज तम ।्काय पागतं िनमं िह परमा गितः ॥ ०२२ ॥
अ िह दानने नरो ग न सवेत े ।तादं दातमायपिरविज तम ् ॥ ०२३ ॥
यतेाणपवू िह भोुमं गहृी सदा ।अवं िदवसं कुया ददानने मानवः ॥ ०२४ ॥
अाय ११४ ५६५
भोजिया दशशतं नरो वदेिवदां नपृ ।ायिवम िवषािमितहासिवदां तथा ॥ ०२५ ॥
न याित नरकं घोरं ससंारां न सवेत े ।सव कामसमायुः े चातु े फलम ् ॥ ०२६ ॥
एवं सखुसमायुो रमते िवगतरः ।पवाीित मांवै धनवांोपपते ॥ ०२७ ॥
एते सव माातमदानफलं महत ।्मलूमतेि धमा णां दान च भारत ॥ ०२८ ॥
अाय ११४यिुधिर उवाच ॥
अिहंसा विैदकं कम ानिमियसयंमः ।तपोऽथ गुशुषूा िकं येः पुषं ित ॥ ००१ ॥
बहृितवाच ॥
सवा यतेािन धम पथृारािण सवशः ।ण ु सी मानािन षडवे भरतष भ ॥ ००२ ॥
ह िनःयेसं जोरहं वानुमम ।्अिहंसापायं धम यः साधयित व ै नरः ॥ ००३ ॥
५६६ दानधम पव
ीोषावभतूषे ु िनधाय पुषः सदा ।कामोधौ च सयं ततः िसिमवातु े ॥ ००४ ॥
अिहंसकािन भतूािन दडने िविनहि यः ।आनः सखुमि स े सखुी भवते ् ॥ ००५ ॥
आोपम भतूषे ु यो व ै भवित पूषः ।दडो िजतोधः स े सखुमधेत े ॥ ००६ ॥
सवभतूाभतू सवभतूािन पयतः ।दवेािप माग मुि अपद पदिैषणः ॥ ००७ ॥
न तर सदंाितकूलं यदानः ।एष सेपतो धम ः कामादः वत त े ॥ ००८ ॥
ाान े च दान े च सखुःखे ियािय े ।आौपने पुषः समािधमिधगित ॥ ००९ ॥
यथा परः मतऽेपरषे ु; तथापरः मते परिन ।्एषवै तऽेपूमा जीवलोके ; यथा धम नपैणुनेोपिदः ॥ ०१० ॥
वशैपंायन उवाच ॥
इुा तं सरुगुध म राजं यिुधिरम ।्िदवमाचमे धीमायतामवे नदा ॥ ०११ ॥
अिहंसाफलम ् ५६७
अिहंसाफलम ्
अाय ११५वशैपंायन उवाच ॥
ततो यिुधिरो राजा शरते िपतामहम ।्पनुरवे महातजेाः प वदतां वरम ् ॥ ००१ ॥
ऋषयो ाणा दवेाः शसंि महामत े ।अिहंसालणं धम वदेामायदशनात ् ॥ ००२ ॥
कमणा मनजुः कुव िंसां पािथ वसम ।वाचा च मनसा चवै कथं ःखामुते ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
चतिुव धयें िनिदा अिहंसा वािदिभः ।एषकैतोऽिप िवा न भविरसदून ॥ ००४ ॥
यथा सवतुादििभः पादनै ितित ।तथवैयें महीपाल ोते कारणिैिभः ॥ ००५ ॥
यथा नागपदऽेािन पदािन पदगािमनाम ।्सवा यवेािपधीये पदजातािन कौरे ॥ ००६ ॥
एवं लोकेिहंसा त ु िनिदा धम तः परा ॥ ००६ ॥
कमणा िलते जवुा चा च मनसवै च ।पवू त ु मनसा ा तथा वाचाथ कम णा ।िकारणं त ु िनिदं यूत े वािदिभः ॥ ००८ ॥
५६८ दानधम पव
मनोवािच तथाादे दोषा षे ु ितिताः ।न भयतो मासं ं तपोयुा मनीिषणः ॥ ००९ ॥
दोषां ु भणे राजासंहे िनबोध मे ।पुमासंोपमं जानादते यो िवचतेनः ॥ ०१० ॥
मातािपतसृमायोग े पुं जायत े यथा ।रसं च ित िजायाः ान ं जायत े तथा ॥ ०११ ॥
तथा शाषे ु िनयतं रागो ाािदतावते ् ॥ ०११ ॥
असृंताः सृंता लवणालवणाथा ।ाये यथा भावाथा िचं िनते ॥ ०१२ ॥
भरेीशमदृाांीशां पुलान ।्िनषिेवि व ै मा मासंभाः कथं नराः ॥ ०१३ ॥
अिचितमनिुमसितमवे च ।रसं गृािभभतूा व ै शसंि फलािथ नः ॥ ०१४ ॥
शसंा वे मासं दोषकमफलािता ॥ ०१४ ॥
जीिवतं िह पिर बहवः साधवो जनाः ।मासंःै परमासंािन पिरपा िदवं गताः ॥ ०१५ ॥
एवमषेा महाराज चतिुभ ः कारणवैृ ता ।अिहंसा तव िनिदा सव धमा थ सिंहता ॥ ०१६ ॥
अाय ११६ ५६९
अाय ११६यिुधिर उवाच ॥
अिहंसा परमो धम इंु बशया ।ाषे ु च भवानाह िपतनॄािमषकािणः ॥ ००१ ॥
मासंबै िवधःै ोया ािविधः परुा ।अहा च कुतो मासंमवेमतेिते ॥ ००२ ॥
जातो नः सशंयो धम मासं पिरवज न े ।दोषो भयतः कः ााभयतो गणुः ॥ ००३ ॥
हा भयतो वािप परणेोपत वा ।हाा यः पराथ ीा वा भयेरः ॥ ००४ ॥
एतिदािम तने कमानं यानघ ।िनयने िचकीषा िम धम मतें सनातनम ् ॥ ००५ ॥
कथमायरुवाोित कथं भवित सवान ।्कथमतामिेत लयो जायत े कथम ् ॥ ००६ ॥
भी उवाच ॥
मासं भणे राजोऽधम ः कुपुव ।तं म े ण ु यथातं या िविधमः ॥ ००७ ॥
पमतामायबु ुिं सं बलं िृतम ।्ाकुामनै रिैहसा विज ता व ै कृतािभः ॥ ००८ ॥
ऋषीणाम सवंादो बशः कुपुव ।बभवू तषेां त ु मतं यणु यिुधिर ॥ ००९ ॥
५७० दानधम पव
यो यजतेामधेने मािस मािस यततः ।वज येध ु मासं ं च सममतेिुधिर ॥ ०१० ॥
सष यो वालिखाथवै च मरीिचपाः ।अमासंभणं राजशसंि मनीिषणः ॥ ०११ ॥
न भयित यो मासं ं न हा च घातयते ।्तं िमं सव भतूानां मनःु ायभंवुोऽवीत ् ॥ ०१२ ॥
अधृः सव भतूानां िवाः सवजषु ु ।साधनूां समंतो िनं भवेासं वज नात ् ॥ ०१३ ॥
मासं ं परमासंने यो वध ियतिुमित ।नारदः ाह धमा ा िनयतं सोऽवसीदित ॥ ०१४ ॥
ददाित यजते चािप तपी च भविप ।मधमुासंिनवृिेत ाहवैं स बहृितः ॥ ०१५ ॥
मािस मामधेने यो यजते शतं समाः ।न खादित च यो मासं ं सममतेतं मम ॥ ०१६ ॥
सदा यजित सणे सदा दान ं यित ।सदा तपी भवित मधमुासं वज नात ् ॥ ०१७ ॥
सव वदेा न तुय ुः सव या भारत ।यो भिया मासंािन पादिप िनवत त े ॥ ०१८ ॥
रं िह रसने मासं पिरवज नम ।्चत ु तिमदं ें सव ायभयदम ् ॥ ०१९ ॥
अाय ११६ ५७१
सवभतूषे ु यो िवादाभयदिणाम ।्दाता भवित लोके स ाणानां ना सशंयः ॥ ०२० ॥
एवं व ै परमं धम शसंि मनीिषणः ।ाणा यथानोऽभीा भतूानामिप त े तथा ॥ ०२१ ॥
आौपने गं बिुमिमहािभः ।मृतुो भयमीित िवषां भिूतिमताम ् ॥ ०२२ ॥
िकं पनुहमानानां तरसा जीिवतािथ नाम ।्अरोगाणामपापानां पापमैासोपजीिविभः ॥ ०२३ ॥
तािि महाराज मासं पिरवज नम ।्धम ायतनं ें ग च सखु च ॥ ०२४ ॥
अिहंसा परमो धम थािहंसा परं तपः ।अिहंसा परमं सं ततो धम ः वत त े ॥ ०२५ ॥
न िह मासं ं तणृााापलाािप जायत े ।हा जुं ततो मासं ं ताोषोऽ भणे ॥ ०२६ ॥
ाहाधामतृभजुो दवेाः साज वियाः ।ादाासािि िजानतृपरायणान ् ॥ ०२७ ॥
काारेथ घोरषे ु गष ु गहनषे ु च ।राावहिन संास ु चरषे ु सभास ु च ॥ ०२८ ॥
अमासंभणे राजयमे न गित ॥ ०२८ ॥
यिद चेादको न ा तदा घातको भवते ।्घातकः खादकाथा य तं घातयित व ै नरः ॥ ०२९ ॥
५७२ दानधम पव
अभमतेिदित वा इित िहंसा िनवत त े ।खादकाथ मतो िहंसा मगृादीनां वत त े ॥ ०३० ॥
यासित चवैायिुहसकानां महातु े ।तािवज येासं ं य इूेितमानः ॥ ०३१ ॥
ातारं नािधगि रौाः ािणिविहंसकाः ।उजेनीया भतूानां यथा ालमगृाथा ॥ ०३२ ॥
लोभाा बिुमोहाा बलवीया थ मवे च ।ससंगा ाथ पापानामधम िचता नणृाम ् ॥ ०३३ ॥
मासं ं परमासंने यो वध ियतिुमित ।उिवास े वसित यतािभजायते ॥ ०३४ ॥
धं यशमायुं य यनं महत ।्मासंाभणं ािन यताः परमष यः ॥ ०३५ ॥
इदं त ु ख कौये तुमासीरुा मया ।माक डये वदतो य े दोषा मासंभणे ॥ ०३६ ॥
यो िह खादित मासंािन ािणनां जीिवतािथ नाम ।्हतानां वा मतृानां वा यथा हा तथवै सः ॥ ०३७ ॥
धनने ायको हि खादकोपभोगतः ।घातको वधबाािमषे ििवधो वधः ॥ ०३८ ॥
अखादनमुोदं भावदोषणे मानवः ।योऽनमुते हं सोऽिप दोषणे िलते ॥ ०३९ ॥
अाय ११६ ५७३
अधृः सव भतूानामायुाीजः सखुी ।भवभयासं ं दयावाािणनािमह ॥ ०४० ॥
िहरयदानगैदानभैू िमदानै सव शः ।मासंाभणे धम िविशः ािदित िुतः ॥ ०४१ ॥
अोितं वथृामासं ं िविधहीन ं न भयते ।्भयिरयं याित नरो ना सशंयः ॥ ०४२ ॥
ोितािुतं मासं ं तथा ाणकाया ।अदोषिमह यें िवपरीत े त ु िलते ॥ ०४३ ॥
खादक कृते ज ुं यो हाुषाधमः ।महादोषकर खादको न त ु घातकः ॥ ०४४ ॥
इायिुतकृतयै मागरबधुो जनः ।हाुं मासंगृी स व ै नरकभारः ॥ ०४५ ॥
भिया त ु यो मासं ं पादिप िनवत त े ।तािप समुहाम यः पापाििनवत त े ॥ ०४६ ॥
आहता चानमुा च िवशा यिवयी ।संता चोपभोा च घातकाः सव एव त े ॥ ०४७ ॥
इदम ु वािम माणं िविधिनिम तम ।्परुाणमिृषिभज ु ं वदेषे ु पिरिनितम ् ॥ ०४८ ॥
विृलणे धम फलािथ िभरिभुत े ।यथों राजशा ल न त ु तोकािणाम ् ॥ ०४९ ॥
हिवय ृंतं मःै ोितािुतं शिुच ।
५७४ दानधम पव
वदेोेन माणने िपतणॄां ियास ु च ॥ ०५० ॥
अतोऽथा वथृामासंमभं मनरुवीत ् ॥ ०५० ॥
अय मयशं च रोवरतष भ ।िविधना िह नराः पवू मासं ं राजभयन ् ॥ ०५१ ॥
य इेुषोऽमाानं िनपवम ।्स वज यते मासंािन ािणनािमह सवशः ॥ ०५२ ॥
यूत े िह परुाके नणृां ीिहमयः पशःु ।यनेायज यानः पुयलोकपरायणाः ॥ ०५३ ॥
ऋिषिभः सशंयं पृो वसुिेदपितः परुा ।अभिमित मासं ं स ाह भिमित भो ॥ ०५४ ॥
आकाशािेदन ातः स पिृथवीपितः ।एतदवे पनुोा िववशे धरणीतलम ् ॥ ०५५ ॥
जानां िहतकामने गने महाना ।आरयाः सव दवैाः ोितापसा मगृाः ॥ ०५६ ॥
िया वें न हीये िपतदृवैतसिंताः ।ीये िपतरवै ायतो मासंतिप ताः ॥ ०५७ ॥
इदं त ु ण ु राजे की मान ं मयानघ ।अभणे सव सखुं मासं मनजुािधप ॥ ०५८ ॥
यु वष शतं पणू तपेदुाणम ।्यकंै वज येासं ं सममतेतं मम ॥ ०५९ ॥
अाय ११६ ५७५
कौमदु े त ु िवशषेणे शुपे नरािधप ।वज येव मासंािन धम िवधीयत े ॥ ०६० ॥
चतरुो वािष काासाो मासं ं पिरवज यते ।्चािर भायाोित कीित माययु शो बलम ् ॥ ०६१ ॥
अथ वा मासमकंे सवमासंाभयन ।्अती सवःखािन सखुी जीविेरामयः ॥ ०६२ ॥
ये वज यि मासंािन मासशः पशोऽिप वा ।तषेां िहंसािनवृानां लोको िवधीयते ॥ ०६३ ॥
मासं ं त ु कौमदुं पं विज तं पाथ राजिभः ।सवभतूाभतूैिैव ाताथ परावरःै ॥ ०६४ ॥
नाभागनेारीषणे गयने च महाना ।आयषुा चानरयने िदलीपरघपुूिभः ॥ ०६५ ॥
कात वीया िनाां नषणे ययाितना ।नगृणे िवगने तथवै शशिबना ॥ ०६६ ॥
यवुनाने च तथा िशिबनौशीनरणे च ॥ ०६६ ॥
यनेिचणे राजे सोमकेन वकेृण च ।रवैतने रिदवेने वसनुा सृयने च ॥ ०६७ ॥
ःषने कषणे रामालकनलैथा ।िवपाने िनिमना जनकेन च धीमता ॥ ०६८ ॥
िसलेन पथृनुा चवै वीरसनेने चवै ह ।इाकुणा शभंनुा च तेने सगरणे च ॥ ०६९ ॥
५७६ दानधम पव
एतैाै राजे परुा मासं ं न भितम ।्शारदं कौमदुं मासं ततेग मावुन ् ॥ ०७० ॥
लोके च िति लमानाः ियािताः ।उपामाना गवः ीसहसमिताः ॥ ०७१ ॥
तदतेमं धम मिहंसालणं शभुम ।्य े चरि महाानो नाकपृे वसि ते ॥ ०७२ ॥
मध ु मासं ं च य े िनं वज यीह धािम काः ।जभिृत मं च सव त े मनुयः तृाः ॥ ०७३ ॥
िविशतां ाितष ुच लभे ना सशंयः ॥ ०७३ ॥
आपापदो मुेो मुते बनात ।्मुेथातरुो रोगाःुखाुते ःिखतः ॥ ०७४ ॥
ितय योिन ं न गते पवां भवेरः ।बिुमाै कुे ायुा महशः ॥ ०७५ ॥
एते किथतं राजासं पिरवज न े ।वृौ च िनवृौ च िवधानमिृषिनिम तम ् ॥ ०७६ ॥
अाय ११७यिुधिर उवाच ॥
अाय ११७ ५७७
इमे व ै मानवा लोके भशृं मासं गिृनः ।िवसृ भाििवधाथा रोगणाथा ॥ ००१ ॥
नापपूाििवधाकारााकािन िविवधािन च ।षाडवासयोगां तथेि यथािमषम ् ॥ ००२ ॥
त मे बिुरवै िवसग पिरमुत े ।न मे रसतः िकिासंतोऽीह िकन ॥ ००३ ॥
तिदािम गणुाोत ुं मासंाभणऽेिप वा ।भणे चवै य े दोषाांवै पुषष भ ॥ ००४ ॥
सव तने धम यथाविदह धम तः ।िकं वा भमभं वा सव मतेद मे ॥ ००५ ॥
भी उवाच ॥
एवमतेहाबाहो यथा वदिस भारत ।न मासंारमासतो िवते भिुव ॥ ००६ ॥
तीणािभतानां ाधमरता ये ।अना किश तानां च न मासंािते परम ् ॥ ००७ ॥
सो वध यित ाणािुमां ददाित च ।न भोऽिधकः किासंादि परंतप ॥ ००८ ॥
िववज न े त ु बहवो गणुाः कौरवनन ।ये भवि मनुाणां ताे िनगदतः ण ु ॥ ००९ ॥
मासं ं परमासंयै िववध ियतिुमित ।नाि ुतरा नशृसंतरो नरः ॥ ०१० ॥
५७८ दानधम पव
न िह ाणाियतरं लोके िकन िवते ।तायां नरः कुया थािन तथा परे ॥ ०११ ॥
शुा तात सभंिूतमासहे न सशंयः ।भणे त ु महाोषो वधने सह कते ॥ ०१२ ॥
अिहंसालणो धम इित वदेिवदो िवः ।यदिहंं भवेम तुया दावारः ॥ ०१३ ॥
िपतदृवैतयषे ु ोितं हिवते ।िविधना वदेने तुहे न ित ॥ ०१४ ॥
याथ पशवः सृा इिप यूत े िुतः ।अतोऽथा वृानां रासो िविधते ॥ ०१५ ॥
ियाणां त ु यो ो िविधमिप मे ण ु ।वीयणोपािज तं मासं ं यथा खाद ित ॥ ०१६ ॥
आरयाः सव दवैाः ोिताः सव शो मगृाः ।अगने परुा राजगृया यने पूत े ॥ ०१७ ॥
नाानमपिर मगृया नाम िवते ।समतामपुस पं हा वा नपृ ॥ ०१८ ॥
अतो राजष यः सव मगृयां याि भारत ।िले न िह दोषणे न चतैातकं िवः ॥ ०१९ ॥
न िह तरमं िकििदह लोके पर च ।यविह लोकेष ु दया कौरवनन ॥ ०२० ॥
अाय ११७ ५७९
न भयं िवते जात ु नरहे दयावतः ।दयावतािममे लोकाः परे चािप तपिनाम ् ॥ ०२१ ॥
अभयं सव भतूेो यो ददाित दयापरः ।अभयं त भतूािन ददतीनशुुमुः ॥ ०२२ ॥
तं च िलतं चवै पिततं िमाहतम ।्सव भतूािन रि समषे ु िवषमषे ु च ॥ ०२३ ॥
ननै ं ालमगृा ि न िपशाचा न रासाः ।मुे भयकालेष ु मोयि च ये परान ् ॥ ०२४ ॥
ाणदानारं दान ं न भतूं न भिवित ।न ानः ियतरः किदीित िनितम ् ॥ ०२५ ॥
अिनं सव भतूानां मरणं नाम भारत ।मृकुाले िह भतूानां सो जायित वपेथःु ॥ ०२६ ॥
जाितजजराःख े िनं ससंारसागरे ।जवः पिरवत े मरणािजि च ॥ ०२७ ॥
गभ वासषे ु पे ाराकटुकै रसःै ।मूेपरुीषाणां श भशृदाणःै ॥ ०२८ ॥
जाताावशा िभमानाः पनुः पनुः ।पामाना ये िववशा मासंगिृनः ॥ ०२९ ॥
कुीपाके च पे तां तां योिनमपुागताः ।आ माय माणा ाे व ै पनुः पनुः ॥ ०३० ॥
नानोऽि ियतरः पिृथामनसुृ ह ।
५८० दानधम पव
ताािणष ुसवष ु दयावानावावते ् ॥ ०३१ ॥
सवमासंािन यो राजावीवं न भयते ।्ग स िवपलंु ानं ायुाा सशंयः ॥ ०३२ ॥
ये भयि मासंािन भतूानां जीिवतिैषणाम ।्भे तऽेिप तभैू तिैरित मे नाि सशंयः ॥ ०३३ ॥
मां स भयते यािये तमहम ।्एतासं मासंमतो बु भारत ॥ ०३४ ॥
घातको वते िनं तथा वते बकः ।आोाुयते राजेा ेमातु े ॥ ०३५ ॥
यने यने शरीरणे यम करोित यः ।तने तने शरीरणे तलमपुातु े ॥ ०३६ ॥
अिहंसा परमो धम थािहंसा परो दमः ।अिहंसा परमं दानमिहंसा परमं तपः ॥ ०३७ ॥
अिहंसा परमो यथािहंसा परं बलम ।्अिहंसा परमं िममिहंसा परमं सखुम ् ॥ ०३८ ॥
अिहंसा परमं समिहंसा परमं तुम ् ॥ ०३८ ॥
सवयषे ु वा दान ं सव तीथष ु चातुम ।्सव दानफलं वािप नतैुमिहंसया ॥ ०३९ ॥
अिहं तपोऽमिहंो यजते सदा ।अिहंः सव भतूानां यथा माता यथा िपता ॥ ०४० ॥
कीटोपाानम ् ५८१
एतलमिहंसाया भयू कुपुव ।न िह शा गणुा वुिमह वष शतरैिप ॥ ०४१ ॥
कीटोपाानम ्
अाय ११८यिुधिर उवाच ॥
अकामा सकामा हता यऽेिहाहवे ।कां योिन ं ितपाे ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
ःखं ाणपिरागः पुषाणां महामधृ े ।जानािम तं धम ाणागं सुरम ् ॥ ००२ ॥
समृे वासमृे वा शभु े वा यिद वाशभु े ।कारणं त मे िूह सव ो िस मे मतः ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
समृे वासमृे वा शभु े वा यिद वाशभु े ।ससंारऽेिमाजाताः ािणनः पिृथवीपत े ॥ ००४ ॥
िनरता यने भावने त मे ण ु कारणम ।्सायमनुयो यिुधिर ॥ ००५ ॥
अ ते वत ियािम परुावृिमदं नपृ ।
५८२ दानधम पव
पैायन सवंादं कीट च यिुधिर ॥ ००६ ॥
भतूरिः कृपैायनः परुा ।ददश कीटं धावं शीं शकटविन ॥ ००७ ॥
गितः सवभतूानां त शरीिरणाम ।्सव ः सव तो ा कीटं वचनमवीत ् ॥ ००८ ॥
कीट संपोऽिस िरतवै लसे । धाविस तदाच कुते भयमागतम ् ॥ ००९ ॥
कीट उवाच ॥
शकटा महतो घोषं ुा भयं मम ।आगतं व ै महाबुे न एष िह दाणः ॥ ०१० ॥
यूत े न स मां हािदित तादपामे ॥ ०१० ॥
सतां च णोवें गोपुाणां चोताम ।्वहतां समुहाभारं सिंनकष नं भो ॥ ०११ ॥
नणृां च सवंाहयतां यूत े िविवधः नः ॥ ०११ ॥
सोढमुिधनेषै न शः कीटयोिनना ।तादपमाषे भयादादुाणात ् ॥ ०१२ ॥
ःखं िह मृभुू तानां जीिवतं च सुलभम ।्अतो भीतः पलायािम गयें नासखुं सखुात ् ॥ ०१३ ॥
भी उवाच ॥
अाय ११८ ५८३
इुः स त ु तं ाह कुतः कीट सखुं तव ।मरणं त े सखुं मे ितय योनौ िह वत स े ॥ ०१४ ॥
शं श रसं गं भोगांोावचान ।्नािभजानािस कीट ं येो मरणमवे त े ॥ ०१५ ॥
कीट उवाच ॥
सव िनरतो जीव इतीहािप सखुं मम ।चतेयािम महाा तािदािम जीिवतमु ् ॥ ०१६ ॥
इहािप िवषयः सव यथादहंे वित तः ।मानषुािय गावै पथृोगा िवशषेतः ॥ ०१७ ॥
अहमासं मनुो व ै शूो बधनः परुा ।अयो नशृसं कदय विृजीवनः ॥ ०१८ ॥
वाीो िनकृितो मोा िव सवशः ।िमथःकृतोऽपिनधनः परहरणे रतः ॥ ०१९ ॥
भृाितिथजनािप गहृे पय ुिषतो मया ।माया ाकामने नशृसंने बभुषूता ॥ ०२० ॥
दवेाथ िपतयृाथ मं ाकृतं मया ।न दमथ कामने दयेमं पनुाित ह ॥ ०२१ ॥
गुं शरणमाि भयषे ुशरणागताः ।अकाो भयाा न च ाताभयिैषणः ॥ ०२२ ॥
धनं धां ियााराानं वासथातुम ।्ियं ा मनुाणामसयूािम िनरथ कम ् ॥ ०२३ ॥
५८४ दानधम पव
ई ुः परसखुं ा आतताबभुषूकः ।िवग हा चाषेामाकामानवुत कः ॥ ०२४ ॥
नशृसंगणुभिूयं परुा कम कृतं मया ।ृा तदनतुऽेहं ा ियिमवाजम ् ॥ ०२५ ॥
शभुानामिप जानािम कृतानां कम णां फलम ।्माता च पिूजता वृा ाणािच तो मया ॥ ०२६ ॥
सकृाितगणुोपतेः सा गहृमागतः ।अितिथः पिूजतो ंने मां नाजहािृतः ॥ ०२७ ॥
कमणा तने चवैाहं सखुाशािमह लये ।तोतमुहिमािम ः येपोधन ॥ ०२८ ॥
अाय ११९ास उवाच ॥
शभुने कम णा यै ितय योनौ न मुस े ।ममवै कीट तम यने ं न मुस े ॥ ००१ ॥
अहं िह दशनादवे तारयािम तपोबलात ।्तपोबलाि बलवलम िवते ॥ ००२ ॥
जानािम पापःै कृतगै तं ां कीट कीटताम ।्
अाय ११९ ५८५
अवािस परं धम धम ो यिद मसे ॥ ००३ ॥
कम भिूमकृतं दवेा भुत े ितय गा ये ।धमा दिप मनुषे ु कामोऽथ यथा गणुःै ॥ ००४ ॥
वाबिुपािणपादैापुते िवपितः ।िकं हीयत े मनु मािप िह जीवतः ॥ ००५ ॥
जीवि कुते पजूां िवाः शिशसयू योः ।वुिप कथां पुयां त कीट मेिस ॥ ००६ ॥
गणुभतूािन भतूािन त मपुभोसे ।त तऽेहं िवनेािम ं य चेिस ॥ ००७ ॥
स तथिेत ितु कीटो वितत ।तमिृषं मुगमवा ास ु योिनष ु ॥ ००८ ॥
ािवोधावराहाणां तथवै मगृपिणाम ।्पाकवैयशूाणां ियाणां च योिनष ु ॥ ००९ ॥
स कीटेवेमाभा ऋिषणा सवािदना ।ितृाथ जाह पादौ मूा कृतािलः ॥ ०१० ॥
कीट उवाच ॥
इदं तदतलंु ानमीितं दशिभग ुणःै ।यदहं ा कीटमागतो राजपुताम ् ॥ ०११ ॥
वहि मामितबलाः कुरा हमेमािलनः ।नषे ुच काोजा युाः परमवािजनः ॥ ०१२ ॥
५८६ दानधम पव
उातरयुािन यानािन च वहि माम ।्सबावः सहामााािम िपिशतौदनम ् ॥ ०१३ ॥
गहृषे ु सिुनवासषे ु सखुषे ु शयनषे ु च ।पराष ु महाभाग पामीह सपुिूजतः ॥ ०१४ ॥
सवपरराषे ु सतूमागधबिनः ।वुि मां यथा दवें महंे ियवािदनः ॥ ०१५ ॥
सादासधं भवतोऽिमततजेसः ।यदहं कीटतां ा संाो राजपुताम ् ॥ ०१६ ॥
नमऽेु महाा िकं करोिम शािध माम ।्पोबलिनिदिमदं िधगतं मया ॥ ०१७ ॥
ास उवाच ॥
अिच तोऽहं या राजािर यया ।अ ते कीटतां ा िृतजा ताजगुिुता ॥ ०१८ ॥
न त ु नाशोऽि पाप ययोपिचतं परुा ।शेूणाथ धानने नशृसंनेातताियना ॥ ०१९ ॥
मम ते दश न ं ां तवै सकृुतं परुा ।ितय योनौ जातने मम चाच नाथा ॥ ०२० ॥
इतं राजपुाायं समवािस ।गोाणकृत े ाणााीयाणािजरे ॥ ०२१ ॥
राजपुसखुं ा ऋतूंवैादिणान ।्अथ मोिदसेग भतूोऽयः सखुी ॥ ०२२ ॥
अाय १२० ५८७
ितय योाः शूतामपुिैत ; शूो वैयं ियं च वैयः ।वृाघी ियो ाणं ; ग पुयं ाणः साधवुृः ॥ ०२३ ॥
अाय १२०भी उवाच ॥
धममनुाः रवे स वीय वान ।्ा स कीटतां राजंचार िवपलंु तपः ॥ ००१ ॥
त धमा थ िवषो ा तिपलंु तपः ।आजगाम िजेः कृपैायनदा ॥ ००२ ॥
ास उवाच ॥
ां चवै तं कीट भतूानां पिरपालनम ।्ां चवै तं ायंतो िवमेिस ॥ ००३ ॥
पािह सवा ः जाः सभुाशभुिवदावान ।्शभुःै सिंवभजामरैशभुानां च पावनःै ॥ ००४ ॥
आवाव सुीतः धमचरणे रतः ।ा तन ुं समुृ ततो िवमेिस ॥ ००५ ॥
भी उवाच ॥
सोऽथारयमिभे पनुरवे यिुधिर ।
५८८ दानधम पव
महषव चन ं ुा जा धमण पा च ॥ ००६ ॥
अिचरणेवै कालेन कीटः पािथ वसम ।जापालनधमण े िवमागतः ॥ ००७ ॥
ततं ाणं ा पनुरवे महायशाः ।आजगाम महााः कृपैायनदा ॥ ००८ ॥
ास उवाच ॥
भो भो िवष भ ीमा िथाः कथन ।शभुकृभयोनीष ु पापकृापयोिनष ु ॥ ००९ ॥
उपपित धम यथाधम यथागमम ् ॥ ००९ ॥
ताृभुयाीट मा िथाः कथन ।धमलोपायं त ेााम चरोमम ् ॥ ०१० ॥
कीट उवाच ॥
सखुाखुतरं ाो भगवंृते हम ।्धम मलूां ियं ा पाा न इहा मे ॥ ०११ ॥
भी उवाच ॥
भगवचनाीटो ायं ा लभम ।्अकरोिृथव राजयपूशतािताम ् ॥ ०१२ ॥
ततः सालोमगमणो िवमः ॥ ०१२ ॥
अवाप च परं कीटः पाथ सनातनम ।्
मैयेिभा ५८९
कमफलिनवृ ं ास वचनादा ॥ ०१३ ॥
तऽेिप याभावने हताः ियपुवाः ।संााे गितं पुयां ताा शोच पुक ॥ ०१४ ॥
मैयेिभा
अाय १२१यिुधिर उवाच ॥
िवा तप दान ं च िकमतेषेां िविशते ।पृािम ा सतां े ते िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्मैये च सवंादं कृपैायन च ॥ ००२ ॥
कृपैायनो राजातचिरतं चरन ।्वाराणामपुाितैयें िैरणीकुले ॥ ००३ ॥
तमपुितमासीन ं ाा स मिुनसमम ।्अिच ा भोजयामास मैयेोऽशनमुमम ् ॥ ००४ ॥
तदमुमं भुा गणुवाव कािमकम ।्ितमानोऽयत ीतः कृो महामनाः ॥ ००५ ॥
५९० दानधम पव
तमुयं संे मैयेः कृमवीत ।्कारणं िूह धमा ोऽियाः कुत ते ॥ ००६ ॥
तपिनो धिृतमतः मोदः समपुागतः ॥ ००६ ॥
एतृािम त े िविभवा ण च ।आन तपोभायं महाभायं तथवै च ॥ ००७ ॥
पथृगाचरतात पथृगािन चानोः ।अारमहं मे िविशमिप वा या ॥ ००८ ॥
ास उवाच ॥
अितदेाितवादाां योऽयं समपुागतः ।असं वदेवचनं कादेोऽनतृं वदते ् ॥ ००९ ॥
ीयवे त ु पदााः पुषोमं तम ।्न ुेवै दा सं चवै परं वदते ् ॥ ०१० ॥
इदान चवै नः कृं परुा परं तृम ् ॥ ०१० ॥
अोऽिप ताशो दायो भवतु महाफलः ।तिृषताय च यं दयनेानसयूता ॥ ०११ ॥
तिृषतिृषताय ं दतैदशनं मम ।अजषैीम हतो लोकाहायिैरवािभभो ॥ ०१२ ॥
अतो दानपिवणे ीतोऽि तपसवै च ॥ ०१२ ॥
पुयवै िह त े गः पुयवै च दशनम ।्
अाय १२१ ५९१
पुय वाित गे मे कम िवधानतः ॥ ०१३ ॥
अिधकं माज नाात तथवैानलेुपनात ।्शभुं सव पिवेो दानमवे परं भवते ् ॥ ०१४ ॥
यानीमाुमानीह वदेोािन शसंिस ।तषेां ेतमं दानिमित मे नाि सशंयः ॥ ०१५ ॥
दानकृिः कृतः पा यने याि मनीिषणः ।त े िह ाण दातारषे ु धम ः ितितः ॥ ०१६ ॥
यथा वदेाः धीता यथा चिेयसयंमः ।सवागो यथा चहे तथा दानमनुमम ् ॥ ०१७ ॥
ं िह तात सखुादवे सखुमेिस शोभनम ।्सखुाखुतरािमातु े मितमारः ॥ ०१८ ॥
तः मवेदेमपुलमसशंयम ।्ीममावुथा दान ं यथा सखुम ् ॥ ०१९ ॥
सखुादवे परं ःखं ःखादरं सखुम ।्यते िह महाा िनयतं व ैभावतः ॥ ०२० ॥
ििवधानीह वृािन नराम नीिषणः ।पुयमापम पुयं न च पापकम ् ॥ ०२१ ॥
न वृं मतऽे मतऽे पापकम ।्तथा कमिनवृ ं न पुयं न च पापकम ् ॥ ०२२ ॥
रमधै मोद दिेह चवै यज च ।न ामिभभिवि वैा न च तपिनः ॥ ०२३ ॥
५९२ दानधम पव
अाय १२२भी उवाच ॥
एवमुः वुाच मैयेः कम पजूकः ।अं ीमित कुले जातः ाो बतुः ॥ ००१ ॥
असशंयं महाा यथवैा तथवै तत ।्अनुातु भवता िकियूामहं िवभो ॥ ००२ ॥
ास उवाच ॥
यिदिस मैये यावावथा तथा ।िूह तावहाा शुषू े वचनं तव ॥ ००३ ॥
मैये उवाच ॥
िनदषं िनम लं चवै वचनं दानसिंहतम ।्िवातपोां िह भवाािवताा न सशंयः ॥ ००४ ॥
भवतो भािवतााायोऽयं समुहाम ।भयूो बुानपुयािम ससुमृतपा इव ॥ ००५ ॥
अिप मे दश नादवे भवतोऽदुयो महान ।्मे भवसादोऽयं ति कमभावतः ॥ ००६ ॥
तपः तुं च योिनातेायकारणम ।्
अाय १२२ ५९३
ििभग ुणःै समिुदततो भवित व ै िजः ॥ ००७ ॥
तिंृ े च तृे िपतरो दवैतािन च ।न िह तुवतां िकिदिधकं ाणात े ॥ ००८ ॥
यथा िह सकृुत े े े फलं िवित मानवः ।एवं दा तुवित फलं दाता समतु े ॥ ००९ ॥
ाणे िवते तुवृोपसिंहतः ।ितहीता दान मोघं ािननां धनम ् ॥ ०१० ॥
अदिवाममानं च हि तम ।्तं च हित यां स हा हतऽेबधुः ॥ ०११ ॥
भु मदिानुज नयतीरः ।स चााायते ताू एव ितमः ॥ ०१२ ॥
यदवे ददतः पुयं तदवे ितगृतः ।न केचं वतत इवेमषृयो िवः ॥ ०१३ ॥
य व ै ाणाः सि तुवृोपसिंहताः ।त दानफलं पुयिमह चामु चातु े ॥ ०१४ ॥
ये योिनशुाः सततं तपिभरता भशृम ।्दानायनसपंाे व ै पूतमाः सदा ॥ ०१५ ॥
तिैह सिः कृतः पातेयानो न मुत े ।त े िह ग नतेारो यवाहाः सनातनाः ॥ ०१६ ॥
५९४ दानधम पव
अाय १२३भी उवाच ॥
एवमुः स भगवाैयें भाषत ।िदवैं ं िवजानािस िदा त े बिुरीशी ॥ ००१ ॥
लोको यं गणुानवे भिूयं शसंित ॥ ००१ ॥
पमानवयोमानीमानाासशंयम ।्िदा नािभभवि ां दवैऽेयमनुहः ॥ ००२ ॥
ये भशृतरं दानात ियािम तणु ॥ ००२ ॥
यानीहागमशाािण या कािवृयः ।तािन वदें परुृ वृािन यथामम ् ॥ ००३ ॥
अहं दान ं शसंािम भवानिप तपःतु े ।तपः पिवं वदे तपः ग साधनम ् ॥ ००४ ॥
तपसा महदाोित िवया चिेत नः तुम ।्तपसवै चापनदुेादिप ृतम ् ॥ ००५ ॥
यि िकिधंाय पुषते तपः ।सवमतेदवाोित ाणो वदेपारगः ॥ ००६ ॥
रयं धृं राप ं रितमम ।्सव व ै तपसािेत तपो िह बलवरम ् ॥ ००७ ॥
सरुापोऽसमंतादायी णूहा गुतगः ।तपसा तरत े सव मनेस मुते ॥ ००८ ॥
अाय १२३ ५९५
सविवुचुानिप याशताशः ।तपिनौ च तावााां काय सदा नमः ॥ ००९ ॥
सव पूाः तुधनाथवै च तपिनः ।दानदाः सखुं े ावुीह च ियम ् ॥ ०१० ॥
इमं च लोकं च लोकं च बलवरम ।्अदानःै सकृुितनः ितपि लौिककाः ॥ ०११ ॥
पिूजताः पजूयतेाािनता मानयि च ।अदाता य यिैत सवतः संणुत े ॥ ०१२ ॥
अकता चवै कता च लभते य याशम ।्यवेो यवा ं लोकमिभयािस ॥ ०१३ ॥
ासेपानािन यािन दािस कािनिचत ।्मधेािस कुले जातः तुवाननशृसंवान ् ॥ ०१४ ॥
कौमारदारतवाैये िनरतो भव ।एतहृाण थमं शं गहृमिेधनाम ् ॥ ०१५ ॥
यो भता वािसतातुो भत ुुा च वािसता ।यिवें कुले सव काणं त वत त े ॥ ०१६ ॥
अिगा ालिमव तमोऽिभया यथा ।दानने तपसा चवै सव पापमपोते ॥ ०१७ ॥
ि ािुह मैये गहृााध ु जाहम ।्एतनिस कत ं ये एवं भिवित ॥ ०१८ ॥
५९६ दानधम पव
तं णाथ मैयेः कृा चािभदिणम ।्ि ाोत ु भगवािनवुाच कृतािलः ॥ ०१९ ॥
शािडलीसमुनासवंादः
अाय १२४यिुधिर उवाच ॥
सीणां समदुाचारं सव धम भतृां वर ।ोतिुमाहं ं मे िूह िपतामह ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
सवां सव धम ां दवेलोके मनिनीम ।्कैकेयी समुना नाम शािडल पय पृत ॥ ००२ ॥
केन वृने कािण समाचारणे केन वा ।िवधयू सव पापािन दवेलोकं मागता ॥ ००३ ॥
ताशनिशखवे ं लमाना तजेसा ।सतुा तारािधपवे भया िदवमागता ॥ ००४ ॥
अरजािंस च वािण धारयी गतमा ।िवमाना शभु े भािस सहगणुमोजसा ॥ ००५ ॥
न मने तपसा दानने िनयमने वा ।
अाय १२४ ५९७
इमं लोकमनुाा तां वद मे ॥ ००६ ॥
इित पृा समुनया मधरंु चाहािसनी ।शािडली िनभतृं वां समुनािमदमवीत ् ॥ ००७ ॥
नाहं काषायवसना नािप वलधािरणी ।न च मुडा न जिटला भूा दवेमागता ॥ ००८ ॥
अिहतािन च वाािन सवा िण पषािण च ।अमा च भता रं कदािचाहमवुम ् ॥ ००९ ॥
दवेतानां िपतणॄां च ाणानां च पजून े ।अमा सदायुा ूशरुवित नी ॥ ०१० ॥
पशैु े न वता िम न ममतैनोगतम ।्अारे न च ितािम िचरं न कथयािम च ॥ ०११ ॥
असा हिसतं िकिदिहतं वािप कम णा ।रहमरहं वा न वता िम सव था ॥ ०१२ ॥
काया थ िनग तं चािप भता रं गहृमागतम ।्आसननेोपसयंो पजूयािम समािहता ॥ ०१३ ॥
य नािभजानाित यों नािभनित ।भं वाथ वा लें तव वज याहम ् ॥ ०१४ ॥
कुटुाथ समानीतं यििाय मवे त ु ।ाताय तव कारयािम करोिम च ॥ ०१५ ॥
वासं यिद मे भता याित कायण केनिचत ।्मलबै िभय ुा भवािम िनयता सदा ॥ ०१६ ॥
५९८ दानधम पव
अनं रोचनां चवै ान ं माानलेुपनम ।्साधनं च िनाे नािभनािम भत िर ॥ ०१७ ॥
नोापयािम भता रं सखुसुमहं सदा ।आतरुेिप कायष ु तने तुित मे मनः ॥ ०१८ ॥
नायासयािम भता रं कुटुाथ च सवदा ।गुगुा सदा चाि ससुमंृिनवशेना ॥ ०१९ ॥
इमं धम पथं नारी पालयी समािहता ।अतीव नारीणां ग लोके महीयत े ॥ ०२० ॥
भी उवाच ॥
एतदााय सा दवेी समुनाय ै तपिनी ।पितधम महाभागा जगामादश न ं तदा ॥ ०२१ ॥
यदें पाडवाानं पठेविण पव िण ।स दवेलोकं संा नन े ससुखुं वसते ् ॥ ०२२ ॥
साशसंा
अाय १२५यिुधिर उवाच ॥
अाय १२५ ५९९
साा वािप दान े वा ायः िकं भवतो मतम ।्िूह भरते यद ितिरते ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
साा साते किानने च तथापरः ।पुषः कृितं ाा तयोरकेतरं भजते ् ॥ ००२ ॥
गणुां ु ण ु म े राजा भरतष भ ।दाणािप भतूािन सानेाराधयेथा ॥ ००३ ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्गहृीा रसा मुो िजाितः कानन े यथा ॥ ००४ ॥
कि ु बिुसपंो ाणो िवजन े वन े ।गहृीतः कृमापो रसा भियता ॥ ००५ ॥
स बिुतुसपंं ातीव भीषणम ।्सामवैािययुजु े न ममुोह न िवथे ॥ ००६ ॥
रु वाचा सपंू ं प तं िजम ।्मोसे िूह मे ं केनाि हिरणः कृशः ॥ ००७ ॥
मुत मथ सि ाण रसः ।आिभगा थािभरः ं ितजगाद ह ॥ ००८ ॥
िवदशेो िवलोको िवना ननू ं सुनःै ।िवषयानतलुाेु तनेािस हिरणः कृशः ॥ ००९ ॥
ननू ं िमािण ते रः साधपूचिरतािप ।दोषादपरे तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१० ॥
६०० दानधम पव
धनैया िधकाः ाणुःै परमावराः ।अवजानि ननू ं ां तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०११ ॥
गणुवािगणुानानू ं पयिस सृतान ।्ाोऽाािनीताा तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१२ ॥
अवृा ियमानोऽिप वृपुायािगहयन ।्माहााथस े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१३ ॥
सपंीाानमाय ाया किपृतः ।िजतं ां मते साधो तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१४ ॥
ियमानािमागष ु कामोधावतृानः ।मे न ुायिस जनांनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१५ ॥
ाःै सभंािवतो ननू ं नाैपसिंहतः ।ीमानमष वृ ैनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१६ ॥
ननू ं िममखुः शःु किदाय वदाचरन ।्विया गतां व ै तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१७ ॥
काशाथ गितनू न ं रहकुशलः कृती ।तनै पूस े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१८ ॥
असिभिनिवषे ु वुतो मुसशंयम ।्गणुाे न िवराजे तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०१९ ॥
धनबिुतुहैनः केवलं तजेसाितः ।महाथ यस े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२० ॥
अाय १२५ ६०१
तपःिणिहताानं मे ारयकािणम ।्बवुग न गृाित तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२१ ॥
ननूमथ वतां मे तव वामनुमम ।्न भाित कालेऽिभिहतं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२२ ॥
ढपवू तुं मखू कुिपतं दयियम ।्अननुते ुं न शोिष तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२३ ॥
ननूमासिया त े कृे कििंदीिते ।किदथ यतऽेथ तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२४ ॥
ननू ं ा गणुापें पजूयान ं सुवुम ।्मयाथ इित जानाित तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२५ ॥
अगतमिभायं न ननू ं लयेिस ।िववंु ािशिैथानेािस हिरणः कृशः ॥ ०२६ ॥
नानाबिुची.ोके मनुानूिमिस ।हीत ुं गणुःै सवानेािस हिरणः कृशः ॥ ०२७ ॥
अिवाीराथ िवािवमदानजम ।्यशः ाथ यस े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२८ ॥
िचरािभलिषतं िकिलमामवे त े ।कृतमरैपतं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०२९ ॥
ननूमाकृतं दोषमपयििदािन ।अकारणऽेिभशोऽिस तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३० ॥
सुदाममानाममोाथ हािनजम ।्
६०२ दानधम पव
ःखमथ गणुहैन ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३१ ॥
साधूहृाा च तथासाधूनचेरान ।्मुांावसथ े सांनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३२ ॥
धमथ च काले च दशे े चािभिहतं वचः ।न ितित त े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३३ ॥
दानकुशलरैथा नीषी सिजीिवषःु ।ा वत यस े ननू ं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३४ ॥
पापािवध तो ा काणांावसीदतः ।वुं मगृयस े योयं तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३५ ॥
पररिवानां ियं ननू ं िचकीष िस ।सुदामिवरोधने तनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३६ ॥
ोियां िवकम ााांािजतिेयान ।्मऽेनुायिस जनांनेािस हिरणः कृशः ॥ ०३७ ॥
एवं सपंिूजतं रो िवं तं पजूयत ।्सखायमकरोनै ं सयंोाथम ुमोच ह ॥ ०३८ ॥
उमामहेरसवंादः ६०३
उमामहेरसवंादः
अाय १२६यिुधिर उवाच ॥
िपतामह महाा सवशािवशारद ।आगमबै िभः ीतो भवाः िथतः कुले ॥ ००१ ॥
ो धमा थ सयंुमायां च सखुोदयम ।्आयभतूं लोक ोतिुमािरंदम ॥ ००२ ॥
अयं च कालः संाो लभाितबावः ।शाा च न िह नः किामतृ े भरतष भ ॥ ००३ ॥
यिद तऽेहमनुाो ातिृभः सिहतोऽनघ ।वुमहिस नः ं यां पृािम पािथ व ॥ ००४ ॥
अयं नारायणः ीमावपािथ वसमंतः ।भवं बमानने यणे च सवेत े ॥ ००५ ॥
अ चवै समं ं पािथ वानां च सव शः ।ातणॄां च ियाथ म े हेाािषतमुहिस ॥ ००६ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
त तचनं ुा हेादागतसंमः ।भीो भागीरथीपु इदं वचनमवीत ् ॥ ००७ ॥
ह ते कथियािम कथामितमनोरमाम ।्अ िवोः परुा राजभावोऽयं मया तुः ॥ ००८ ॥
६०४ दानधम पव
य गोवषृभा भावं च मे ण ु ।ायाः सशंयो य दपंों च मे ण ु ॥ ००९ ॥
तं चचार धमा ा कृो ादशवािष कम ।्दीितं चागतौ मुभुौ नारदपव तौ ॥ ०१० ॥
कृपैायनवै धौ जपतां वरः ।दवेलः कायपवै हिकायप एव च ॥ ०११ ॥
अपरे ऋषयः सो दीादमसमिताः ।िशरैनगुताः सव दवेकैपोधनःै ॥ ०१२ ॥
तषेामितिथसारमच नीयं कुलोिचतम ।्दवेकीतनयः ीतो दवेकमकयत ् ॥ ०१३ ॥
हिरतषे ु सवुणष ु बिहेष ु नवषे ु च ।उपोपिविवशःु ीता िवरषे ु महष यः ॥ ०१४ ॥
कथाुते त ु मधरुा धम सिंहताः ।राजषणां सरुाणां च य े वसि तपोधनाः ॥ ०१५ ॥
ततो नारायणं तजेो तचयनोितम ।्वािःसृ कृ विरतुकम णः ॥ ०१६ ॥
सोऽिद दाह तं शलंै सुमं सलतापुम ।्सपिमगृसघंातं सापदसरीसपृम ् ॥ ०१७ ॥
मगृै िविवधाकारहैा हाभतूमचतेनम ।्िशखरं त शलै मिथतं दीदशनम ् ॥ ०१८ ॥
अाय १२६ ६०५
स त ु विम हाालो दा सव मशषेतः ।िवोः समीपमाग पादौ िशवदशृत ् ॥ ०१९ ॥
ततो िववु न ं ा िनद धमिरकशनः ।सौैििनपातैनुः कृितमानयत ् ॥ ०२० ॥
तथवै स िगिरभू यः पिुतलताुमः ।सपिगणसघंुः सापदसरीसपृः ॥ ०२१ ॥
तदतुमिचं च ा मिुनगणदा ।िवितो लोमा च बभवूाािवलेणः ॥ ०२२ ॥
ततो नारायणो ा तानषृीियाितान ।्ितं मधरंु िधं प वदतां वरः ॥ ०२३ ॥
िकम ऋिषपगू स िनशः ।िनम मागमवतो िवयः समपुागतः ॥ ०२४ ॥
एतं म े सशंयं सव याथातमिनिताः ।ऋषयो वुमहि िनिताथ तपोधनाः ॥ ०२५ ॥
ऋषय ऊचःु ॥
भवािसजृते लोकावाहंरत े पनुः ।भवाीतं भवानुं भवानवे वष ित ॥ ०२६ ॥
पिृथां यािन भतूािन ावरािण चरािण च ।तषेां िपता ं माता च भःु भव एव च ॥ ०२७ ॥
एतो िवयकरं शसं मधसुदून ।मवेाहिस काण वंु विेव िनग मम ् ॥ ०२८ ॥
६०६ दानधम पव
ततो िवगतसंासा वयमिरकशन ।यतुं य ं नवामहे हरे ॥ ०२९ ॥
वासदुवे उवाच ॥
एतैवं तजेो मम वाििनःसतृम ।्कृवा यगुााभो यनेायं मिथतो िगिरः ॥ ०३० ॥
ऋषयाित मापा िजतोधा िजतिेयाः ।भवो िथताासवेकापोधनाः ॥ ०३१ ॥
तचया परीत तपितसवेया ।मम विः समूुतो न व ै िथतमुहथ ॥ ०३२ ॥
तं चत ुिमहायातहं िगिरिममं शभुम ।्पुं चासमं वीय तपसा मुागतः ॥ ०३३ ॥
ततो ममाा यो दहेे सोऽिभू ा िविनःसतृः ।गत वरदं ु ं सव लोकिपतामहम ् ॥ ०३४ ॥
तने चाानिुशो मे पुे मिुनसमाः ।तजेसोऽधन पुे भिवतिेत वषृजः ॥ ०३५ ॥
सोऽयं विपाग पादमलेू ममािकम ।्िशविरचया थ शाः कृितमागतः ॥ ०३६ ॥
एतद रहं वः पनाभ धीमतः ।मया ेा समाातं न भीः काया तपोधनाः ॥ ०३७ ॥
सव गितरा भवतां दीघ दश नाः ।
अाय १२६ ६०७
तपितसदंीा ानिवानशोिभताः ॥ ०३८ ॥
यतुं य वो ं िदिव वा यिद वा भिुव ।आय परमं िकिवो वु ु म े ॥ ०३९ ॥
तामतृिनकाश वाधोरि मेहृा ।भविः किथतहे तपोवनिनवािसिभः ॥ ०४० ॥
यहमं वा िदमतुदशनम ।्िदिव वा भिुव वा िकियामलदशनाः ॥ ०४१ ॥
कृितः सा मम परा न िचितहते ।न चागतमैय माय ितभाित मे ॥ ०४२ ॥
येः किथतो थ ः सनवणं गतः ।िचरं ितित मिेदां शलेै लेिमवािप तम ् ॥ ०४३ ॥
तदहं सनमखुािःसतृं तमागमे ।कथियाहरहब ुिदीपकरं नणृाम ् ॥ ०४४ ॥
ततो मिुनगणाः सव िताः कृसिंनधौ ।नेःै पदलरैपय जनाद नम ् ॥ ०४५ ॥
वध यथवैाे पजूयथापरे ।वाििूषताथा िभः वुो मधसुदूनम ् ॥ ०४६ ॥
ततो मिुनगणाः सव नारदं दवेदश नम ।्तदा िनयोजयामासवु चन े वाकोिवदम ् ॥ ०४७ ॥
यदाय मिचं च िगरौ िहमवित भो ।अनभुतूं मिुनगणैीथ याापरायणःै ॥ ०४८ ॥
६०८ दानधम पव
तवानिृषसघं िहताथ सव चोिदतः ।यथां षीकेशे सव माातमुहित ॥ ०४९ ॥
एवमुः स मिुनिभना रदो भगवानिृषः ।कथयामास दवेिष ः पवू वृां कथां शभुाम ् ॥ ०५० ॥
अाय १२७भी उवाच ॥
ततो नारायणसुारदो भगवानिृषः ।शरोमया साध सवंादं भाषत ॥ ००१ ॥
तपचार धमा ा वषृभाः सरुेरः ।पुय े िगरौ िहमवित िसचारणसिेवत े ॥ ००२ ॥
नानौषिधयतु े रे नानापुसमाकुले ।अरोगणसीण भतूसघंिनषिेवत े ॥ ००३ ॥
त दवेो मदुा युो भतूसघंशतवैृ तः ।नानापिैव पै िदरैतुदशनःै ॥ ००४ ॥
िसहंागजःै सवजाितसमितःै ।ोकुीिपवदनैष भमखुैथा ॥ ००५ ॥
उकवदनभैमःै यनेभासमखुैथा ।
अाय १२७ ६०९
नानावण मगृःै सवजाितसमयःै ॥ ००६ ॥
िकंनरदैवगवय भतूगणैथा ॥ ००६ ॥
िदपुसमाकीण िदमालािवभिूषतम ।्िदचनसयंंु िदधपूने धिूपतम ् ॥ ००७ ॥
तदो वषृभा िदवािदनािदतम ् ॥ ००७ ॥
मदृपणवोुं शभरेीिननािदतम ।्नृिभू तसघंै बिहणै समतः ॥ ००८ ॥
नृारसं िदं िदीगणसिेवतम ।्िकामिनदयं िदमतुदशनम ् ॥ ००९ ॥
स िगिरपसा त भतूशे रोचत ।ाायपरमिैव ै घोषिैव नािदतः ।षदैपगीतै माधवाितमो िगिरः ॥ ०११ ॥
तं महोवसाशं भीमपधरं पनुः ।ा मिुनगणासीरा ीितज नाद न ॥ ०१२ ॥
मनुय महाभागाः िसावैोरतेसः ।मतो वसवः साा िवदेवेाः सनातनाः ॥ ०१३ ॥
या नागाः िपशाचा लोकपाला ताशनाः ।भावा सव तूावैासमागताः ॥ ०१४ ॥
ऋतवः सवपुै िकर महातुःै ।ओषो लमाना ोतयि तनम ् ॥ ०१५ ॥
६१० दानधम पव
िवहगा मदुा युाः ानृनदं ह ।िगिरपृषे ु रषे ुाहरो जनियाः ॥ ०१६ ॥
त दवेो िगिरतटे िदधातिुवभिूषत े ।पय इव िवाजपुिवो महामनाः ॥ ०१७ ॥
ाचमा रधरः िसहंचमरदः ।ालयोपवीती च लोिहतादभषूणः ॥ ०१८ ॥
हिरमजु टी भीमो भयकता सरुिषाम ।्अभयः सवभतूानां भानां वषृभजः ॥ ०१९ ॥
ा तमषृयः सव िशरोिभरवन गताः ।िवमुाः सव पापेः ाा िवगतकषाः ॥ ०२० ॥
त भतूपतःे ानं भीमपधरं बभौ ।अधृतरं चवै महोरगसमाकुलम ् ॥ ०२१ ॥
णनेवैाभववमतुं मधसुदून ।तदो वषृभा भीमपधरं बभौ ॥ ०२२ ॥
तमयालैसतुा भतूीगणसवंतृा ।हरतुारधरा समानतचािरणी ॥ ०२३ ॥
िबती कलशं रौं सव तीथ जलोवम ।्िगिरवािभः पुयािभः सव तोऽनगुता शभुा ॥ ०२४ ॥
पुवृािभवष ी गबै िवधैथा ।सवेी िहमवा हरपा मपुागमत ् ॥ ०२५ ॥
ततः यी पािणां नमा थ चादशना ।
अाय १२७ ६११
हरने े शभु े दवेी सहसा सा समावणृोत ् ॥ ०२६ ॥
सवंतृाां त ु नेाां तमोभतूमचतेनम ।्िनहमं िनव षारं तदः सहसाभवत ् ॥ ०२७ ॥
जन िवमनाः सव भयाससमितः ।िनमीिलते भतूपतौ नसयू इवाभवत ् ॥ ०२८ ॥
ततो िवितिमरो लोकः णने समपत ।ाला च महती दीा ललाटा िनःसतृा ॥ ०२९ ॥
ततृीयं चा सभंतूं नेमािदसिंनभम ।्यगुासशं दीं यनेासौ मिथतो िगिरः ॥ ०३० ॥
ततो िगिरसतुा ा दीािसशेणम ।्हरं ण िशरसा ददशा यतलोचना ॥ ०३१ ॥
दमान े वन े तिशालसरलुमे ।सचनवन े रे िदौषिधिवदीिपत े ॥ ०३२ ॥
मगृयथूुैतभैतहैरपा मपुागतःै ।शरणं चािविदः सलं बभौ ॥ ०३३ ॥
ततो नभःशृालो िवुोलािच लः ।ादशािदसशो यगुााििरवापरः ॥ ०३४ ॥
णने तने दधः स िहमवानभवगः ।सधातिुशखराभोगो दीनदधवनौषिधः ॥ ०३५ ॥
तं ा मिथतं शलंै शलैराजसतुा ततः ।भगवं पा सा सािलहा िता ॥ ०३६ ॥
६१२ दानधम पव
उमां शव दा ा ीभावागतमाद वाम ।्िपतदुमिन ीापयतो िगिरम ् ॥ ०३७ ॥
ततोऽभवनुः सवः कृितः सदुशनः ।िवहगवै पिुतवनुमः ॥ ०३८ ॥
कृितं िगिरं ा ीता दवेी महेरम ।्उवाच सवभतूानां पितं पितमिनिता ॥ ०३९ ॥
भगववभतूशे शलूपाण े महात ।सशंयो मे महाातं मे ाातमुहिस ॥ ०४० ॥
िकमथ त े ललाटे व ै ततृीयं नेमिुतम ।्िकमथ च िगिरद धः सपिगणकाननः ॥ ०४१ ॥
िकमथ च पनुदव कृितः णाृतः ।तथवै ुमसछंः कृतोऽयं त े महेर ॥ ०४२ ॥
महेर उवाच ॥
ने े म े सवंतृ े दिेव या बाादिनिते ।नालोकतो लोकः णने समपत ॥ ०४३ ॥
नािदे तथा लोके तमोभतू े नगाजे ।ततृीयं लोचनं दीं सृ ं त े रता जाः ॥ ०४४ ॥
त चाो महजेो यनेायं मिथतो िगिरः ।ियाथ च मे दिेव कृितः णाृतः ॥ ०४५ ॥
उमोवाच ॥
अाय १२८ ६१३
भगवेन ते वं चवियदशनम ।्पवू तथवै ीकामुरं पिमं तथा ॥ ०४६ ॥
दिणं च मखुं रौं केनो किपला जटाः ।केन कठ ते नीलो बिहबहिनभः कृतः ॥ ०४७ ॥
हे चतैिनाकं त े सततं केन ितित ।जिटलो चारी च िकमथ मिस िनदा ॥ ०४८ ॥
एतं म े सशंयं सव वद भतूपतऽेनघ ।सधमचािरणी चाहं भा चिेत वषृज ॥ ०४९ ॥
एवमुः स भगवालैपुा िपनाकधकृ ् ।ता वृा च बुा च ीितमानभवभःु ॥ ०५० ॥
ततामवीवेः सभुग े यूतािमित ।हतेिुभयम मतैािन पािण िचरानन े ॥ ०५१ ॥
अाय १२८महेर उवाच ॥
ितलोमा नाम परुा णा योिषमा ।ितलं ितलं समृु रानां िनिम ता शभुा ॥ ००१ ॥
सागत मां दिेव पणेाितमा भिुव ।
६१४ दानधम पव
दिणं लोभयी मां शभु े िचरानना ॥ ००२ ॥
यतो यतः सा सदुती मामपुाधावदिके ।तततो मखुं चा मम दिेव िविनग तम ् ॥ ००३ ॥
तां िदरुहं योगातमुू ित मागतः ।चतमु ुख सवंृो दश योगमानः ॥ ००४ ॥
पवूण वदननेाहिममनशुाि ह ।उरणे या साध रमाहमिनिते ॥ ००५ ॥
पिमं म े मखुं सौं सव ािणसखुावहम ।्दिणं भीमसाशं रौं सहंरित जाः ॥ ००६ ॥
जिटलो चारी च लोकानां िहतकाया ।दवेकाया थ िसथ िपनाकं मे करे ितम ् ॥ ००७ ॥
इणे च परुा वं िं ीकािणा मम ।दा कठं त ु तातं तने ीकठता मम ॥ ००८ ॥
उमोवाच ॥
वाहनषे ु भतूषे ु ीमषे ुसु त े ।कथं गोवषृभो दवे वाहनमपुागतः ॥ ००९ ॥
महेर उवाच ॥
सरुभ ससजृ े ामतृधने ुं पयोमचुम ।्सा सृा बधा जाता रमाणा पयोऽमतृम ् ॥ ०१० ॥
ता वमखुोृः फेनो मामागतः ।
अाय १२८ ६१५
ततो दधा मया गावो नानावण मागताः ॥ ०११ ॥
ततोऽहं लोकगुणा शमं नीतोऽथ विेदना ।वषृ ं चमें जाथ म े ददौ वाहनमवे च ॥ ०१२ ॥
उमोवाच ॥
िनवासा बपाे िवपगणुािताः ।तां सं भगवशान े रमस े कथम ् ॥ ०१३ ॥
केशािकिलले भीमे कपालघटसले ।गृगोमायकुिलले िचतािशतसले ॥ ०१४ ॥
अशचुौ मासंकिलले वसाशोिणतकदम े ।िविनकीणा िमषचये िशवानादिवनािदत े ॥ ०१५ ॥
महेर उवाच ॥
मेाषेी मह कृां िवचरािम िनशाहम ।्न च मेतरं िकिशानािदह िवते ॥ ०१६ ॥
तने मे सव वासानां मशान े रमत े मनः ।ोधशाखासछं े िनभ ुिवभिूषत े ॥ ०१७ ॥
त चवै रमे मे भतूसघंाः शभुानन े ।न च भतूगणदैिव िवनाहं वमुुहे ॥ ०१८ ॥
एष वासो िह मे मेः गय मतो िह मे ।पुयः परमकवै मेकामैपाते ॥ ०१९ ॥
उमोवाच ॥
६१६ दानधम पव
भगववभतूशे सव धम भतृां वर ।िपनाकपाणे वरद सशंयो मे महानयम ् ॥ ०२० ॥
अयं मिुनगणः सवपप इित भो ।तपोषेकरो लोके मते िविवधाकृितः ॥ ०२१ ॥
अ चवैिष सघं मम च ियकाया ।एतं ममहे सदंहंे वुमहिरंदम ॥ ०२२ ॥
धमः िकंलणः ोः कथं वाचिरत ुं नरःै ।शो धम मिविध म वद मे भो ॥ ०२३ ॥
नारद उवाच ॥
ततो मिुनगणः सवां दवे पजूयत ।्वाििूषताथा िभः वैाथ िवदां वर ॥ ०२४ ॥
महेर उवाच ॥
अिहंसा सवचनं सव भतूानकुनम ।्शमो दान ं यथाशि गाहो धम उमः ॥ ०२५ ॥
परदारेसो ासीपिररणम ।्अदादानिवरमो मधमुासं वज नम ् ॥ ०२६ ॥
एष पिवधो धम बशाखः सखुोदयः ।दिेहिभध म परमःै कत ो धम सयः ॥ ०२७ ॥
उमोवाच ॥
अाय १२८ ६१७
भगवशंयं पृं म े ाातमुहिस ।चातवु य यो धम ः े े वण गणुावहः ॥ ०२८ ॥
ाणे कीशो धम ः िय े कीशो भवते ।्वैय े िकंलणो धम ः शेू िकंलणो भवते ् ॥ ०२९ ॥
महेर उवाच ॥
ायते महाभाग े सशंयः समदुीिरतः ।भिूमदवेा महाभागाः सदा लोके िजातयः ॥ ०३० ॥
उपवासः सदा धम ाण न सशंयः ।स िह धमा थ मुो भयूाय कते ॥ ०३१ ॥
त धमिया दिेव तचया च ायतः ।तथोपनयनं चवै िजायवैोपपते ॥ ०३२ ॥
गुदवैतपजूाथ ाायासनाकः ।दिेहिभध म परमैत ो धम सभंवः ॥ ०३३ ॥
उमोवाच ॥
भगवशंयो मऽे तं म े ाातमुहिस ।चातवु य धम िह नपैुयने कीत य ॥ ०३४ ॥
महेर उवाच ॥
रहवणं धम वदेतिनषवेणम ।्तचया परो धम गुपादसादनम ् ॥ ०३५ ॥
भैचया परो धम धम िनोपवािसता ।
६१८ दानधम पव
िनााियता धम चया मथा ॥ ०३६ ॥
गुणा नुातः समावतत व ै िजः ।िवतेानरं भाया मनुपां यथािविध ॥ ०३७ ॥
शूावज न ं धम था सथसवेनम ।्धम िनोपवािसं चय तथवै च ॥ ०३८ ॥
आिहतािरधीयानो जुानः सयंतिेयः ।िवघसाशी यताहारो गहृः सवािुचः ॥ ०३९ ॥
अितिथतता धम धम तेािधारणम ।्इी पशबुां िविधपवू समाचरते ् ॥ ०४० ॥
य परमो धम थािहंसा च दिेहष ु ।अपवू भोजनं धम िवघसािशमवे च ॥ ०४१ ॥
भेु पिरजन े पाोजनं धम उते ।ाण गहृ ोिय िवशषेतः ॥ ०४२ ॥
दपंोः समशीलं धम गहृमिेधनाम ।्गृाणां चवै दवेानां िनं पुबिलिया ॥ ०४३ ॥
िनोपलेपनं धम था िनोपवािसता ।ससुमंृोपिल े च साधमूोमे गहृे ॥ ०४४ ॥
एष िजजन े धम गाहो लोकधारणः ।िजातीनां सतां िनं सदवैषै वत त े ॥ ०४५ ॥
युगतो दिेव या धम उदीिरतः ।तमहं त े वािम तं म े ण ु समािहता ॥ ०४६ ॥
अाय १२८ ६१९
ियतृो धम ः जापालनमािदतः ।िनिदफलभोा िह राजा धमण युते ॥ ०४७ ॥
जाः पालयते यो िह धमण मनजुािधपः ।त धमा िज ता लोकाः जापालनसिताः ॥ ०४८ ॥
त राः परो धम दमः ााय एव च ।अिहोपिरो दानायनमवे च ॥ ०४९ ॥
योपवीतधारणं यो धम ियाथा ।भृानां भरणं धम ः कृत े कम यमोघता ॥ ०५० ॥
सदडे िितध म धम वदेतिुयाः ।वहारिितध म ः सवारितथा ॥ ०५१ ॥
आतहदो राजा े चहे महीयत े ।गोाणाथ िवाः सामे िनधनं गतः ॥ ०५२ ॥
अमधेिजता.ोकााोित ििदवालये ॥ ०५२ ॥
वैय सततं धम ः पाशपुां कृिषथा ।अिहोपिरो दानायनमवे च ॥ ०५३ ॥
वािणं सथानमाितं शमो दमः ।िवाणां ागतं ागो वैयधम ः सनातनः ॥ ०५४ ॥
ितलाासांवै न िवीणीत व ै िचत ।्विणथमपुासीनो वैयः सथमाितः ॥ ०५५ ॥
सवा ितं िवग यथाशि यथाहतः ।
६२० दानधम पव
शूधम ः परो िनं शुषूा च िजाितष ु ॥ ०५६ ॥
स शूः सिंशततपाः ससधंो िजतिेयः ।शुषूितिथं ां तपः सिनतु े महत ् ॥ ०५७ ॥
िहंसः शभुाचारो दवेतािजपजूकः ।शूो धम फलिैरःै संयुते बिुमान ् ॥ ०५८ ॥
एते सव माातं चातवु य शोभन े ।एकैकहे सभुग े िकमोतिुमिस ॥ ०५९ ॥
अाय १२९उमोवाच ॥
उाया पथृधमा ातवु य िहताः शभुाः ।सव ापी त ु यो धम भगवंं वीिह मे ॥ ००१ ॥
महेर उवाच ॥
ाणा लोकसारणे सृा धाा गणुािथ ना ।लोकांारियत ुं कृाष ु िितदवेताः ॥ ००२ ॥
तषेािममं वािम धम कम फलोदयम ।्ाणषे ु िह यो धम ः स धम ः परमो मतः ॥ ००३ ॥
इमे त ु लोकधमा थ यः सृाः यभंवुा ।
अाय १२९ ६२१
पिृथाः सज न े िनं सृाानिप मे ण ु ॥ ००४ ॥
वदेोः परमो धम ः िृतशागतोऽपरः ।िशाचीण ः परः ोयो धमा ः सनातनाः ॥ ००५ ॥
िैवो ाणो िवा चायनजीवनः ।िकमा िपिराो मै एष तृो िजः ॥ ००६ ॥
षिडमािन त ु कमा िण ोवाच भवुनेरः ।वृथ ाणानां व ै ण ु तािन समािहता ॥ ००७ ॥
यजनं याजनं चवै तथा दानितहौ ।अापनमधीतं च षमा धम भािजः ॥ ००८ ॥
िनाायता धम धम यः सनातनः ।दान ं शते चा यथाशि यथािविध ॥ ००९ ॥
अयं त ु परमो धम ः वृः सु िनशः ।गहृता िवशुानां धम िनचयो महान ् ॥ ०१० ॥
पयिवशुाा सवागनसयूकः ।दाता ाणसता ससुमंृिनवशेनः ॥ ०११ ॥
अमानी च सदािजः िधवाणीदथा ।अितागतरितः शषेाकृतभोजनः ॥ ०१२ ॥
पाम यथाायमासनं शयनं तथा ।दीपं ितयं चािप यो ददाित स धािम कः ॥ ०१३ ॥
ाताय चाच भोजननेोपम च ।सृानुजे त धमः सनातनः ॥ ०१४ ॥
६२२ दानधम पव
सवा ितं िवग यथाशि िदवािनशम ।्शूधम ः समाातिवण पिरचारणम ् ॥ ०१५ ॥
विृलणो धम गहृषे ु िवधीयते ।तमहं कीत ियािम सवभतूिहतं शभुम ् ॥ ०१६ ॥
दातमसकृा यमसकृथा ।पिुकम िवधान ं च कत ं भिूतिमता ॥ ०१७ ॥
धमणाथ ः समाहाय धम लं िधा धनम ।्कत ं धम परमं मानवने यतः ॥ ०१८ ॥
एकेनाशंने धमा थ त ो भिूतिमता ।एकेनाशंने कामाथ एकमशंं िववध यते ् ॥ ०१९ ॥
िनविृलणो धम मो इित तृः ।त विृं वािम ण ु म े दिेव ततः ॥ ०२० ॥
सवभतूदया धम न चकैामवािसता ।आशापाशिवमो शते मोकािणाम ् ॥ ०२१ ॥
न कुां नोदके सो न वासिस न चासन े ।न िदडे न शयन े नाौ न शरणालये ॥ ०२२ ॥
अागतिचो यनारायणः ।युो योगं ित सदा ितसंानमवे च ॥ ०२३ ॥
वृमलूशयो िनं शूागारिनवशेनः ।नदीपिुलनशायी च नदीतीररित यः ॥ ०२४ ॥
अाय १२९ ६२३
िवमुः सवसेष ुहेबषे ु च िजः ।आवेानो भावं समासाटित िजः ॥ ०२५ ॥
ाणभुतूो िनराहारो मोने कम णा ।पिरजित यो यु धमः सनातनः ॥ ०२६ ॥
न चकै िचरासो न चकैामगोचरः ।युो टित िनम ुो न चकैपिुलनशेयः ॥ ०२७ ॥
एष मोिवदां धम वदेोः सथः सताम ।्यो माग मनयुातीमं पदं त न िवते ॥ ०२८ ॥
चतिुव धा िभवे कुटीचरकृतोदकः ।हंसः परमहंस यो यः पा उमः ॥ ०२९ ॥
अतः परतरं नाि नाधरं न ितरोऽतः ।अःखमसखुं सौमजरामरमयम ् ॥ ०३० ॥
उमोवाच ॥
गाहो मोधम सनाचिरतया ।भािषतो म लोक माग ः येरो महान ् ॥ ०३१ ॥
ऋिषधम त ु धम ोतिुमानुमम ।्हृा भवित मे िनं तपोवनिनवािसष ु ॥ ०३२ ॥
आधमूोवो गो णीव तपोवनम ।्तं ा मे मनः ीतं महेर सदा भवते ् ॥ ०३३ ॥
एतं म े सशंयं दवे मिुनधम कृतं िवभो ।सव धमा थ त दवेदवे वद मे ॥ ०३४ ॥
६२४ दानधम पव
िनिखलेन मया पृं महादवे यथातथम ् ॥ ०३४ ॥
महेर उवाच ॥
ह तऽेहं वािम मिुनधम मनुमम ।्यं कृा मनुयो याि िसिं तपसा शभु े ॥ ०३५ ॥
फेनपानामषृीणां यो धम धम िवदां सदा ।तं म े ण ु महाभाग े धम े धम मािदतः ॥ ०३६ ॥
उि सततं तिां फेनोरं शभुम ।्अमतृं णा पीतं मधरंु सतृं िदिव ॥ ०३७ ॥
एष तषेां िवशुानां फेनपानां तपोधन े ।धम चया कृतो माग वालिखगणे ण ु ॥ ०३८ ॥
वालिखापःिसा मनुयः सयू मडले ।उमुि धमाः शाकुन विृमािताः ॥ ०३९ ॥
मगृिनमकवसनाीरवलवाससः ।िनाः सथं ाा वालिखापोधनाः ॥ ०४० ॥
अुपव मााेेेष ुविताः ।तपरणमीहे तषेां धम फलं महत ् ॥ ०४१ ॥
ते सरुःै समतां याि सरुकाया थ िसये ।ोतयो िदशः सवा पसा दधिकिषाः ॥ ०४२ ॥
ये े शुमनसो दयाधम परायणाः ।सचराः पुयाः सोमलोकचरा ये ॥ ०४३ ॥
अाय १२९ ६२५
िपतलृोकसमीपा उि यथािविध ।संालामकुा दोखिलनथा ॥ ०४४ ॥
सोमपानां च दवेानामूपाणां तथवै च ।उि ये समीपाः भाविनयतिेयाः ॥ ०४५ ॥
तषेामिपिरः िपतदृवेाच न ं तथा ।यानां चािप पानां यजनं धम उते ॥ ०४६ ॥
एष चचरदैिव दवेलोकचरिैजःै ।ऋिषधम ः सदा चीण योऽमिप मे ण ु ॥ ०४७ ॥
सववेिष धमष ु जये आा िजतिेयः ।कामोधौ ततः पातेािवित मे मितः ॥ ०४८ ॥
अिहोपिरो धमरािसमासनम ।्सोमयानुान ं पमी यदिणा ॥ ०४९ ॥
िनं यिया धम ः िपतदृवेाच न े रितः ।सवा ितं च कत मनेोािज तने व ै ॥ ०५० ॥
िनविृपभोग गोरसानां च व ै रितः ।िडले शयनं योगः शाकपण िनषवेणम ् ॥ ०५१ ॥
फलमलूाशनं वायरुापः शवैलभणम ।्ऋषीणां िनयमा ते े यजै यिजतां गितम ् ॥ ०५२ ॥
िवधमू े मसुले ारे भुवन े ।अतीतपासारे काले िवगतभैके ॥ ०५३ ॥
६२६ दानधम पव
अितिथं कामाणो व ै शषेाकृतभोजनः ।सधमरितः ाो मिुनधमण युते ॥ ०५४ ॥
न ी न च मानी यो न मो न िवितः ।िमािमसमो मैो यः स धमिवमः ॥ ०५५ ॥
अाय १३०उमोवाच ॥
दशेषे ु रमणीयषे ु िगरीणां िनझ रषे ु च ।वीनां च कुषे ु पव तोपवनषे ु च ॥ ००१ ॥
दशेषे ु च िविचषे ु फलवु समािहताः ।मलूवु च दशेषे ु वसि िनयतताः ॥ ००२ ॥
तषेामिप िविधं पुयं ोतिुमािम शर ।वानषे ु दवेशे शरीरोपजीिवष ु ॥ ००३ ॥
महेर उवाच ॥
वानषे ु यो धम ं म े ण ु समािहता ।ुा चकैमना दिेव धम बिुपरा भव ॥ ००४ ॥
सिंसिैन यतःै सिवनवासमपुागतःै ।वानिैरदं कम कत ं ण ु याशम ् ॥ ००५ ॥
अाय १३० ६२७
िकालमिभषकेाथ ः िपतदृवेाच न ं िया ।अिहोपिर इिहोमिविधथा ॥ ००६ ॥
नीवारहणं चवै फलमलूिनषवेणम ।्इदुरैडतलैानां हेाथ च िनषवेणम ् ॥ ००७ ॥
योगचया कृतःै िसःै कामोधिववज नम ।्वीरशामपुासिवरानोपसिेविभः ॥ ००८ ॥
यैुयगवहःै सिे पतपैथा ।मडूकयोगिनयतयै थाायिनषिेविभः ॥ ००९ ॥
वीरासनगतिैन ं िडले शयनैथा ।शीतयोगोऽियोग चत ो धम बिुिभः ॥ ०१० ॥
अवैा यभुै शवैालोरभोजनःै ।अमकुैथा दाःै संालैथापरःै ॥ ०११ ॥
चीरवलसवंीतमैृ गचम िनवािसिभः ।काया याा यथाकालं यथाधम यथािविध ॥ ०१२ ॥
वनिनवै नचरवै नपवै नगोचरःै ।वनं गुिमवासा वं वनजीिविभः ॥ ०१३ ॥
तषेां होमिया धम ः पयिनषवेणम ।्नागपमय वदेोानपुालनम ् ॥ ०१४ ॥
अमीयपरता चातमुा िनषवेणम ।्पौण माां त ु यो यो िनयथवै च ॥ ०१५ ॥
िवमुा दारसयंोगिैव मुाः सव सरःै ।
६२८ दानधम पव
िवमुाः सव पापै चरि मनुयो वन े ॥ ०१६ ॥
ुाडपरमा िनं तेािशरणाः सदा ।सः सथिना ये त े याि परमां गितम ् ॥ ०१७ ॥
लोकं महापुयं सोमलोकं च शातम ।्गि मनुयः िसा ऋिषधमपायात ् ॥ ०१८ ॥
एष धम मया दिेव वानाितः शभुः ।िवरणेाथ सपंो यथालूमदुातः ॥ ०१९ ॥
उमोवाच ॥
भगववेदवेशे सव भतूनमृत ।यो धम मिुनसघं िसिवादषे ु तं वद ॥ ०२० ॥
िसिवादषे ु सिंसाथा वनिनवािसनः ।िैरणो दारसयंुाषेां धम ः कथं तृः ॥ ०२१ ॥
महेर उवाच ॥
िैरणापसा दिेव सव दारिवहािरणः ।तषेां मौं कषाय वासराि कारणम ् ॥ ०२२ ॥
िकालमिभषके हों िृषकृतं महत ।्समािधः सथानं यथोिदतिनषवेणम ् ॥ ०२३ ॥
ये च त े पवू किथता धमा वनिनवािसनाम ।्यिद सवेि धमाानावुि तपःफलम ् ॥ ०२४ ॥
ये च दपंितधमा णः दारिनयतिेयाः ।
अाय १३० ६२९
चरि िविधं ततकुालािभगािमनः ॥ ०२५ ॥
तषेामिृषकृतो धम धिम णामपुपते ।न कामकाराामोऽः ससंेो धम दिश िभः ॥ ०२६ ॥
सवभतूषे ु यः सददाभयदिणाम ।्िहंसारोषिवमुाा स व ै धमण युते ॥ ०२७ ॥
सवभतूानकुी यः सव भतूाज वतः ।सवभतूाभतू स व ै धमण युते ॥ ०२८ ॥
सववदेषे ु वा ान ं सव भतूषे ु चाज वम ।्उभ े एत े समेातामाज वं वा िविशते ॥ ०२९ ॥
आजवं धम इारधम िज उते ।आजवनेहे सयंुो नरो धमण युते ॥ ०३० ॥
आजवो भवुन े िनं वसमरसिंनधौ ।तादाज विनः ा इेममानः ॥ ०३१ ॥
ाो दाो िजतोधो धम भतूोऽिविहंसकः ।धम रतमना िनं नरो धमण युते ॥ ०३२ ॥
पतेतो धमा ा शा सथमाितः ।चािरपरमो बुो भयूाय कते ॥ ०३३ ॥
उमोवाच ॥
आमािभरता दवे तापसा य े तपोधनाः ।दीिमः कया चवै चय याथ भवि ते ॥ ०३४ ॥
६३० दानधम पव
राजानो राजपुा िनध ना वा महाधनाः ।कम णा केन भगवावुि महाफलम ् ॥ ०३५ ॥
िनंानमपुाग िदचनिषताः ।केन वा कम णा दवे भवि वनगोचराः ॥ ०३६ ॥
एतं म े सशंयं दवे तपया गतं शभुम ।्शसं सव मशषेणे िपरुनाशन ॥ ०३७ ॥
महेर उवाच ॥
उपवासतदैा ा अिहंाः सवािदनः ।सिंसाः े गवः सह मोदनामयाः ॥ ०३८ ॥
मडूकयोगशयनो यथाानं यथािविध ।दीां चरित धमा ा स नागःै सह मोदत े ॥ ०३९ ॥
शं मगृमखुोृं यो मगृःै सह सवेत े ।दीितो व ै मदुा युः स गमरावतीम ् ॥ ०४० ॥
शवैालं शीण पण वा ततो यो िनषवेत े ।शीतयोगवहो िनं स गेरमां गितम ् ॥ ०४१ ॥
वायभुोऽभुो वा फलमलूाशनोऽिप वा ।येैय माधाय मोदतऽेरसां गणःै ॥ ०४२ ॥
अियोगवहो ीे िविधने कम णा ।चीा ादश वषा िण राजा भवित पािथ वः ॥ ०४३ ॥
आहारिनयमं कृा मिुना दशवािष कम ।्मं ससंा यने राजा भवित पािथ वः ॥ ०४४ ॥
अाय १३० ६३१
िडले शुमाकाशं पिरगृ समतः ।िवय च मदुा युो दीां ादशवािष कीम ् ॥ ०४५ ॥
िडल फलााया नािन शयनािन च ।गहृािण च महाहा िण चशुािण भािमिन ॥ ०४६ ॥
आानमपुजीवो िनयतो िनयताशनः ।दहंे वानशन ेा स ग समपुातु े ॥ ०४७ ॥
आानमपुजीवो दीां ादशवािष कीम ।्ा महाण व े दहंे वाणं लोकमतु े ॥ ०४८ ॥
आानमपुजीवो दीां ादशवािष कीम ।्अमना चरणौ िभा गुकेष ु स मोदत े ॥ ०४९ ॥
साधियानाानं िनो िनिरहः ।चीा ादश वषा िण दीामकेां मनोगताम ् ॥ ०५० ॥
गलोकमवाोित दवेै सह मोदत े ॥ ०५० ॥
आानमपुजीवो दीां ादशवािष कीम ।्ाौ दहेमुृ विलोके महीयत े ॥ ०५१ ॥
यु दिेव यथाायं दीितो िनयतो िजः ।आाानमाधाय िनो िनिरहः ॥ ०५२ ॥
चीा ादश वषा िण दीामकेां मनोगताम ।्अरणीसिहतं े बा गनावतृः ॥ ०५३ ॥
वीराानमना िनं वीरासनरतथा ।
६३२ दानधम पव
वीरायी च सततं स वीरगितमायुात ् ॥ ०५४ ॥
स शलोकगो िनं सव कामपरुृतः ।िदपुसमाकीण िदचनभिूषतः ॥ ०५५ ॥
सखुं वसित धमा ा िदिव दवेगणःै सह ॥ ०५५ ॥
वीरलोकगतो वीरो वीरयोगवहः सदा ।सः सवमुृ दीितो िनयतः शिुचः ॥ ०५६ ॥
वीराानं पे लोकाः सनातनाः ॥ ०५६ ॥
कामगने िवमानने स व ै चरित तः ।शलोकगतः ीमाोदत े च िनरामयः ॥ ०५७ ॥
अाय १३१उमोवाच ॥
भगवगने पूो दशनपातन ।दतहुर सशंयो मे महानयम ् ॥ ००१ ॥
चातवु य भगवता पवू सृ ं यभंवुा ।केन कमिवपाकेन वैयो गित शूताम ् ॥ ००२ ॥
वैयो वा ियः केन िजो वा ियो भवते ।्ितलोमः कथं दवे शो धम िनषिेवतमु ् ॥ ००३ ॥
अाय १३१ ६३३
केन वा कम णा िवः शूयोनौ जायते ।ियः शूतामिेत केन वा कम णा िवभो ॥ ००४ ॥
एतं म े सशंयं दवे वद भतूपतऽेनघ ।यो वणा ः कृहे कथं ायमायुःु ॥ ००५ ॥
महेर उवाच ॥
ायं दिेव ापं िनसगा ाणः शभु े ।ियो वैयशूौ वा िनसगा िदित मे मितः ॥ ००६ ॥
कमणा ृतनेहे ानायित व ै िजः ।ें वण मनुा ताते व ै िजः ॥ ००७ ॥
ितो ाणधमण ायमपुजीवित ।ियो वाथ वैयो वा भयूाय गित ॥ ००८ ॥
यु िवमुृ ां धम िनषवेत े ।ाया पिरः योनौ जायते ॥ ००९ ॥
वैयकम च यो िवो लोभमोहपायः ।ायं लभं ा करोमितः सदा ॥ ०१० ॥
स िजो वैयतामिेत वैयो वा शूतािमयात ।्धमा तुो िवतः शूमातु े ॥ ०११ ॥
तासौ िनरयं ाो वण ो बिहृतः ।लोकपिरः शूः समपुजायते ॥ ०१२ ॥
ियो वा महाभाग े वैयो वा धम चािरिण ।ािन कमा यपाहाय शूकमा िण सवेत े ॥ ०१३ ॥
६३४ दानधम पव
ाना पिरो वण सरतां गतः ।ाणः ियो वैयः शूं याित ताशः ॥ ०१४ ॥
युशुः धमण ानिवानवािुचः ।धम ो धम िनरतः स धमफलमतु े ॥ ०१५ ॥
इदं चवैापरं दिेव णा समदुीिरतम ।्अां निैकं सिध म कामिैन षेत े ॥ ०१६ ॥
उां गिहतं दिेव गणां ासतूकम ।्घुां नवै भों शूां नवै किहिचत ् ॥ ०१७ ॥
शूां गिहतं दिेव दवेदवेमै हािभः ।िपतामहमखुोृं माणिमित मे मितः ॥ ०१८ ॥
शूानेावशषेणे जठरे यो ियते व ै ।आिहतािथा या स शूगितभावते ् ॥ ०१९ ॥
तने शूाशषेणे ानादपाकृतः ।ाणः शूतामिेत नाि त िवचारणा ॥ ०२० ॥
यानेावशषेणे जठरे यो ियते व ै ।तां तां योिन ं जिेो यामपुजीवित ॥ ०२१ ॥
ाणं शभुं ा लभं योऽवमते ।अभोाािन चााित स िजातते व ै ॥ ०२२ ॥
सरुापो हा ुौरो भतोऽशिुचः ।ाायविज तः पापो ो नकृैितकः शठः ॥ ०२३ ॥
अाय १३१ ६३५
अती वषृलीभता कुडाशी सोमिवयी ।िनहीनसवेी िवो िह पतित योिनतः ॥ ०२४ ॥
गुती गुषेी गुकुारित यः ।िािप पतित ाणो योिनतः ॥ ०२५ ॥
एिभुकम िभदिव शभुरैाचिरतैथा ।शूो ाणतां गेैयः ियतां जते ् ॥ ०२६ ॥
शूकमा िण सवा िण यथाायं यथािविध ।शुषूां पिरचया च ेे वण यतः ॥ ०२७ ॥
कुया दिवमनाः शूः सततं सथे ितः ॥ ०२७ ॥
दवैतिजसता सवा ितकृततः ।ऋतकुालािभगामी च िनयतो िनयताशनः ॥ ०२८ ॥
चौौजनाषेी शषेाकृतभोजनः ।वथृामासंाभुानः शूो वैयमृित ॥ ०२९ ॥
ऋतवागनहंवादी िनः शमकोिवदः ।यजते िनयै ाायपरमः शिुचः ॥ ०३० ॥
दाो ाणसता सव वण बभुषूकः ।गहृतमाितिकालकृतभोजनः ॥ ०३१ ॥
शषेाशी िविजताहारो िनामो िनरहंवदः ।अिहोमपुासं जुान यथािविध ॥ ०३२ ॥
सवा ितमपुाितषेाकृतभोजनः ।तेािमिविहतो वैयो भवित व ै यिद ॥ ०३३ ॥
६३६ दानधम पव
स वैयः ियकुले शचुौ महित जायत े ॥ ०३३ ॥
स वैयः ियो जातो जभिृत सृंतः ।उपनीतो तपरो िजो भवित सृतः ॥ ०३४ ॥
ददाित यजते यःै सृंतरैादिणःै ।अधीत े ग मिंतेािशरणः सदा ॥ ०३५ ॥
आतहदो िनं जा धमण पालयन ।्सः सािन कुत े िनं यः सखुदशनः ॥ ०३६ ॥
धमदडो न िनद डो धम काया नशुासकः ।यितः काय करणे षागकृतलणः ॥ ०३७ ॥
ाधमा सवेते नेाथ कोिवदः ।ऋतकुाले त ु धमा ा प सवेते िनदा ॥ ०३८ ॥
सवपवासी िनयतः ाायपरमः शिुचः ।बिहािरत े िनं शयानोऽिगहृे सदा ॥ ०३९ ॥
सवा ितं िवग कुवा णः समुनाः सदा ।शूाणां चाकामानां िनं िसिमित वुन ् ॥ ०४० ॥
ाथा ा यिद वा कामा िकिपलयते ।्िपतदृवेाितिथकृत े साधनं कुत े च यः ॥ ०४१ ॥
वेमिन यथाायमपुाे भैमवे च ।िकालमिहों च जुानो व ै यथािविध ॥ ०४२ ॥
गोाणिहताथा य रणे चािभमखुो हतः ।
अाय १३१ ६३७
तेािमपतूं वा समािवय िजो भवते ् ॥ ०४३ ॥
ानिवानसपंः सृंतो वदेपारगः ।िवो भवित धमा ा ियः ने कमणा ॥ ०४४ ॥
एतःै कम फलदैिव नूजाितकुलोवः ।शूोऽागमसपंो िजो भवित सृंतः ॥ ०४५ ॥
ाणो वासृः सवसरभोजनः ।ायं पुयमुृ शूो भवित ताशः ॥ ०४६ ॥
कमिभः शिुचिभदिव शुाा िविजतिेयः ।शूोऽिप िजवे इित ावीयम ् ॥ ०४७ ॥
भावकम च शभुं य शेूऽिप ितित ।िवशुः स िजाितव िवये इित मे मितः ॥ ०४८ ॥
न योिनना िप संारो न तुं न च सनंितः ।कारणािन िज वृमवे त ु कारणम ् ॥ ०४९ ॥
सवऽयं ाणो लोके वृने त ु िवधीयत े ।वृ े ित सुोिण ाणं िनगित ॥ ०५० ॥
ाः भावः कािण समः सव मे मितः ।िनग ुणं िनम लं य ितित स िजः ॥ ०५१ ॥
एते योिनफला दिेव ानभागिनदशकाः ।यं च वरदनेोा णा सजृता जाः ॥ ०५२ ॥
ाणो िह महें लोके चरित पादवत ।्य बीजं वपित सा कृिषः पारलौिककी ॥ ०५३ ॥
६३८ दानधम पव
िमतािशना सदा भां सथालिना सदा ।ामाग मित वित तं बभुषूता ॥ ०५४ ॥
सिंहतााियना भां गहृे व ै गहृमिेधना ।िनं ााययेुन दानायनजीिवना ॥ ०५५ ॥
एवभंतूो िह यो िवः सततं सथे ितः ।आिहतािरधीयानो भयूाय कते ॥ ०५६ ॥
ायमवे संा रितं यतािभः ।योिनितहादानःै कम िभ शिुचिते ॥ ०५७ ॥
एते सव माातं यथा शूो भविेजः ।ाणो वा तुो धमा था शूमातु े ॥ ०५८ ॥
अाय १३२उमोवाच ॥
भगववभतूशे सरुासरुनमृत ।धमा धम नणृां दवे िूह मे सशंयं िवभो ॥ ००१ ॥
कमणा मनसा वाचा ििवधं िह नरः सदा ।बते बनःै पाशमै ुतऽेथ वा पनुः ॥ ००२ ॥
केन शीलेन वा दवे कम णा कीशने वा ।समाचारगै ुणवैा ःै ग याीह मानवाः ॥ ००३ ॥
अाय १३२ ६३९
महेर उवाच ॥
दिेव धमा थ ते सिने दमे रत े ।सव ािणिहतः ः यूतां बिुवध नः ॥ ००४ ॥
सधमरताः सः सविलािवविज ताः ।नाधमण न धमण बे िछसशंयाः ॥ ००५ ॥
लयोिताः सवाः समदिश नः ।वीतरागा िवमुे पुषाः सव बनःै ॥ ००६ ॥
कमणा मनसा वाचा य े न िहंसि िकन ।ये न सि कििंे त े न कम िभः ॥ ००७ ॥
ाणाितपातािरताः शीलवो दयािताः ।तुेिया दाा मुे कम बनःै ॥ ००८ ॥
सवभतूदयावो िवााः सव जषु ु ।िहंसासमाचाराे नराः ग गािमनः ॥ ००९ ॥
परे िनम मा िनं परदारिववज काः ।धम लाथ भोारे नराः ग गािमनः ॥ ०१० ॥
मातवृसवृवै िनं िहतवृ ये ।परदारषे ु वत े त े नराः ग गािमनः ॥ ०११ ॥
ैािवृाः सततं सतंुाः धनने च ।भायापुजीवि ते नराः ग गािमनः ॥ ०१२ ॥
दारिनरता य े च ऋतकुालािभगािमनः ।
६४० दानधम पव
अासखुभोगा ते नराः ग गािमनः ॥ ०१३ ॥
परदारषे ु य े िनं चािरावतृलोचनाः ।यतिेयाः शीलपराे नराः ग गािमनः ॥ ०१४ ॥
एष दवेकृतो माग ः सिेवतः सदा नरःै ।अकषायकृतवै माग ः सेः सदा बधुःै ॥ ०१५ ॥
दानधम तपोयुः शीलशौचदयाकः ।वृथ धम हतेोवा सिेवतः सदा नरःै ॥ ०१६ ॥
गवासमभीिन सेत उरः ॥ ०१६ ॥
उमोवाच ॥
वाचाथ बते यने मुतऽेथ वा पनुः ।तािन कमा िण मे दवे वद भतूपतऽेनघ ॥ ०१७ ॥
महेर उवाच ॥
आहतेोः पराथ वा नम हाायाथा ।य े मषृा न वदीह त े नराः ग गािमनः ॥ ०१८ ॥
वृथ धम हतेोवा कामकाराथवै च ।अनतृं य े न भाषे त े नराः ग गािमनः ॥ ०१९ ॥
ां वाण िनराबाधां मधरुां पापविज ताम ।्ागतनेािभभाषे त े नराः ग गािमनः ॥ ०२० ॥
कटुकां य े न भाषे पषां िनुरां िगरम ।्अपशैुरताः से नराः ग गािमनः ॥ ०२१ ॥
अाय १३२ ६४१
िपशनुां य े न भाषे िमभदेकर िगरम ।्ऋतां मै भाषे त े नराः ग गािमनः ॥ ०२२ ॥
वज यि सदा सूं परोहं च मानवाः ।सव भतूसमा दााे नराः ग गािमनः ॥ ०२३ ॥
शठलापािरता िवपिरवज काः ।सौलािपनो िनं त े नराः ग गािमनः ॥ ०२४ ॥
न कोपााहरे य े वाचं दयदारणीम ।्सां वदि ुािप त े नराः ग गािमनः ॥ ०२५ ॥
एष वाणीकृतो दिेव धम ः सेः सदा नरःै ।शभुः सगणुो िनं वज नीया मषृा बधुःै ॥ ०२६ ॥
उमोवाच ॥
मनसा बते यने कम णा पुषः सदा ।ते िूह महाभाग दवेदवे िपनाकधकृ ् ॥ ०२७ ॥
महेर उवाच ॥
मानसनेहे धमण सयंुाः पुषाः सदा ।ग गि कािण ते कीत यतः ण ु ॥ ०२८ ॥
णीतने मनसा णीततराकृितः ।बते मानवो यने ण ु चाभानन े ॥ ०२९ ॥
अरये िवजन ें परं वी ये नराः ।मनसािप न िहंसि ते नराः ग गािमनः ॥ ०३० ॥
६४२ दानधम पव
ाम े गहृे वा यं पारं िवजन े ितम ।्नािभनि वै िनं त े नराः ग गािमनः ॥ ०३१ ॥
तथवै परदाराे कामवृाहोगतान ।्मनसािप न िहंसि ते नराः ग गािमनः ॥ ०३२ ॥
श ुं िमं च य े िनं तुने मनसा नराः ।भजि मैाः स ते नराः ग गािमनः ॥ ०३३ ॥
तुवो दयावः शचुयः ससराः ।रैथः पिरसतंुाे नराः ग गािमनः ॥ ०३४ ॥
अवरैा य े नायासा मैिचपराः सदा ।सव भतूदयावे नराः ग गािमनः ॥ ०३५ ॥
ावो दयावोाोजनियाः ।धमा धम िवदो िनं त े नराः ग गािमनः ॥ ०३६ ॥
शभुानामशभुानां च कम णां फलसये ।िवपाका ये दिेव त े नराः ग गािमनः ॥ ०३७ ॥
ायोपतेा गणुोपतेा दवेिजपराः सदा ।समतां समनुााे नराः ग गािमनः ॥ ०३८ ॥
शभुःै कम फलदैिव मयतै े पिरकीित ताः ।ग मागपगा भयूः िकमोतिुमिस ॥ ०३९ ॥
उमोवाच ॥
महाे सशंयः किा ित महेर ।
अाय १३२ ६४३
तां नपैणुनेा ममाात ुं महिस ॥ ०४० ॥
केनायलुभत े दीघ कम णा पुषः भो ।तपसा वािप दवेशे केनायलुभत े महत ् ॥ ०४१ ॥
ीणायःु केन भवित कमणा भिुव मानवः ।िवपाकं कम णां दवे वुमहिनित ॥ ०४२ ॥
अपरे च महाभोगा मभोगाथापरे ।अकुलीनाथा चाे कुलीना तथापरे ॥ ०४३ ॥
दशा ः केिचदाभाि नराः कामया इव ।ियदशा था चाे दशनादवे मानवाः ॥ ०४४ ॥
ाः केिचदाभाि केिचदाभाि पिडताः ।महााथवैाे ानिवानदिश नः ॥ ०४५ ॥
अाबाधाथा केिचहाबाधाथापरे ।ये पुषा दवे ते शिंसतमुहिस ॥ ०४६ ॥
महेर उवाच ॥
ह तऽेहं वािम दिेव कम फलोदयम ।्म लोके नराः सव यने ं भुत े फलम ् ॥ ०४७ ॥
ाणाितपाती यो रौो दडहोतथा ।िनमुतदड हि भतूगणारः ॥ ०४८ ॥
िनदयः सव भतूानां िनमुगेकारकः ।अिप कीटिपपीलानामशरयः सिुनघृ णः ॥ ०४९ ॥
६४४ दानधम पव
एवभंतूो नरो दिेव िनरयं ितपते ।िवपरीतु धमा ा पवानिभजायते ॥ ०५० ॥
िनरयं याित िहंसाा याित ग मिहंसकः ।यातनां िनरय े रौां स कृां लभते नरः ॥ ०५१ ॥
अथ चिेरयाामुरित किहिचत ।्मानुं लभते चािप हीनायु जायते ॥ ०५२ ॥
पापने कम णा दिेव बो िहंसारितन रः ।अियः सवभतूानां हीनायुपजायते ॥ ०५३ ॥
युशुािभजातीयः ािणघातिववज कः ।िनिदडो िनद डो न िहनि कदाचन ॥ ०५४ ॥
न घातयित नो हि ं नवैानमुोदत े ।सव भतूषे ु सहेो यथािन तथापरे ॥ ०५५ ॥
ईशः पुषोष दिेव दवेमतु े ।उपपाखुाोगानपुााित मदुा यतुः ॥ ०५६ ॥
अथ चेानषु े लोके कदािचपपते ।त दीघा युः स नरः सखुमधेत े ॥ ०५७ ॥
एवं दीघा यषुां माग ः सवुृानां सकुम णाम ।्ािणिहंसािवमोणे णा समदुीिरतः ॥ ०५८ ॥
अाय १३३ ६४५
अाय १३३उमोवाच ॥
िकंशीलाः िकंसमाचाराः पुषाः कै कमिभः ।ग समिभपे संदानने केन वा ॥ ००१ ॥
महेर उवाच ॥
दाता ाणसता दीनाकृपणािदष ु ।भभोापानानां वाससां च दायकः ॥ ००२ ॥
ितयाभाः कूपापाः पुिरणीथा ।नैकािन च सवा िण िकिमकमतीव च ॥ ००३ ॥
आसनं शयनं यान ं धन ं रं गहृांथा ।सजातािन सवा िण गाः ेायथ योिषतः ॥ ००४ ॥
सुतीतमना िनं यः यित मानवः ।एवभंतूो मतृो दिेव दवेलोकेऽिभजायते ॥ ००५ ॥
तो सिुचरं कालं भुा भोगाननुमान ।्सहारोिभम ुिदतो रिमा ननािदष ु ॥ ००६ ॥
तागा तुो लोकाानषुषेपूजायत े ।महाभोग े कुले दिेव धनधासमािचते ॥ ००७ ॥
त कामगणुःै सवः समपुतेो मदुा यतुः ।महाभोगो महाकोशो धनी भवित मानवः ॥ ००८ ॥
एते दिेव महाभोगाः ािणनो दानशीिलनः ।
६४६ दानधम पव
णा व ै परुा ोाः सव ियदशनाः ॥ ००९ ॥
अपरे मानवा दिेव दानकृपणा िजःै ।यािचता न यि िवमानऽेबुयः ॥ ०१० ॥
दीनाकृपणाा िभकुानितथीनिप ।यामाना िनवत े िजालोभसमिताः ॥ ०११ ॥
न धनािन न वासािंस न भोगा च कानम ।्न गावो नािवकृितं यि कदाचन ॥ ०१२ ॥
अवृा ु य े ा नािका दानविज ताः ।एवभंतूा नरा दिेव िनरयं याबुयः ॥ ०१३ ॥
ते चेनुतां याि यदा काल पय यात ।्धनिरे कुले ज लभेबुयः ॥ ०१४ ॥
िुपासापरीता सवभोगबिहृताः ।िनराशाः सव भोगेो जीवधमजीिवकाम ् ॥ ०१५ ॥
अभोगकुले जाता अभोगरता नराः ।अनने कम णा दिेव भवधिननो नराः ॥ ०१६ ॥
अपरे िनो िनं मािननः पापतो रताः ।आसनाह ये पीठं न यचतेसः ॥ ०१७ ॥
मागा ह च ये माग न यबुयः ।पााह च ये पां न ददबुयः ॥ ०१८ ॥
अघा हा च साररैच यि यथािविध ।अमाचमनीयं वा न यबुयः ॥ ०१९ ॥
अाय १३३ ६४७
गंु चािभगतं ेा गुव बभुषूत े ।अिभमानवृने लोभने समविताः ॥ ०२० ॥
समंाांावमे वृािरभवि च ।एविंवधा नरा दिेव सव िनरयगािमनः ॥ ०२१ ॥
ते व ै यिद नराािरयारि व ै ।वष पगूैतो ज लभे कुिते कुले ॥ ०२२ ॥
पाकपुसादीनां कुितानामचतेसाम ।्कुलेष ु तषे ु जाये गुवृापचाियनः ॥ ०२३ ॥
न ी न च मानी यो दवेतािजपजूकः ।लोकपूो नमता ितो मधरंु वदन ् ॥ ०२४ ॥
सववण ियकरः सवभतूिहतः सदा ।अषेी समुखुः ः िधवाणीदः सदा ॥ ०२५ ॥
ागतनेवै सवषां भतूानामिविहंसकः ।यथाहसियापवू मच यपुितित ॥ ०२६ ॥
मागा हा य ददाग गंु गुवदच यन ।्अितिथहरतथाागतपजूकः ॥ ०२७ ॥
एवभंतूो नरो दिेव ग ितं ितपते ।ततो मानषुतां ा िविशकुलजो भवते ् ॥ ०२८ ॥
तासौ िवपलुभैगःै सव रसमायतुः ।यथाहदाता चाहष ु धम चया परो भवते ् ॥ ०२९ ॥
६४८ दानधम पव
समंतः सव भतूानां सव लोकनमृतः ।कमफलमाोित यमवे नरः सदा ॥ ०३० ॥
उदाकुलजातीय उदाािभजनः सदा ।एष धम मया ोो िवधाा यमीिरतः ॥ ०३१ ॥
यु रौसमाचारः सव सभयरः ।हाां यिद वा पां रा दडने वा पनुः ॥ ०३२ ॥
लोःै ैपायवैा जूाधित शोभन े ।िहंसाथ िनकृितः ोजेयित चवै ह ॥ ०३३ ॥
उपामित जूं उगेजननः सदा ।एवशंीलसमाचारो िनरयं ितपते ॥ ०३४ ॥
स चेानषुतां गेिद काल पय यात ।्बाबाधपिरि े सोऽधमे जायत े कुले ॥ ०३५ ॥
लोकेोऽधमः प ुसंां यं कम कृतःै फलःै ।एष दिेव मनुषे ु बोो ाितबषु ु ॥ ०३६ ॥
अपरः सवभतूािन दयावाननपुयित ।मैिः िपतसृमो िनवरो िनयतिेयः ॥ ०३७ ॥
नोजेयित भतूािन न िविहंसयते तथा ।हपादःै सिुनयतिैव ाः सवजषु ु ॥ ०३८ ॥
न रा न च दडने न लोनैा यधुने च ।उजेयित भतूािन कमा दयापरः ॥ ०३९ ॥
एवशंीलसमाचारः ग समपुजायते ।
अाय १३३ ६४९
तासौ भवन े िदे मदुा वसित दवेवत ् ॥ ०४० ॥
स चेमया मनुषेपूजायत े ।अाबाधो िनरीतीकः स जातः सखुमधेत े ॥ ०४१ ॥
सखुभागी िनरायासो िनगेः सदा नरः ।एष दिेव सतां माग बाधा य न िवते ॥ ०४२ ॥
उमोवाच ॥
इमे मनुा ये ऊहापोहिवशारदाः ।ानिवानसपंाः ावोऽथ कोिवदाः ॥ ०४३ ॥
ाापरे दवे ानिवानविज ताः ॥ ०४३ ॥
केन कमिवपाकेन ावाुषो भवते ।्अो िवपा कथं भवित मानवः ॥ ०४४ ॥
एतं म े सशंयं िछि सवधम िवदां वर ॥ ०४४ ॥
जााापरे दवे रोगाता ापरे तथा ।नराः ीबा ये कारणं िूह त व ै ॥ ०४५ ॥
महेर उवाच ॥
ाणादेिवषः िसामिवदथा ।पिरपृहरहः कुशलाकुशलं तथा ॥ ०४६ ॥
वज यशभुं कम सवेमानाः शभुं तथा ।लभेग ितं िनिमह लोके सखुं तथा ॥ ०४७ ॥
६५० दानधम पव
स चेानषुतां याित मधेावी त जायते ।तुं ानगुं चा काणमपुजायते ॥ ०४८ ॥
परदारषे ु य े मढूाु ं युत े ।तने भावने जााे भवि ह ॥ ०४९ ॥
मनसा त ु ने नां पयि ये ियम ।्रोगाता े भवीह नरा ृतकिम णः ॥ ०५० ॥
ये त ु मढूा राचारा िवयोनौ मथैनु े रताः ।पुषषे ु सुाः ीबमपुयाि ते ॥ ०५१ ॥
पशूं य े बयि ये चवै गुतगाः ।कीण मथैनुा य े च ीबा जायि ते नराः ॥ ०५२ ॥
उमोवाच ॥
सावं िकं न ु व ै कम िनरवं तथवै च ।येः कुव वाोित मानवो दवेसम ॥ ०५३ ॥
महेर उवाच ॥
येासं ं माग माितदा यः पृते िजान ।्धमा षेी गणुाकाी स ग समपुातु े ॥ ०५४ ॥
यिद मानषुतां दिेव कदािच िनगित ।मधेावी धारणायुः ाािभजायत े ॥ ०५५ ॥
एष दिेव सतां धम मो भिूतकारकः ।नणृां िहताथा य तव मया व ै समदुातः ॥ ०५६ ॥
अाय १३४ ६५१
उमोवाच ॥
अपरे िवाना धम िविेषणो नराः ।ाणादेिवषो नेि पिरसिप तमु ् ॥ ०५७ ॥
तवो नराः केिचादमपरायणाः ।अता िनयमाथाे रासोपमाः ॥ ०५८ ॥
यान तथवैाे िनहमा तथापरे ।केन कमिवपाकेन भवीह वद मे ॥ ०५९ ॥
महेर उवाच ॥
आगमाोकधमा णां मया दाः पवू िनिम ताः ।ामायनेानवुत े ये िह ढताः ॥ ०६० ॥
अधम धम िमाय च मोहवशं गताः ।अता नमया दाे ोा रासाः ॥ ०६१ ॥
ते चेालकृतोोगाभंवीह मानषुाः ।िनहमा िनव षाराे भवि नराधमाः ॥ ०६२ ॥
एष दिेव मया सव ः सशंयदेनाय त े ।कुशलाकुशलो नणॄां ाातो धम सागरः ॥ ०६३ ॥
अाय १३४महेर उवाच ॥
६५२ दानधम पव
परावर े धम े तपोवनिनवािसिन ।साि सु ु सकेुशाे िहमववताजे ॥ ००१ ॥
दे शमदमोपते े िनम म े धम चािरिण ।पृािम ां वरारोहे पृा वद ममिेतम ् ॥ ००२ ॥
सािवी णः साी कौिशक शची सती ।मात डज धमूोणा ऋिववण च ॥ ००३ ॥
वण ततो गौरी सयू च सवुच ला ।रोिहणी शिशनः साी ाहा चवै िवभावसोः ॥ ००४ ॥
अिदितः कयपाथ सवा ाः पितदवेताः ।पृाोपािसतावै ताया दिेव िनशः ॥ ००५ ॥
तने ां पिरपृािम धम े धम वािदिन ।ीधम ोतिुमािम योदातमािदतः ॥ ००६ ॥
सहधमचरी मे ं समशीला समता ।समानसारवीया च तपीं कृतं च त े ॥ ००७ ॥
या ुो िवशषेणे माणमपुैित ॥ ००७ ॥
ियवै िवशषेणे ीजन गितः सदा ।गौगा गित सुोिण लोकेषेा िितः सदा ॥ ००८ ॥
मम चाध शरीर मम चाधा ििनःसतृा ।सरुकाय करी च ं लोकसतंानकािरणी ॥ ००९ ॥
तव सवः सिुविदतः ीधम ः शातः शभु े ।
अाय १३४ ६५३
तादशषेतो िूह ीधम िवरणे मे ॥ ०१० ॥
उमोवाच ॥
भगववभतूशे भतूभभवोव ।भावािदयं दवे वाैव ितभाित मे ॥ ०११ ॥
इमाु नो दवेशे सव तीथदकैय ुताः ।उपशनहतेोा समीपा उपासत े ॥ ०१२ ॥
एतािभः सह समं वानपुवू शः ।भवोऽनहंवादी स व ै पुष उते ॥ ०१३ ॥
ी च भतूशे सततं ियमवेानधुावित ।मया समंािनतावै भिवि सिरराः ॥ ०१४ ॥
एषा सरती पुया नदीनामुमा नदी ।थमा सव सिरतां नदी सागरगािमनी ॥ ०१५ ॥
िवपाशा च िवता च चभागा इरावती ।शतुदिवका िसःु कौिशकी गोमती तथा ॥ ०१६ ॥
तथा दवेनदी चयें सव तीथा िभसवंतृा ।गगनाां गता दवेी गा सव सिररा ॥ ०१७ ॥
इुा दवेदवे पी धम भतृां वरा ।ितपवू िमवाभा सवा ाः सिरतदा ॥ ०१८ ॥
अपृवेमिहषी ीधम धम वला ।ीधम कुशलाा व ै गााः सिरतां वराः ॥ ०१९ ॥
६५४ दानधम पव
अयं भगवता दः ः ीधम सिंतः ।तं त ु समं युािभव ुिमािम शरे ॥ ०२० ॥
न चकैसां पयािम िवान ं भिुव किचत ।्िदिव वा सागरगमाने वो मानयाहम ् ॥ ०२१ ॥
भी उवाच ॥
एवं सवा ः सिरेाः पृाः पुयतमाः िशवाः ।ततो दवेनदी गा िनयुा ितपू ताम ् ॥ ०२२ ॥
बीिभब ुििभः ीता ीधम ा शिुचिता ।शलैराजसतुां दवे पुया पापापहां िशवाम ् ॥ ०२३ ॥
बुा िवनयसपंा सव ानिवशारदा ।सितं बबुाा गा वचनमवीत ् ॥ ०२४ ॥
धाः ोऽनगुहृीताः ो दिेव धम परायणा ।या ं सव जगाा नदीमा नयसऽेनघ े ॥ ०२५ ॥
भवृते यो िह समंानयित वा पनुः ।ननू ं जनमाा पिडताां स गित ॥ ०२६ ॥
ानिवानसपंानहूापोहिवशारदान ।्वॄृते योऽा वै ना पदमित ॥ ०२७ ॥
अथा बबुाो वां वदित ससंिद ।अथवै हंमानी ब लं वदत े वचः ॥ ०२८ ॥
िदान े िदिव ेे िदपुय े सदोिते ।मवेाहिस नो दिेव ीधम मनशुािसतमु ् ॥ ०२९ ॥
अाय १३४ ६५५
भी उवाच ॥
ततः सारािधता दवेी गया बिभग ुणःै ।ाह सव मशषेणे ीधम सरुसुरी ॥ ०३० ॥
ीधम मां ित यथा ितभाित यथािविध ।तमहं कीत ियािम तथवै िथतो भवते ् ॥ ०३१ ॥
ीधम ः पवू एवायं िववाहे बिुभः कृतः ।सहधम चरी भत ुभ विसमीपतः ॥ ०३२ ॥
सुभावा सवुचना सवुृा सखुदशना ।अनिचा समुखुी भत ुः सा धम चािरणी ॥ ०३३ ॥
सा भवेम परमा सा भवेम भािगनी ।दवेवततं साी या भता रं पयित ॥ ०३४ ॥
शुषूां पिरचारं च दवेवा करोित च ।नाभावा िवमनाः सुता सखुदशना ॥ ०३५ ॥
पुविमवाभीं भत ुव दनमीते ।या साी िनयताचारा सा भवेम चािरणी ॥ ०३६ ॥
ुा दपंितधम व ै सहधम कृतं शभुम ।्अनिचा समुखुी भत ुः सा धम चािरणी ॥ ०३७ ॥
पषायिप चोा या ा वा ूरचषुा ।सुसमखुी भत ुया नारी सा पितता ॥ ०३८ ॥
न चसयू न तं प ुनंाो या िनरीते ।
६५६ दानधम पव
भतृ वज वरारोहा सा भवेम चािरणी ॥ ०३९ ॥
दिरं ािधतं दीनमना पिरकिश तम ।्पितं पुिमवोपाे सा नारी धम भािगनी ॥ ०४० ॥
या नारी यता दा या नारी पिुणी भवते ।्पितिया पिताणा सा नारी धम भािगनी ॥ ०४१ ॥
शुषूां पिरचया च करोिवमनाः सदा ।सुतीता िवनीता च सा नारी धम भािगनी ॥ ०४२ ॥
न कामषे ु न भोगषे ु नैय न सखु े तथा ।हृा या यथा पौ सा नारी धम भािगनी ॥ ०४३ ॥
कोानरता िनं गुशुषूण े रता ।ससुमंृया चवै गोशकृृतलेपना ॥ ०४४ ॥
अिकाय परा िनं सदा पुबिलदा ।दवेताितिथभृानां िन पितना सह ॥ ०४५ ॥
शषेामपुभुाना यथाायं यथािविध ।तुपुजना िनं नारी धमण युते ॥ ०४६ ॥
ूशरुयोः पादौ तोषयी गणुािता ।मातािपतपृरा िनं या नारी सा तपोधना ॥ ०४७ ॥
ाणाब लानाथाीनाकृपणांथा ।िबभने या नारी सा पिततभािगनी ॥ ०४८ ॥
तं चरित या िनं रं लघसुया ।पितिचा पितिहता सा पिततभािगनी ॥ ०४९ ॥
अाय १३४ ६५७
पुयमतेपवै ग षै सनातनः ।या नारी भतृ परमा भवेतृ ता िशवा ॥ ०५० ॥
पितिह दवेो नारीणां पितब ःु पितग ितः ।पा समा गितना ि दवैतं वा यथा पितः ॥ ०५१ ॥
पितसादः ग वा तुो नाया न वा भवते ।्अहं ग न हीयें ीत े महेर ॥ ०५२ ॥
यकाय मधम वा यिद वा ाणनाशनम ।्पितू यािरो वा ािधतो वा कथन ॥ ०५३ ॥
आपो िरपसुंो वा शापािदतोऽिप वा ।आपमा ननुे ताय मिवशया ॥ ०५४ ॥
एष दवे मया ोः ीधम वचनाव ।या वेभंािवनी नारी सा भवेम भािगनी ॥ ०५५ ॥
भी उवाच ॥
इुः स त ु दवेशेः ितपू िगरःे सतुाम ।्लोकािसज यामास सवरनचुरःै सह ॥ ०५६ ॥
ततो ययभुू तगणाः सिरत यथागतम ।्गवा रसवै ण िशरसा भवम ् ॥ ०५७ ॥
६५८ दानधम पव
िवसुहनाम
अाय १३५वशैपंायन उवाच ॥
ुा धमा नशषेणे पावनािन च सवशः ।यिुधिरः शातंनवं पनुरवेाभाषत ॥ ००१ ॥
िकमकंे दवैतं लोके िकं वाकंे परायणम ।्वुः कं कमच ः ायुमुा नवाः शभुम ् ॥ ००२ ॥
को धम ः सव धमा णां भवतः परमो मतः ।िकं जपुते जजु ससंारबनात ् ॥ ००३ ॥
भी उवाच ॥
जगभ ुं दवेदवेमनं पुषोमम ।्वुामसहणे पुषः सततोितः ॥ ००४ ॥
तमवे चाच यिं भा पुषमयम ।्ायवुमं यजमानमवे च ॥ ००५ ॥
अनािदिनधनं िवुं सव लोकमहेरम ।्लोकां वुिं सव ःखाितगो भवते ् ॥ ००६ ॥
यं सव धम ं लोकानां कीित वध नम ।्लोकनाथं महूतं सव भतूभवोवम ् ॥ ००७ ॥
एष मे सव धमा णां धमऽिधकतमो मतः ।या पुडरीकां वरैचरः सदा ॥ ००८ ॥
अाय १३५ ६५९
परमं यो महजेः परमं यो महपः ।परमं यो मह परमं यः परायणम ् ॥ ००९ ॥
पिवाणां पिवं यो मलानां च मलम ।्दवैतं दवेतानां च भतूानां योऽयः िपता ॥ ०१० ॥
यतः सवा िण भतूािन भवािदयगुागमे ।यिं लयं याि पनुरवे यगुये ॥ ०११ ॥
त लोकधान जगाथ भपूत े ।िवोना मसहं म े ण ु पापभयापहम ् ॥ ०१२ ॥
यािन नामािन गौणािन िवातािन महानः ।ऋिषिभः पिरगीतािन तािन वािम भतूय े ॥ ०१३ ॥
िवं िववु षारो भतूभभवभःु ।भतूकृूतभृावो भतूाा भतूभावनः ॥ ०१४ ॥
पतूाा परमाा च मुानां परमा गितः ।अयः पुषः साी ेोऽर एव च ॥ ०१५ ॥
योगो योगिवदां नतेा धानपुषेरः ।नारिसहंवपःु ीमाेशवः पुषोमः ॥ ०१६ ॥
सवः शव ः िशवः ाणभुू तािदिन िधरयः ।सभंवो भावनो भता भवः भरुीरः ॥ ०१७ ॥
यभंःू शभंरुािदः पुराो महानः ।अनािदिनधनो धाता िवधाता धातुमः ॥ ०१८ ॥
६६० दानधम पव
अमयेो षीकेशः पनाभोऽमरभःु ।िवकमा मनुा िवः िवरो वुः ॥ ०१९ ॥
अाः शातः कृो लोिहताः तदनः ।भतूिककुाम पिवं मलं परम ् ॥ ०२० ॥
ईशानः ाणदः ाणो ेः ेः जापितः ।िहरयगभ भगूभ माधवो मधसुदूनः ॥ ०२१ ॥
ईरो िवमी धी मधेावी िवमः मः ।अनुमो राधष ः कृतः कृितरावान ् ॥ ०२२ ॥
सरुशेः शरणं शम िवरतेाः जाभवः ।अहः सवंरो ालः यः सवदश नः ॥ ०२३ ॥
अजः सवरः िसः िसिः सवा िदरतुः ।वषृाकिपरमयेाा सवयोगिविनःसतृः ॥ ०२४ ॥
वसवु समुनाः सः समाा सिंमतः समः ।अमोघः पुडरीकाो वषृकमा वषृाकृितः ॥ ०२५ ॥
ो बिशरा बिुव योिनः शिुचवाः ।अमतृः शातः ाणवु रारोहो महातपाः ॥ ०२६ ॥
सवगः सव िवानिुव नेो जनाद नः ।वदेो वदेिवदो वदेाो वदेिविवः ॥ ०२७ ॥
लोकाः सरुाो धमा ः कृताकृतः ।चतरुाा चतुू हतदुतभु ुजः ॥ ०२८ ॥
ािजभुजनं भोा सिहजु गदािदजः ।
अाय १३५ ६६१
अनघो िवजयो जतेा िवयोिनः पनुव सःु ॥ ०२९ ॥
उपेो वामनः ाशंरुमोघः शिुचिज तः ।अतीः सहः सग धतृाा िनयमो यमः ॥ ०३० ॥
वेो वैः सदायोगी वीरहा माधवो मधःु ।अतीियो महामायो महोाहो महाबलः ॥ ०३१ ॥
महाबिुम हावीय महाशिमहािुतः ।अिनदयवपःु ीमानमयेाा महािधकृ ् ॥ ०३२ ॥
महेासो महीभता ीिनवासः सतां गितः ।अिनः सरुानो गोिवो गोिवदां पितः ॥ ०३३ ॥
मरीिचद मनो हंसः सपुण भजुगोमः ।िहरयनाभः सतुपाः पनाभः जापितः ॥ ०३४ ॥
अमृःु सव िहंः सधंाता सिंधमािरः ।अजो म ष णः शाा िवतुाा सरुािरहा ॥ ०३५ ॥
गुग ुतमो धाम सः सपरामः ।िनिमषोऽिनिमषः वी वाचितदारधीः ॥ ०३६ ॥
अणीा मणीः ीमाायो नतेा समीरणः ।सहमधूा िवाा सहाः सहपात ् ॥ ०३७ ॥
आवत नो िनवृाा सवंतृः संमद नः ।अहः सवंत को विरिनलो धरणीधरः ॥ ०३८ ॥
सुसादः साा िवधिृवभिुवभःु ।सता सृतः साधजु ुना रायणो नरः ॥ ०३९ ॥
६६२ दानधम पव
असंयेोऽमयेाा िविशः िशकृिचः ।िसाथ ः िससः िसिदः िसिसाधनः ॥ ०४० ॥
वषृाही वषृभो िववुृ षपवा वषृोदरः ।वध नो वध मान िविवः िुतसागरः ॥ ०४१ ॥
सभुजुो ध रो वामी महेो वसदुो वसःु ।नकैपो बहृूपः िशिपिवः काशनः ॥ ०४२ ॥
ओजजेो िुतधरः काशाा तापनः ।ऋः ारो माशंभुा रिुतः ॥ ०४३ ॥
अमतृाशंूवो भानःु शशिबः सरुेरः ।औषधं जगतः सतेःु सधमपरामः ॥ ०४४ ॥
भतूभभवाथः पवनः पावनोऽिनलः ।कामहा कामकृाः कामः कामदः भःु ॥ ०४५ ॥
यगुािदकृगुावत नकैमायो महाशनः ।अयो प सहिजदनिजत ् ॥ ०४६ ॥
इो िविशः िशेः िशखडी नषो वषृः ।ोधहा ोधकृता िवबाम हीधरः ॥ ०४७ ॥
अतुः िथतः ाणः ाणदो वासवानजुः ।अपां िनिधरिधानममः ितितः ॥ ०४८ ॥
ः धरो धयु वरदो वायवुाहनः ।वासदुवेो बहृानरुािददवेः परंुदरः ॥ ०४९ ॥
अाय १३५ ६६३
अशोकारणारः शरूः शौिरज नेरः ।अनकूुलः शतावत ः पी पिनभेणः ॥ ०५० ॥
पनाभोऽरिवाः पगभ ः शरीरभतृ ।्महिो वृाा महाो गडजः ॥ ०५१ ॥
अतलुः शरभो भीमः समयो हिवहिरः ।सव लणलयो लीवािमितयः ॥ ०५२ ॥
िवरो रोिहतो माग हतेदुा मोदरः सहः ।महीधरो महाभागो वगेवानिमताशनः ॥ ०५३ ॥
उवः ोभणो दवेः ीगभ ः परमेरः ।करणं कारणं कता िवकता गहनो गहुः ॥ ०५४ ॥
वसायो वानः संानः ानदो वुः ।परिः परमः ुः पुः शभुेणः ॥ ०५५ ॥
रामो िवरामो िवरतो माग नयेो नयोऽनयः ।वीरः शिमतां ेो धम धम िवमः ॥ ०५६ ॥
वकुैठः पुषः ाणः ाणदः णवः पथृःु ।िहरयगभ ः शुो ाो वायरुधोजः ॥ ०५७ ॥
ऋतःु सदुश नः कालः परमेी पिरहः ।उः सवंरो दो िवामो िवदिणः ॥ ०५८ ॥
िवारः ावरः ाणःु माणं बीजमयम ।्अथऽनथ महाकोशो महाभोगो महाधनः ॥ ०५९ ॥
अिनिव णः िवो भधू म यपूो महामखः ।
६६४ दानधम पव
ननिेमन ी मः ामः समीहनः ॥ ०६० ॥
य इो महे तःु सं सतां गितः ।सवदश िवमुाा सवो ानमुमम ् ॥ ०६१ ॥
सुतः समुखुः सूः सघुोषः सखुदः सुत ।्मनोहरो िजतोधो वीरबािव दारणः ॥ ०६२ ॥
ापनः वशो ापी नकैाा नकैकम कृत ।्वरो वलो वी रगभ धनेरः ॥ ०६३ ॥
धमगुम कृम सदसरमरम ।्अिवाता सहाशंिुव धाता कृतलणः ॥ ०६४ ॥
गभिनिेमः सः िसहंो भतूमहेरः ।आिददवेो महादवेो दवेशेो दवेभृुः ॥ ०६५ ॥
उरो गोपितगा ानगः परुातनः ।शरीरभतूभृोा कपीो भिूरदिणः ॥ ०६६ ॥
सोमपोऽमतृपः सोमः पुिजुसमः ।िवनयो जयः ससधंो दाशाहः सातां पितः ॥ ०६७ ॥
जीवो िवनियता साी मकुुोऽिमतिवमः ।अोिनिधरनाा महोदिधशयोऽकः ॥ ०६८ ॥
अजो महाहः ाभाो िजतािमः मोदनः ।आनो ननो नः सधमा ििवमः ॥ ०६९ ॥
महिष ः किपलाचाय ः कृतो मिेदनीपितः ।िपदिदशाो महाः कृताकृत ् ॥ ०७० ॥
अाय १३५ ६६५
महावराहो गोिवः सषुणेः कनकादी ।गुो गभीरो गहनो गुगदाधरः ॥ ०७१ ॥
वधेाः ाोऽिजतः कृो ढः सष णोऽतुः ।वणो वाणो वृः पुराो महामनाः ॥ ०७२ ॥
भगवागहा नी वनमाली हलायधुः ।आिदो ोितरािदः सिहगु ितसमः ॥ ०७३ ॥
सधुा खडपरशदुा णो िवणदः ।िदवःृवासो वाचितरयोिनजः ॥ ०७४ ॥
िसामा सामगः साम िनवा णं भषेजं िभषक ् ।संासकृमः शाो िना शािः परायणम ् ॥ ०७५ ॥
शभुाः शािदः ा कुमदुः कुवलेशयः ।गोिहतो गोपितगा वषृभाो वषृियः ॥ ०७६ ॥
अिनवत िनवृाा सेा मेकृिवः ।ीववाः ीवासः ीपितः ीमतां वरः ॥ ०७७ ॥
ीदः ीशः ीिनवासः ीिनिधः ीिवभावनः ।ीधरः ीकरः येः ीमा.ोकयायः ॥ ०७८ ॥
ः ः शतानो निितग णेरः ।िविजताा िवधयेाा सीित िछसशंयः ॥ ०७९ ॥
उदीण ः सव तरुनीशः शातः िरः ।भशूयो भषूणो भिूतिव शोकः शोकनाशनः ॥ ०८० ॥
६६६ दानधम पव
अिच ानिच तः कुो िवशुाा िवशोधनः ।अिनोऽितरथः ुोऽिमतिवमः ॥ ०८१ ॥
कालनिेमिनहा वीरः शरूः शौिरज नेरः ।िलोकाा िलोकेशः केशवः केिशहा हिरः ॥ ०८२ ॥
कामदवेः कामपालः कामी काः कृतागमः ।अिनदयवपिुव वुरोऽनो धनयः ॥ ०८३ ॥
यो कृा िववध नः ।िवाणो ी ो ाणियः ॥ ०८४ ॥
महामो महाकमा महातजेा महोरगः ।महातमु हाया महायो महाहिवः ॥ ०८५ ॥
ः वियः ों िुतः ोता रणियः ।पणू ः परूियता पुयः पुयकीित रनामयः ॥ ०८६ ॥
मनोजवीथ करो वसरुतेा वसुदः ।वसुदो वासदुवेो वसवु समुना हिवः ॥ ०८७ ॥
सितः सृितः सा सूितः सरायणः ।शरूसनेो येः सिवासः सयुामनुः ॥ ०८८ ॥
भतूावासो वासदुवेो सवा सिुनलयोऽनलः ।दप हा दप दो ो ध रोऽथापरािजतः ॥ ०८९ ॥
िवमिूत म हामिूत दमिूत रमिूत मान ।्अनकेमिूत रः शतमिूत ः शताननः ॥ ०९० ॥
एको नकैः सवः कः िकं यदमनुमम ।्
अाय १३५ ६६७
लोकबलुकनाथो माधवो भवलः ॥ ०९१ ॥
सवुण वण हमेाो वरानादी ।वीरहा िवषमः शूो घतृाशीरचललः ॥ ०९२ ॥
अमानी मानदो माो लोकामी िलोकधकृ ् ।समुधेा मधेजो धः समधेा धराधरः ॥ ०९३ ॥
तजेो वषृो िुतधरः सव शभतृां वरः ।हो िनहोऽो नकैो गदाजः ॥ ०९४ ॥
चतमुू ित तबुा तुू हतगु ितः ।चतरुाा चतभुा वतवुदिवदकेपात ् ॥ ०९५ ॥
समावत िनवृाा ज यो रितमः ।लभो ग मो ग रावासो रािरहा ॥ ०९६ ॥
शभुाो लोकसारः सतुुवुध नः ।इकमा महाकमा कृतकमा कृतागमः ॥ ०९७ ॥
उवः सुरः सुो रनाभः सलुोचनः ।अक वाजसनः ी जयः सविवयी ॥ ०९८ ॥
सवुण िबरोः सववागीरेरः ।महादो महागत महाभतूो महािनिधः ॥ ०९९ ॥
कुमदुः कंुदरः कुः पज ः पवनोऽिनलः ।अमतृाशंोऽमतृवपःु सव ः सव तोमखुः ॥ १०० ॥
सलुभः सुतः िसः शिुजतुापनः ।ोधोरोऽाणरूािनषदूनः ॥ १०१ ॥
६६८ दानधम पव
सहािच ः सिजः सधैाः सवाहनः ।अमिूत रनघोऽिचो भयकृयनाशनः ॥ १०२ ॥
अणबुृ हृशः लूो गणुभिृग ुणो महान ।्अधतृः धतृः ाः ावशंो वशंवध नः ॥ १०३ ॥
भारभृिथतो योगी योगीशः सवकामदः ।आमः मणः ामः सपुण वायवुाहनः ॥ १०४ ॥
धनधु रो धनवुदो दडो दमियता दमः ।अपरािजतः सवसहो िनया िनयमो यमः ॥ १०५ ॥
सवाािकः सः सधमपरायणः ।अिभायः ियाहऽहः ियकृीितवध नः ॥ १०६ ॥
िवहायसगितितः सुिचतभिुवभःु ।रिविव रोचनः सयू ः सिवता रिवलोचनः ॥ १०७ ॥
अनो तभुोा सखुदो नकैदोऽजः ।अिनिव णः सदामष लोकािधानमतुम ् ॥ १०८ ॥
सनानातनतमः किपलः किपरयः ।िदः िकृििभुिदिणः ॥ १०९ ॥
अरौः कुडली ची िविूज तशासनः ।शाितगः शसहः िशिशरः शवरीकरः ॥ ११० ॥
अूरः पशेलो दो दिणः िमणां वरः ।िवमो वीतभयः पुयवणकीत नः ॥ १११ ॥
अाय १३५ ६६९
उारणो ृितहा पुयो ःनाशनः ।वीरहा रणः सो जीवनः पय वितः ॥ ११२ ॥
अनपोऽनीिज तमभु यापहः ।चतरुो गभीराा िविदशो ािदशो िदशः ॥ ११३ ॥
अनािदभू भ ुवो लीः सवुीरो िचरादः ।जननो जनजािदभमो भीमपरामः ॥ ११४ ॥
आधारिनलयो धाता पुहासः जागरः ।ऊगः सथाचारः ाणदः णवः पणः ॥ ११५ ॥
माणं ाणिनलयः ाणकृाणजीवनः ।तं तिवदकेाा जमृजुराितगः ॥ ११६ ॥
भभू ुवः ारः सिवता िपतामहः ।यो यपितय ा याो यवाहनः ॥ ११७ ॥
यभृकृी यभुयसाधनः ।याकृगुममाद एव च ॥ ११८ ॥
आयोिनः यातो वखैानः सामगायनः ।दवेकीननः ा ितीशः पापनाशनः ॥ ११९ ॥
शभृकी ची शाधा गदाधरः ।रथापािणरोः सवहरणायधुः ॥ १२० ॥
इतीदं कीत नीय केशव महानः ।नाां सहं िदानामशषेणे कीित तम ् ॥ १२१ ॥
य इदं णयुािं यािप पिरकीत यते ।्
६७० दानधम पव
नाशभुं ायुाििोऽमुहे च मानवः ॥ १२२ ॥
वदेागो ाणः ाियो िवजयी भवते ।्वैयो धनसमृः ाः सखुमवायुात ् ॥ १२३ ॥
धमा थ ायुाम मथा थ चाथ मायुात ।्कामानवायुाामी जाथ चायुाजाः ॥ १२४ ॥
भिमाः सदोाय शिुचतमानसः ।सहं वासदुवे नाामतेकीत यते ् ॥ १२५ ॥
यशः ाोित िवपलंु ािताधामवे च ।अचलां ियमाोित येाोनुमम ् ॥ १२६ ॥
न भयं िचदाोित वीय तजे िवित ।भवरोगो िुतमालपगणुाितः ॥ १२७ ॥
रोगात मुते रोगाो मुते बनात ।्भयाुते भीत मुतेाप आपदः ॥ १२८ ॥
गा यिततराश ु पुषः पुषोमम ।्वुामसहणे िनं भिसमितः ॥ १२९ ॥
वासदुवेायो म वासदुवेपरायणः ।सवपापिवशुाा याित सनातनम ् ॥ १३० ॥
न वासदुवेभानामशभुं िवते िचत ।्जमृजुराािधभयं वापुजायते ॥ १३१ ॥
इमं वमधीयानः ाभिसमितः ।युतेासखुािीधिृतिृतकीित िभः ॥ १३२ ॥
अाय १३५ ६७१
न ोधो न च माय न लोभो नाशभुा मितः ।भवि कृतपुयानां भानां पुषोमे ॥ १३३ ॥
ौः सचाकना खं िदशो भमू होदिधः ।वासदुवे वीयण िवधतृािन महानः ॥ १३४ ॥
ससरुासरुगव सयोरगरासम ।्जगशे वत तदें कृ सचराचरम ् ॥ १३५ ॥
इियािण मनो बिुः सं तजेो बलं धिृतः ।वासदुवेाकााः ें े एव च ॥ १३६ ॥
सवा गमानामाचारः थमं पिरकते ।आचारभवो धम धम भरुतुः ॥ १३७ ॥
ऋषयः िपतरो दवेा महाभतूािन धातवः ।जमाजमं चदें जगारायणोवम ् ॥ १३८ ॥
योगो ान ं तथा सांं िवाः िशािन कम च ।वदेाः शाािण िवानमतेव जनाद नात ् ॥ १३९ ॥
एको िवमु हूतं पथृतूानकेशः ।ी.ोकाा भतूाा भेु िवभगुयः ॥ १४० ॥
इमं वं भगवतो िवोा सने कीित तम ।्पठे इेुषः येः ा ुं सखुािन च ॥ १४१ ॥
िवेरमजं दवें जगतः भवायम ।्भजि ये पुरां न त े याि पराभवम ् ॥ १४२ ॥
६७२ दानधम पव
ाणशसंा
अाय १३६यिुधिर उवाच ॥
के पूाः के नमाया ः कथं वतत केष ु च ।िकमाचारः कीशषे ु िपतामह न िरते ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
ाणानां पिरभवः सादयदेिप दवेताः ।ाणानां नमता यिुधिर न िरते ॥ ००२ ॥
ते पूाे नमाया वतथाषे ु पुवत ।्त े िह लोकािनमावा ारयि मनीिषणः ॥ ००३ ॥
ाणाः सव लोकानां महाो धम सतेवः ।धनागािभरामा वायंमरता ये ॥ ००४ ॥
रमणीया भतूानां िनधान ं च धतृताः ।णतेार लोकानां शााणां च यशिनः ॥ ००५ ॥
तपो यषेां धन ं िनं वाैव िवपलंु बलम ।्भवािप धमा णां धम ाः सूदिश नः ॥ ००६ ॥
धमकामाः िता धम सकृुतधै म सतेवः ।
अाय १३६ ६७३
यानपुाि जीवि जाः सवा तिुव धाः ॥ ००७ ॥
पानः सवनतेारो यवाहाः सनातनाः ।िपतपृतैामह गवुमुहि धरंु सदा ॥ ००८ ॥
धिुर य े नावसीदि िवषमे सवा इव ।िपतदृवेाितिथमखुा हकाभोिजनः ॥ ००९ ॥
भोजनादवे य े लोकांाये महतो भयात ।्दीपाः सव लोक चुुतामिप ॥ ०१० ॥
सविशािदिनधयो िनपणुाः सूदिश नः ।गिताः सव भतूानामागितिचकाः ॥ ०११ ॥
आिदमावसानानां ातारिछसशंयाः ।परावरिवशषेा गारः परमां गितम ् ॥ ०१२ ॥
िवमुा धतुपाानो िना िनिरहाः ।मानाहा मािनता िनं ानिविम हािभः ॥ ०१३ ॥
चन े मलपे च भोजनऽेभोजन े समाः ।समं यषेां कूलं च शाणौमािजनािन च ॥ ०१४ ॥
ितयेरुभुाना बिन िदवसािप ।शोषययेु गाािण ाायःै सयंतिेयाः ॥ ०१५ ॥
अदवैं दवैतं कुय ुदवतं चादवैतम ।्लोकानाजृयेु लोकपालां कोिपताः ॥ ०१६ ॥
अपयेः सागरो यषेामिभशापाहानाम ।्यषेां कोपािरािप दडके नोपशाित ॥ ०१७ ॥
६७४ दानधम पव
दवेानामिप य े दवेाः कारणं कारण च ।माण माणं च कानिभभवेधुः ॥ ०१८ ॥
यषेां वृ बाल सवः समंानमहित ।तपोिवािवशषेा ु मानयि पररम ् ॥ ०१९ ॥
अिवााणो दवेः पां व ै पावन ं महत ।्िवायूरो दवेः पणू सागरसिंनभः ॥ ०२० ॥
अिवांवै िवां ाणो दवैतं महत ।्णीताणीत यथािदवतं महत ् ॥ ०२१ ॥
मशान े िप तजेी पावको नवै ित ।हिवय षे ु च वहयू एवािभशोभते ॥ ०२२ ॥
एवं यिनषे ु वत त े सव कम स ु ।सव था ाणो माो दवैतं िवि तरम ् ॥ ०२३ ॥
पवनाज ुनसवंादः
अाय १३७यिुधिर उवाच ॥
कां त ु ाणपजूायां िुं ा जनािधप ।कं वा कमदयं मा तानच िस महामत े ॥ ००१ ॥
अाय १३७ ६७५
भी उवाच ॥
अादुाहरीमिमितहासं परुातनम ।्पवन च सवंादमज ुन च भारत ॥ ००२ ॥
सहभजुभृीमाात वीयऽभवभःु ।अ लोक सव मािहां महाबलः ॥ ००३ ॥
स त ु राकरवत सीपां सागराराम ।्शशास सवा पिृथव हहैयः सिवमः ॥ ००४ ॥
िवं तने दं त ु दायेाय कारणे ।धम परुृ िवनयं तुमवे च ॥ ००५ ॥
आराधयामास च तं कृतवीया जो मिुनम ।्मयत संः स िज वरिैिभः ॥ ००६ ॥
स वरैछितने नपृो वचनमवीत ।्सहबाभू यां व ै चममूे गहृऽेथा ॥ ००७ ॥
मम बासहं त ु पयां सिैनका रणे ।िवमणे मह कृां जययें िवपलुत ॥ ००८ ॥
तां च धमण संा पालययेमतितः ॥ ००८ ॥
चतथु त ु वरं याच े ामहं िजसम ।तं ममानुहकृत े दातमुहिनित ॥ ००९ ॥
अनशुासु मां सो िमावृं तदायम ् ॥ ००९ ॥
६७६ दानधम पव
इुः स िजः ाह तथािित नरािधपम ।्एवं समभवं वराे दीतजेसः ॥ ०१० ॥
ततः स रथमााय लनाकसमिुतः ।अवीीय समंोहाो ि सशो मया ॥ ०११ ॥
वीय धयै यशःशौचिैव मणेौजसािप वा ॥ ०११ ॥
तााे चािर े वागवुाचाशरीिरणी ।न ं मढू िवजानीष े ाणं ियारम ् ॥ ०१२ ॥
सिहतो ाणनेहे ियो रित जाः ॥ ०१२ ॥
अज ुन उवाच ॥
कुया भतूािन तुोऽहं ुो नाशं तथा नय े ।कम णा मनसा वाचा न मोऽि वरो िजः ॥ ०१३ ॥
पवू ोरो वादो ितीयः ियोरः ।योौ यौ त ु तौ हतेू िवशषे यते ॥ ०१४ ॥
ाणाः सिंताः ं न ं ाणाितम ।्िताोपधा िवाः खादि ियािुव ॥ ०१५ ॥
ियेाितो धम ः जानां पिरपालनम ।्ािृा णानां तःै कथं ाणो वरः ॥ ०१६ ॥
सवभतूधानांाैवृीनहं सदा ।आसभंािवतािाापयाानो वशे ॥ ०१७ ॥
किथतं नया सं गाया कया िदिव ।
अाय १३७ ६७७
िवजेावशावा ाणांम वाससः ॥ ०१८ ॥
न च मां ावयेाािष ुलोकेष ु कन ।दवेो वा मानषुो वािप ताेो िजादहम ् ॥ ०१९ ॥
अ ोरं लोकं किरे ियोरम ।्न िह मे सयंगु े किोढमुुहत े बलम ् ॥ ०२० ॥
अज ुन वचः ुा िवाभिूशाचरी ।अथनैमिरतो वायरुभाषत ॥ ०२१ ॥
जनैं कषं भावं ाणेो नमु ।एतषेां कुव तः पापं राोभो िह त े भवते ् ॥ ०२२ ॥
अथ वा ां महीपाल शमियि व ै िजाः ।िनरिसि वा राातोाहं महाबलाः ॥ ०२३ ॥
तं राजा किमाह ततं ाह मातः ।वायवु दवेतोऽि िहतं ां वीहम ् ॥ ०२४ ॥
अज ुन उवाच ॥
अहो या िवषे ु भिरागः दिश तः ।याशं पिृथवी भतूं ताशं िूह व ै िजम ् ॥ ०२५ ॥
वायोवा सशं िकििूह ं ाणोमम ।्अपां व ै सशं िूह सयू नभसोऽिप वा ॥ ०२६ ॥
६७८ दानधम पव
अाय १३८वायुवाच ॥
णु मढू गणुाािंाणानां महानाम ।्य े या कीित ता राजंेोऽथ ाणो वरः ॥ ००१ ॥
ा महीं भिूमुध यानपृ ह ।नाशं जगाम तां िवो यत कयपः ॥ ००२ ॥
अया ाणा राजििव चहे च िनदा ।अिपबजेसा ापः यमवेािराः परुा ॥ ००३ ॥
स ताः िपबीरिमव नातृत महातपाः ।अपरूयहौघने मह सवा च पािथ व ॥ ००४ ॥
तिहं च ुे व ै जगा ततो गतः ।ितमिहो े च िचरमिरसो भयात ् ॥ ००५ ॥
अिभश भगवाौतमने परंुदरः ।अहां कामयानो व ै धमा थ च न िहंिसतः ॥ ००६ ॥
तथा समुो नपृत े पणू मृने वािरणा ।ाणरैिभशः स.वणोदः कृतो िवभो ॥ ००७ ॥
सवुण वण िनधू मः सहंतोिशखः किवः ।ुनेािरसा शो गणुरैतेिैव विज तः ॥ ००८ ॥
मतिूण ताय यऽेहस महोदिधम ।्सवुण धािरणा िनमवशा िजाितना ॥ ००९ ॥
अाय १३८ ६७९
समो न ं िजाितः ें िवि नरािधप ।गभ ााणामित िकल भःु ॥ ०१० ॥
दडकानां महां ाणने िवनािशतम ।्तालजं महमौवणकेैन नािशतम ् ॥ ०११ ॥
या च िवपलंु रां बलं धम ः तुं तथा ।दायेसादने ां परमलभम ् ॥ ०१२ ॥
अिं ं यजस े िनं कादज ुन ाणम ।्स िह सव लोक हवािं न विे तम ् ॥ ०१३ ॥
अथ वा ाणेमन ु भतूानपुालकम ।्कता रं जीवलोक काानिमुस े ॥ ०१४ ॥
तथा जापित ा अः भवायः ।यनेदें िनिखलं िवं जिनतं ावरं चरम ् ॥ ०१५ ॥
अडजातं त ु ाणं केिचिदपिडताः ।अडािाभःु शलैा िदशोऽः पिृथवी िदवम ् ॥ ०१६ ॥
ं नतैदवें िह कथं ायमो िह सः ।तृमाकाशमडं त ु ताातः िपतामहः ॥ ०१७ ॥
ितेथिमित िूह न िकिि तदा भवते ।्अहार इित ोः सवतजेोगतः भःु ॥ ०१८ ॥
नाडमि त ु ा स राज.ोकभावनः ।इुः स तदा तूीमभूायुमवीत ् ॥ ०१९ ॥
६८० दानधम पव
अाय १३९वायुवाच ॥
इमां भिूमं ाणेो िदवु दिणां परुा ।अो नाम नपृो राजंतिां मही ययौ ॥ ००१ ॥
धारण सव भतूानामयं ा वरो नपृः ।कथिमित मां दात ुं िजेो णः सतुाम ् ॥ ००२ ॥
साहं ा गिमािम भिूमं णः पदम ।्अयं सराो नपृितमा भिूदित ततोऽगमत ् ॥ ००३ ॥
ततां कयपो ा ज पिृथव तदा ।िववशे मह सो मुाानं समािहतः ॥ ००४ ॥
ा सा सव तो जे तणृौषिधसमिता ।धमरा नभया भिूमरासीतो नपृ ॥ ००५ ॥
एवं वष सहािण िदािन िवपलुतः ।िशंतं कयपो राजिूमरासीदतितः ॥ ००६ ॥
अथाग महाराज नमृ च कयपम ।्पिृथवी कायपी जे सतुा त महानः ॥ ००७ ॥
एष राजीशो व ै ाणः कयपोऽभवत ।्अं िूह वािप ं कयपाियं वरम ् ॥ ००८ ॥
तू बभवू नपृितः पवनवीनुः ।
अाय १३९ ६८१
ण ु राजतु जातािरस े कुले ॥ ००९ ॥
भा सोम िहता पणे परमा मता ।ताुं पितं सोम उतं समपयत ॥ ०१० ॥
सा च तीं तपपे े महाभागा यशिनी ।उतं त ु महाभागं तृतऽेवरयदा ॥ ०११ ॥
तत आय सोतं ददाव यशिनीम ।्भाया थ स च जाह िविधवूिरदिण ॥ ०१२ ॥
तां कामयत ीमाणः पवू मवे ह ।स चाग वनं यमनुायां जहार ताम ् ॥ ०१३ ॥
जलेरु ा तामनयपरंु ित ।परमातुसाशं षहशतदम ् ॥ ०१४ ॥
न िह रतरं िकिादरुोमम ।्ासादरैरोिभ िदःै कामै शोिभतम ् ॥ ०१५ ॥
त दवेया साध रमे े राजलेरः ॥ ०१५ ॥
अथाातमतुाय ततः पवमदनम ।्तुा नारदावमतुो नारदं तदा ।ोवाच ग िूह ं वणं पषं वचः ॥ ०१७ ॥
मााु मे भाया काा तवानिस ॥ ०१७ ॥
लोकपालोऽिस लोकानां न लोक िवलोपकः ।सोमने दा भाया म े या चापता व ै ॥ ०१८ ॥
६८२ दानधम पव
इुो वचना नारदने जलेरः ।मु भाया मतुेथ तं वणोऽवीत ् ॥ ०१९ ॥
ममषैा सिुया भाया ननैामुमुुहे ॥ ०१९ ॥
इुो वणनेाथ नारदः ा तं मिुनम ।्उतमवीां नाितमना इव ॥ ०२० ॥
गले गहृीा िोऽि वणने महामनु े ।न यित ते भाया य े काय कु तत ् ॥ ०२१ ॥
नारद वचः ुा ुः ालदिराः ।अिपबजेसा वािर िव समुहातपाः ॥ ०२२ ॥
पीयमान े च सविंोय े व ै सिललेरः ।सुिः िमाणोऽिप नवैामुत तां तदा ॥ ०२३ ॥
ततः ुोऽवीूिममतुो ाणोमः ।दशय लं भे षहशतदम ् ॥ ०२४ ॥
ततिदिरणं जातं समुापसिप तः ।ताशेाद चवै ोवाचासौ िजोमः ॥ ०२५ ॥
अया ग भी ं सरित मं ित ।अपुय एष भवत ु दशेया शभु े ॥ ०२६ ॥
तििूण त े दशे े भामादाय वािरपः ।अददारणं गा भाया मािरसाय व ै ॥ ०२७ ॥
ितगृ त ु तां भाया मतुः समुनाभवत ।्ममुोच च जगःुखाणं चवै हहैय ॥ ०२८ ॥
अाय १४० ६८३
ततः स ला तां भाया वणं ाह धम िवत ।्उतः समुहातजेा यणु नरािधप ॥ ०२९ ॥
मयषैा तपसा ाा ोशते जलािधप ।इुा तामपुादाय मवे भवनं ययौ ॥ ०३० ॥
एष राजीशो व ै उतो ाणष भः ।वीहं िूह वा मतुाियं वरम ् ॥ ०३१ ॥
अाय १४०भी उवाच ॥
इुः स तदा तूीमभूायुतोऽवीत ।्ण ु राजग माहां ाण ह ॥ ००१ ॥
असरुिैन िज ता दवेा िनाहा ते कृताः ।याषैां ताः सव िपतृ धा तथा ॥ ००२ ॥
कमा मानवानां च दानवहैहयष भ ।ैया तो दवेाेः पृीिमित िुतः ॥ ००३ ॥
ततः कदािचे राजीमािदवच सम ।्दशुजेसा युमगं िवपलुतम ् ॥ ००४ ॥
अिभवा च तं दवेा ा च यशसा वतृम ।्इदमचूमु हाानं वां काले जनािधप ॥ ००५ ॥
६८४ दानधम पव
दानवयै ुिध भाः तथैया िंशताः ।तदाो भयाीाािह ं मिुनपुव ॥ ००६ ॥
इुः स तदा दवेरैगः कुिपतोऽभवत ।्जाल च तजेी कालाििरव सये ॥ ००७ ॥
तने दीाशंजुालेन िनद धा दानवादा ।अिराहाराज पत सहशः ॥ ००८ ॥
दमाना ु त े दैााग तजेसा ।उभौ लोकौ पिर ययःु काां दिणाम ् ॥ ००९ ॥
बिलु यजते यममधें मह गतः ।यऽेेा महीा ते न दधा महासरुाः ॥ ०१० ॥
ततो लोकाः पनुः ााः सरुःै शां च तजः ।अथनैमवुवेा भिूमानसरुािह ॥ ०११ ॥
इु आह दवेा न शोिम महीगतान ।्दध ुं तपो िह ीयेे धामीित च पािथ व ॥ ०१२ ॥
एवं दधा भगवता दानवाः ने तजेसा ।अगने तदा राजंपसा भािवताना ॥ ०१३ ॥
ईशागो िह किथते मयानघ ।वीहं िूह वा मगाियं वरम ् ॥ ०१४ ॥
इुः स तदा तूीमभूायुतोऽवीत ।्ण ु राजिस मुं कम यशिनः ॥ ०१५ ॥
अाय १४० ६८५
आिदाः समास सरो व ै मानसं ित ।विसं मनसा गा ुा ता गोचरम ् ॥ ०१६ ॥
यजमानां ु ताा ाीानकुिश तान ।्हिुमि शलैाभाः खिलनो नाम दानवाः ॥ ०१७ ॥
अरा ु ततषेां दवरं सरः ।हता हता व ै त े त जीवाु दानवाः ॥ ०१८ ॥
ते गृ महाघोरावतािरघाुमान ।्िवोभयः सिललमिुताः शतयोजनम ् ॥ ०१९ ॥
अव दवेां े सहािण दशवै ह ।ततरैिदता दवेाः शरणं वासवं ययःु ॥ ०२० ॥
स च तै िथतः शो विसं शरणं ययौ ।ततोऽभयं ददौ तेो विसो भगवानिृषः ॥ ०२१ ॥
तथा ताःिखताानानशृंपरो मिुनः ।अयनेादहवा िलनः ने तजेसा ॥ ०२२ ॥
कैलासं ितां चािप नद गां महातपाः ।आनयरो िदं तया िभं च तरः ॥ ०२३ ॥
सरो िभं तया ना सरयःू सा ततोऽभवत ।्हता खिलनो य स दशेः खिलनोऽभवत ् ॥ ०२४ ॥
एवं सेा विसने रिताििदवौकसः ।दवरावै हता दैा महाना ॥ ०२५ ॥
एतम विस किथतं त े मयानघ ।
६८६ दानधम पव
वीहं िूह वा ं विसाियं वरम ् ॥ ०२६ ॥
अाय १४१भी उवाच ॥
इुजुनूीमभूायुमवीत ।्ण ु म े हहैये कमा ःे समुहानः ॥ ००१ ॥
घोरे तमयु सिहता दवेदानवाः ।अिवत शरै भा नःु सोमभारौ ॥ ००२ ॥
अथ ते तमसा ा िनहे दानवःै ।दवेा नपृितशा ल सहवै बिलिभदा ॥ ००३ ॥
असरुवै मानाे ीणाणा िदवौकसः ।अपय तपमिं िवं महावन े ॥ ००४ ॥
अथनैमवुवेाः शाोधं िजतिेयम ।्असरुिैरषिुभिव ौ चािदािवमावभुौ ॥ ००५ ॥
वयं वामहे चािप शिुभमसावतृ े ।नािधगाम शािं च भयााय नः भो ॥ ००६ ॥
कथं रािम भवतऽेवुंमा भव ।ितिमर सिवता दहुा चवै नो भव ॥ ००७ ॥
एवमुदािु तमोनदुभवशी ।
अाय १४१ ६८७
अपयौभावं च सयू ितदशनम ् ॥ ००८ ॥
ा नाितभं सोमं तथा सयू च पािथ व ।काशमकरोदिपसा ने सयंगु े ॥ ००९ ॥
जगिितिमरं चािप दीमकरोदा ।जयसुघंां दवेानां ने तजेसा ॥ ०१० ॥
अिणा दमानांाा दवेा महासरुान ।्परामैऽेिप तदा िरिताः ॥ ०११ ॥
उािसत सिवता दवेााता हतासरुाः ।अिणा थ सोमं कृतमुमतजेसा ॥ ०१२ ॥
अितीयने मिुनना जपता चम वाससा ।फलभणे राजष पय कमा िणा कृतम ् ॥ ०१३ ॥
तािप िवरणेों कमा ःे समुहानः ।वीहं िूह वा मितः ियं वरम ् ॥ ०१४ ॥
इुजुनूीमभूायुमवीत ।्ण ु राजहमवन महानः ॥ ०१५ ॥
अिनोः ितसंु वनः पाकशासनम ।्ोवाच सिहतं दवेःै सोमपाविनौ कु ॥ ०१६ ॥
इ उवाच ॥
अािभव िज तावतेौ भवतेां सोमपौ कथम ।्दवेनै सिंमतावतेौ तावैं वद नः ॥ ०१७ ॥
६८८ दानधम पव
अिां सह नेामः पात ुं सोमं महात ।िपबे यथाकामं नाहं पातिुमहोहे ॥ ०१८ ॥
वन उवाच ॥
न चेिरिस वचो मयों बलसदून ।मया मिथतः सः सोमं पािस व ै मखे ॥ ०१९ ॥
ततः कम समारं िहताय सहसािनोः ।वनने ततो मरैिभभतूाः सरुाभवन ् ॥ ०२० ॥
त ुकम समारं ेः ोधमिूछतः ।उ िवपलंु शलंै वनं समपुावत ् ॥ ०२१ ॥
तथा वणे भगवानमषा कुललोचनः ॥ ०२१ ॥
तमापतं वै वनपसाितः ।अिः िसायं सवं सहपव तम ् ॥ ०२२ ॥
अथे महाघोरं सोऽसजृमुवे ह ।मदं माितमयं ािदतां महामिुनः ॥ ०२३ ॥
त दसहं त ु बभवू शतयोजनम ।्ियोजनशता दंाः परमदाणाः ॥ ०२४ ॥
हनुाभवूमावकेााशृिवम ् ॥ ०२४ ॥
िजामलेू िता सव दवेाः सवासवाः ।ितमरेामनुाा यथा मा महाण व े ॥ ०२५ ॥
ते समं ततो दवेा मदागतादा ।
अाय १४२ ६८९
अवुिहताः शं णमाै िजातय े ॥ ०२६ ॥
अिां सह सोमं च िपबामो िवगतराः ॥ ०२६ ॥
ततः स णतः शकार वन तत ।्वनः कृतवांौ चािनौ सोमपीिथनौ ॥ ०२७ ॥
ततः ाहरम मदं च भजिुनः ।अषे ु मगृयायां च पान े ीष ु च वीय वान ् ॥ ०२८ ॥
एतदैषनै रो राजयं याित न सशंयः ।तादतेारो िनं रतः पिरवज यते ् ॥ ०२९ ॥
एतेवनािप कम राजकीित तम ।्वीहं िूह वा ं वनाियं वरम ् ॥ ०३० ॥
अाय १४२भी उवाच ॥
तूीमासीदज ुन ु पवनवीनुः ।ण ु म े ाणेवे मुं कम जनािधप ॥ ००१ ॥
मदामनुाा यदा सेा िदवौकसः ।तदयें वननेहे ता तषेां वस ुधंरा ॥ ००२ ॥
उभौ लोकौ तौ मा त े दवेा ःिखताभवन ।्शोकाता महाानं ाणं शरणं ययःु ॥ ००३ ॥
६९० दानधम पव
दवेा ऊचःु ॥
मदाितिषानामाकं लोकपिूजत ।वनने ता भिूमः कपैािप िदवं भो ॥ ००४ ॥
ोवाच ॥
गं शरणं िवानाश ु सेा िदवौकसः ।सा तानभुौ लोकाववाथ यथा परुा ॥ ००५ ॥
ते ययःु शरणं िवां ऊचःु कायामहे ।इुाे िजााज यतहे कपािनित ॥ ००६ ॥
भगूताि िवजतेारो वयिमवे पािथ व ॥ ००६ ॥
ततः कम समारं ाणःै कपनाशनम ।्तुा िेषतो तो ाणेो धनी कपःै ॥ ००७ ॥
स च तााणानाह धनी कपवचो यथा ।भविः सशाः सव कपाः िकिमह वत त े ॥ ००८ ॥
सव वदेिवदः ााः सव च तयुािजनः ।सव सतावै सव तुा महिष िभः ॥ ००९ ॥
ीवै रमते तषे ु धारयि ियं च त े ।वथृा दारा गि वथृामासं ं न भुत े ॥ ०१० ॥
दीमिं जुित च गुणां वचन े िताः ।सव च िनयताानो बालानां सिंवभािगनः ॥ ०११ ॥
अाय १४२ ६९१
उपे शकटैया ि न सवेि रजलाम ।्अभुवु नाि िदवा चवै न शरेत े ॥ ०१२ ॥
एतैाै बिभग ुणयै ुाथं कपान ।्िवजेथ िनवत ं िनवृानां शभुं िह वः ॥ ०१३ ॥
ाणा ऊचःु ॥
कपायं िवजेामो य े दवेाे वयं तृाः ।तााः कपााकं धिनािह यथागतम ् ॥ ०१४ ॥
धनी गा कपानाह न वो िवाः ियराः ।गहृीाायथो िवापाः सव समावन ् ॥ ०१५ ॥
समदुजाा कपाव िजातयः ।सजृिलतानीपानां ाणनाशनान ् ॥ ०१६ ॥
सृा हभजुः कपाुा सनातनाः ।नभसीव यथाािण राज नरािधप ॥ ०१७ ॥
शशसंिुजांवै ाणं च यशिनम ् ॥ ०१७ ॥
तषेां तजेथा वीय दवेानां ववधृ े ततः ।अवावुंामरं िष ुलोकेष ु पिूजतम ् ॥ ०१८ ॥
इुवचनं वायमुज ुनः भाषत ।ितपू महाबाहो यणु नरािधप ॥ ०१९ ॥
जीवाहं ाणाथ सव था सततं भो ।णे ाणे णमािम च िनशः ॥ ०२० ॥
६९२ दानधम पव
दायेसादा मया ािमदं यशः ।लोके च परमा कीित ध म चिरतो महान ् ॥ ०२१ ॥
अहो ाणकमा िण यथा मात ततः ।या ोािन कान तुािन यतने ह ॥ ०२२ ॥
वायुवाच ॥
ाणाधमण पालयिेयािण च ।भगृुे भयं घोरं त ु कालािवित ॥ ०२३ ॥
कृमाहाम ्
अाय १४३यिुधिर उवाच ॥
ाणानच स े राजततं सिंशततान ।्कं त ु कमदयं ा तानच िस नरािधप ॥ ००१ ॥
कां वा ाणपजूायां िुं ा महात ।तानच िस महाबाहो सव मतेद मे ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
एष ते केशवः सवमााित महामितः ।िुं ाणपजूायां िुम हातः ॥ ००३ ॥
अाय १४३ ६९३
बलं ो े वानषुी च ; ान ं तथा न िवशुं ममा ।दहेासो नाितिचरातो मे ; न चािततणू सिवता याित ॥ ००४ ॥
उा धमा य े परुाण े महाो ; ाणानां ियाणां िवशां च ।पौराणं य े दडमपुासत े च ; शषें कृापिश पाथ ॥ ००५ ॥
अहं ने ं विे तने कृं ; योऽयं िह या बलं परुाणम ।्अमयेाा केशवः कौरवे ; सोऽयं धम वित सशंयषे ु ॥ ००६ ॥
कृः पृीमसजृं िदवं च ; वराहोऽयं भीमबलः परुाणः ।अ चाधोऽथािरं िदवं च ; िदशतः िदशतः ॥ ००७ ॥
सिृथवैयेमनुसतूा ; स िनम म े िविमदं परुाणम ् ॥ ००७ ॥
अ नाां पुरं संसतूं ; योः यमवेािमतौजाः ।यनेािं तमः पाथ घोरं ; यिणवं तज यानम ् ॥ ००८ ॥
कृत े यगु े धम आसीम ;तेाकाले ानमनुपः ।बलं ासीापरे पाथ कृः ; कलावधम ः िितमाजगाम ॥ ००९ ॥
स पवू दवेो िनजघान दैा ; पवू दवे बभवू साट ्।स भतूानां भावनो भतूभः ; स िवा जगतािप गोा ॥ ०१० ॥
यदा धम लायित व ै सरुाणां ; तदा कृो जायते मानषुषे ु ।धम िा स त ु व ै भािवताा ; परां लोकानपरां याित ॥ ०११ ॥
ाांाथासरुाणां वधाय ; काया काय कारणं चवै पाथ ।कृतं किरियते च दवेो ; मुः सोमं िवि च शमतेम ् ॥ ०१२ ॥
स िवकमा स च िवपः ; स िवभिृसिृविज ।
६९४ दानधम पव
स शलूभृोिणतभृराल ;ं कम िभिव िदतं व ैवुि ॥ ०१३ ॥
तं गवा अरस िन ;मपुिते िवबधुानां शतािन ।तं रासा पिरसवंहे ; रायोषः स िविजगीषरुकेः ॥ ०१४ ॥
तमरे शिंसतारः वुि ; रथतंरे सामगा वुि ।तं ाणा मःै वुि ; तै हिवरय वः कयि ॥ ०१५ ॥
स पौराण गहुां िवो ; महीसं भारता े ददश ।स चवै गामुधाराकमा ; िवो दैानरुगाानवां ॥ ०१६ ॥
त भाििवधादेयि ; तमवेाजौ वाहन ं वदेयि ।तािरं पिृथवी िदवं च ; सव वशे ितित शात ॥ ०१७ ॥
स कुरतेाः ससजृ े परुाणं ; योमिृषमाव िसम ।्स मातिरा िवभरुवाजी ; स रिममािवता चािददवेः ॥ ०१८ ॥
तनेासरुा िविजताः सव एव ; त िवािैव िजतानीह ीिण ।स दवेानां मानषुाणां िपतणॄां ; तमवेाय िवदां िवतानम ् ॥ ०१९ ॥
स एव कालं िवभजदुिेत ; तोरं दिणं चायन े े ।तवैो ितय गधरि ; गभयो मिेदन तापयः ॥ ०२० ॥
तं ाणा वदेिवदो जषुि ; तािदो भामपुयु भाित ।स मािस मारकृिधे ; तमरे वदेिवदः पठि ॥ ०२१ ॥
स एकयुिमदं िनािभ ; सायंु वहते व ै िधामा ।महातजेाः सव गः सव िसहंः ; कृो लोकाारयते तथकैः ॥ ०२२ ॥
अनं तथवै धीरः ; कृं सदा पाथ कता रमिेह ॥ ०२२ ॥
अाय १४३ ६९५
स एकदा कगतो महाा ; तृो िवभःु खाडवे धमूकेतःु ।स रासानरुगांाविज ; सवगः सवमौ जहुोित ॥ ०२३ ॥
स एवाः तेमं य ; एवाानथ सवाकार ।िवरु रथिच ;िविृरातरु त ॥ ०२४ ॥
स िवहायो दधानािभः ; स िनम म े गां िदवमिरम ।्एवं रानसजृवतां ; षीकेशोऽिमतदीाितजेाः ॥ ०२५ ॥
स लयै सिरतो िजघासं ; तं वं हरं िनरास ।स महेः यूते व ै महारे ; िवरैकेो ऋहःै परुाणःै ॥ ०२६ ॥
वा सा व ै तने नाने शो ; गहृे राजासियत ुं महौजाः ।तमवेािषमकंे परुाणं ; स िवकृिदधााभावान ् ॥ ०२७ ॥
वदेां यो वदेयतऽेिधदवेो ; िवध यायते परुाणान ।्कामे वदे े लौिकके यलं च ; िवने े सव मतेतीिह ॥ ०२८ ॥
ोतिष शुािन च सवलोके ; यो लोका लोकपालाय ।योऽयो ातय ितः ; सव दवेा दवेकीपु एव ॥ ०२९ ॥
सवंरः स ऋतःु सोऽध मासः ; सोऽहोराः स कला व ै स कााः ।माा मुता लवाः णा ; िवने े सव मतेतीिह ॥ ०३० ॥
चािदौ हनताराः ; सवा िण दशा थ पौण माः ।नयोगा ऋतव पाथ ; िवनेावमतेसतूम ् ॥ ०३१ ॥
ािदा वसवोऽथािनौ च ; साा िवे मतां षणा ।जापितदवमातािदित ; सव कृाषयवै स ॥ ०३२ ॥
वायभुू ा िविपते च िव ;मिभू ा दहत े िवपः ।
६९६ दानधम पव
आपो भूा मयते च सव ; ा भूा सजृत े िवसघंान ् ॥ ०३३ ॥
वें च यदेयत े च वदेा ;ििध यायते िवधयेान ।्धम च वदे े च बले च सव ; चराचरं केशवं ं तीिह ॥ ०३४ ॥
ोितभू तः परमोऽसौ परुा ;काशयभया िवपः ।अपः सृा ाभरूायोिनः ; परुाकरोवमवेाथ िवम ् ॥ ०३५ ॥
ऋतनूुाताििवधातुािन ; मघेािुवमरैावतं च ।सव कृाावरं जमं च ; िवाातािमुने ं तीिह ॥ ०३६ ॥
िवावासं िनग ुणं वासदुवें ; सष णं जीवभतूं वदि ।ततः ुमिनं चतथु ;माापयायोिनम हाा ॥ ०३७ ॥
स पधा पजनोपपं ; सोदयििमदं िससृःु ।ततकाराविनमातौ च ; खं ोितराप तथवै पाथ ॥ ०३८ ॥
स ावरं जमं चवैमते ;तिुव धं लोकिममं च कृा ।ततो भिूमं दधाबीजां ; ौः पिृथां धाित भिूर वािर ॥ ०३९ ॥
तने िवं कृतमतेि राज ; जीवयानवैायोिनः ॥ ०३९ ॥
ततो दवेानसरुाानषुां ; लोकानषृाथ िपतॄजा ।समासने िविवधाािणलोका ;वा दा भतूपितः िससृःु ॥ ०४० ॥
शभुाशभुं ावरं जमं च ; िवनेावमतेतीिह ।यत त े य भिवतीह ; सव मतेेशवं ं तीिह ॥ ०४१ ॥
मृुवै ािणनामकाले ; सााृः शातो धम वाहः ।भतूं च यहे न िव िकं िच ;िनेावमतेतीिह ॥ ०४२ ॥
वा सोमाहाम ् ६९७
यशं च लोकेष ु पुयं य शभुाशभुम ।्तव केशवोऽिचो िवपरीतमतो भवते ् ॥ ०४३ ॥
एताशः केशवोऽयं यभंू ;ना रायणः परमाय ।मं चा जगतषु ; सवषां भतूानां भवाय ॥ ०४४ ॥
वा सोमाहाम ्
अाय १४४यिुधिर उवाच ॥
िूह ाणपजूायां िुं ं मधसुदून ।वेा म चाथ वदे ां िह िपतामहः ॥ ००१ ॥
वासदुवे उवाच ॥
णुाविहतो राजिजानां भरतष भ ।यथातने वदतो गणुाे कुसम ॥ ००२ ॥
ुः पिरप ाणःै पिरकोिपतः ।िकं फलं ाणेि पजूायां मधसुदून ॥ ००३ ॥
ईर सत इह चवै पर च ॥ ००३ ॥
सदा िजातीपंू िकं फलं त मानद ।
६९८ दानधम पव
एतिूह िपतः सव समुहाशंयोऽ मे ॥ ००४ ॥
इुवचनने ुने तदा हम ।्वुं महाराज यणु समािहतः ॥ ००५ ॥
िुं ाणपजूायां रौिणये िनबोध मे ।एत े िह सोमराजान ईराः सखुःखयोः ॥ ००६ ॥
अि.ोके रौिणये तथामिुं पुक ।ाणमखुं सौं न मऽेाि िवचारणा ॥ ००७ ॥
ाणमखुं वीय मायःु कीित य शो बलम ।्लोका लोकेरावै सव ाणपवू काः ॥ ००८ ॥
तथं नािययें व ै ईरोऽीित पुक ।मा त े ममु हाबाहो भव िजाित ॥ ००९ ॥
ाणो िह महूतमि.ोके पर च ।भ कुय ुज गिददं ुाः दिश नः ॥ ०१० ॥
अानिप सजृयेु लोका.ोकेरांथा ।कथं तषे ु न वतय सानातुजेसः ॥ ०११ ॥
अवसहृे तात ाणो हिरिपलः ।चीरवासा िबदडी दीघ मनुखािदमान ् ॥ ०१२ ॥
दीघ मनुेः माणादिधको भिुव ॥ ०१२ ॥
स सरते लोकाे िदा य े च मानषुाः ।इमा गाथा गायमानरषे ु सभास ु च ॥ ०१३ ॥
अाय १४४ ६९९
वा ससं वासयेो ाणं सृतं गहृे ।पिरभाषां च मे ुा को न ु दाितयम ् ॥ ०१४ ॥
यो मां किासयते न स मां कोपयिेदह ॥ ०१४ ॥
तं नाियते कितोऽहं तमवासयम ।्स भेु सहाणां बनाममकेदा ।एकदा ाकं भेु न विैत च पनुगृ हान ् ॥ ०१६ ॥
अका हसित तथाकारोिदित ।न चा वयसा तुः पिृथामभवदा ॥ ०१७ ॥
सोऽदावसथं गा शाारणािन च ।काालता दा ततो पगतः यम ् ॥ ०१८ ॥
अथ मामवीूयः स मिुनः सिंशततः ।कृ पायसिमािम भोुिमवे सरः ॥ ०१९ ॥
सदवै त ु मया त िचने गहृे जनः ।सवा यवेापानािन भाोावचाथा ॥ ०२० ॥
भवुसृतानीित पवू मवे चोिदतः ॥ ०२० ॥
ततोऽहं लमानं व ै पायसं वदेयम ।्तुवै त ु स िं ततो वचनमवीत ् ॥ ०२१ ॥
िमािन िल पायसनेिेत स ह ॥ ०२१ ॥
अिवमृयवै च ततः कृतवानि तथा ।तनेोिने गाािण िशरवैामृयम ् ॥ ०२२ ॥
७०० दानधम पव
स ददश तदााशे मातरं त े शभुाननाम ।्तामिप यमानः स पायसनेालेपयत ् ॥ ०२३ ॥
मिुनः पायसिदधा रथ े तणू मयोजयत ।्तमा रथं चवै िनय यौ स गहृाम ॥ ०२४ ॥
अिवण लीमा िजो रथधयु वत ।्तोदनेातदुालां िण मम पयतः ॥ ०२५ ॥
न च मेोकमासीःुखमीा कृतं तदा ।ततः स राजमागण महता िनय यौ बिहः ॥ ०२६ ॥
ता महदाय दाशाहा जातमवः ।ताजिथः केिचमाभा पररम ् ॥ ०२७ ॥
ाणा एव जायरेाो वण ः कथन ।को ने ं रथमााय जीवदेः पमुािनह ॥ ०२८ ॥
आशीिवषिवषं तीं ततीतरं िवषम ।्ाशीिवषदध नाि किििककः ॥ ०२९ ॥
तिजित ध ष ालुिणी पिथ ।तां नामष यत ीमांतणू मचोदयत ् ॥ ०३० ॥
ततः परमसो रथा स िजः ।पदाितथनेवै ाधाविणामखुः ॥ ०३१ ॥
तमुथने धावमधावं िजोमम ।्तथवै पायसािदधः सीद भगविित ॥ ०३२ ॥
ततो िवलो तजेी ाणो मामवुाच ह ।
अाय १४४ ७०१
िजतः ोधया कृ कृवै महाभजु ॥ ०३३ ॥
न तऽेपराधिमह व ै वानि सुत ।ीतोऽि तव गोिव वणृ ु कामाथिेतान ् ॥ ०३४ ॥
स च मे तात पय िुय थािवधा ॥ ०३४ ॥
यावदवे मनुाणाम े भावो भिवित ।यथवैा े तथा तषेां िय भावो भिवित ॥ ०३५ ॥
याव पुया लोकेष ुिय कीित भ िवित ।िष ुलोकेष ु ताव विैशं ितपसे ॥ ०३६ ॥
सिुयः सवलोक भिविस जनाद न ॥ ०३६ ॥
ये िभं च दधं च य िकििनािशतम ।्सव तथवै ािस िविशं वा जनाद न ॥ ०३७ ॥
यावदतेिलं त े गाषे ु मधसुदून ।अतो मृभुयं नाि याविदा तवातु ॥ ०३८ ॥
न त ु पादतले िल े काे पुका व ै ।नतैे ियिमवे स मां ीतोऽवीदा ॥ ०३९ ॥
इुोऽहं शरीरं मपयं ीसमायतुम ् ॥ ०३९ ॥
िण चावीीतः सवीणां वरं यशः ।कीित चानुमां लोके समवािस शोभन े ॥ ०४० ॥
न ां जरा वा रोगो वा ववैय चािप भािमिन ।ि पुयगा च कृमाराधियिस ॥ ०४१ ॥
७०२ दानधम पव
षोडशानां सहाणां वधनूां केशव ह ।विरा सहलोा च केशव भिविस ॥ ०४२ ॥
तव मातरिमुा ततो मां पनुरवीत ।्ितः समुहातजेा वा सा विवलन ् ॥ ०४३ ॥
एषवै त े बिुरु ाणाित केशव ।इुा स तदा पु तवैारधीयत ॥ ०४४ ॥
तििहत े चाहमपुाशंुतमािदशम ।्यििाणो यूाव कुया िमित भो ॥ ०४५ ॥
एततमहं कृा माा त े सह पुक ।ततः परमाा ािवशं गहृमवे च ॥ ०४६ ॥
िवमा गहृे सव पयािम तवम ।्यिं य व ै दधं तने िवणे पुक ॥ ०४७ ॥
ततोऽहं िवयं ाः सव ा नवं ढम ।्अपजूयं च मनसा रौिणये िजं तदा ॥ ०४८ ॥
इहं रौिणये पृतो भरतष भ ।माहां िजमु सवमाातवांदा ॥ ०४९ ॥
तथा मिप कौये ाणाततं भो ।पजूय महाभागाािदा नै िनदा ॥ ०५० ॥
एवं िुमहं ाो ाणानां सादजाम ।्य मामाह भीोऽयं तं भरतष भ ॥ ०५१ ॥
ईरशसंा ७०३
ईरशसंा
अाय १४५यिुधिर उवाच ॥
वा ससः सादा े यदा मधसुदून ।अवािमह िवान ं ते ाातमुहिस ॥ ००१ ॥
महाभायं च य नामािन च महानः ।ततो ातिुमािम सव मितमतां वर ॥ ००२ ॥
वासदुवे उवाच ॥
ह ते कथियािम नमृा कपिदन े ।यदवां महाराज येो यािज तं यशः ॥ ००३ ॥
यतः ाताय यदधीय े िवशां पत े ।ािलः शतीयं ते िनगदतः ण ु ॥ ००४ ॥
जापितसजृ े तपसोऽे महातपाः ।शरसजृात जाः ावरजमाः ॥ ००५ ॥
नाि िकिरं भतूं महादवेािशां पत े ।इह ििप लोकेष ु भतूानां भवो िह सः ॥ ००६ ॥
न चवैोहतेात ुं किद े महानः ।
७०४ दानधम पव
न िह भतूं समं तने िष ुलोकेष ु िवते ॥ ००७ ॥
गनेािप िह सामे त ु शवः ।िवसा हतभिूया वपेि च पति च ॥ ००८ ॥
घोरं च िननदं त पज िननदोपमम ।्ुा िवदीयृदयं दवेानामिप सयंगु े ॥ ००९ ॥
यां घोरणे पणे पयुेः िपनाकधकृ ् ।न सरुा नासरुा लोके न गवा न पगाः ॥ ०१० ॥
कुिपत े सखुमधेे तििप गहुागताः ॥ ०१० ॥
जापते द यजतो िवतत े तौ ।िवाध कुिपतो यं िनभ यु भवदा ॥ ०११ ॥
धनषुा बाणमुृ सघोषं िवननाद च ॥ ०११ ॥
ते न शम कुतः शािं िवषादं लेिभरे सरुाः ।िवुत े सहसा ये कुिपत े च महेरे ॥ ०१२ ॥
तने ातलघोषणे सव लोकाः समाकुलाः ।बभवूरुवशाः पाथ िवषे सरुासरुाः ॥ ०१३ ॥
आपुिुभरे चवै चके च वस ुधंरा ।विरयािप ौः पफाल च सवशः ॥ ०१४ ॥
अने तमसा लोकाः ावतृा न चकािशरे ।ना ोितषां भा सह सयूण भारत ॥ ०१५ ॥
भशृं भीतातः शािं चुः यनािन च ।
अाय १४५ ७०५
ऋषयः सवभतूानामान िहतिैषणः ॥ ०१६ ॥
ततः सोऽववेाुो रौपरामः ।भग नयन े ुः हारणे शातयत ् ॥ ०१७ ॥
पषूाणं चािभाव परणे वपषुाितः ।परुोडाशं भयतो दशनाैशातयत ् ॥ ०१८ ॥
ततः णमेदुवाे वपेमानाः शरम ।्पनु सदंध े ो दीं सिुनिशतं शरम ् ॥ ०१९ ॥
िवमं ा भीता दवेाः सहिष िभः ।ततः सादयामासःु शव त े िवबधुोमाः ॥ ०२० ॥
जपेु शतीयं दवेाः कृािलं ततः ।संयूमानिदशःै ससाद महेरः ॥ ०२१ ॥
भागं य े च िविशं त े कयन ।्भयने िदशा राजरणं च पिेदरे ॥ ०२२ ॥
तने चवैाितकोपने स यः सिंधतोऽभवत ।्यािप हतं त तथवै दीयत े ॥ ०२३ ॥
असरुाणां परुायासंीिण वीय वतां िदिव ।आयसं राजतं चवै सौवण मपरं तथा ॥ ०२४ ॥
नाशकािन मघवा भे ुं सवा यधुरैिप ।अथ सवऽमरा ं जमःु शरणमिदताः ॥ ०२५ ॥
तत ऊचमु हाानो दवेाः सव समागताः । रौा भिवि पशवः सवकम स ु ॥ ०२६ ॥
७०६ दानधम पव
जिह दैाह परुलैकांाय मानद ॥ ०२६ ॥
स तथोथेुा िवुं कृा शरोमम ।्शमिं तथा कृा पंु ववैतं यमम ् ॥ ०२७ ॥
वदेाृा धनःु सवा ां च सािविमुमाम ् ॥ ०२७ ॥
दवेाथवरं कृा िविनयु च सवशः ।िपव णा िशने तने तािन िबभदे सः ॥ ०२८ ॥
शरणेािदवणन कालािसमतजेसा ।तऽेसरुाः सपरुा दधा ेण भारत ॥ ०२९ ॥
तं चवैागतं ा बालं पिशखं पनुः ।उमा िजासमाना व ै कोऽयिमवीदा ॥ ०३० ॥
असयूत श वणे हिरतः ।सवं यामास तं बां पिरघोपमम ् ॥ ०३१ ॥
न सबंबुिुधरे चनै ं दवेां भवुनेरम ।्सजापतयः सव तिमुुरीरे ॥ ०३२ ॥
ततो ााथ भगवाा तमिमतौजसम ।्अयं े इित ाा ववे तममुापितम ् ॥ ०३३ ॥
ततः सादयामासुमां ं च त े सरुाः ।बभवू स तदा बाब लहयु था परुा ॥ ०३४ ॥
स चािप ाणो भूा वा सा नाम वीय वान ।्ारवां मम गहृे िचरं कालमपुावसत ् ॥ ०३५ ॥
अाय १४६ ७०७
िवकारायेु सबुम वेमिन ।तानदुारतया चाहममं त ःसहम ् ॥ ०३६ ॥
स दवेे वायु सोऽिनौ स च िवतुः ।स चमाः स चशेानः स सयू वण सः ॥ ०३७ ॥
स कालः सोऽको मृःु स तमो राहािन च ।मासाध मासा ऋतवः संे सवंर सः ॥ ०३८ ॥
स धाता स िवधाता च िवकमा स सव िवत ।्नािण िदशवै िदशोऽथ हाथा ॥ ०३९ ॥
िवमिूत रमयेाा भगवानिमतिुतः ॥ ०३९ ॥
एकधा च िधा चवै बधा च स एव च ।शतधा सहधा चवै तथा शतसहधा ॥ ०४० ॥
ईशः स महादवेो भयू भगवानतः ।न िह शा गणुा वुमिप वष शतरैिप ॥ ०४१ ॥
अाय १४६वासदुवे उवाच ॥
यिुधिर महाबाहो महाभायं महानः ।ाय बपाय बनाे िनबोध मे ॥ ००१ ॥
७०८ दानधम पव
वदिं महादवें तथा ाण ुं महेरम ।्एकां कं चवै िवपं िशवं तथा ॥ ००२ ॥
े तनू त दवे वदेा ाणा िवः ।घोरामां िशवामां त े तनू बधा पनुः ॥ ००३ ॥
उा घोरा तनयूा सोऽििव ु भारः ।िशवा सौा च या त धमापोऽथ चमाः ॥ ००४ ॥
आनोऽध त ु तािते भरतष भ ।चय चरषे िशवा या तनुथा ॥ ००५ ॥
या घोरतमा मिूत ज गहंरत े तया ।ईराहा महेर इित तृः ॥ ००६ ॥
यिदहित यीो यो यतापवान ।्मासंशोिणतमादो यतो उते ॥ ००७ ॥
दवेानां समुहा या िवषयो महान ।्य िवं महाित महादवेतः तृः ॥ ००८ ॥
समधेयित यिं सवा था वकम िभः ।िशविमनुाणां तादषे िशवः तृः ॥ ००९ ॥
दहू ितो य ाणोिः िित यत ।्िरिल यिं तााणिुरित तृः ॥ ०१० ॥
यद बधा पं भतूं भं भवथा ।ावरं जमं चवै बपतः तृः ॥ ०११ ॥
धूं पं च य धजू टीत उते ।
अाय १४६ ७०९
िवे दवेा यििपतः तृः ॥ ०१२ ॥
सहाोऽयतुाो वा सव तोिमयोऽिप वा ।चषुः भवजेो नाोऽथा चषुाम ् ॥ ०१३ ॥
सवथा यशूाित तै यमते पनुः ।तषेामिधपितय ताशपुितः तृः ॥ ०१४ ॥
िनने चयण िलम यदा ितम ।्महय लोका महेर इित तृः ॥ ०१५ ॥
िवहं पजूयेो व ै िलं वािप महानः ।िलं पजूियता िनं महत ियमतु े ॥ ०१६ ॥
ऋषयािप दवेा गवा रसथा ।िलमवेाच यि य समाितम ् ॥ ०१७ ॥
पूमान े ततिोदते स महेरः ।सखुं ददाित ीताा भानां भवलः ॥ ०१८ ॥
एष एव मशानषे ु दवेो वसित िनशः ।यजे तं जना वीरानिनषिेवणम ् ॥ ०१९ ॥
िवषमः शरीरषे ु स मृःु ािणनािमह ।स च वायःु शरीरषे ु ाणोऽपानः शरीिरणाम ् ॥ ०२० ॥
त घोरािण पािण दीािन च बिन च ।लोके या पूे िवाािन िवब ुधाः ॥ ०२१ ॥
नामधयेािन वदेषे ु ब यथाथ तः ।िने महा िवभुामिभथा ॥ ०२२ ॥
७१० दानधम पव
वदे े चा िविव ाः शतीयमुमम ।्ासादनरं यापुानं महानः ॥ ०२३ ॥
दाता सव लोकानां िवं चाुते महत ।्ेभतूं वदनें ाणा ऋषयोऽपरे ॥ ०२४ ॥
थमो षे दवेानां मखुादिरजायत ।हबै िवधःै ाणांानुजृिप ॥ ०२५ ॥
स मोचयित पुयाा शरयः शरणागतान ।्आयरुारोयमैय िवं कामां पुलान ् ॥ ०२६ ॥
स ददाित मनुेः स एवािपत े पनुः ।शािदष ुच दवेषे ु त चैय मुत े ॥ ०२७ ॥
स एवािधको िनं लैो शभुाशभु े ।ऐया वै कामानामीरः पनुते ॥ ०२८ ॥
महेर लोकानां महतामीर सः ।बिभिव िवध ैपिैव ं ािमदं जगत ् ॥ ०२९ ॥
त दवे यं समेु वडवामखुम ् ॥ ०२९ ॥
धमिनण यः ७११
धमिनण यः
अाय १४७वशैपंायन उवाच ॥
इुवित वां त ु कृे दवेिकनन े ।भीं शातंनवं भयूः पय पृिुधिरः ॥ ००१ ॥
िनण य े वा महाबुे सव धम भतृां वर ।मागमो विेत िकं तयोः कारणं भवते ् ॥ ००२ ॥
भी उवाच ॥
ना सशंयः कििदित मे वत त े मितः ।ण ु वािम त े ा समनपुृिस ॥ ००३ ॥
सशंयः सगुमो राजिण य ग मः ।ं तुमनं िह य सशंयदशनम ् ॥ ००४ ॥
ं कारणं ं हतेकुाः ामािननः ।नाीवें वि सं सशंयमवे च ॥ ००५ ॥
तदयंु वि बालाः पिडतमािननः ॥ ००५ ॥
अथ चेसे चकंै कारणं िकं भविेदित ।शं दीघण कालेन येुनातितने च ॥ ००६ ॥
ाणयाामनकेां च कयानने भारत ॥ ००६ ॥
तरणेवै नाने शं ते ु कारणम ।्
७१२ दानधम पव
हतेनूाममासा िवपलंु ानमुमम ् ॥ ००७ ॥
ोितः सव लोक िवपलंु ितपते ॥ ००७ ॥
तनेागमनं राजेगमनं तथा ।अामिनबं च वाचः सपंिरवज नम ् ॥ ००८ ॥
यिुधिर उवाच ॥
ं लोकतः िसं लोकाागमपवू काः ।िशाचारो बिवधो िूह ते िपतामह ॥ ००९ ॥
भी उवाच ॥
धम ियमाण बलविरािभः ।संा यरैिप कृता कालेन पिरिभते ॥ ०१० ॥
अधमा धम पणे तणृःै कूपा इवावतृाः ।ततिैभ त े वृं ण ु चवै यिुधिर ॥ ०११ ॥
अवृा य े च िभि तुागपरायणाः ।धम िविेषणो मा इुषे ुसशंयः ॥ ०१२ ॥
अतृुसाधनूां य एवागमबुयः ।परिमवे सतंुाानपुा च पृ च ॥ ०१३ ॥
कामाथ पृतः कृा लोभमोहानसुािरणौ ।धम इवे सबंुाानपुा च पृ च ॥ ०१४ ॥
न तषेां िभते वृं याायकमिभः ।आचारः कारणं चवै धम वै यं पनुः ॥ ०१५ ॥
अाय १४७ ७१३
यिुधिर उवाच ॥
पनुरवेहे म े बिुः सशंय े पिरमुत े ।अपारे माग माण परं तीरमपयतः ॥ ०१६ ॥
वदेाः माचारः माणं तयं यिद ।पथृं लते चषैां धम कैयं कथम ् ॥ ०१७ ॥
भी उवाच ॥
धम ियमाण बलविरािभः ।यवें मसे राजिंधा धम िवचारणा ॥ ०१८ ॥
एक एविेत जानीिह िधा त दशनम ।्पथृे चवै मे बिुयाणामिप व ै तथा ॥ ०१९ ॥
उो माग याणां च तथवै समाचर ।िजासा त ु न कत ा धम पिरतकणात ् ॥ ०२० ॥
सदवै भरते मा त े भदू सशंयः ।अो जड इवाशो यवीिम तदाचर ॥ ०२१ ॥
अिहंसा समोधो दानमतेतुयम ।्अजातशो सवे धम एष सनातनः ॥ ०२२ ॥
ाणषे ु च विृया िपतपृतैामहोिचता ।तामिेह महाबाहो ग तै े िह दिेशकाः ॥ ०२३ ॥
माणममाणं व ै यः कुया दबधुो नरः ।न स माणतामह िववादजननो िह सः ॥ ०२४ ॥
७१४ दानधम पव
ाणानवे सवे सृ बम च ।एतेवे िमे लोकाः कृा इित िनबोध तान ् ॥ ०२५ ॥
अाय १४८यिुधिर उवाच ॥
ये च धम मसयूि ये चनै ं पय ुपासत े ।वीत ु भगवानते ते गि ताशाः ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
रजसा तमसा चवै समवीण चतेसः ।नरकं ितपे धम िविेषणो नराः ॥ ००२ ॥
ये त ु धम महाराज सततं पय ुपासत े ।साज वपराः से व ैग भजुो नराः ॥ ००३ ॥
धम एव रितषेामाचायपासनावते ।्दवेलोकं पे य े धम पय ुपासत े ॥ ००४ ॥
मनुा यिद वा दवेाः शरीरमपुता व ै ।धिम णः सखुमधेे लोभषेिवविज ताः ॥ ००५ ॥
थमं णः पुं धम माम नीिषणः ।धिम णः पय ुपासे फलं पिमवाशयः ॥ ००६ ॥
अाय १४८ ७१५
यिुधिर उवाच ॥
असतां कीशं पं साधवः िकं च कुव त े ।वीत ु म े भवानतेोऽस कीशाः ॥ ००७ ॥
भी उवाच ॥
राचारा ध षा म ुखाासाधवः ।साधवः शीलसपंाः िशाचार लणम ् ॥ ००८ ॥
राजमाग गवां मे गोमे च धिम णः ।नोपसवेि राजे सग मूपरुीषयोः ॥ ००९ ॥
पानामशनं दा शषेमि साधवः ।न जि च भुाना न िनाापाणयः ॥ ०१० ॥
िचभानमुनाहं दवें गों चतुथम ।्ाणं धािम कं चैं त े कुव ि दिणम ् ॥ ०११ ॥
वृानां भारतानां ीणां बालातरु च ।ाणानां गवां राां पानं ददत े च त े ॥ ०१२ ॥
अितथीनां च सवषां ेाणां जन च ।तथा शरणकामानां गोा ाागतदः ॥ ०१३ ॥
सायं ातम नुाणामशनं दवेिनिम तम ।्नारा भोजनं मपुवासिविधिह सः ॥ ०१४ ॥
होमकाले यथा विः कालमवे तीते ।ऋतकुाले तथा नारी ऋतमुवे तीते ॥ ०१५ ॥
७१६ दानधम पव
न चाां गते यु चय िह ततृम ् ॥ ०१५ ॥
अमतृं ाणा गाव इतेयमकेतः ।ताोाणं िनमच यते यथािविध ॥ ०१६ ॥
यजषुा सृंतं मासंमपुभु ित ।पृमासं ं वथृामासं ं पुमासं ं च तमम ् ॥ ०१७ ॥
दशेे परदशे े वाितिथं नोपवासयते ।्कम व ै सफलं कृा गुणां ितपादयते ् ॥ ०१८ ॥
गु आसनं दयेमिभवाािभपू च ।गुन वध ेआयषुा यशसा िया ॥ ०१९ ॥
वृााितवदेात ु न च संषेयदेिप ।नासीनः ाितेवेमायरु न िरते ॥ ०२० ॥
न नामीते नार न िवाुषानिप ।मथैनु ं सततं गुमाहारं च समाचरते ् ॥ ०२१ ॥
तीथा नां गरुवीथ शचुीनां दयं शिुच ।दशनानां परं ान ं सतंोषः परमं सखुम ् ॥ ०२२ ॥
सायं ात वृानां णयुाुला िगरः ।तुमाोित िह नरः सततं वृसवेया ॥ ०२३ ॥
ााये भोजन े चवै दिणं पािणमुरते ।्येानसी िनिमियाणां च िवमम ् ॥ ०२४ ॥
सृंतं पायसं िनं यवागूं कृसरं हिवः ।अकाः िपतदृवैा वृानामिभपजूनम ् ॥ ०२५ ॥
अाय १४८ ७१७
मकुम िण मं तुानामिभननम ।्ािधतानां च सवषामायषुः ितननम ् ॥ ०२६ ॥
न जात ु िमित यूादापोऽिप महरम ।्ारो वा वधो विेत िवु न िविशते ॥ ०२७ ॥
अवराणां समानानां िशाणां च समाचरते ् ॥ ०२७ ॥
पापमाचते िनं दयं पापकिम णाम ।्ानपवू िवनयि गहूमाना महाजन े ॥ ०२८ ॥
ानपवू कृतं कम ादये साधवः ।न मां मनुाः पयि न मां पयि दवेताः ॥ ०२९ ॥
पापनेािभहतः पापः पापमवेािभजायते ॥ ०२९ ॥
यथा वाध ुिषको विृं दहेभदे े तीत े ।धमणािपिहतं पाप ं धम मवेािभवध यते ् ॥ ०३० ॥
यथा लवणमोिभरातुं िवलीयते ।ायिहतं पापं तथा सः णयित ॥ ०३१ ॥
ताापं न गहूते गहूमान ं िववध त े ।कृा त ु साधुायें त े तशमयतु ॥ ०३२ ॥
आशया सितं ं याले नोपभुते ।अे चतैपे िवयोग े त दिेहनः ॥ ०३३ ॥
मानसं सव भतूानां धम माम नीिषणः ।तावा िण भतूािन धम मवे समासते ॥ ०३४ ॥
७१८ दानधम पव
एक एव चरेम न धम िजको भवते ।्धम वािणजका ते े य े धम मपुभुत े ॥ ०३५ ॥
अचवेानदने सवेतेामायया गुन ।्िनिधं िनदाारं यााथ दानशितम ् ॥ ०३६ ॥
यिुधिरः
अाय १४९यिुधिर उवाच ॥
नाभागधयेः ाोित धनं सबुलवानिप ।भागधयेाितथा ृशो बाल िवित ॥ ००१ ॥
नालाभकाले लभते यऽेिप कृत े सित ।लाभकालेऽयने लभते िवपलंु धनम ् ॥ ००२ ॥
कृतयाफलावै ये शतशो नराः ॥ ००२ ॥
यिद यो भवे ः स सव फलमायुात ।्नालं चोपलते नणृां भरतसम ॥ ००३ ॥
यदा यं कृतवायते फलो नरः ।माग यशतरैथा नमागापरः सखुी ॥ ००४ ॥
अाय १४९ ७१९
अकाय मसकृृा ये धना नराः ।धनयुाधमा ये चापरे जनाः ॥ ००५ ॥
अधी नीितं या नीितयुो न यते ।अनिभ सािचं गिमतः केन हतेनुा ॥ ००६ ॥
िवायुो िव धनवाग तथा ॥ ००६ ॥
यिद िवामपुाि नरः सखुमवायुात ।्न िवािया हीन ं वृथ मपुसंयते ् ॥ ००७ ॥
यथा िपपासां जयित पुषः ा व ै जलम ।्ाथ िवयावेमिवां जहेरः ॥ ००८ ॥
नााकालो ियते िवः शरशतरैिप ।तणृाणेािप संृः ाकालो न जीवित ॥ ००९ ॥
भी उवाच ॥
ईहमानः समारािद नासादयेनम ।्उं तपः समारोहे नुं रोहित ॥ ०१० ॥
दानने भोगी भवित मधेावी वृसवेया ।अिहंसया च दीघा यिुरित ाम नीिषणः ॥ ०११ ॥
ताा याचते पजूयेािम कानिप ।ाभाषी ियकृः सवसािविहंसकः ॥ ०१२ ॥
यदा माणभवः भाव सखुासखु े ।मशकीटिपपीलानां िरो भव यिुधिर ॥ ०१३ ॥
७२० दानधम पव
धमसशंयः
अाय १५०भी उवाच ॥
काय त े य ियते सास कृतं ततः ।तासीत सृा असृा न िवसते ् ॥ ००१ ॥
काल एवा कालेन िनहानुहौ ददत ।्बिुमािवय भतूानां धमा थष ु वत त े ॥ ००२ ॥
यदा भवेिुध ा चाथ दिश नी ।तदासीत धमा ाढबिुन िवसते ् ॥ ००३ ॥
एतावामतेि भतूानां ालणम ।्कालयुोऽभुयिवषेमथ समाचरते ् ॥ ००४ ॥
यथा पुितैया ः पजूये नरा नरान ।्एवमवेानाानं पजूयीह धािम काः ॥ ००५ ॥
न धमतया धम दाालः कथन ।तािशुमाानं जानीयाम चािरणम ् ॥ ००६ ॥
मुसमथ िह लिमव पावकम ।्अधमः सततो धम कालेन पिररितम ् ॥ ००७ ॥
वशंानकुीत नम ् ७२१
काया वतेौ िह कालेन धम िह िवजयावहः ।याणामिप लोकानामालोककरणो भवते ् ॥ ००८ ॥
त कियेाो गहृीवै करे नरम ।्उमानः स धमण धम बभयले ॥ ००९ ॥
वशंानकुीत नम ्
अाय १५१यिुधिर उवाच ॥
िकं येः पुषहे िकं कुव खुमधेत े ।िवपाा च भवेेन िकं वा कषनाशनम ् ॥ ००१ ॥
भी उवाच ॥
अयं दवैतवशंो व ै ऋिषवशंसमितः ।िसंं पिठतः पु कषापहरः परः ॥ ००२ ॥
दवेासरुगुदवः सव भतूनमृतः ।अिचोऽथािनदयः सव ाणो योिनजः ॥ ००३ ॥
िपतामहो जगाथः सािवी णः सती ।वदेभरूथ कता च िवनुा रायणः भःु ॥ ००४ ॥
उमापितिव पाः ः सनेापितथा ।
७२२ दानधम पव
िवशाखो तभुवायुािदौ भाकरौ ॥ ००५ ॥
शः शचीपितदवो यमो धमूोण या सह ।वणः सह गौया च सह ऋा धनेरः ॥ ००६ ॥
सौा गौः सरुिभदवी िववा महानिृषः ।षालः सागरो गा वोऽथ मणाः ॥ ००७ ॥
वालिखापःिसाः कृपैायनथा ।नारदः पव तवै िवावसहुहाः ॥ ००८ ॥
तुिसने दवेत िवतुः ।दवेका महाभागा िदाारसां गणाः ॥ ००९ ॥
उवशी मनेका रा िमकेशी अलषुा ।िवाची च घतृाची च पचडूा ितलोमा ॥ ०१० ॥
आिदा वसवो ाः सािनः िपतरोऽिप च ।धम ः सं तपो दीा वसायः िपतामहः ॥ ०११ ॥
शवय िदवसावै मारीचः कयपथा ।शुो बहृितभमो बधुो राः शनैरः ॥ ०१२ ॥
नायतृववै मासाः संाः सवराः ।वनैतयेाः समुा कुजाः पगाथा ॥ ०१३ ॥
शतू िवपाशा च चभागा सरती ।िसु दिेवका चवै पुरं तीथ मवे च ॥ ०१४ ॥
गा महानदी चवै किपला नम दा तथा ।कनुा च िवशा च करतोयावुािहनी ॥ ०१५ ॥
अाय १५१ ७२३
सरयगू डकी चवै लोिह महानदः ।तााणा वेवती पणा शा गौतमी तथा ॥ ०१६ ॥
गोदावरी च वेणा च कृवणेा तथािजा ।षती च कावरेी वमु ािकनी तथा ॥ ०१७ ॥
यागं च भासं च पुयं निैमषमवे च ।त िवेरानं य तिमलं सरः ॥ ०१८ ॥
पुयतीथ किललं कुें कीित तम ।्िसूमं तपोदान ं जमूाग मथािप च ॥ ०१९ ॥
िहरवती िवता च तथवैेमुती नदी ।वदेिृतवदिसनी मलवासा निप ॥ ०२० ॥
भिूमभागाथा पुया गाारमथािप च ।ऋिषकुाथा मेा नदी िचपथा तथा ॥ ०२१ ॥
कौिशकी यमनुा सीता तथा चम वती नदी ।नदी भीमरथी चवै बादा च महानदी ॥ ०२२ ॥
महेवाणी ििदवा नीिलका च सरती ॥ ०२२ ॥
ना चापरना च तथा तीथ महादम ।्गयाथ फतुीथ च धमा रयं सरुवैृ तम ् ॥ ०२३ ॥
तथा दवेनदी पुया सर िनिम तम ।्पुयं िलोकिवातं सव पापहरं िशवम ् ॥ ०२४ ॥
िहमवावतवै िदौषिधसमितः ।
७२४ दानधम पव
िवो धातिुविचाीथ वानौषधाितः ॥ ०२५ ॥
मेम हेो मलयः ते रजतािचतः ।वारो नीलो िनषधो दरथा ॥ ०२६ ॥
िचकूटोऽनाभ पवतो गमादनः ।पुयः सोमिगिरवै तथवैाे महीधराः ॥ ०२७ ॥
िदश िविदशवै िितः सव महीहाः ॥ ०२७ ॥
िवदेवेा नभवै नािण हाथा ।पा ु वः सततं दवेाः कीित ताकीित ता मया ॥ ०२८ ॥
कीत यानो नरो तेाुते सव िकिषःै ।वुं ितनं मुते सव तो भयात ् ॥ ०२९ ॥
सवसरपापेो दवेतावनकः ॥ ०२९ ॥
दवेतानरं िवांपःिसांपोिधकान ।्कीित ताीत ियािम सवपापमोचनान ् ॥ ०३० ॥
यवीतोऽथ रै कीवानौिशजथा ।भृविराथा कवो मधेाितिथरथ भःु ॥ ०३१ ॥
बह च गणुसपंः ाच िदशमपुािताः ॥ ०३१ ॥
भां िदशं महाभागा उचुःु मचुुथा ।ममुचुु महाभागः ाये वीय वान ् ॥ ०३२ ॥
िमावणयोः पुथागः तापवान ।्ढायुोबा िवतुाविृषसमौ ॥ ०३३ ॥
अाय १५१ ७२५
पिमां िदशमाि य एधे िनबोध तान ।्उषःु सह सोदयः पिराध वीय वान ् ॥ ०३४ ॥
ऋिषदघ तमावै गौतमः कयपथा ।एकत ितवै ितवै महष यः ॥ ०३५ ॥
अःे पु धमा ा तथा सारतः भःु ॥ ०३५ ॥
उरां िदशमाि य एधे िनबोध तान ।्अिव िसः शि पाराशय वीय वान ् ॥ ०३६ ॥
िवािमो भराजो जमदिथवै च ।ऋचीकपौो राम ऋिषरौालिकथा ॥ ०३७ ॥
तेकेतःु कोहल िवपलुो दवेलथा ।दवेशमा च धौ हिकायप एव च ॥ ०३८ ॥
लोमशो नािचकेत लोमहष ण एव च ।ऋिषवावै भाग ववनथा ॥ ०३९ ॥
एष व ै समवाये ऋिषदवेसमितः ।आः कीित तो राजवपापमोचनः ॥ ०४० ॥
नगृो ययाितन षो यः पू वीय वान ।्धुमुारो िदलीप सगर तापवान ् ॥ ०४१ ॥
कृशाो यौवना िचाः सवांथा ।ःषो भरतवै चवत महायशाः ॥ ०४२ ॥
यवनो जनकवै तथा ढरथो नपृः ।
७२६ दानधम पव
रघनु रवरवै तथा दशरथो नपृः ॥ ०४३ ॥
रामो रासहा वीरः शशिबभ गीरथः ।हिरो म जुजा िवसिेवता ॥ ०४४ ॥
महोदयो लक ऐलवै नरािधपः ।करंधमो नरेः कोर नरािधपः ॥ ०४५ ॥
दोऽरीषः कुकुरो रवत महायशाः ।मचुकुु राजिष िम भानःु ियरः ॥ ०४६ ॥
सदुथा राजा तेो राजिष समः ।महािभष िवातो िनिमराजथाकः ॥ ०४७ ॥
आयःु पु राजिष ः कयेु नरािधपः ।िशिबरौशीनरवै गयवै नरािधपः ॥ ०४८ ॥
तदनो िदवोदासः सौदासः कोसलेरः ।ऐलो नल राजिष म नुवै जापितः ॥ ०४९ ॥
हिव पषृ तीपः शतंनुथा ।कसने राजिष य चाे नानकुीित ताः ॥ ०५० ॥
मा िवं मा च मे पापं मा च मे पिरपिनः ।वुो जयो मे िनं ार च परा गितः ॥ ०५१ ॥
यिुधिरितयाणम ् ७२७
यिुधिरितयाणम ्
अाय १५२वशैपंायन उवाच ॥
तूभतू े तदा भीे पटे िचिमवािप तम ।्मुत िमव च ाा ासः सवतीसतुः ॥ ००१ ॥
नपृं शयान ं गाेयिमदमाह वचदा ॥ ००१ ॥
राजकृितमापः कुराजो यिुधिरः ।सिहतो ातिृभः सवः पािथ वैानयुाियिभः ॥ ००२ ॥
उपाे ां नरा सह कृने धीमता ।तिममं परुयानाय मनुातमुहिस ॥ ००३ ॥
एवमुो भगवता ासने पिृथवीपितः ।यिुधिरं सहामामनजुे नदीसतुः ॥ ००४ ॥
उवाच चनै ं मधरंु ततः शातंनवो नपृः ।िवश परंु राजते ु त े मानसो रः ॥ ००५ ॥
यज िविवधयै बै ःै ादिणःै ।ययाितिरव राजे ादमपरुःसरः ॥ ००६ ॥
धमरतः पाथ िपतॄवेां तप य ।येसा योसे चवै ते ु त े मानसो रः ॥ ००७ ॥
रय जाः सवा ः कृतीः पिरसाय ।सुदः फलसाररैच य यथाहतः ॥ ००८ ॥
७२८ भीगा रोहणपव
अन ुां तात जीव ु िमािण सुदथा ।चैान े ितं वृं फलविमव िजाः ॥ ००९ ॥
आगं च भवता समये मम पािथ व ।िविनवृ े िदनकरे वृ े चोरायणे ॥ ०१० ॥
तथेुा त ु कौयेः सोऽिभवा िपतामहम ।्ययौ सपरीवारो नगरं नागसायम ् ॥ ०११ ॥
धतृरां परुृ गाार च पितताम ।्सह तैिषिभः सवा तिृभः केशवने च ॥ ०१२ ॥
पौरजानपदैवै मिवृै पािथ वः ।िववशे कुे परंु वारणसायम ् ॥ ०१३ ॥
भीगा रोहणपव
भीगा नुा
अाय १५३वशैपंायन उवाच ॥
ततः कुीसतुो राजा पौरजानपदं जनम ।्पजूिया यथाायमनजुे गहृाित ॥ ००१ ॥
अाय १५३ ७२९
सायामास नारी हतवीरा हतेराः ।िवपलुरैथ दानै तदा पाडुसतुो नपृः ॥ ००२ ॥
सोऽिभिषो महााः ा रां यिुधिरः ।अवा नरेः सवा ः कृतीदा ॥ ००३ ॥
िजेो बलमुेो नगैमे सवशः ।ितगृािशषो मुादा धम भतृां वरः ॥ ००४ ॥
उिषा शवरीः ीमााशगरोमे ।समयं कौरवा सार पुषष भः ॥ ००५ ॥
स िनय यौ गजपरुााजकैः पिरवािरतः ।ा िनवृमािदं वृं चोरायणम ् ॥ ००६ ॥
घतृं मां च गां ौमािण च यिुधिरः ।चनागमुािन तथा कालागिण च ॥ ००७ ॥
ा पवू कौयेो भीससंाधनाय व ै ।माािन च महाहा िण रािन िविवधािन च ॥ ००८ ॥
धतृरां परुृ गाार च यशिनीम ।्मातरं च पथृां धीमाातॄं पुषष भः ॥ ००९ ॥
जनाद ननेानगुतो िवरणे च धीमता ।ययुुनुा च कौरो ययुधुानने चािभभो ॥ ०१० ॥
महता राजभोयने पिरबहण सवंतृः ।यूमानो महाराज भीाीननुजन ् ॥ ०११ ॥
िनाम परुााथा दवेपितथा ।
७३० भीगा रोहणपव
आससाद कुे े ततः शातंनवं नपृम ् ॥ ०१२ ॥
उपामानं ासने पाराशयण धीमता ।नारदने च राजष दवेलेनािसतने च ॥ ०१३ ॥
हतिशनैृ पैानैा नादशेसमागतःै ।रििभ महाानं रमाणं समतः ॥ ०१४ ॥
शयानं वीरशयन े ददश नपृिततः ।ततो रथादवारोहातिृभः सह धम राट ् ॥ ०१५ ॥
अिभवााथ कौयेः िपतामहमिरंदमम ।्पैायनादीिां तै िभनितः ॥ ०१६ ॥
ऋििकै ातिृभ सहातुः ।आसा शरतमिृषिभः पिरवािरतम ् ॥ ०१७ ॥
अवीरतें धम राजो यिुधिरः ।ातिृभः सह कौर शयान ं िनगासतुम ् ॥ ०१८ ॥
यिुधिरोऽहं नपृत े नमे जावीसतु ।णोिष चेहाबाहो िूह िकं करवािण त े ॥ ०१९ ॥
ाोऽि समये राजीनादाय त े िवभो ।आचाया ाणावै ऋिजो ातर मे ॥ ०२० ॥
पु ते महातजेा धतृराो जनेरः ।उपितः सहामाो वासदुवे वीय वान ् ॥ ०२१ ॥
हतिशा राजानः सव च कुजालाः ।ताय कुशा ल समुीलय लोचन े ॥ ०२२ ॥
अाय १५३ ७३१
यहे िकितं तव ािपतं मया ।यथों भवता काले सव मवे च तृतम ् ॥ ०२३ ॥
एवमुु गाेयः कुीपुणे धीमता ।ददश भारतावा ितापंिरवाय तम ् ॥ ०२४ ॥
ततलविलभः गृ िवपलंु भजुम ।्ओघमघेनो वामी काले वचनमवीत ् ॥ ०२५ ॥
िदा ाोऽिस कौये सहामाो यिुधिर ।पिरवृो िह भगवाहाशंिुदवाकरः ॥ ०२६ ॥
अपाशतं राः शयाना मे गताः ।शरषे ु िनिशताषे ु यथा वष शतं तथा ॥ ०२७ ॥
माघोऽयं समनुाो मासः पुयो यिुधिर ।िभागशषेः पोऽयं शुो भिवतमुहित ॥ ०२८ ॥
एवमुा त ु गाेयो धम पुं यिुधिरम ।्धतृरामथाम काले वचनमवीत ् ॥ ०२९ ॥
राजििदतधमऽिस सिुनणताथ सशंयः ।बतुा िह त े िवा बहवः पय ुपािसताः ॥ ०३० ॥
वदेशाािण सवा िण धमा मनजुेर ।वदेां चतरुः सााििखलेनावबुस े ॥ ०३१ ॥
न शोिचतं कौर भिवतं िह तथा ।तुं दवेरहं त े कृपैायनादिप ॥ ०३२ ॥
७३२ भीगा रोहणपव
यथा पाडोः सतुा राजंथवै तव धम तः ।ताालय ितो धम गुशुषूण े रतान ् ॥ ०३३ ॥
धमराजो िह शुाा िनदशे े ाते तव ।आनशृंपरं ने ं जानािम गुवलम ् ॥ ०३४ ॥
तव पुा राानः ोधलोभपरायणाः ।ईा िभभतूा वृ ाा शोिचतमुहिस ॥ ०३५ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
एतावा वचनं धतृरां मनीिषणम ।्वासदुवें महाबामभाषत कौरवः ॥ ०३६ ॥
भगववेदवेशे सरुासरुनमृत ।ििवम नमऽेुशचगदाधर ॥ ०३७ ॥
अनजुानीिह मां कृ वकुैठ पुषोम ।रा ते पाडवयेा भवाषेां परायणम ् ॥ ०३८ ॥
उवानि ब ुिं मं यधनं परुा ।यतः कृतो धम यतो धम तो जयः ॥ ०३९ ॥
वासदुवेने तीथन पु सशंा पाडवःै ।सधंान परः कालविेत च पनुः पनुः ॥ ०४० ॥
न च मे तचो मढूः कृतवा समुधीः ।घातियहे पिृथव ततः स िनधनं गतः ॥ ०४१ ॥
ां च जानाहं वीर परुाणमिृषसमम ।्नरणे सिहतं दवें बदया सिुचरोिषतम ् ॥ ०४२ ॥
अाय १५३ ७३३
तथा मे नारदः ाह ास समुहातपाः ।नरनारायणावतेौ सभंतूौ मनजुिेित ॥ ०४३ ॥
वासदुवे उवाच ॥
अनजुानािम भी ां वसनूािुह पािथ व ।न तऽेि विृजनं िकिया ं महातु े ॥ ०४४ ॥
िपतभृोऽिस राजष माक डये इवापरः ।तने मृुव वशे ितो भृ इवानतः ॥ ०४५ ॥
वशैपंायन उवाच ॥
एवमुु गाेयः पाडवािनदमवीत ।्धतृरामखुांािप सवा सुदथा ॥ ०४६ ॥
ाणानुिुमािम तानुातमुहथ ।से यिततं वः सं िह परमं बलम ् ॥ ०४७ ॥
आनशृंपरभैा ं सदवै िनयतािभः ।यधै म शीलै तपोनीै भारत ॥ ०४८ ॥
इुा सुदः सवा पंिर चवै ह ।पनुरवेावीीमािुधिरिमदं वचः ॥ ०४९ ॥
ाणावै त े िनं ाावै िवशषेतः ।आचाया ऋिजवै पजूनीया नरािधप ॥ ०५० ॥
७३४ भीगा रोहणपव
भीगगमनम ्
अाय १५४वशैपंायन उवाच ॥
एवमुा कुवा ीः शातंनवदा ।तू बभवू कौरः स मुत मिरंदम ॥ ००१ ॥
धारयामास चाानं धारणास ु यथामम ।्तोमगमाणाः सिंना महानः ॥ ००२ ॥
इदमाय मासी मे तषेां महानाम ।्युित गााणां स शतंनसुतुदा ॥ ००३ ॥
तिशं भवित योगयु त वै ॥ ००३ ॥
णने ेतां तषेां िवशः सोऽभवदा ।तं ा िविताः सव वासदुवेपरुोगमाः ॥ ००४ ॥
सह तमै ुिनिभः सवदा ासािदिभनृ प ॥ ००४ ॥
सिंनु तनेाा सवायतनषे ु व ै ।जगाम िभा मधूा न ं िदवमुपात च ॥ ००५ ॥
महोेव च भी मधू दशेानािधप ।िनःसृाकाशमािवय णनेारधीयत ॥ ००६ ॥
एवं स नपृशा ल नपृः शातंनवदा ।समयुत लोकैः भै रतानां कुलोहः ॥ ००७ ॥
अाय १५४ ७३५
ततादाय दािण गां िविवधान ।्िचतां चुम हाानः पाडवा िवरथा ॥ ००८ ॥
ययुुुािप कौरः ेकाितरऽेभवन ् ॥ ००८ ॥
यिुधिरु गाेयं िवर महामितः ।छादयामासतुभौ ौममैा ै कौरवम ् ॥ ००९ ॥
धारयामास ताथ ययुुुछमुमम ।्चामरजन े शु े भीमसनेाज ुनावभुौ ॥ ०१० ॥
उीष े पय गृीतां माीपुावभुौ तदा ॥ ०१० ॥
ियः कौरवनाथ भीं कुकुलोवम ।्तालवृापुादाय पय वीजमतः ॥ ०११ ॥
ततोऽ िविधवुः िपतमृधे ं महानः ।याजका जुवुािं जगःु सामािन सामगाः ॥ ०१२ ॥
ततनकाै तथा कालेयकैरिप ।कालागभिृतिभग ैोावचैथा ॥ ०१३ ॥
समवा गाेयं ा च ताशनम ।्अपसमकुव धतृरामखुा नपृाः ॥ ०१४ ॥
सृं च कुें गाेयं कुसमाः ।जमभुा गीरथीतीरमिृषजुं कुहाः ॥ ०१५ ॥
अनगुमाना ासने नारदनेािसतने च ।कृने भरतीिभय च पौराः समागताः ॥ ०१६ ॥
७३६ भीगा रोहणपव
उदकं चिरे चवै गाेय महानः ।िविधवियेाः स च सव जनदा ॥ ०१७ ॥
ततो भागीरथी दवेी तनयोदके कृत े ।उाय सिललााुदती शोकलालसा ॥ ०१८ ॥
पिरदवेयती त कौरवानभाषत ।िनबोधत यथावृमुमान ं मयानघाः ॥ ०१९ ॥
राजवृने सपंः यािभजनने च ।सता कुवृानां िपतभृो ढतः ॥ ०२० ॥
जामदने रामणे परुा यो न परािजतः ।िदरैमै हावीय ः स हतोऽ िशखिडना ॥ ०२१ ॥
अमसारमयं ननू ं दयं मम पािथ वाः ।अपयाः ियं पुं य दीय ित मऽे व ै ॥ ०२२ ॥
समतें पािथ वं ं कािशपयुा यवंरे ।िविजकैरथनेाजौ काा यो जहार ह ॥ ०२३ ॥
य नाि बले तुः पिृथामिप कन ।हतं िशखिडना ुा य दीय ित मे मनः ॥ ०२४ ॥
जामदः कुे े यिुध यने महाना ।पीिडतो नाितयने िनहतः स िशखिडना ॥ ०२५ ॥
एविंवधं ब तदा िवलप महानदीम ।्आासयामास तदा साा दामोदरो िवभःु ॥ ०२६ ॥
अाय १५४ ७३७
समािसिह भे ं मा शचुः शभुदशन े ।गतः स परमां िसिं तव पुो न सशंयः ॥ ०२७ ॥
वसरुषे महातजेाः शापदोषणे शोभन े ।मनुतामनुाो ननै ं शोिचतमुहिस ॥ ०२८ ॥
स एष धमण युमानो रणािजरे ।धनयने िनहतो नषै नुः िशखिडना ॥ ०२९ ॥
भीं िह कुशा लमुतषे ुं महारणे ।न शः सयंगु े ह ुं साादिप शततःु ॥ ०३० ॥
ने सतुुं गतः ग शभुानन े ।न शाः िुन ह ुं िह रणे तं सव दवेताः ॥ ०३१ ॥
ताा ं सिरेे शोच कुननम ।्वसनूषे गतो दिेव पुे िवरा भव ॥ ०३२ ॥
इुा सा त ु कृने ासने च सिररा ।ा शोकं महाराज ं वाय वततार ह ॥ ०३३ ॥
सृ ते तां सिरतं ततः कृमखुा नपृाः ।अनुाताया सव वत जनािधपाः ॥ ०३४ ॥
MahabharataEncoding : ISCIIElectronic text (C) Bhandarkar Oriental Research Institute,Pune, India, 1999http ://bombay.indology.info/mahabharata/statement.htmlfor further details