1.3. Mikrobio kaltegarriak atalak mikrobio kaltegarriek eragin ditzaketen gaixotasunen berri ematen die ikasleei.
Ikasleak animatuko dira guztien artean eztabaidatzera mikrobio kaltegarriak kaltegarriak izan daitezkeen moduari buruz eta gaixotasunei aurrea hartzeko egin daitezkeen gauzei buruz. Ikasgelako saio honek nabarmentzen du, era berean, gaixotasun guztiak ez dituztela mikrobioek sortzen.
Sakontzeko jarduerako letra-zopak lagunduko du mikrobio kaltegarriekin eta gaixotasunekin lotutako hitzak finkatzen.
Ikaskuntzaren adierazlea
Gutxienekoak:
• Mikrobioek gaixotu egin gaitzaketela jakitea.
Gutxieneko irakaskuntzak Lehen Hezkuntza Norbera izaten ikasteko konpetentzia Zientziarako konpetentzia Konpetentzia sozial eta zibikoa Konpetentzia motorra Edukiak 2. multzoa. Gizakia eta osasuna. 3. multzoa. Izaki bizidunak. Saioaren aurreikusitako iraupena 50 minutu
1.3 Mikroorganismoak. Mikrobio kaltegarriak
Beharrezko materiala Ikasleko
• FTA 1 dokumentuaren
kopia bat Ikasgelako/taldeko
• FA 1 dokumentuaren
kopia bat
• FA 2 dokumentuaren
kopia bat
Hitz gakoak
Bakterioa Kolonia Kolonizatzea Dermatofitoak Flora Onddoak Germenak Higienea Infektatua Infekziosoa Patogenoa Toxina Birusak
Mikrobio batzuk kaltegarriak izan daitezke gizakientzat eta gaixotasunak sor diezaiekete: birus batzuek gripea eragiten dute, Campylobacter bakterioek elikadura-intoxikazioak sor ditzakete eta dermatofito onddoek, Trichophyton generokoek adibidez, ezkabia edo atleta-oina bezalako gaixotasunak sor ditzakete. Horrelako mikroorganismoei patogeno edo germen patogeno deitzen zaie. Mikrobio bakoitzak hainbat modutan gaixoaraz gaitzake.
Bakterio kaltegarriak gure gorputzean ugaltzen direnean, substantzia kaltegarriak aska ditzakete, toxina deiturikoak, eta horiek gaixotu egin gaitzakete, edo kasu okerragoetan, ehunak eta organoak kaltetu.
Birusek parasitoek bezala jarduten dute. Gure gorputzean sartzean, zelula ostalari edo ostalari bat behar dute bizirauteko. Haren barnean sartu ondoren, ugaldu egiten dira, eta erabat garatuta daudenean, askatu egiten dira, zelula-horma hautsita; horren ondorioz, zelula ostalaria hil egiten da.
Oro har, onddoek ez dute ostalaria hiltzen. Dermatofitoek nahiago izaten dute haztea edo koloniak ezartzea larruazalpean, eta elikatzean sortzen dituzten produktuek hantura eta azkura sortzen dute.
Norbaitek mikrobio patogenoak dituenean barnean, infektatuta dagoela esaten da. Mikrobio kaltegarri asko pertsona batetik bestera hainbat moduren bidez igaro (transmititu) daitezke: airea, ukimena, ura, elikagaiak, aerosolak, animaliak... Mikrobio horiek sortutako gaixotasunei infekzioso deitzen zaie.
Kasu askotan, gure organismoaren flora normalak (mikrobio onuragarriek osatua) ere laguntzen du mikrobio kaltegarrien hazkuntzari aurrea hartzen, bai eremua kolonizatuz mikrobio patogenoek sartzerik ez izateko espazio-faltagatik, bai ingurunea asaldatuz; horrela, gure hesteetako flora normalak lagundu egiten digu osasunari eusten eta saihestu egiten du beste bakterio kaltegarri batzuk biderkatzen, hala nola Clostridium difficile. Gure organismoko flora normala baldintza ezin hobeetan ez dagoenean, Clostridium difficile mikrobio kaltegarria hazi eta beherakoa sor dezake, eta kasu oso larrietan, kolonaren zulaketa eragin dezake (haren horma zeharkatuz edo zulo bat eginez).
Atariko informazioa
1. Prestatu FTA 1 dokumentuaren kopia bana ikasle bakoitzarentzat.
2. Jaitsi FA 1 eta FA 2 fitxak web orritik (www.e-bug.eu) edo egin horiek kopiak ikasgela-talderako.
Aurretiaz prestatzea
Eskuragarri dauden web baliabideak • 1.1 atalean dauden
mikrobioen irudiak
• FA 1 eta FA 2 dokumentuak MS PowerPoint formatuan daude erabilgarri.
GERTAKARI ERAKARGARRIA
Ba al zenekien gure planetan mikroorganismo gehiago daudela beste izaki espezie guztiena batera baino!
1. Saio hasteko, azaldu ikasleei mikrobioak batzuetan kaltegarriak izan daitezkeela gizakientzat. Galdetu ea badakiten zerk gaixotzen dituen. Aztertu ea mikrobioen sinonimorik ezagutzen duten: germenak, mikroorganismoak...
2. Azaldu ikasleei germenak dela gaixoarazten gaituzten bakterioei, birusei eta onddoei buruz
hitz egiteko hitzik arruntena. Hitz egin ikasle guztiekin askotariko mikrobioei eta horiek sor
ditzaketen gaixotasunei buruz. www.e-bug.eu web orriko 1.1 ataleko mikrobioen irudiek
lagun diezaiekete mikrobio kaltegarri horiek ikusten.
3. Nabarmendu ikasleei mikrobioak egokitu egin direla alde guztietan bizitzen: gure ikasgeletan, etxeetan, logeletan, gure gorputz osoan... eta erraz haz daitezkeela elikagaietan!
4. Esan ikasleei pertsona batetik bestera erraz kutsatu daitezkeen eta mikrobio kaltegarriek eragiten dituzten gaixotasunei infekzioso deitzen zaiela, infekzio bat sor dezaketelako.
Sarrera
1.3 Mikroorganismoak. Mikrobio kaltegarriak
Jarduera hori hobeto kokatzen da ikasgela-talde osoko eztabaida gisa, eta ondoren banakako jarduera bat eginda.
1. Erakutsi ikasleei FA 1 eta FA 2 fitxetan ilustratutako egoera (1-6) guztiak. Fitxak ikasle bakoitzarentzat fotokopiak eginda erakuts daitezke, edo azetatoan inprimatuta erretroproiektorerako edo arbel zurian erakutsiz (deskargatu formatu horretan e-Bug programako web orritik: www.e-bug.eu).
2. 2. jardueran aipatutako egoera bakoitzean galdetu ikasleei ea uste duten Adelaren edo Enriqueren gaixotasuna mikrobio batek sortzen duen. Kontatu ikasleei istorioak, FP 3 fitxan azaltzen den moduan. Azalpenarekin jarraitzeko, galdetu ikasleei ea inoiz sentitu dituzten Adelaren eta Enriqueren sintomak, eta hori horrela izanez gero, zer tratamendu mota behar izan zuten.
3. Gogoan izan eskuetako higieneari, arnasketako higieneari eta elikagaietako higieneari buruzko jarduerak daudela e-Bug baliabideko hurrengo ataletan, eta horietan landuko direla gai horiek sakonago.
4. Denbora izanez gero, eman ikasleei FTA 1 fitxaren kopia bana. Letra-zopak mikrobio kaltegarriekin eta gaixotasunekin lotutako hitzen zerrenda bat du, eta saio honetako ikaskuntza-emaitzak (helburuak) finkatzen lagunduko du.
Jarduera nagusia
Egiaztatu ulermena ikasleei honako galdera hauek eginez:
a. Zerk sortzen du infekzio bat? Infekzio bat sortzen da mikrobio kaltegarriak gure gorputzean sartzen direnean eta hazi
egiten direnean, infektatutako pertsona gaixotuz.
b. Eztarriko mina mikrobioek sortzen dute beti? Eztarriko min guztiak ez dituzte mikrobio kaltegarriek sortzen; batzuetan, eztulak ere
eragin dezake eztarria gorritzea eta min ematea.
c. Gaixotasun guztiak mikrobioek sortuak dira? Ez, hainbat gaixotasun, hala nola asma edo alergia, ez dituzte mikrobioek sortzen.
d. Bururatzen al zaizue mikrobio kaltegarriek eragindako infekziorik?
Atleta-oina, gripea, elgorria.
Ikasgela-taldea:
1.3 Mikroorganismoak. Mikrobio kaltegarriak
Adelari eskuak eta azazkalak garbi edukitzea gustatzen zaio. Adelaren eskuak mikrobio ñimiño askoz estalita daude. Mikrobio horiek mikroorganismo onuragarriak dira, gure azalean bizi dira eta osasuntsu egoten laguntzen digute.
Enrique futbolean jolasten eta lagunekin ondo pasatzen aritzen da, baina ez da eskuak sarri garbitzeaz kezkatzen. Enriqueren eskuetan mikrobio ñimiño asko daude baita ere, nahiz eta horietako batzuk kaltegarriak izan eta Enrique gaixoarazi dezaketen haren gorputzean sartuz gero.
Adela ez da ondo sentitzen, eztarriko min handia du eta sudurretik tantak erortzen zaizkio (alergia gisa). Batzuetan, eztula dela-eta, eztarria puztu egiten da, eta min handia ematen du. Hori gertatutakoan, Adelak sendagaiak hartu behar ditu minarentzat eta likido asko edan behar ditu. Nolanahi ere, batzuetan, zenbait bakterio (estreptokokoak) eta birus izan daitezke eztarriak min ematearen erantzule.
Uste duzue Enrique orain gaixo dagoela mikrobioren batengatik? Erantzuna ez da. Enriquek asma izeneko gaixotasun bat dauka, eta, ondorioz, askotan hatsik gabe geratzen da erraz. Asma biriketako eta arnas-bideetako gaixotasun bat da, baina ez dute mikrobioek sortzen. Garrantzitsua da gogoraraztea gaixotasun guztiak ez dituztela mikrobioek sortzen.
Zer gertatzen zaio Enriqueri irudi honetan? Enrique gaixoak gutxi egindako oilaskoa jan du barbakoa batean eta orain, janariagatiko intoxikazioa dauka, Campylobacter bakterioak sortua. Haragian mikrobio asko daude, eta animaliari kalterik egin ez arren, baliteke gu gaixoaraztea! Garrantzitsua da ondo prestatzea elikagaiak, horietan egon daitezkeen mikrobio kaltegarri guztiak hiltzeko.
Adelak tenisean jolasten du; oinak izerdituta izaten ditu eta ez diote ondo usaintzen. Presaka ibiltzen da beti, eta, beraz, ez ditu oinak behar bezala garbitzen eta lehortzen. Oinek usaindu eta azkura ematen diote eta oso hazita daude behatzen artean. Dermatofito izeneko onddo bati zor zaio hori; oinetako behatzen artean bizitzea gustatzen zaio, batik bat hezeak badaude! Atleta-oin izeneko gaixotasun bat sortzen dute, eta oinetako behatzak haztea, horien arteko azala pitzatzea, azkura HANDIA ematea eta batzuetan, usain txarra izatea eragiten dute.
BE
RT
IKA
LA
K
Be
gia
k h
azte
a e
ta a
zku
ra e
mate
a e
rag
ite
n d
ut.
E
z n
au
mik
rob
io b
ate
k s
ort
ze
n.
Lo
re
ba
tzu
en
po
len
ak s
ort
ze
n n
au
.
On
dd
oek e
rag
ind
ako
zu
re o
ine
tako
in
fekzio
ba
t n
aiz
. O
ine
tako
beh
atz
ek a
zku
ra e
ma
tea
e
rag
ite
n d
ut.
Zu
re in
fekzio
-arr
iskua
a
rea
gotz
en
dut
oin
ak o
ndo
ga
rbitze
n e
ta
leh
ort
ze
n e
z b
aditu
zu
(3 h
itz).
E
zta
rrik
o a
zku
ra b
ate
n b
ide
z, h
au
era
gite
n d
izu
t h
otz
eri
a d
uzu
nea
n, m
ikro
bio
ak z
ab
altze
ko
.
Ba
tzu
eta
n, h
este
eta
ko
mik
rob
io k
alte
ga
rrie
k
so
rtze
n d
ute
. K
om
un
era
joa
n o
nd
ore
n
esku
ak g
arb
itze
n e
z b
ad
itu
zu
, ik
aste
txe
o
so
a k
uts
a d
aite
ke
.
Ga
ixo
tasu
n b
irik
o b
at n
aiz
, suka
rra
era
giten
dut,
e
ta ize
rditze
a.
Ga
ixo
tasu
n b
irik
o b
at n
aiz
, e
ta g
orp
utz
oso
an
p
iko
rta
go
rria
k,
ha
zita
ko
ak e
ta a
zku
ra
em
ate
n d
ute
na
k a
tera
raz d
itzake
t.
Asko
tan
ate
ratz
en g
ara
ga
zte
en
au
rpe
gia
n.
Aza
leko
mik
robio
ek s
ort
ze
n g
aitu
zte
.
Ja
ten
du
zu
n o
ke
la o
nd
o p
resta
tze
n e
z b
adu
zu
h
art
uko
na
uzu
, ed
o o
ke
la g
ord
ina
era
bili
o
nd
ore
n e
skua
k g
arb
itze
n e
z b
ad
itu
zu
(b
i h
itz).
A
rna
ske
tako
ga
ixo
tasu
n b
at na
iz.
Ez n
au
te
mik
rob
ioe
k s
ort
zen
. H
ats
ik g
ab
e u
zte
n
za
itu
t, e
ta in
ha
lag
ailu
ba
t e
rabili
beh
ar
iza
ten
d
uzu
.
Min
a e
ma
n izan
du
suka
rra
izate
an
.
Ko
ntu
z ibili
! H
este
eta
ko
mik
rob
io k
alte
ga
rrie
k
ba
tzu
eta
n e
zu
ste
an
ha
rrap
atz
en
za
itu
zte
, e
ta h
ori e
rag
ite
n d
izu
te.
Zu
re g
orp
utz
eko
za
ti g
ara
eta
mik
rob
ioa
k
pe
rtso
na
ba
tetik b
este
ra k
uts
atz
en
ditug
u.
On
do
ga
rbitu
z g
ero
, ho
rieta
tik lib
ratu
ko z
ara
(2
hitz).
U
F
E
R
Q
V
K
A
T
R
O
K
I P
A
A
K
A
E
T
A
Z
I A
R
U
G
O
L
I O
A
N
U
Z
W
T
S
L
M
N
A
B
C
G
I N
O
O
N
P
S
R
T
A
G
F
E
D
R
Z
I A
U
I O
Ñ
L
J E
A
M
S
A
E
A
K
I E
B
B
A
L
U
T
Z
E
D
A
L
K
I R
A
J K
A
G
F
I A
Z
A
N
A
I Z
R
M
I H
S
C
E
G
T
L
W
I B
X
U
O
L
S
R
U
B
I E
Z
E
J O
S
O
K
G
O
I D
E
R
A
A
M
A
Y
A
K
T
S
L
E
J B
I Z
L
K
U
B
E
T
P
N
E
E
B
T
V
I S
T
O
V
T
C
E
O
I A
E
P
IR
G
X
Z
O
S
D
N
L
D
S
M
Y
W
T
R
O
M
L
B
H
B
Z
T
Z
A
Z
E
A
N
I M
O
K
U
R
U
B
A
A
M
ikro
org
anis
moak
Aurki al ditzakezu letra-zopa honetan mikrobio kaltegarriekin lotutako hitz guztiak? Gogoan
izan hitzak horizontalean (ezkerretik eskuinera), bertikalean (goitik behera) edo diagonalean
(goialdean ezkerretik, behealdean eskuinera) egon daitezkeela.
A A B U R U K O M I N A E M A
Z T Z M H B L M O R T W Y M S
D L N D O O Z X G R I P E A I
O E C O L O T S I V T B L E N
P T E Q O K Z Z I B J E G S T
K A Y A A A A E E D I O O K O
S O J B E E I B R R S L R U X
B I W G Z G E K S G I M R Z I
A N A X I I F G A K H A I I K
L A D E Z T U L A Z B E A K A
E A S M A E J L Ñ O I U N I Z
R D E A A A T O S P N O O N I
G C B A N E L S T W Z U A A O
I L O G U R A I Z A T E A K A
A P I K O R T A K V Q R E F U
EZTULA ALERGIA ATLETA-OINA HOTZERIA
ASMA LOGURA IZATEA INTOXIKAZIOA PIKORTAK
ELGORRIA ESKU ZIKINAK GRIPEA OKA EGITEA
BURUKO MINA