ACTUALIZACIÓN DE LOS
MÉTODOS PARA EL ESTUDIO
DE COMPOSICIÓN CORPORAL
Lorena Arribas
Unidad Funcional Nutrición Clínica
Institut Català d’Oncologia (ICO-L’H)
SCEN, 30 de Noviembre de 2018
3
¿QUIÉN ES “NORMAL”?
Manrai AK et al. JAMA, 2018
• Ausencia de enfermedades crónicas
• Excelente autoevaluación de la salud
• Edad entre 18 y 40 años
4
Prado C.M et al. Proc Nutr Soc, 2016
5
MODELO MULTICOMPARTIMENTAL (5 niveles de composición corporal)
González Jiménez E. End Nutr, 2013
LEC: líquidos extracelulares; LIC: líquidos intracelulares; MCC: LIC + SIC: masa celular corporal; MLG: masa libre de grasa; MMC: masa magra corporal; SEC: sólidos extracelulares; SIC: sólidos intracelulares.
6
INTERVENCIÓN NUTRICIONAL / FARMACOLÓGICA / EJERCICIO FÍSICO
COMO FACTOR PREDICTOR DE TOXICIDAD y SUPERVIVENCIA
COMPOSICIÓN CORPORAL
Strulov Shachar S et al. Eur J Cancer 2016 Baracos & Arribas. Annals Oncol, 2018 Wewege M et al. Obes Rev, 2017 Alvarez JA et al. Nutrition, 2016
7
Desnutrición
Sarcopenia Caquexia
• Diagnóstico desnutrición ESPEN (Clin Nutr, 2015) • Estrategia GLIM (Clin Nutr, 2018)
Age & Aging, 2018 Lancet Oncol, 2011
MÚSCULO
8
MÉTODOS DE MEDICIÓN DE COMPOSICIÓN CORPORAL
Métodos
Directos Disección de
cadáver
Indirectos
DXA
TC / PET
RMN
Ecografia
Doblemente Indirectos
ANTROPOMETRIA
BIOIMPEDANCIA
9
MÉTODOS DE MEDICIÓN DE COMPOSICIÓN CORPORAL DIRECTOS
DISECCIÓN DE CADÁVERES
Moore FD et al. Hum Biol, 1968
10
MÉTODOS DE MEDICIÓN DE COMPOSICIÓN CORPORAL INDIRECTOS
DXA (absorciometría de rayos X de energía dual)
Bazzocchi A et al. Eur J Radiol, 2016
• Analiza a nivel molecular la masa ósea, grasa y muscular
• Sigue siendo el método de referencia en osteoporosis
• La precisión depende del máquina y del software utilizado
• Las nuevas técnicas permiten mejor precisión en grasa visceral
• En pacientes con ascitis o edemas, el margen de error al estimar grasa puede ser entre el 20-25%
11
MÉTODOS DE MEDICIÓN DE COMPOSICIÓN CORPORAL INDIRECTOS
TC / PET
• Es el método de referencia en paciente oncológico
• Se mide a partir de L3 formato DICOM. Autosegmentación
• Analiza músculo, grasa subcutánea, visceral e intramuscular + MIOESTEATOSIS
•Se mide en función de las unidades hounsfield (HU) •La precisión varía en función del contraste administrado o del software utilizado
Mourtzakis M et al. Appl Physiol Nutr Metab, 2008 Shen W et al. J Appl Physiol, 2004
12
MÉTODOS DE MEDICIÓN DE COMPOSICIÓN CORPORAL INDIRECTOS
TC / PET : Relevancia clínica para la predicción de complicaciones y pronóstico
Systematic meta-review to investigate the prognostic effect of
sarcopenia in patients with cancer
Included 7843 patients from 38 studies of a variety of cancer types
Low skeletal muscle mass (sarcopenia) was associated
with significantly worse OS (HR=1.437; 95%CI =1.321-
1.563, p<0.001) Strulov Shachar S et al. Eur J Cancer 2016
13
Data listed are from a series of clinical studies. Sorafenib data are from two different studies in renal cell carcinoma
Prado CM et al. Proc Nutr Soc, 2016; 75:188–98
TC / PET : Relevancia clínica para la predicción de complicaciones y pronóstico
14
Baracos & Arribas. Ann Oncol, 2018
10 meses
IMC= 30,7 kg/m2
Área musc: 172,5 cm2
Área grasa: 452 cm2
Área musc: 86,7 cm2
Área grasa: 506 cm2
15
MÉTODOS DE MEDICIÓN DE COMPOSICIÓN CORPORAL INDIRECTOS
RMN (Resonancia magnética)
• Incremento en el número de publicacions
• Utiliza campos magnéticos
• Más habitual en órganos concretos
• Escasa evidencia en cuantificación de
diferentes compartimentos
Borga M. Br J Radiol, 2018
16
MÉTODOS DE MEDICIÓN DE COMPOSICIÓN CORPORAL INDIRECTOS
ECOGRAFIA
• Puede distingir tejido adiposo
visceral y subcutáneo
• Uso más localizado
• Técnica cada vez más utilizada
• Falta de estandarización
Price LK et al. Eur J Clin Nutr, 2018 Ticinesi A et al. Aging Clin Exp Res, 2018
17
MÉTODOS DE MEDICIÓN DE COMPOSICIÓN CORPORAL DOBLEMENTE INDIRECTOS
ANTROPOMETRIA
• Pliegues, peso/talla, circunferencias
• Medidas realizadas cuidadosamente
• Los pliegues se deben realizar de forma seriada en puntos de referencia definidos
• Certificaciones específicas (ISAK)
18
MÉTODOS DE MEDICIÓN DE COMPOSICIÓN CORPORAL DOBLEMENTE INDIRECTOS
BIOIMPEDANCIA
• Mide resistencia a la corriente eléctrica a medida que ésta pasa por los diferentes tejidos
• Mide agua (depende de la hidratación): estima grasa, músculo y gasto energético
• La grasa opone más resistencia
• Ángulo de fase a partir de la resistencia y reactancia
• Varios tipos: tetrapolar o bipolar (tren superior o inferior),
mono o multifrecuencia
Llames L et al. Nutr Hosp, 2013 Ward L et al. Eur J Clin Nutr, 2018
19
VENTAJAS Y LIMITACIONES
MÉTODO VENTAJAS LIMITACIONES
Disección de cadáver Método directo, preciso No disponibilidad, invasivo
DXA No invasiva, poca radiación, precisa y fiable
No es portátil, escasa disponibilidad, interfiere en hidratación, no distingue VAT, IMAT, no autosegmentación, precio, requiere software adicional
TC / PET Precisa y válida, distingue todos los compartimentos corporales, tiene autosegmentación, disponibilidad?
Radiación, requiere software addicional, no es portátil, requiere entrenamiento, precio
RMN Similar al TC, sin radiación Igual que TC, pocos estudios clinicos de cuantificación
ECOGRAFIA Portátil, poca radiación, rápido, no invasivo, poco costoso
Poca estandarización, requiere entrenamiento
ANTROPOMETRIA Sencillo, portable, poco costoso, asequible
Validez y precisión en las medidas
BIOIMPEDANCIA Puede ser portàtil, validez ? Precio? Estimación de tejidos a partir de ecuaciones
20
PERSPECTIVAS DE FUTURO
• Composición corporal a nivel poblacional y epidemiológico, descripción de fenotipos
• Necesidad de estandarizar las valoraciones en función del método utilizado y los puntos de corte más adecuados
• Desarrollo de técnicas portátiles y de autosegmetación
• Nuevos estudios para la relación de la composición corporal (cuantitativa y cualitativamente), funcionalidad y valores bioquímicos
Ward LC. J Clin Nutr, 2018
21
• “Composición corporal funcional”
• Relacionan los diferentes fenotipos (“healthy”) con diferentes compartimentos de
composicón corporal
• 459 individuos sanos (edad media 28 años), hombres / mujeres
• Realizan DXA + RMN, calorimetria indirecta (overnight), bioquímicas (niv leptina e
insulina)
NO EXISTE UN FENOTIPO DE NORMALIDAD
22
CONCLUSIONES
• No existe un fenotipo de “normalidad” en composición corporal.
• La composición corporal forma parte indispensable de la valoración nutricional tanto como predictor como despúes de una intervención nutricional.
• Existen muchos métodos para analizar la composición corporal.
• Cada profesional debe evaluar el método más adecuado en cada contexto.
• Es necesaria más investigación hacia la evaluación del componente metabólico de cada tejido.
http://ico.gencat.cat
Institut Català d’Oncologia
ICO l’Hospitalet Hospital Duran i Reynals
Av. Granvia de L’Hospitalet, 199-203
08908 L’Hospitalet de Llobregat
ICO Badalona Hospital Germans Trias i Pujol
Ctra. del Canyet s/n
08916 Badalona
ICO Girona Hospital Doctor Trueta
Av. França s/n
17007 Girona
@ICOnoticies www.facebook.com/ICOnoticies
ICO Camp de Tarragona i Terres
de l’Ebre Hospital Joan XXIII
C. Dr. Mallafrè Guasch, 4 43005 Tarragona
Hospital Verge de la Cinta
C. de les Esplanetes, 14 43500 Tortosa