La amenaza de Chikungunya, Dengue, Zika y otras arbovirosis. Implicaciones de la presencia de Aedes albopictus para la
Salud Pública
Núria Torner i Gràcia
Servei de Control Epidemiològic i Resposta a Alertes i
Emergències
Sub Gen de Vigilància i Resposta a Emergències de Salut Pública
1
Arbovirus • Virus transmitidos a un huesped susceptible mediante
la picadura de un hematófago invertebrado infectado (mosquito, garrapata, flebotomo, ácaro, pulga, piojo ....)
• Ciclo replicativo les hace únicos
• Debe replicarse en ambos huespedes (vector y huesped final)
• Actualmente hay más de 500 arbovirus (International Arboviral catalogue)
- 134 son patógenos humanos
- 40 son patógenos animales
• Distribución geográfica global Arbovirus transmitidos por mosquitos habitat natural: zonas tropicales
Arbovirus: Importancia para Salud Pública
• Perspectiva global :
– Aquellos con amplia distribución, potencial de difusión, elevada prevalencia, morbididad, gravedad y mortalidad, disponibilidad de vacuna
- Dengue, Chikungunya, Zika virus
- Fiebre amarilla, Encefalitis por garrapata, japonesa
- Virus del Nilo Occidental
• Perspectiva local:
– Elevada prevalencia, gravedad y mortalidad en un territorio
Fiebre de Kyasanur, Ross River, Kunjuin,Murray Valley, St Louis, California, LaCrosse, Crimea Congo.
DEN,CHK,ZK: DEFINICIÓN DEL PROBLEMA DE SALUD PÚBLICA
• Dengue es una de les arbovirosis más frecuentes en el mundo – 2015: Continente Americano >500.000 casos confirmados.
Chikungunya y Zika de origen africano se han extendido de forma generalizada por el continente americano (2013, 2015) además de su presencia anterior en Sud Este Asiàtico , India , Micronèsia, Polinesia, Reunión….
Noël H, Rizzo C. Spread of chikungunya from the Caribbean to mainland Central and South America: a greater risk of spillover in Europe? . Euro Surveill. 2014;19(28):pii=20855.
Available online: http://www.eurosurveillance.org/ViewArticle.aspx?ArticleId=20855
http://www.paho.org/hq/index.php?option=com_topics&view=article&id=1&Itemid=40734
http://www.cdc.gov/chikungunya/geo/index.html
Expansión de Virus Zika
Noël H, Rizzo C. Spread of chikungunya from the Caribbean to mainland Central and South America: a greater risk of spillover in Europe? . Euro Surveill. 2014;19(28):pii=20855.
Available online: http://www.eurosurveillance.org/ViewArticle.aspx?ArticleId=20855
http://www.paho.org/hq/index.php?option=com_topics&view=article&id=1&Itemid=40734
http://www.cdc.gov/chikungunya/geo/index.html
% casos asintomàticos :1/4-5 Diagnóstico diferencial ZIKA-DEN-CHK
ZIKA Dengue CHK
• Fiebre ++ +++ +++
• Exantema +++ + ++
• Conjuntivitis ++ - -
• Artralgia ++ + +++
• Mialgia + ++ +
• Cefalea + ++ ++
• Hemorragia* - ++ -
• Shock - +
* Descrito un caso Zika con trombocitopenia grave y hemorragia masiva
Respuesta rápida y coordinada de los servicios sanitarios, laboratorios, sanidad animal, control de vectores , educación
poblacional
•Monitorizar la epidemiología, incidencia y distribución
•Actuaciones de Prevención, Control e Investigación
(virus y vector)
•Aportar información a profesionales de Salud Pública,
clínicos y a la población general
•Recursos : Laboratorio, clínico y ambiental
Factores que favorecen la emergencia o re-
emergencia de arbovirus
Globalización y Movimentos migratorios y de población
Cambios ambientales, climáticos y urbanísticos
Casos importados
• En Europa anualmente se detectan alrededor de 500 casos importados de dengue, chikungunya
• Países con territorios en ultramar como Francia, Portugal y Holanda (24 casos Zika importados de Surinam)
• Mayor riesgo de casos autóctonos (brote DEN Francia
2010,2014)
Paty MC et al. Large number of imported chikungunya cases in mainland France, 2014: a challenge for surveillance
and response. Euro Surveill. 2014;19(28):pii=20856. http://www.eurosurveillance.org/ViewArticle.aspx?ArticleId=20856
Trànsito de pasajeros Francia continental y Martinique
> 2.5 milliones desplazamientos aereos 2013
Casos importados : Riesgo por presencia de vector competente
• Italia : Brote CHK a partir de un caso importado de la India
• Madeira : Brote Dengue , reintroducción de A aegypti
• En España:
>200 casos importados de CHK en 2015
27 casos importados confirmados ZK 2016 Mayoritariamente de América Central y del Sur.
• En Cataluña 2010-2012 :
– 87/513 (17%) casos importados Dengue
• 10 (11,5%) virémicos, 3% en període de actividad/ zona con vector.
– 7/316 ( 2,2%) casos importados CHK vs 70 en 2014
Casos importados Riesgo por presencia de vector competente
Especial atención a viajeros de zonas endèmicas durante periodo de
actividad vectorial (2014>3,4 millones de pasajeros mobilizados en El
Prat –BCN) Fuente: Eurostat, transito aeroportuario
Virus Dengue i CHK
SNMCatalunya 2007-2014*
0
20
40
60
80
100
120
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
2 1
31 40
25
64
114
44
68
3 3
1 4
60 70 ca
sos
any
Dengue Chikungunya
Fonts d’informació disponibles per a la
vigilància (SNMC , CMBDHA, * MDO)
7,150,295
1,521,042
344,982
890,406 982,487
339,043
0
1,000,000
2,000,000
3,000,000
4,000,000
5,000,000
6,000,000
7,000,000
8,000,000
UniónEuropea
RestoEuropa
AméricaNorte
AméricaSur
África Asia
MOVIMIENTOS TURÍSTICOS DE LOS ESPAÑOLES (FAMILITUR) Número de viajes por destino interno
y emisor desagregados, según tipo de viaje. Datos Absolutos 2013
Riesgo de casos autóctonos Cambio climático + globalización
Expansión geográfica de los vectores y mayor potencial vectorial
+
Movimiento de personas a zonas endémicas
– Francia continental: 12 casos autóctonos de Dengue 2014
– 7 casos autóctonos de CHK
– >200 casos CHK en Itàlia 2007
Noël H, Rizzo C. Spread of chikungunya from the Caribbean to mainland Central and South America: a greater risk of spillover in Europe? . Euro Surveill. 2014;19(28):pii=20855.
Available online: http://www.eurosurveillance.org/ViewArticle.aspx?ArticleId=20855
Expansión del vector en Cataluña
Diputació de Barcelona / Ajuntament de Barberà del Vallès: exposició itinerant: “El mosquit tigre: un veí que ens incomoda”:
http://www.diba.es/salutpublica/protecciosalut/sanitatambiental/ExpoMosquitTigre.asp
Año 2015 >400 /948 (42%) municipios afectados
http://canalsalut.gencat.cat/web/sites/canalsalut/.content/home_canal_salut/ciutadania/la_salut_de_la_a_a_la_z/m/mosquit_tigre/doc
uments/estrategia_mosquit_tigre_10_juny_2011.pdf
Objetivos de la estrategia
http://canalsalut.gencat.cat/web/sites/canalsalut/.content/home_canal_salut/ciutadania/la_salut_de_la_a_a_la_z/m/mosquit_tigre/doc
uments/estrategia_mosquit_tigre_10_juny_2011.pdf
•Mantener baja la densidad de MT i minimizar su dispersión •Minimizar las molestias a la población
•Prevenr el riesgo de transmisión de enfermedades • Conseguir la implicación de la ciudadadnia
•Conocer la evolución y distribución del MT en Cataluña
•Definir la organización , la coordinación y la comunicación en relación a la prevención y control del MT en Cataluña •Canalizar los recursos que se puedan obtener para el control de especies de mosquitos invasores
•Detectar la llegada de otras especies de mosquito invasoras
http://www.oxitec.com/dengue-mosquitoes-and-genes-an-information-pack-to-accompany-the-oxitec-film/
Mosquitos tratados genéticamente
http://www.dipsalut.cat/noticia-html?id=526
“Caçant” mosquits
tigre amb el mòbil
Elevada participació
dels gironins en
l’aplicació
“Tigatrapp” que
permet perseguir
l’insecte invasor
Atrapaeltigre.com
AtrapaelTigre.com ( Centro de Estudios Avanzados de Blanes del CSIC (CEAB-CSIC) y CREAF usan la aplicación para detectar mosquito tigre también dentro de coches. 1 % de las observaciones realizadas por los ciudadanos tuvieron lugar dentro de un coche. Factor básico que explica su desplazamiento.
DENGUE,
CHIKUNGUNYA,
ZIKA ……
Modelo de gestión
Integrada
San Martín J. L. y Brathwaite O. "La Estrategia de Gestión Integrada para la Prevención y el Control del Dengue
en la Región de las Américas". Rev Panam Salud Pública/Pan Am J Public Health 21 (1), 2007.
Guia para la vigilancia y el control de arbovirosis trasmitidas por mosquitos en Cataluña.
• Creciente diagnóstico en Europa de estos virus implica un mayor conocimiento de su geografía médica
• Infección por virus del Nilo Occidental (VNO)
• Infección por virus Chikungunya (CHKV)
• Infección por virus del Dengue
• Infección por virus Zika!
• Infección por virus ?????
Metodología para la Vigilancia Humana
• Establecer niveles de riesgo para la salud segun vigilancia y control vectorial, animal y ambiental
• La vigilancia humana mediante: – Notificación de las enfermedades
Definición del territorio epidémico o de riesgo
en base a la circulación y dinámica de vector y
enfermedad y sobre este se aplicaran las medidas
de SP establecidas
Niveles de riesgo Nivel
Probabilidad
de casos/brote
Definición de la situación Respuesta
0
Cero o negligible
Clima desfavorable
Vectores adultos ausentes o inactivos
Sin casos humans VNO/ Detección de
caso importat
Información viajeros a zonas endémicas
Educación comunitària
Vigilància humana
Encuesta epidemiológica de caso y
confirmación microbiológica
1
Remota
Primavera, verano y otoño
Presencia de vectores adultos
Sin casos humans (VNO) / Detección caso
probable importado en fase no
virèmica o pasados >45 dias de lnicio de sintomas.
Resposta al nivell 0, més:
Medidas preventivas y de control de vectores
Vigilancia vectorial
Vigilancia animal, aves silvestres migratorias
(vigialncia pasiva), aves silvestres
residentes y équidos (vigilancia activa y
pasiva)
2
Posible
Primavera, verano y otoño
Presencia de vectores adultos
Seroconversió n /o detección Ac IgM en
huesped (VNO) y/o
Detección de caso probable importado en
fase virémica o que haya pasado parte
o todo período virémico en Catalunya
(dengue, CHK)
Resposta al nivell 1, més: Determinación del perímetro de intervención Inspección entomològica Revisión d’actuaciones de control vectorial, /
control adulticida Valoración del control vectores en áreas
privadas Revisión adaptación de la vigilància vectorial i
virològica Vigilancia activa de possibles casos secundaris
(dengue, CHK, ZK )
Niveles de riesgo
Nivel Probabilidad
de
casos/brote Definición de la situación Respuesta
3
Probable
Primavera, verano y otoño
Presencia de vectores adultos
Múltiples aislamientos huespedes
enzoòticos
Aparición de casos confirmados
en humans, èquids o aves
(VNO)
Detección de caso probable
autóctono (dengue, CHK)
Condiciones ambientales óptimas
para incubación extrínseca i
supervivencia del vector
Respuesta al nivell2, +:
Difusió d’informació ciutadana per evitar
picades (ús de repel·lents, protecció
personal) Alerta servicios hospitalarios per
vigilancia activa Revisión y ampliación medidas de
control vectorial, en especial control
adulticida
Niveles de riesgo
Nivel Probabilidad
de casos/brote
Definición de la situación Respuesta
4
Brote
Situación de nivell 3, +:
Casos (2 o más) autóctonos probables y/o
confirmats en humans
Zona geogràfica delimitada
Respuesta al nivel 3, +:
Difusión información ciudadana para evitar
picadas (evitar àrees gran densitdad de vector)
Manteniment de la vigilància vectorial, vírica i de casos en humanos
Alerta i instauración de vigilancia activa en
atenció primària en una zona delimitada
segons el domicili dels casos relacionats (cerca de casos en humans)
5
Epidemia /
Endemia
Múltiples casos probables y/o confirmats
en humans
Elevada tasa ataque
Amplia distribución geográfica de casos
Respuesta al nivel 4, més:
Aplicación de les medidas indicadas en
apartados anteriores Alerta i instauración de la vigilància activa
hospitales y atenció primària en todo el territorio
Possibilidad de llevar a cabo control de viajeros de zonas endémicas
Resultados: Temporada 2015 1 mayo a 30 de noviembre
CHIKUNGUNYA
N (%)
DENGUE
N(%)
Casos confirmados 45 (67%) 52 (85%)
Llegada en periodo
virémico
36 (80%) 40 (78%)
Mediana de edad (DS)
Rango
39 (12,2)
8-66 años
34,5 (11,7)
10-58 años
Ratio Hombre /mujer
0.77 ( 38% vs 62%)
1.30 ( 62% vs 38%)
Resultados: Temporada 2015 1 mayo a 30 de noviembre
País visitado (%) País de origen País visitado (%) País de origen
Equador ( 21%) 13% nacionalidad
española
Tailandia y Sudeste
asiático ( 44%)
79% nacionalidad
española
Honduras (21%) Filipinas (10%)
Colombia (13%) Costa Rica (9%)
Méjico (6%) India (7%)
Resto de paises (49%)
Bolivia,Costa Rica , Nicaragua
El Salvador Venezuela, Guinea Equatorial
Resto de paises (30%)
Ecuador, Honduras, Méjico
El Salvador , Brasil,Guinea Equatorial
Casos Chikungunya Casos Dengue
Actuaciones derivadas :
Enquesta entomològica en casos virémicos o que hubieran estado
durante el periodo virèmico en Cataluña
Inspección y colocación de trampas emplazadas en domicilio y
alrededores
Muestras de mosquitos capturados analizadas:
63 muestras para determinar vector infectado por virus Dengue
7 muestras para determinar vector infectado por virus CHK
Resultados :69 ( 98,5%) negatives
1 muestra positiva a virus Dengue tipo 2
Capturas sucesivas en dicho emplazamiento negativas.
Resultados: Temporada 2015 1 mayo a 30 de noviembre
•Presencia de mosquitos vectores
•Brotes en paises vecinos (Italia, Francia)
•Evidencia de casos importados en fase
virémica.
•Gran mobilidad de residentes y turistas a
zonas endèmicas :
•Dengue Chikungunya Zika
Conclusiones
Estratègia per a la Prevenció i Control del Mosquit Tigre a Catalunya
Conclusiones
Vigilància
• Actividades de vigilancia humana pasiva y activa de casos
Control
• Actividades de vigilancia y control vectorial
Prevención • Reducción de riesgo
Mantenir Informació actualitzada
http://salutpublica.gencat.cat/ca/vigilancia_salut_publica/malalties_emergents/chikungunya/index.html
PONGÁMOSELO DIFÍCIL !!!!
http://serveicontrolmosquits.blogspot.com.es/
https://www.google.cat/search?q=mOSQUITO+ENFADADO&biw=1024&bih=664&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved=0ahUKEwjF5NWW4vLAhVL0hoKHUhfALYQ_AUIBigB#imgrc=L9dgmS6feZMZQM%3A
Núria Torner i Gràcia
Servei de Control Epidemiològic i Resposta a Alertes i
Emergències
Sub Gen de Vigilància i Resposta a Emergències de Salut Pública