ITZULPENGINTZA JURIDIKOAEneko Oregi GoñiIVAPeko Itzultzaile Zerbitzu Ofizialeko arduraduna
Bilbo, 2009
Itzulpengintza zergatik• Euskal testu juridiko-politikoak
itzulpenak dira (ia) beti:• Foruak, gaztelaniaz edo
gaskoinez idatzi ziren.• Batzar Nagusi eta Gorteetako
hizkuntza ofizialak gaztelania eta gaskoina (gero frantsesa) izan ziren.
• Euskara erabiltzen zen ahoz, baina ez dago jasota XIX. mendera arte.
Euskara erakundeetan: udalak• XVIII. mendean zehar, zenbait testu ezagutzen dugu
udaletako kontuekin: ordenantzak, gutunak, eta abar.– http://klasikoak.armiarma.com/zaharrak.htm
• Horietatik hainbat, hegoaldeko eta iparraldeko herrien artekoak dira, hizkuntza erkidea erabiliz.
• Ikusi: Treviño, Imanol, “Administrazio Zibileko Testu Historikoak”, IVAP, 2001
Frantziako iraultza: propagandaren beharrak• Frantziako iraultza
garaikoak dira argitaratutako lehen testu juridiko-politiko elebidunak
• (Cesar Gallastegi irakasleari esker)
• Hegoaldean, hirurteko liberaleraino itxaron behar da.
Hegoaldeko lehen liberalak
• Euskal liberalek izan ziren testu juridiko-politikoak euskaratzen lehenak, herria apaizen eragin ideologikotik apartatu nahirik.
• Bertsoak erabili zituzten gero, bai liberalek eta bai klerikalek ere, beren ideiak zabaltzeko
• Ikusi: Antonio Zavala, Karlisten bigarren gerrateko bertsoak, Auspoa, 1997
XIX. mendeko testu juridiko-politikoak
• Bi gerra karlisten artean, 1846-1872etan, Bizkaiko Batzar Nagusietako aktetan euskaratuta agertzen dira zenbait hitzaldi eta erabaki.
• Harrez gero, eta 1920ko hamarkada arte, Bizkaiko eta Gipuzkoako Diputazioek zenbait agindu, zirkular eta ohar plazaratu zuten euskaraturik.
• Ikusi:
Ofizialtasuna: 1936-37• 1936ko urriaren 9tik 1937ko
ekainaren 17ra argitaratu zen lehen boletin ofizial elebiduna:
• Euzkadiko Agintaritzaren Egunerokoa - Diario Oficial del País Vasco
• Itzulpengintza saiatua• Euskal testu ulergarria, baina
ez zehatza• Garbizalea• Leizaola, Azkue epailea,
Leunda• IVAP ek argitaratu du glosarioa
Autonomia-aurrea• Autonomia-aurreko Eusko
Kontseilu Nagusiaren boletina 1978ko maiatzaren 15ean hasi zen argitaratzen, elebietan
• Bi zutabetan eta euskara batuan atera zen
• Aldi honetakoa da Espainiako Konstituzioaren itzulpena ere
• Udal-itzultzaileak hasten dira eta UZEiren eredua
Espainiako Konstituzioaren (1978) itzulpena
• Garai hartako itzulpengintza juridikoaren maila ikusteko balio du:
• 1. artikulua. 1.- Espainia Eskubidezko Estatu sozial eta demokratiko bat batetan eraikitzen da, eta beraren balore nagusi bezala, lege araugintza, askatasuna, justizia, berdin-tasuna eta politik aniztasuna
• Espainiako Konstituzioa onartzeko erreferendumerako, gaztelerazko bertsioaz gainera Estatuko beste hizkuntzetan argitaratu zen libuxka bezala eta etxez etxe banatu.
• "Asimismo quedan derogadas cuantas disposiciones se opongan a lo establecido en esta Constitución";
• "Era berean derogaturik geratzen dira Konstituzio hontan ezartzen diren disposapen guztiak".
• Eta ez zen ezer gertatu…
Autonomia Estatutuaren (1979) itzulpena• Artículo 1.º El Pueblo Vasco o Euskal-
Herria, como expresión de su nacionalidad, y para acceder a su autogobierno, se constituye en Comunidad Autónoma dentro del Estado Español bajo la denominación de Euskadi o País Vasco, de acuerdo con la Constitución y con el presente Estatuto, que es su norma institucional básica.
• 1. artikulua.-Euskal Herria, bere naziotasunaren adierazgarri, eta bere burujabetasuna iristeko, espainol Estatuaren barruan Komunitate Autonomo gisa eratzen da. Beronen izena Euskadi zein Euskal Herria izango da; eta Konstituzio eta Estatuto honetan adierazten direnak izango ditu oinarrizko instituzio-arautzat.
• 1. artikulua.Euskal herriak, bere naziotasunaren adierazgarri eta autogobernua iristeko, Autonomia Erkidego gisa eratzen du bere burua Espainiako Estatuaren barruan, Euskadi zein Euskal Herria izenez, Konstituzioarekin eta oinarrizko erakunde-arau duen Estatutu honekin bat.
• Arazoak:• Sujetu eratzailea (Estatutu-
aurrekoa): euskal herria• Aditz inpertsonala ala reflexiboa• Oinarrizko erakunde-araua zein
da?
Autonomia berreskuratzea• 1980ko apirilaren 30ean
argitaratu zen lehengoz EHAA• Josu Oregik sortu zuen taldea
eta eredua– Jatorzalea, garbizalea baino
gehiago– Ondare-hitzen ustiapena, mailegua– Baliabide morfologikoak:
deklinabidea, hitz-elkarketa– Joskera trinkoa, galdegaiaren
arauari lotu-lotuta– Jatorrizko egitura sintaktikoari
lotua– Ulergaitza, etorkizunerako lana
Euskal itzulpengintza juridikoa: egoeraren aurrekariak• Dena den, ez dut euskal itzulpengintza juridikoaren historia egin nahi• Gaur eguneko egoeraren aurrekari batzuk finkatu besterik ez:
– Euskal tradizio juridiko idatzirik eza eta euskal diskurtso juridiko autonomorik eza (ahozkoaren biziraupena?)
– Diskurtso mailan zein terminologia mailan, ia hutsetik abiatu beharra (edota aurrekari apurrak ez ezagutu izana)
– Itzultzaileen prestakuntza mugatua (ikasketa akademikorik ez, lege-prestakuntzarik ez…)
– Itzulpenaren funtzio sinbolikoa, batzuetan bakarra– 80. eta 90. hamarkadetan zehar, bi joera nagusi, erakundetze-defizita
eta garapen zaila
Euskal itzulpengintza juridikoa: egungo egoera• 1980ko hamarkadan hasi zen
euskal itzulpengintza juridikoaren saiorik sistematikoena
• Harrez gero, ez da oraindik euskal testu juridikorik sortu
• Den-dena itzulpena da• Eragile juridikoen
erantzukizuna
• Itzultzaileen bakartasuna
• BOE-n ez da argitaratzen ezer euskaraz
• EHAAan den-dena elebietan, itzulpen bidez
• NBOan, bi argitalpen desberdinetan (euskarazkoa aurkitzeko lanak)
• Europako erakundeetan, orain abiaraziko da…
• Guztira, 200 bat lagun bizi da gur egun itzulpengintza juridiko-administratibotik
Hizkera juridiko-administratiboa zer da?• Lege eta administrazioko
hizkera estandarraren aldaera bat da, ezaugarri lexikoak, morfosintaktikoak eta estilistikoak dituena. Baita terminologia berezitu bat ere.
• Euskarazko hizkera juridiko-administratiboa gutxi garatuta dago: tradizio idatzi gutxi (ahozkoa?)
• Alimentos ez dira elikagaiak bakarrik, baita etxebizitza, arropa, heziketa-gastuak eta abar ere.
• Causahabiente ez da hizkera arruntekoa;
Euskal itzulpengintza juridikoa: euskararen arazoak• Euskal diskurtso juridikorik eza:
itzulpena• Testuon baliagarritasun
zalantzazkoa• Hizkuntza bakarretiko
itzulpena: interferentzia arriskua
– Lexikoa (autobide-autobia)– Semantikoa (zentzu-aldaketa vs.
norabide-aldaketa, kreditua kizkurtu)
– Hizkuntza-eredua (esamolde inpertsonalak: erabaki da; pasiboak: erabakia izan da; menpeko esaldiak; eta abar)
• Terminologiaren finkatze-prozesu amaigabea:
– helegite, errekurtso– konpetentzia, ahalmen, ahal,
aginpide, eskumen, esduduntza (competencia, atribución, facultad, potestad,...)
– Sentencia vs. fallo– Interponer edo promover recurso
Hizkera juridikoa: itzulpengintzaren ekarpena• Itzulpengintza juridikoaren
ekarpen batzuk:• Lexikoa eta terminologia
finkatzeko proposamenak• Testuen koherentzia: itzulpen
memoriak eta datu-baseak• Diskurtsoa lantzea: korredakzioa• Hizkera juridikoa zabaltzea:
Internet, argitalpenak
• Aurrerapenaren faktoreak:• Euskararen hedadura gizarte-
alor gehiagotan• Itzultzaileen prestakuntza
unibertsitarioa: Martutene, ALAIE, Masterrak eta Lizentzia
• Eragile juridikoak euskaraz prestatuago: Zuzenbide-ikasketak euskaraz
• Gune adituak sortu eta elkarlanean hasi: IZO, Deustu, EHU,
Hizkera juridikoa: bide berriakHizkera argia
• AEB: Plain english
• IVAP: Hizkera argiaren bidetik (1994); Argiro ( 1997); Estilo Liburua (2003)
Korredakzioa
• Canadako eredua (bi hizkuntza, bi sistema juridiko)
• Lehen saioak: Euskadiren eskumenen datu-basea EHAAaren Dekretua
• Aurrerantzean: lantaldea; esperientzia eta elkarlana
Azken urteotako aurrerapausoa
• IVAP 1981an sortu zen• IVAPeko Itzultzaile Zerbitzu
Ofiziala (IZO) 2000n eratu zen gaur eguneko egiturarekin
Itzultzaile Zerbitzu Ofiziala Eusko Jaurlaritzaren mendeko lantaldea da,•euskararako eta euskaratik gaztelaniarako itzulpen- eta interpretazio-zerbitzuak eskaintzeko,•bai herri-administrazioei, bai herritarrei.•EAEko erakunde eskuduna da itzulpenon zehaztasuna eta legezko baliokidetasuna ziurtatzeko.•EAEko herri-administrazioan egiten den itzulpengintza koordinatzea ere eginkizun du.•Administrazio- eta lege-arloko terminologia lantzea eta finkatzea dagokio.
IDABA
• IDABA sortu eta abiarazi da:– 1.450 testutik gora,– 40 itzultzailek eta– 550 bat kontsultagilek
erabiltzen du– urtean 30.000 kontsulta
baino gehiago (2008an)• Oinarrizko testuak,
kontsultarako eta IMak esportatzeko
IZOren eredua: elkarlana• 2000tik hona, IZOK
elkarlaneko aukerak bilatu eta bultzatu ditu zenbait eragilerekin:– Administrazioan: EJIS
sarea eta azpiegitura (menpetasun funtzionala)
– Unibertsitateak: Deustu eta EHU
– UZEI: Euskalterm e.a.– EIZIE: prestakuntza
• Elkarlanean egindakoak
• EABaren Terminologia-batzordean• Justiziako dokumentuak
euskaratzeko lantaldean
• Euskaltzaindiarekin, hitzarmen bidez, lexiko juridiko-administratiboa lantzeko batzordea
• Udal-itzultzaileekin: prestakuntza-ikastaroen bidez (Wordfast)
• IMak eta lege-testuak Interneten• Euskadiren eskumenen datu-base
a Lehendakariordetzarekin
Europako Konstituzio berria: eredu bat• Atzerri Arazoetako Ministerioak
eskatuta, oso epe laburrean (4 hilabete) testu mardula itzuli zen IZOn
• Duestuko Unibertsitateko irakasleek (Urrutia, Gallastegi, Atxabal, Urrutia, ea) osorik aztertu eta oharrak egin
• EHUko Bullain irakasleak eta Juan Gartzia eta Patxi Petrirenak koordinatuta, oharrak egin
• IZOk adostu eta Nafarroako itzultzaileei bidali
• Azkenean, testu adostu bat dugu, oinarrizkoa etorkizunerako.
Lege-arauen itzulpengintza: 2000-2003• 2000-01• IZOn itzulita• Europako Erkidegoak sortzeko Ituna
(Erroma)• Nizako Ituna• Maastricht-eko Ituna• Oinarrizko Eskubideen Gutuna• Herri-administrazioen Araubide Juridikoaren
eta administrazio-prozedura erkidearen Legea
• Trafikoko legeria• Autonomia Estatutua (itzulpen eguneratua)• Ekonomia Itunaren Legea• IZOn itzulita eta berrikusteko• Toki-ogasunen Legea• Derrigorrezko jabetza-kentzearen Legea• Udal-erregelamenduak (Antolaluntzarena,
Funtzionarioena, Ondasunena)• DUak itzulita• Zigor Kodea
• 2002-03• IZOn itzulita• Toki Araubidearen Oinarrien Legea (Udal
gobernua berritzeko Legea barne)
• DUak itzulita eta IZOn berrikusita• Kode Zibila• Nafarroako Foru Zibila• Hipoteka Lege eta Erregelamendua• Jabetza Horizontalaren Legea• Hiri-errentamenduen Legea• Landa-errentamenduen Legea• Txandakako Aprobetxamenduen Legea
Lege-arauen itzulpengintza: 2004-2008• Langileen Estatutua• Herri Administrazioen
Kontratuen Legea• Datuen Babesari buruzko
Zuzentaraua eta Erregelamendua,
• Trafikoari, motordun ibilgailuen zirkulazioari eta bide-segurtasunari buruzko 18/8 Oinarrien Legea eta Zirkulazio Araudi Nagusia
• Enplegatu Publikoen Oinarrizko Estatutua
• Europako araubidea:• Europar Batasunaren Tratatua
eta Europar Batasunaren Funtzionamenduari buruzko Tratatua (Lisboa)
• Kodezisioz Kontseiluak eta Parlamentuan onartutako XXX testu (zuzentarauak, erregelamenduak, erabakiak eta gomendioak)
2004-2005: Justizia Sailarekin elkarlanean• 2004-05• IZOn itzulita• Europako Konstituzioa• Langileen Estatutua• Herri Administrazioen Kontratuen Legea• Datuen Babesari buruzko Zuzentaraua eta
Erregelamendua,• Trafikoari, motordun ibilgailuen zirkulazioari
eta bide-segurtasunari buruzko 18/89 Oinarrien Legea eta Zirkulazio Araudi Nagusia (testu eguneratua)
• Datuen Babesari buruzko Zuzentaraua eta Erregelamendua,
• Trafikoari, motordun ibilgailuen zirkulazioari eta bide-segurtasunari buruzko 18/89 Oinarrien Legea eta Zirkulazio Araudi Nagusia
• Transferentzien datu-basea • Euskadiko Estatutu berriaren Proposamena• Kataluniako Estatutu berriaren Proposamena
• Justizia Sailak Euskal Herriko Unibertsitatearekin hitzartuta (2004-02-03)
• Administrazioarekiko Auzien Jurisdikzioa arautzen duen Legea.
• Auzitegi Konstituzionalaren Lege Organikoa• Jabetza Intelektualari buruzko Legearen
Testu Bategina onartzen duena, eta gai horren inguruan indarrean dauden lege-xedapenak arautu, argitu eta bateratzen dituena.
• Lan Prozedurari buruzko Legearen Testu Bategina
• Kontsumitzaileak eta Erabiltzaileak babesteko Legea
• 22/1994 Legea, uztailaren 6koa, produktu akastunek sortutako kalteen Erantzukizun Zibilari buruzkoa.
• 1/1994 Legegintzako Errege Dekretua, ekainaren 20koa, Gizarte Segurantzako Lege Orokorraren Testu Bategina onartzen duena.
• Botere Judizialaren Lege Organikoa
Deustuko Unibertsitatearekin hitzarmena (2004-05-05)• Modificación del Código Penal por la Ley
Orgánica 15/2003, de 23 de noviembre.• Ley Orgánica 6/2002, de 27 de junio, de
Partidos Políticos.• Ley Orgánica 7/1980, de 5 de julio, de
Libertad Religiosa.• Ley Orgánica 6/1984, de 24 de mayo,
reguladora del procedimiento de “Habeas corpus”.
• Ley Orgánica 9/1983, de 15 de julio, reguladora del derecho de reunión.
• Ley 31/1995, de 8 de noviembre, de Prevención de Riesgos Laborales.
• Ley Orgánica 11/1985, de 2 de agosto, de Libertad Sindical.
• Real Decreto-Ley 17/1997, de 4 de marzo, sobre relaciones de trabajo.
• Real Decreto 84/1996, de 26 de enero, por el que se aprueba el Reglamento General sobre inscripción de empresas y afiliación, altas, bajas y variaciones de datos de trabajadores en la Seguridad Social.
• Ley Orgánica 1/1982, de 5 de mayo, de protección civil del derecho al honor, a la intimidad personal y familiar y a la propia imagen.
• Ley Orgánica 2/1984, de 26 de marzo, reguladora del derecho de rectificación.
• Ley Orgánica 1/2002, de 22 de marzo, reguladora del derecho de asociación.
• Ley Orgánica 8/1985, de 3 de julio, reguladora del derecho a la educación.
• Ley Orgánica 15/1999, de 13 de diciembre, de Protección de datos de carácter personal.
• Ley Orgánica 2/1997, de 19 de junio, reguladora de la cláusula de conciencia de los profesionales de la información.
• Ley Orgánica 4/2001, de 12 de noviembre, reguladora del derecho de petición.
• Ley Orgánica 4/2000, de 11 de enero, de Derecho y Libertades de los Extranjeros en España y su integración social.
• Ley 5/1984, de 28 de marzo, reguladora del derecho de asilo y de la condición de refugiado.
18 lege, guztira
Erronkak eta proiektuak
• Liburutegi jurudiko birtual elebiduna sortzeko proiektua
• Itzulpen-memoria publikoen biltegia sortzea
• Terminologia-sarea sortzea
• Korredakzioa bultzatzea :– Bi esperientzia eginda– Lantaldea sortzen– Metodologia aztertzen– Bultzatu eta hedatu
nahia
Laburbilduz: itzulpengintza juridikoaren arloan sinergiak bilatzea eta elkarlana bultzatzea
Lotura interesgarriak• euskal legezalea• IVAP: Itzultzaile Zerbitzu Ofiziala• Legebiltzarra: Internet juridikoa• Justizia Saila: Justizianet• EHU: Zuzenbideko euskarazko argitalpenak• Deustuko Unibertsitetea: euskarazko eskuliburuak• Deustuko Unibertsitatea: lege-testuak euskaraz• Deustuko Unibertsitatea: Zuzenbideko glosarioak• Euskalterm: Terminologiako euskal banku publikoa• Bizkaiko Foru Aldundia: hiztegi terminologikoa
Erreferentzia bibliografiko batzuk• Euskara eta administrazioari
buruzko I. ihardunaldiak, IVAP, 1984
• Administrazioko hizkera eta terminologiaz jardunaldiak, IVAP, 1989
• "Bizkaiako Batzar Nagusiak eta euskara: 1833- 1877. Euskarazko testuen bilduma eta azterketa", Andrés Urrutia Badiola (zuzendaria), Alberto Atxabal, Cesar Gallastegi, Eba Gaminde, Gotzon Lobera, Aitziber Urkiza eta Esther Urrutia (Ikertzaile-taldea), Bizkaiko Batzar Nagusiak, Bilbo, 2003
• Zuzenbideko euskal hizkera berezia. Lege-corpus itzuli bateko terminologiaren azterketa linguistikoa eta terminologia, Elosegi, Antton, EHU, 2002
• Euskara, zuzenbidearen hizkera, Urrutia, Andrés; Lobera, Gotzon, Atxabal, AlbertoDeustuko Unibertsitatea, 200?
• Hizkera juridikoa eta itzulpengintza: Euskararen norabideak, Larrazabal, Santi; Oregi, Eneko (Koord), Deustuko Unibertsitatea, 2004
Eskerrik asko