TC
MİLLIcirc EĞİTİM BAKANLIĞI
MAKİNE TEKNOLOJİSİ
İŞ GUumlVENLİĞİ
862ISG010
Ankara 2012
Bu moduumll mesleki ve teknik eğitim okulkurumlarında uygulanan Ccedilerccedileve
Oumlğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya youmlnelik olarak
oumlğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel oumlğrenme
materyalidir
Millicirc Eğitim Bakanlığınca uumlcretsiz olarak verilmiştir
PARA İLE SATILMAZ
i
ACcedilIKLAMALAR iii GİRİŞ 1 OumlĞRENME FAALİYETİndash1 3 1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK TEDBİRLERİ ALMAK 3
11 Temel Tanımlar 3 111 İş Guumlvenliğinin Tanımı 3 112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi 3 113 İş Guumlvenliğinin Amacı 3 114 Mesleki ve Teknik Eğitim 4 115 İşletmelerde Meslek Eğitimi 4 116 İnsan Sağlığı 4 117 İş Kazaları ve Yaralanma 5 118 Meslek Hastalıkları 6
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar 6 121Biyolojik Tehditler 6 122 Kimyasal tehditler 7 123Fiziki Tehditler 9
UYGULAMA FAALİYETİ 14 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 16
OumlĞRENME FAALİYETİndash2 18 2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ 18
21 Temizlik 18 22 El Aletleri 20
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması 20 222 Guumlvenlik Tedbirleri 25
23 Elektrikli Alet ve Makineler 26 231 Talaşlı İmalat Makineleri 26 232 Talaşsız İmalat Makineleri 28 233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri 29 234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri 31
24 Koruyucu Araccedillar 31 241 Solunum Sisteminin Korunması 32 242 Vuumlcudun Korunması 32
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar 36 UYGULAMA FAALİYETİ 38 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 40
OumlĞRENME FAALİYETİndash3 42 3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE YARALANMA 42
31 Meslek Hastalıkları 42 311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 43 312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 48 313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 50 314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 54 315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 57 316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler 57
32 Kaza ve Yaralanma 64
İCcedilİNDEKİLER
ii
321 Kaza ve Yaralanma Analizi 67 322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi 72 323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri 73 324 Kaza Raporları 75
UYGULAMA FAALİYETİ 84 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 90
MODUumlL DEĞERLENDİRME 92 CEVAP ANAHTARLARI 93 KAYNAKCcedilA 95
iii
ACcedilIKLAMALAR
KOD 862ISG010
ALAN Makine Teknolojisi
DALMESLEK Makine Teknolojisi Tuumlm Dallar
MODUumlLUumlN ADI İş Guumlvenliği
MODUumlLUumlN TANIMI
Bu moduumll evimizde okulda ve iş yerinde sık karşılaşılan
iş kazaları ve meslek hastalıkları hakkında bilgilerin ve
alınması gerekli tedbirlerin oumlğretildiği bir oumlğrenme
materyalidir
SUumlRE 4024
OumlN KOŞUL Bu dersin oumln koşulu yoktur
YETERLİK İş guumlvenliği oumlnlemlerini almak ve uygulamak
MODUumlLUumlN AMACI
Genel Amaccedil
Bu moduumllle iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları
guumlvenliği tehdit edici unsurları iş yeri guumlvenliği meslek
hastalıkları kaza ve yaralanma konularını oumlğreneceksiniz
Amaccedillar
1 İş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları
oumlğreneceksiniz
2 Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları
tanımlayabileceksiniz
3 İş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri
oumlğreneceksiniz
4 Meslek hastalıklarını oumlğreneceksiniz
5 Kaza ve yaralanma şiddetini ve bunların iş guumlcuumlne
ve ekonomiye etkilerini oumlğreneceksiniz
EĞİTİM OumlĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Sınıf ve teknoloji sınıfı bilgisayar ortamı projeksiyon
cihazı
ACcedilIKLAMALAR
iv
OumlLCcedilME VE
DEĞERLENDİRME
Moduumll iccedilinde yer alan her oumlğrenme faaliyetinden sonra
verilen oumllccedilme araccedilları ile kendinizi değerlendireceksiniz
Oumlğretmen moduumll sonunda oumllccedilme aracı (ccediloktan seccedilmeli
test doğru-yanlış testi boşluk doldurma eşleştirme vb)
kullanarak moduumll uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve
becerileri oumllccedilerek sizi değerlendirecektir
1
GİRİŞ
Sevgili Oumlğrenci
Bu moduumll iş guumlvenliği ile ilgili temel kavramları işyeri guumlvenliğini ve iş guumlvenliğini
tehdit edici unsurları meslek hastalıklarını kaza ve yaralanmaları anlatmaktadır
Uumllkemiz gerek iş kazalarının gerek meslek hastalıklarının ccedilokluğundan duumlnyada ne
yazık ki ilk sıralarda yer almaktadır Bu nedenle tuumlm ccedilalışanların ve ccedilalışma hayatına
hazırlanan oumlğrencilerin iş guumlvenliği konusunda suumlrekli eğitilmeleri ve bilinccedillendirilmeleri
zorunluluğu ortaya ccedilıkmaktadır İş kazalarının ve meslek hastalıklarının en aza indirilmesi
iccedilin eğitim hiccedil kuşkusuz atılacak ilk adımdır Yapılan araştırmalar goumlstermektedir ki iş
kazalarına en ccedilok genccediller maruz kalmaktadır Bilmemek veya ldquobana bir şey olmazrdquo
yaklaşımları kazaya davetiye ccedilıkarmaktadır
İş yerinde ccedilalışan işccedilileri meslek hastalıklarına ve iş kazalarına karşı korumak ve bu
sayede iş guumlcuuml ve iş guumlnuuml kayıplarını en aza indirmek amacıyla yapılan ccedilalışmalar sonucunda
uumlretim korunacak iş veriminde artış sağlanacaktır Bu tedbirler yalnız ccedilalışanları korumak
değil onları mutlu etmeyi de amaccedillamaktadır
Atoumllye ve laboratuar uygulamaları ile ccedilalışma hayatında iş kazaları ve olumsuz
durumlar karşısında alacağınız tedbirleri uygulamanızda bu moduumlldeki bilgilerin sizlere
faydalı olmasını temenni ederiz
GİRİŞ
2
3
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları guumlvenliği tehdit edici unsurları
oumlğreneceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK
TEDBİRLERİ ALMAK
11 Temel Tanımlar
111 İş Guumlvenliğinin Tanımı
İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği
tehlikelerde ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların
araştırılması ve oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara iş guumlvenliği denir
112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi
Duumlnyada ve uumllkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak
oumlzellikle iş yerlerinde ccedilalışan kişilerin guumlvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya ccedilıkmıştır
Birtakım tedbirleri oumlnceden alarak iş yerlerini guumlvenli hacircle getirmek gerekmektedir
113 İş Guumlvenliğinin Amacı
Ccedilalışanlara en yuumlksek sağlıklı ortamı sunmak
Ccedilalışma şartlarının olumsuz etkilerinden onları korumak
İş ve işccedili arasında muumlmkuumln olan en iyi uyumu sağlamak
İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza
indirebilmek
Oluşabilecek maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmak
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
ARAŞTIRMA
AMACcedil
4
Ccedilalışma verimini artırmaktır
114 Mesleki ve Teknik Eğitim
Bireye iş hayatındaki belirli bir meslekle ilgili bilgi beceri ve iş alışkanlıkları
kazandıran ve bireyin yeteneklerini ccedileşitli youmlnleri ile geliştiren eğitim suumlrecine mesleki
eğitim denir
İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren
meslek kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir
meslek eğitimine teknik eğitim denir
Mesleki ve teknik eğitimin amacı bireyleri ccedilağın gerektirdiği koşulları taşıyan uumlretici
kişiler olarak topluma kazandırmaktır Gelişmiş uumllkelerde eğitim ccedilağındaki kuşakların
yaklaşık 65rsquoi mesleki ve teknik eğitim almaktadır Uumllkemizde bu oran 35rsquoler duumlzeyinde
olup son derece duumlşuumlktuumlr Uumllkemizde son yıllarda yapılan eğitim planlamaları mesleki ve
teknik eğitim goumlren bireylerin sayısını artırmaya doumlnuumlktuumlr
115 İşletmelerde Meslek Eğitimi
Bir meslekte başarılı olabilmek iccedilin teorik bilgilerin yanı sıra pratik bilgilere de sahip
olmak gerekir Yalnızca masa başında ya da sınıf ortamında yapılan eğitim verimli olmaz
Bilgi ve deneyim yan yana gelmeden uumlretim olmaz İşte bu nedenle uumllkemizdeki meslek
okulu oumlğrencilerinin uygulama becerilerini artırmak amacıyla 3308 sayılı ldquoMeslek Eğitimi
Kanunurdquo ile meslek lisesi oumlğrencilerine işletmelerin beceri eğitimi yaptırmaları
zorunluluğu getirilmiştir
Beceri eğitimi ya da staj olarak adlandırılan ccedilalışmalar oumlğrenci doumlrduumlncuuml sınıfa
geldiğinde haftanın iki guumlnuuml okulda uumlccedil guumlnuuml işletmede olacak şekilde gerccedilekleşir Oumlğrenci iş
yerinde bulunduğu suumlrede atoumllye dersi muumlfredatının 80rsquoini tamamlayamamışsa yılsonunda
telafi eğitimine alınır
İşletmelerde beceri eğitimi alan oumlğrenciler ders yılı son haftasında beceri sınavına
alınır Başarılı sayılmaları iccedilin bu sınav sonunda geccediler not almaları gerekir
116 İnsan Sağlığı
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml sağlığı Sağlık yalnız hastalık ve sakatlığın olması değil
fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacirclidir diye tanımlamaktadır Bu tanım
sağlıklı davranış isteme amacını da belirtir
Birkaccedil yıl oumlncesine kadar işccedili sağlığında amaccedil iş kazası ve meslek hastalığı
geccedilirmemek ccedilalışırken yorgunluktan korunmak erken ihtiyarlamamaktı Buguumln
sanayileşmiş uumllkelerde bu amaccedil ccedilok daha ileriye goumltuumlruumllmuumlş ve yuumlksek nitelikte bir hayat
seviyesi sağlamaya kadar uzamıştır Boumlylece insanların sağlıklı veya daha doğru olarak
tam bir iyilik hali iccedilinde olmaları amaccedillanmıştır
5
İnsanlar sağlıklı iken sağlıklarının kıymetini bilmezler Tıpkı iyi işiten bir insanın
kulağının kıymetini bilmediği saatlerce yuumlruumlyebilen bir kişinin bu niteliklerin değerini
duumlşuumlnmediği gibi Ancak sağlık kapasitesi duumlşerse veya ccedilok azalırsa kıymeti fark edilir
Bedenen ve ruhen sağlam bir şekilde iccedilinde bulunduğumuz toplum ile uyumlu
yaşayabilmemiz sağlıklı olmamıza bağlıdır Sağlıklı bir kişi sağlıklı bir iş ortamında daha
verimli olur İş yerinin sağlıksız olması ccedileşitli hastalıkların oluşmasına sebep olur
İnsan sağlığının bozulmasına yol accedilan ana unsurlar şunlardır
Kimyasal unsurlar
Fiziksel unsurlar
Biyolojik unsurlar
Mekanik unsurlar
Sosyal ve ruhsal unsurlar
Beslenme unsurlarıdır
Sonuccedil olarak sağlıklı bir yaşam suumlrduumlrebilmek iccedilin temizlik beslenme egzersiz
dinlenme konularında bilgili olmak ve buna goumlre yaşamak gerekir
117 İş Kazaları ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
İş kazası kanunla tanımlanan durumlardan birinde meydana gelen sigortalıyı hemen
veya sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylarına denir
Resim 11 Kaza ve yaralanma
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
Bu moduumll mesleki ve teknik eğitim okulkurumlarında uygulanan Ccedilerccedileve
Oumlğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya youmlnelik olarak
oumlğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel oumlğrenme
materyalidir
Millicirc Eğitim Bakanlığınca uumlcretsiz olarak verilmiştir
PARA İLE SATILMAZ
i
ACcedilIKLAMALAR iii GİRİŞ 1 OumlĞRENME FAALİYETİndash1 3 1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK TEDBİRLERİ ALMAK 3
11 Temel Tanımlar 3 111 İş Guumlvenliğinin Tanımı 3 112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi 3 113 İş Guumlvenliğinin Amacı 3 114 Mesleki ve Teknik Eğitim 4 115 İşletmelerde Meslek Eğitimi 4 116 İnsan Sağlığı 4 117 İş Kazaları ve Yaralanma 5 118 Meslek Hastalıkları 6
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar 6 121Biyolojik Tehditler 6 122 Kimyasal tehditler 7 123Fiziki Tehditler 9
UYGULAMA FAALİYETİ 14 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 16
OumlĞRENME FAALİYETİndash2 18 2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ 18
21 Temizlik 18 22 El Aletleri 20
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması 20 222 Guumlvenlik Tedbirleri 25
23 Elektrikli Alet ve Makineler 26 231 Talaşlı İmalat Makineleri 26 232 Talaşsız İmalat Makineleri 28 233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri 29 234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri 31
24 Koruyucu Araccedillar 31 241 Solunum Sisteminin Korunması 32 242 Vuumlcudun Korunması 32
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar 36 UYGULAMA FAALİYETİ 38 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 40
OumlĞRENME FAALİYETİndash3 42 3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE YARALANMA 42
31 Meslek Hastalıkları 42 311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 43 312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 48 313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 50 314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 54 315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 57 316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler 57
32 Kaza ve Yaralanma 64
İCcedilİNDEKİLER
ii
321 Kaza ve Yaralanma Analizi 67 322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi 72 323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri 73 324 Kaza Raporları 75
UYGULAMA FAALİYETİ 84 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 90
MODUumlL DEĞERLENDİRME 92 CEVAP ANAHTARLARI 93 KAYNAKCcedilA 95
iii
ACcedilIKLAMALAR
KOD 862ISG010
ALAN Makine Teknolojisi
DALMESLEK Makine Teknolojisi Tuumlm Dallar
MODUumlLUumlN ADI İş Guumlvenliği
MODUumlLUumlN TANIMI
Bu moduumll evimizde okulda ve iş yerinde sık karşılaşılan
iş kazaları ve meslek hastalıkları hakkında bilgilerin ve
alınması gerekli tedbirlerin oumlğretildiği bir oumlğrenme
materyalidir
SUumlRE 4024
OumlN KOŞUL Bu dersin oumln koşulu yoktur
YETERLİK İş guumlvenliği oumlnlemlerini almak ve uygulamak
MODUumlLUumlN AMACI
Genel Amaccedil
Bu moduumllle iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları
guumlvenliği tehdit edici unsurları iş yeri guumlvenliği meslek
hastalıkları kaza ve yaralanma konularını oumlğreneceksiniz
Amaccedillar
1 İş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları
oumlğreneceksiniz
2 Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları
tanımlayabileceksiniz
3 İş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri
oumlğreneceksiniz
4 Meslek hastalıklarını oumlğreneceksiniz
5 Kaza ve yaralanma şiddetini ve bunların iş guumlcuumlne
ve ekonomiye etkilerini oumlğreneceksiniz
EĞİTİM OumlĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Sınıf ve teknoloji sınıfı bilgisayar ortamı projeksiyon
cihazı
ACcedilIKLAMALAR
iv
OumlLCcedilME VE
DEĞERLENDİRME
Moduumll iccedilinde yer alan her oumlğrenme faaliyetinden sonra
verilen oumllccedilme araccedilları ile kendinizi değerlendireceksiniz
Oumlğretmen moduumll sonunda oumllccedilme aracı (ccediloktan seccedilmeli
test doğru-yanlış testi boşluk doldurma eşleştirme vb)
kullanarak moduumll uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve
becerileri oumllccedilerek sizi değerlendirecektir
1
GİRİŞ
Sevgili Oumlğrenci
Bu moduumll iş guumlvenliği ile ilgili temel kavramları işyeri guumlvenliğini ve iş guumlvenliğini
tehdit edici unsurları meslek hastalıklarını kaza ve yaralanmaları anlatmaktadır
Uumllkemiz gerek iş kazalarının gerek meslek hastalıklarının ccedilokluğundan duumlnyada ne
yazık ki ilk sıralarda yer almaktadır Bu nedenle tuumlm ccedilalışanların ve ccedilalışma hayatına
hazırlanan oumlğrencilerin iş guumlvenliği konusunda suumlrekli eğitilmeleri ve bilinccedillendirilmeleri
zorunluluğu ortaya ccedilıkmaktadır İş kazalarının ve meslek hastalıklarının en aza indirilmesi
iccedilin eğitim hiccedil kuşkusuz atılacak ilk adımdır Yapılan araştırmalar goumlstermektedir ki iş
kazalarına en ccedilok genccediller maruz kalmaktadır Bilmemek veya ldquobana bir şey olmazrdquo
yaklaşımları kazaya davetiye ccedilıkarmaktadır
İş yerinde ccedilalışan işccedilileri meslek hastalıklarına ve iş kazalarına karşı korumak ve bu
sayede iş guumlcuuml ve iş guumlnuuml kayıplarını en aza indirmek amacıyla yapılan ccedilalışmalar sonucunda
uumlretim korunacak iş veriminde artış sağlanacaktır Bu tedbirler yalnız ccedilalışanları korumak
değil onları mutlu etmeyi de amaccedillamaktadır
Atoumllye ve laboratuar uygulamaları ile ccedilalışma hayatında iş kazaları ve olumsuz
durumlar karşısında alacağınız tedbirleri uygulamanızda bu moduumlldeki bilgilerin sizlere
faydalı olmasını temenni ederiz
GİRİŞ
2
3
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları guumlvenliği tehdit edici unsurları
oumlğreneceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK
TEDBİRLERİ ALMAK
11 Temel Tanımlar
111 İş Guumlvenliğinin Tanımı
İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği
tehlikelerde ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların
araştırılması ve oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara iş guumlvenliği denir
112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi
Duumlnyada ve uumllkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak
oumlzellikle iş yerlerinde ccedilalışan kişilerin guumlvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya ccedilıkmıştır
Birtakım tedbirleri oumlnceden alarak iş yerlerini guumlvenli hacircle getirmek gerekmektedir
113 İş Guumlvenliğinin Amacı
Ccedilalışanlara en yuumlksek sağlıklı ortamı sunmak
Ccedilalışma şartlarının olumsuz etkilerinden onları korumak
İş ve işccedili arasında muumlmkuumln olan en iyi uyumu sağlamak
İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza
indirebilmek
Oluşabilecek maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmak
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
ARAŞTIRMA
AMACcedil
4
Ccedilalışma verimini artırmaktır
114 Mesleki ve Teknik Eğitim
Bireye iş hayatındaki belirli bir meslekle ilgili bilgi beceri ve iş alışkanlıkları
kazandıran ve bireyin yeteneklerini ccedileşitli youmlnleri ile geliştiren eğitim suumlrecine mesleki
eğitim denir
İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren
meslek kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir
meslek eğitimine teknik eğitim denir
Mesleki ve teknik eğitimin amacı bireyleri ccedilağın gerektirdiği koşulları taşıyan uumlretici
kişiler olarak topluma kazandırmaktır Gelişmiş uumllkelerde eğitim ccedilağındaki kuşakların
yaklaşık 65rsquoi mesleki ve teknik eğitim almaktadır Uumllkemizde bu oran 35rsquoler duumlzeyinde
olup son derece duumlşuumlktuumlr Uumllkemizde son yıllarda yapılan eğitim planlamaları mesleki ve
teknik eğitim goumlren bireylerin sayısını artırmaya doumlnuumlktuumlr
115 İşletmelerde Meslek Eğitimi
Bir meslekte başarılı olabilmek iccedilin teorik bilgilerin yanı sıra pratik bilgilere de sahip
olmak gerekir Yalnızca masa başında ya da sınıf ortamında yapılan eğitim verimli olmaz
Bilgi ve deneyim yan yana gelmeden uumlretim olmaz İşte bu nedenle uumllkemizdeki meslek
okulu oumlğrencilerinin uygulama becerilerini artırmak amacıyla 3308 sayılı ldquoMeslek Eğitimi
Kanunurdquo ile meslek lisesi oumlğrencilerine işletmelerin beceri eğitimi yaptırmaları
zorunluluğu getirilmiştir
Beceri eğitimi ya da staj olarak adlandırılan ccedilalışmalar oumlğrenci doumlrduumlncuuml sınıfa
geldiğinde haftanın iki guumlnuuml okulda uumlccedil guumlnuuml işletmede olacak şekilde gerccedilekleşir Oumlğrenci iş
yerinde bulunduğu suumlrede atoumllye dersi muumlfredatının 80rsquoini tamamlayamamışsa yılsonunda
telafi eğitimine alınır
İşletmelerde beceri eğitimi alan oumlğrenciler ders yılı son haftasında beceri sınavına
alınır Başarılı sayılmaları iccedilin bu sınav sonunda geccediler not almaları gerekir
116 İnsan Sağlığı
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml sağlığı Sağlık yalnız hastalık ve sakatlığın olması değil
fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacirclidir diye tanımlamaktadır Bu tanım
sağlıklı davranış isteme amacını da belirtir
Birkaccedil yıl oumlncesine kadar işccedili sağlığında amaccedil iş kazası ve meslek hastalığı
geccedilirmemek ccedilalışırken yorgunluktan korunmak erken ihtiyarlamamaktı Buguumln
sanayileşmiş uumllkelerde bu amaccedil ccedilok daha ileriye goumltuumlruumllmuumlş ve yuumlksek nitelikte bir hayat
seviyesi sağlamaya kadar uzamıştır Boumlylece insanların sağlıklı veya daha doğru olarak
tam bir iyilik hali iccedilinde olmaları amaccedillanmıştır
5
İnsanlar sağlıklı iken sağlıklarının kıymetini bilmezler Tıpkı iyi işiten bir insanın
kulağının kıymetini bilmediği saatlerce yuumlruumlyebilen bir kişinin bu niteliklerin değerini
duumlşuumlnmediği gibi Ancak sağlık kapasitesi duumlşerse veya ccedilok azalırsa kıymeti fark edilir
Bedenen ve ruhen sağlam bir şekilde iccedilinde bulunduğumuz toplum ile uyumlu
yaşayabilmemiz sağlıklı olmamıza bağlıdır Sağlıklı bir kişi sağlıklı bir iş ortamında daha
verimli olur İş yerinin sağlıksız olması ccedileşitli hastalıkların oluşmasına sebep olur
İnsan sağlığının bozulmasına yol accedilan ana unsurlar şunlardır
Kimyasal unsurlar
Fiziksel unsurlar
Biyolojik unsurlar
Mekanik unsurlar
Sosyal ve ruhsal unsurlar
Beslenme unsurlarıdır
Sonuccedil olarak sağlıklı bir yaşam suumlrduumlrebilmek iccedilin temizlik beslenme egzersiz
dinlenme konularında bilgili olmak ve buna goumlre yaşamak gerekir
117 İş Kazaları ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
İş kazası kanunla tanımlanan durumlardan birinde meydana gelen sigortalıyı hemen
veya sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylarına denir
Resim 11 Kaza ve yaralanma
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
i
ACcedilIKLAMALAR iii GİRİŞ 1 OumlĞRENME FAALİYETİndash1 3 1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK TEDBİRLERİ ALMAK 3
11 Temel Tanımlar 3 111 İş Guumlvenliğinin Tanımı 3 112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi 3 113 İş Guumlvenliğinin Amacı 3 114 Mesleki ve Teknik Eğitim 4 115 İşletmelerde Meslek Eğitimi 4 116 İnsan Sağlığı 4 117 İş Kazaları ve Yaralanma 5 118 Meslek Hastalıkları 6
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar 6 121Biyolojik Tehditler 6 122 Kimyasal tehditler 7 123Fiziki Tehditler 9
UYGULAMA FAALİYETİ 14 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 16
OumlĞRENME FAALİYETİndash2 18 2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ 18
21 Temizlik 18 22 El Aletleri 20
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması 20 222 Guumlvenlik Tedbirleri 25
23 Elektrikli Alet ve Makineler 26 231 Talaşlı İmalat Makineleri 26 232 Talaşsız İmalat Makineleri 28 233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri 29 234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri 31
24 Koruyucu Araccedillar 31 241 Solunum Sisteminin Korunması 32 242 Vuumlcudun Korunması 32
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar 36 UYGULAMA FAALİYETİ 38 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 40
OumlĞRENME FAALİYETİndash3 42 3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE YARALANMA 42
31 Meslek Hastalıkları 42 311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 43 312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 48 313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 50 314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 54 315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları 57 316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler 57
32 Kaza ve Yaralanma 64
İCcedilİNDEKİLER
ii
321 Kaza ve Yaralanma Analizi 67 322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi 72 323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri 73 324 Kaza Raporları 75
UYGULAMA FAALİYETİ 84 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 90
MODUumlL DEĞERLENDİRME 92 CEVAP ANAHTARLARI 93 KAYNAKCcedilA 95
iii
ACcedilIKLAMALAR
KOD 862ISG010
ALAN Makine Teknolojisi
DALMESLEK Makine Teknolojisi Tuumlm Dallar
MODUumlLUumlN ADI İş Guumlvenliği
MODUumlLUumlN TANIMI
Bu moduumll evimizde okulda ve iş yerinde sık karşılaşılan
iş kazaları ve meslek hastalıkları hakkında bilgilerin ve
alınması gerekli tedbirlerin oumlğretildiği bir oumlğrenme
materyalidir
SUumlRE 4024
OumlN KOŞUL Bu dersin oumln koşulu yoktur
YETERLİK İş guumlvenliği oumlnlemlerini almak ve uygulamak
MODUumlLUumlN AMACI
Genel Amaccedil
Bu moduumllle iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları
guumlvenliği tehdit edici unsurları iş yeri guumlvenliği meslek
hastalıkları kaza ve yaralanma konularını oumlğreneceksiniz
Amaccedillar
1 İş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları
oumlğreneceksiniz
2 Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları
tanımlayabileceksiniz
3 İş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri
oumlğreneceksiniz
4 Meslek hastalıklarını oumlğreneceksiniz
5 Kaza ve yaralanma şiddetini ve bunların iş guumlcuumlne
ve ekonomiye etkilerini oumlğreneceksiniz
EĞİTİM OumlĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Sınıf ve teknoloji sınıfı bilgisayar ortamı projeksiyon
cihazı
ACcedilIKLAMALAR
iv
OumlLCcedilME VE
DEĞERLENDİRME
Moduumll iccedilinde yer alan her oumlğrenme faaliyetinden sonra
verilen oumllccedilme araccedilları ile kendinizi değerlendireceksiniz
Oumlğretmen moduumll sonunda oumllccedilme aracı (ccediloktan seccedilmeli
test doğru-yanlış testi boşluk doldurma eşleştirme vb)
kullanarak moduumll uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve
becerileri oumllccedilerek sizi değerlendirecektir
1
GİRİŞ
Sevgili Oumlğrenci
Bu moduumll iş guumlvenliği ile ilgili temel kavramları işyeri guumlvenliğini ve iş guumlvenliğini
tehdit edici unsurları meslek hastalıklarını kaza ve yaralanmaları anlatmaktadır
Uumllkemiz gerek iş kazalarının gerek meslek hastalıklarının ccedilokluğundan duumlnyada ne
yazık ki ilk sıralarda yer almaktadır Bu nedenle tuumlm ccedilalışanların ve ccedilalışma hayatına
hazırlanan oumlğrencilerin iş guumlvenliği konusunda suumlrekli eğitilmeleri ve bilinccedillendirilmeleri
zorunluluğu ortaya ccedilıkmaktadır İş kazalarının ve meslek hastalıklarının en aza indirilmesi
iccedilin eğitim hiccedil kuşkusuz atılacak ilk adımdır Yapılan araştırmalar goumlstermektedir ki iş
kazalarına en ccedilok genccediller maruz kalmaktadır Bilmemek veya ldquobana bir şey olmazrdquo
yaklaşımları kazaya davetiye ccedilıkarmaktadır
İş yerinde ccedilalışan işccedilileri meslek hastalıklarına ve iş kazalarına karşı korumak ve bu
sayede iş guumlcuuml ve iş guumlnuuml kayıplarını en aza indirmek amacıyla yapılan ccedilalışmalar sonucunda
uumlretim korunacak iş veriminde artış sağlanacaktır Bu tedbirler yalnız ccedilalışanları korumak
değil onları mutlu etmeyi de amaccedillamaktadır
Atoumllye ve laboratuar uygulamaları ile ccedilalışma hayatında iş kazaları ve olumsuz
durumlar karşısında alacağınız tedbirleri uygulamanızda bu moduumlldeki bilgilerin sizlere
faydalı olmasını temenni ederiz
GİRİŞ
2
3
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları guumlvenliği tehdit edici unsurları
oumlğreneceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK
TEDBİRLERİ ALMAK
11 Temel Tanımlar
111 İş Guumlvenliğinin Tanımı
İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği
tehlikelerde ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların
araştırılması ve oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara iş guumlvenliği denir
112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi
Duumlnyada ve uumllkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak
oumlzellikle iş yerlerinde ccedilalışan kişilerin guumlvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya ccedilıkmıştır
Birtakım tedbirleri oumlnceden alarak iş yerlerini guumlvenli hacircle getirmek gerekmektedir
113 İş Guumlvenliğinin Amacı
Ccedilalışanlara en yuumlksek sağlıklı ortamı sunmak
Ccedilalışma şartlarının olumsuz etkilerinden onları korumak
İş ve işccedili arasında muumlmkuumln olan en iyi uyumu sağlamak
İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza
indirebilmek
Oluşabilecek maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmak
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
ARAŞTIRMA
AMACcedil
4
Ccedilalışma verimini artırmaktır
114 Mesleki ve Teknik Eğitim
Bireye iş hayatındaki belirli bir meslekle ilgili bilgi beceri ve iş alışkanlıkları
kazandıran ve bireyin yeteneklerini ccedileşitli youmlnleri ile geliştiren eğitim suumlrecine mesleki
eğitim denir
İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren
meslek kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir
meslek eğitimine teknik eğitim denir
Mesleki ve teknik eğitimin amacı bireyleri ccedilağın gerektirdiği koşulları taşıyan uumlretici
kişiler olarak topluma kazandırmaktır Gelişmiş uumllkelerde eğitim ccedilağındaki kuşakların
yaklaşık 65rsquoi mesleki ve teknik eğitim almaktadır Uumllkemizde bu oran 35rsquoler duumlzeyinde
olup son derece duumlşuumlktuumlr Uumllkemizde son yıllarda yapılan eğitim planlamaları mesleki ve
teknik eğitim goumlren bireylerin sayısını artırmaya doumlnuumlktuumlr
115 İşletmelerde Meslek Eğitimi
Bir meslekte başarılı olabilmek iccedilin teorik bilgilerin yanı sıra pratik bilgilere de sahip
olmak gerekir Yalnızca masa başında ya da sınıf ortamında yapılan eğitim verimli olmaz
Bilgi ve deneyim yan yana gelmeden uumlretim olmaz İşte bu nedenle uumllkemizdeki meslek
okulu oumlğrencilerinin uygulama becerilerini artırmak amacıyla 3308 sayılı ldquoMeslek Eğitimi
Kanunurdquo ile meslek lisesi oumlğrencilerine işletmelerin beceri eğitimi yaptırmaları
zorunluluğu getirilmiştir
Beceri eğitimi ya da staj olarak adlandırılan ccedilalışmalar oumlğrenci doumlrduumlncuuml sınıfa
geldiğinde haftanın iki guumlnuuml okulda uumlccedil guumlnuuml işletmede olacak şekilde gerccedilekleşir Oumlğrenci iş
yerinde bulunduğu suumlrede atoumllye dersi muumlfredatının 80rsquoini tamamlayamamışsa yılsonunda
telafi eğitimine alınır
İşletmelerde beceri eğitimi alan oumlğrenciler ders yılı son haftasında beceri sınavına
alınır Başarılı sayılmaları iccedilin bu sınav sonunda geccediler not almaları gerekir
116 İnsan Sağlığı
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml sağlığı Sağlık yalnız hastalık ve sakatlığın olması değil
fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacirclidir diye tanımlamaktadır Bu tanım
sağlıklı davranış isteme amacını da belirtir
Birkaccedil yıl oumlncesine kadar işccedili sağlığında amaccedil iş kazası ve meslek hastalığı
geccedilirmemek ccedilalışırken yorgunluktan korunmak erken ihtiyarlamamaktı Buguumln
sanayileşmiş uumllkelerde bu amaccedil ccedilok daha ileriye goumltuumlruumllmuumlş ve yuumlksek nitelikte bir hayat
seviyesi sağlamaya kadar uzamıştır Boumlylece insanların sağlıklı veya daha doğru olarak
tam bir iyilik hali iccedilinde olmaları amaccedillanmıştır
5
İnsanlar sağlıklı iken sağlıklarının kıymetini bilmezler Tıpkı iyi işiten bir insanın
kulağının kıymetini bilmediği saatlerce yuumlruumlyebilen bir kişinin bu niteliklerin değerini
duumlşuumlnmediği gibi Ancak sağlık kapasitesi duumlşerse veya ccedilok azalırsa kıymeti fark edilir
Bedenen ve ruhen sağlam bir şekilde iccedilinde bulunduğumuz toplum ile uyumlu
yaşayabilmemiz sağlıklı olmamıza bağlıdır Sağlıklı bir kişi sağlıklı bir iş ortamında daha
verimli olur İş yerinin sağlıksız olması ccedileşitli hastalıkların oluşmasına sebep olur
İnsan sağlığının bozulmasına yol accedilan ana unsurlar şunlardır
Kimyasal unsurlar
Fiziksel unsurlar
Biyolojik unsurlar
Mekanik unsurlar
Sosyal ve ruhsal unsurlar
Beslenme unsurlarıdır
Sonuccedil olarak sağlıklı bir yaşam suumlrduumlrebilmek iccedilin temizlik beslenme egzersiz
dinlenme konularında bilgili olmak ve buna goumlre yaşamak gerekir
117 İş Kazaları ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
İş kazası kanunla tanımlanan durumlardan birinde meydana gelen sigortalıyı hemen
veya sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylarına denir
Resim 11 Kaza ve yaralanma
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
ii
321 Kaza ve Yaralanma Analizi 67 322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi 72 323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri 73 324 Kaza Raporları 75
UYGULAMA FAALİYETİ 84 OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME 90
MODUumlL DEĞERLENDİRME 92 CEVAP ANAHTARLARI 93 KAYNAKCcedilA 95
iii
ACcedilIKLAMALAR
KOD 862ISG010
ALAN Makine Teknolojisi
DALMESLEK Makine Teknolojisi Tuumlm Dallar
MODUumlLUumlN ADI İş Guumlvenliği
MODUumlLUumlN TANIMI
Bu moduumll evimizde okulda ve iş yerinde sık karşılaşılan
iş kazaları ve meslek hastalıkları hakkında bilgilerin ve
alınması gerekli tedbirlerin oumlğretildiği bir oumlğrenme
materyalidir
SUumlRE 4024
OumlN KOŞUL Bu dersin oumln koşulu yoktur
YETERLİK İş guumlvenliği oumlnlemlerini almak ve uygulamak
MODUumlLUumlN AMACI
Genel Amaccedil
Bu moduumllle iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları
guumlvenliği tehdit edici unsurları iş yeri guumlvenliği meslek
hastalıkları kaza ve yaralanma konularını oumlğreneceksiniz
Amaccedillar
1 İş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları
oumlğreneceksiniz
2 Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları
tanımlayabileceksiniz
3 İş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri
oumlğreneceksiniz
4 Meslek hastalıklarını oumlğreneceksiniz
5 Kaza ve yaralanma şiddetini ve bunların iş guumlcuumlne
ve ekonomiye etkilerini oumlğreneceksiniz
EĞİTİM OumlĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Sınıf ve teknoloji sınıfı bilgisayar ortamı projeksiyon
cihazı
ACcedilIKLAMALAR
iv
OumlLCcedilME VE
DEĞERLENDİRME
Moduumll iccedilinde yer alan her oumlğrenme faaliyetinden sonra
verilen oumllccedilme araccedilları ile kendinizi değerlendireceksiniz
Oumlğretmen moduumll sonunda oumllccedilme aracı (ccediloktan seccedilmeli
test doğru-yanlış testi boşluk doldurma eşleştirme vb)
kullanarak moduumll uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve
becerileri oumllccedilerek sizi değerlendirecektir
1
GİRİŞ
Sevgili Oumlğrenci
Bu moduumll iş guumlvenliği ile ilgili temel kavramları işyeri guumlvenliğini ve iş guumlvenliğini
tehdit edici unsurları meslek hastalıklarını kaza ve yaralanmaları anlatmaktadır
Uumllkemiz gerek iş kazalarının gerek meslek hastalıklarının ccedilokluğundan duumlnyada ne
yazık ki ilk sıralarda yer almaktadır Bu nedenle tuumlm ccedilalışanların ve ccedilalışma hayatına
hazırlanan oumlğrencilerin iş guumlvenliği konusunda suumlrekli eğitilmeleri ve bilinccedillendirilmeleri
zorunluluğu ortaya ccedilıkmaktadır İş kazalarının ve meslek hastalıklarının en aza indirilmesi
iccedilin eğitim hiccedil kuşkusuz atılacak ilk adımdır Yapılan araştırmalar goumlstermektedir ki iş
kazalarına en ccedilok genccediller maruz kalmaktadır Bilmemek veya ldquobana bir şey olmazrdquo
yaklaşımları kazaya davetiye ccedilıkarmaktadır
İş yerinde ccedilalışan işccedilileri meslek hastalıklarına ve iş kazalarına karşı korumak ve bu
sayede iş guumlcuuml ve iş guumlnuuml kayıplarını en aza indirmek amacıyla yapılan ccedilalışmalar sonucunda
uumlretim korunacak iş veriminde artış sağlanacaktır Bu tedbirler yalnız ccedilalışanları korumak
değil onları mutlu etmeyi de amaccedillamaktadır
Atoumllye ve laboratuar uygulamaları ile ccedilalışma hayatında iş kazaları ve olumsuz
durumlar karşısında alacağınız tedbirleri uygulamanızda bu moduumlldeki bilgilerin sizlere
faydalı olmasını temenni ederiz
GİRİŞ
2
3
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları guumlvenliği tehdit edici unsurları
oumlğreneceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK
TEDBİRLERİ ALMAK
11 Temel Tanımlar
111 İş Guumlvenliğinin Tanımı
İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği
tehlikelerde ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların
araştırılması ve oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara iş guumlvenliği denir
112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi
Duumlnyada ve uumllkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak
oumlzellikle iş yerlerinde ccedilalışan kişilerin guumlvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya ccedilıkmıştır
Birtakım tedbirleri oumlnceden alarak iş yerlerini guumlvenli hacircle getirmek gerekmektedir
113 İş Guumlvenliğinin Amacı
Ccedilalışanlara en yuumlksek sağlıklı ortamı sunmak
Ccedilalışma şartlarının olumsuz etkilerinden onları korumak
İş ve işccedili arasında muumlmkuumln olan en iyi uyumu sağlamak
İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza
indirebilmek
Oluşabilecek maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmak
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
ARAŞTIRMA
AMACcedil
4
Ccedilalışma verimini artırmaktır
114 Mesleki ve Teknik Eğitim
Bireye iş hayatındaki belirli bir meslekle ilgili bilgi beceri ve iş alışkanlıkları
kazandıran ve bireyin yeteneklerini ccedileşitli youmlnleri ile geliştiren eğitim suumlrecine mesleki
eğitim denir
İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren
meslek kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir
meslek eğitimine teknik eğitim denir
Mesleki ve teknik eğitimin amacı bireyleri ccedilağın gerektirdiği koşulları taşıyan uumlretici
kişiler olarak topluma kazandırmaktır Gelişmiş uumllkelerde eğitim ccedilağındaki kuşakların
yaklaşık 65rsquoi mesleki ve teknik eğitim almaktadır Uumllkemizde bu oran 35rsquoler duumlzeyinde
olup son derece duumlşuumlktuumlr Uumllkemizde son yıllarda yapılan eğitim planlamaları mesleki ve
teknik eğitim goumlren bireylerin sayısını artırmaya doumlnuumlktuumlr
115 İşletmelerde Meslek Eğitimi
Bir meslekte başarılı olabilmek iccedilin teorik bilgilerin yanı sıra pratik bilgilere de sahip
olmak gerekir Yalnızca masa başında ya da sınıf ortamında yapılan eğitim verimli olmaz
Bilgi ve deneyim yan yana gelmeden uumlretim olmaz İşte bu nedenle uumllkemizdeki meslek
okulu oumlğrencilerinin uygulama becerilerini artırmak amacıyla 3308 sayılı ldquoMeslek Eğitimi
Kanunurdquo ile meslek lisesi oumlğrencilerine işletmelerin beceri eğitimi yaptırmaları
zorunluluğu getirilmiştir
Beceri eğitimi ya da staj olarak adlandırılan ccedilalışmalar oumlğrenci doumlrduumlncuuml sınıfa
geldiğinde haftanın iki guumlnuuml okulda uumlccedil guumlnuuml işletmede olacak şekilde gerccedilekleşir Oumlğrenci iş
yerinde bulunduğu suumlrede atoumllye dersi muumlfredatının 80rsquoini tamamlayamamışsa yılsonunda
telafi eğitimine alınır
İşletmelerde beceri eğitimi alan oumlğrenciler ders yılı son haftasında beceri sınavına
alınır Başarılı sayılmaları iccedilin bu sınav sonunda geccediler not almaları gerekir
116 İnsan Sağlığı
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml sağlığı Sağlık yalnız hastalık ve sakatlığın olması değil
fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacirclidir diye tanımlamaktadır Bu tanım
sağlıklı davranış isteme amacını da belirtir
Birkaccedil yıl oumlncesine kadar işccedili sağlığında amaccedil iş kazası ve meslek hastalığı
geccedilirmemek ccedilalışırken yorgunluktan korunmak erken ihtiyarlamamaktı Buguumln
sanayileşmiş uumllkelerde bu amaccedil ccedilok daha ileriye goumltuumlruumllmuumlş ve yuumlksek nitelikte bir hayat
seviyesi sağlamaya kadar uzamıştır Boumlylece insanların sağlıklı veya daha doğru olarak
tam bir iyilik hali iccedilinde olmaları amaccedillanmıştır
5
İnsanlar sağlıklı iken sağlıklarının kıymetini bilmezler Tıpkı iyi işiten bir insanın
kulağının kıymetini bilmediği saatlerce yuumlruumlyebilen bir kişinin bu niteliklerin değerini
duumlşuumlnmediği gibi Ancak sağlık kapasitesi duumlşerse veya ccedilok azalırsa kıymeti fark edilir
Bedenen ve ruhen sağlam bir şekilde iccedilinde bulunduğumuz toplum ile uyumlu
yaşayabilmemiz sağlıklı olmamıza bağlıdır Sağlıklı bir kişi sağlıklı bir iş ortamında daha
verimli olur İş yerinin sağlıksız olması ccedileşitli hastalıkların oluşmasına sebep olur
İnsan sağlığının bozulmasına yol accedilan ana unsurlar şunlardır
Kimyasal unsurlar
Fiziksel unsurlar
Biyolojik unsurlar
Mekanik unsurlar
Sosyal ve ruhsal unsurlar
Beslenme unsurlarıdır
Sonuccedil olarak sağlıklı bir yaşam suumlrduumlrebilmek iccedilin temizlik beslenme egzersiz
dinlenme konularında bilgili olmak ve buna goumlre yaşamak gerekir
117 İş Kazaları ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
İş kazası kanunla tanımlanan durumlardan birinde meydana gelen sigortalıyı hemen
veya sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylarına denir
Resim 11 Kaza ve yaralanma
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
iii
ACcedilIKLAMALAR
KOD 862ISG010
ALAN Makine Teknolojisi
DALMESLEK Makine Teknolojisi Tuumlm Dallar
MODUumlLUumlN ADI İş Guumlvenliği
MODUumlLUumlN TANIMI
Bu moduumll evimizde okulda ve iş yerinde sık karşılaşılan
iş kazaları ve meslek hastalıkları hakkında bilgilerin ve
alınması gerekli tedbirlerin oumlğretildiği bir oumlğrenme
materyalidir
SUumlRE 4024
OumlN KOŞUL Bu dersin oumln koşulu yoktur
YETERLİK İş guumlvenliği oumlnlemlerini almak ve uygulamak
MODUumlLUumlN AMACI
Genel Amaccedil
Bu moduumllle iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları
guumlvenliği tehdit edici unsurları iş yeri guumlvenliği meslek
hastalıkları kaza ve yaralanma konularını oumlğreneceksiniz
Amaccedillar
1 İş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları
oumlğreneceksiniz
2 Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları
tanımlayabileceksiniz
3 İş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri
oumlğreneceksiniz
4 Meslek hastalıklarını oumlğreneceksiniz
5 Kaza ve yaralanma şiddetini ve bunların iş guumlcuumlne
ve ekonomiye etkilerini oumlğreneceksiniz
EĞİTİM OumlĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Sınıf ve teknoloji sınıfı bilgisayar ortamı projeksiyon
cihazı
ACcedilIKLAMALAR
iv
OumlLCcedilME VE
DEĞERLENDİRME
Moduumll iccedilinde yer alan her oumlğrenme faaliyetinden sonra
verilen oumllccedilme araccedilları ile kendinizi değerlendireceksiniz
Oumlğretmen moduumll sonunda oumllccedilme aracı (ccediloktan seccedilmeli
test doğru-yanlış testi boşluk doldurma eşleştirme vb)
kullanarak moduumll uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve
becerileri oumllccedilerek sizi değerlendirecektir
1
GİRİŞ
Sevgili Oumlğrenci
Bu moduumll iş guumlvenliği ile ilgili temel kavramları işyeri guumlvenliğini ve iş guumlvenliğini
tehdit edici unsurları meslek hastalıklarını kaza ve yaralanmaları anlatmaktadır
Uumllkemiz gerek iş kazalarının gerek meslek hastalıklarının ccedilokluğundan duumlnyada ne
yazık ki ilk sıralarda yer almaktadır Bu nedenle tuumlm ccedilalışanların ve ccedilalışma hayatına
hazırlanan oumlğrencilerin iş guumlvenliği konusunda suumlrekli eğitilmeleri ve bilinccedillendirilmeleri
zorunluluğu ortaya ccedilıkmaktadır İş kazalarının ve meslek hastalıklarının en aza indirilmesi
iccedilin eğitim hiccedil kuşkusuz atılacak ilk adımdır Yapılan araştırmalar goumlstermektedir ki iş
kazalarına en ccedilok genccediller maruz kalmaktadır Bilmemek veya ldquobana bir şey olmazrdquo
yaklaşımları kazaya davetiye ccedilıkarmaktadır
İş yerinde ccedilalışan işccedilileri meslek hastalıklarına ve iş kazalarına karşı korumak ve bu
sayede iş guumlcuuml ve iş guumlnuuml kayıplarını en aza indirmek amacıyla yapılan ccedilalışmalar sonucunda
uumlretim korunacak iş veriminde artış sağlanacaktır Bu tedbirler yalnız ccedilalışanları korumak
değil onları mutlu etmeyi de amaccedillamaktadır
Atoumllye ve laboratuar uygulamaları ile ccedilalışma hayatında iş kazaları ve olumsuz
durumlar karşısında alacağınız tedbirleri uygulamanızda bu moduumlldeki bilgilerin sizlere
faydalı olmasını temenni ederiz
GİRİŞ
2
3
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları guumlvenliği tehdit edici unsurları
oumlğreneceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK
TEDBİRLERİ ALMAK
11 Temel Tanımlar
111 İş Guumlvenliğinin Tanımı
İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği
tehlikelerde ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların
araştırılması ve oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara iş guumlvenliği denir
112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi
Duumlnyada ve uumllkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak
oumlzellikle iş yerlerinde ccedilalışan kişilerin guumlvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya ccedilıkmıştır
Birtakım tedbirleri oumlnceden alarak iş yerlerini guumlvenli hacircle getirmek gerekmektedir
113 İş Guumlvenliğinin Amacı
Ccedilalışanlara en yuumlksek sağlıklı ortamı sunmak
Ccedilalışma şartlarının olumsuz etkilerinden onları korumak
İş ve işccedili arasında muumlmkuumln olan en iyi uyumu sağlamak
İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza
indirebilmek
Oluşabilecek maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmak
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
ARAŞTIRMA
AMACcedil
4
Ccedilalışma verimini artırmaktır
114 Mesleki ve Teknik Eğitim
Bireye iş hayatındaki belirli bir meslekle ilgili bilgi beceri ve iş alışkanlıkları
kazandıran ve bireyin yeteneklerini ccedileşitli youmlnleri ile geliştiren eğitim suumlrecine mesleki
eğitim denir
İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren
meslek kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir
meslek eğitimine teknik eğitim denir
Mesleki ve teknik eğitimin amacı bireyleri ccedilağın gerektirdiği koşulları taşıyan uumlretici
kişiler olarak topluma kazandırmaktır Gelişmiş uumllkelerde eğitim ccedilağındaki kuşakların
yaklaşık 65rsquoi mesleki ve teknik eğitim almaktadır Uumllkemizde bu oran 35rsquoler duumlzeyinde
olup son derece duumlşuumlktuumlr Uumllkemizde son yıllarda yapılan eğitim planlamaları mesleki ve
teknik eğitim goumlren bireylerin sayısını artırmaya doumlnuumlktuumlr
115 İşletmelerde Meslek Eğitimi
Bir meslekte başarılı olabilmek iccedilin teorik bilgilerin yanı sıra pratik bilgilere de sahip
olmak gerekir Yalnızca masa başında ya da sınıf ortamında yapılan eğitim verimli olmaz
Bilgi ve deneyim yan yana gelmeden uumlretim olmaz İşte bu nedenle uumllkemizdeki meslek
okulu oumlğrencilerinin uygulama becerilerini artırmak amacıyla 3308 sayılı ldquoMeslek Eğitimi
Kanunurdquo ile meslek lisesi oumlğrencilerine işletmelerin beceri eğitimi yaptırmaları
zorunluluğu getirilmiştir
Beceri eğitimi ya da staj olarak adlandırılan ccedilalışmalar oumlğrenci doumlrduumlncuuml sınıfa
geldiğinde haftanın iki guumlnuuml okulda uumlccedil guumlnuuml işletmede olacak şekilde gerccedilekleşir Oumlğrenci iş
yerinde bulunduğu suumlrede atoumllye dersi muumlfredatının 80rsquoini tamamlayamamışsa yılsonunda
telafi eğitimine alınır
İşletmelerde beceri eğitimi alan oumlğrenciler ders yılı son haftasında beceri sınavına
alınır Başarılı sayılmaları iccedilin bu sınav sonunda geccediler not almaları gerekir
116 İnsan Sağlığı
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml sağlığı Sağlık yalnız hastalık ve sakatlığın olması değil
fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacirclidir diye tanımlamaktadır Bu tanım
sağlıklı davranış isteme amacını da belirtir
Birkaccedil yıl oumlncesine kadar işccedili sağlığında amaccedil iş kazası ve meslek hastalığı
geccedilirmemek ccedilalışırken yorgunluktan korunmak erken ihtiyarlamamaktı Buguumln
sanayileşmiş uumllkelerde bu amaccedil ccedilok daha ileriye goumltuumlruumllmuumlş ve yuumlksek nitelikte bir hayat
seviyesi sağlamaya kadar uzamıştır Boumlylece insanların sağlıklı veya daha doğru olarak
tam bir iyilik hali iccedilinde olmaları amaccedillanmıştır
5
İnsanlar sağlıklı iken sağlıklarının kıymetini bilmezler Tıpkı iyi işiten bir insanın
kulağının kıymetini bilmediği saatlerce yuumlruumlyebilen bir kişinin bu niteliklerin değerini
duumlşuumlnmediği gibi Ancak sağlık kapasitesi duumlşerse veya ccedilok azalırsa kıymeti fark edilir
Bedenen ve ruhen sağlam bir şekilde iccedilinde bulunduğumuz toplum ile uyumlu
yaşayabilmemiz sağlıklı olmamıza bağlıdır Sağlıklı bir kişi sağlıklı bir iş ortamında daha
verimli olur İş yerinin sağlıksız olması ccedileşitli hastalıkların oluşmasına sebep olur
İnsan sağlığının bozulmasına yol accedilan ana unsurlar şunlardır
Kimyasal unsurlar
Fiziksel unsurlar
Biyolojik unsurlar
Mekanik unsurlar
Sosyal ve ruhsal unsurlar
Beslenme unsurlarıdır
Sonuccedil olarak sağlıklı bir yaşam suumlrduumlrebilmek iccedilin temizlik beslenme egzersiz
dinlenme konularında bilgili olmak ve buna goumlre yaşamak gerekir
117 İş Kazaları ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
İş kazası kanunla tanımlanan durumlardan birinde meydana gelen sigortalıyı hemen
veya sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylarına denir
Resim 11 Kaza ve yaralanma
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
iv
OumlLCcedilME VE
DEĞERLENDİRME
Moduumll iccedilinde yer alan her oumlğrenme faaliyetinden sonra
verilen oumllccedilme araccedilları ile kendinizi değerlendireceksiniz
Oumlğretmen moduumll sonunda oumllccedilme aracı (ccediloktan seccedilmeli
test doğru-yanlış testi boşluk doldurma eşleştirme vb)
kullanarak moduumll uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve
becerileri oumllccedilerek sizi değerlendirecektir
1
GİRİŞ
Sevgili Oumlğrenci
Bu moduumll iş guumlvenliği ile ilgili temel kavramları işyeri guumlvenliğini ve iş guumlvenliğini
tehdit edici unsurları meslek hastalıklarını kaza ve yaralanmaları anlatmaktadır
Uumllkemiz gerek iş kazalarının gerek meslek hastalıklarının ccedilokluğundan duumlnyada ne
yazık ki ilk sıralarda yer almaktadır Bu nedenle tuumlm ccedilalışanların ve ccedilalışma hayatına
hazırlanan oumlğrencilerin iş guumlvenliği konusunda suumlrekli eğitilmeleri ve bilinccedillendirilmeleri
zorunluluğu ortaya ccedilıkmaktadır İş kazalarının ve meslek hastalıklarının en aza indirilmesi
iccedilin eğitim hiccedil kuşkusuz atılacak ilk adımdır Yapılan araştırmalar goumlstermektedir ki iş
kazalarına en ccedilok genccediller maruz kalmaktadır Bilmemek veya ldquobana bir şey olmazrdquo
yaklaşımları kazaya davetiye ccedilıkarmaktadır
İş yerinde ccedilalışan işccedilileri meslek hastalıklarına ve iş kazalarına karşı korumak ve bu
sayede iş guumlcuuml ve iş guumlnuuml kayıplarını en aza indirmek amacıyla yapılan ccedilalışmalar sonucunda
uumlretim korunacak iş veriminde artış sağlanacaktır Bu tedbirler yalnız ccedilalışanları korumak
değil onları mutlu etmeyi de amaccedillamaktadır
Atoumllye ve laboratuar uygulamaları ile ccedilalışma hayatında iş kazaları ve olumsuz
durumlar karşısında alacağınız tedbirleri uygulamanızda bu moduumlldeki bilgilerin sizlere
faydalı olmasını temenni ederiz
GİRİŞ
2
3
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları guumlvenliği tehdit edici unsurları
oumlğreneceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK
TEDBİRLERİ ALMAK
11 Temel Tanımlar
111 İş Guumlvenliğinin Tanımı
İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği
tehlikelerde ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların
araştırılması ve oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara iş guumlvenliği denir
112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi
Duumlnyada ve uumllkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak
oumlzellikle iş yerlerinde ccedilalışan kişilerin guumlvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya ccedilıkmıştır
Birtakım tedbirleri oumlnceden alarak iş yerlerini guumlvenli hacircle getirmek gerekmektedir
113 İş Guumlvenliğinin Amacı
Ccedilalışanlara en yuumlksek sağlıklı ortamı sunmak
Ccedilalışma şartlarının olumsuz etkilerinden onları korumak
İş ve işccedili arasında muumlmkuumln olan en iyi uyumu sağlamak
İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza
indirebilmek
Oluşabilecek maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmak
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
ARAŞTIRMA
AMACcedil
4
Ccedilalışma verimini artırmaktır
114 Mesleki ve Teknik Eğitim
Bireye iş hayatındaki belirli bir meslekle ilgili bilgi beceri ve iş alışkanlıkları
kazandıran ve bireyin yeteneklerini ccedileşitli youmlnleri ile geliştiren eğitim suumlrecine mesleki
eğitim denir
İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren
meslek kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir
meslek eğitimine teknik eğitim denir
Mesleki ve teknik eğitimin amacı bireyleri ccedilağın gerektirdiği koşulları taşıyan uumlretici
kişiler olarak topluma kazandırmaktır Gelişmiş uumllkelerde eğitim ccedilağındaki kuşakların
yaklaşık 65rsquoi mesleki ve teknik eğitim almaktadır Uumllkemizde bu oran 35rsquoler duumlzeyinde
olup son derece duumlşuumlktuumlr Uumllkemizde son yıllarda yapılan eğitim planlamaları mesleki ve
teknik eğitim goumlren bireylerin sayısını artırmaya doumlnuumlktuumlr
115 İşletmelerde Meslek Eğitimi
Bir meslekte başarılı olabilmek iccedilin teorik bilgilerin yanı sıra pratik bilgilere de sahip
olmak gerekir Yalnızca masa başında ya da sınıf ortamında yapılan eğitim verimli olmaz
Bilgi ve deneyim yan yana gelmeden uumlretim olmaz İşte bu nedenle uumllkemizdeki meslek
okulu oumlğrencilerinin uygulama becerilerini artırmak amacıyla 3308 sayılı ldquoMeslek Eğitimi
Kanunurdquo ile meslek lisesi oumlğrencilerine işletmelerin beceri eğitimi yaptırmaları
zorunluluğu getirilmiştir
Beceri eğitimi ya da staj olarak adlandırılan ccedilalışmalar oumlğrenci doumlrduumlncuuml sınıfa
geldiğinde haftanın iki guumlnuuml okulda uumlccedil guumlnuuml işletmede olacak şekilde gerccedilekleşir Oumlğrenci iş
yerinde bulunduğu suumlrede atoumllye dersi muumlfredatının 80rsquoini tamamlayamamışsa yılsonunda
telafi eğitimine alınır
İşletmelerde beceri eğitimi alan oumlğrenciler ders yılı son haftasında beceri sınavına
alınır Başarılı sayılmaları iccedilin bu sınav sonunda geccediler not almaları gerekir
116 İnsan Sağlığı
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml sağlığı Sağlık yalnız hastalık ve sakatlığın olması değil
fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacirclidir diye tanımlamaktadır Bu tanım
sağlıklı davranış isteme amacını da belirtir
Birkaccedil yıl oumlncesine kadar işccedili sağlığında amaccedil iş kazası ve meslek hastalığı
geccedilirmemek ccedilalışırken yorgunluktan korunmak erken ihtiyarlamamaktı Buguumln
sanayileşmiş uumllkelerde bu amaccedil ccedilok daha ileriye goumltuumlruumllmuumlş ve yuumlksek nitelikte bir hayat
seviyesi sağlamaya kadar uzamıştır Boumlylece insanların sağlıklı veya daha doğru olarak
tam bir iyilik hali iccedilinde olmaları amaccedillanmıştır
5
İnsanlar sağlıklı iken sağlıklarının kıymetini bilmezler Tıpkı iyi işiten bir insanın
kulağının kıymetini bilmediği saatlerce yuumlruumlyebilen bir kişinin bu niteliklerin değerini
duumlşuumlnmediği gibi Ancak sağlık kapasitesi duumlşerse veya ccedilok azalırsa kıymeti fark edilir
Bedenen ve ruhen sağlam bir şekilde iccedilinde bulunduğumuz toplum ile uyumlu
yaşayabilmemiz sağlıklı olmamıza bağlıdır Sağlıklı bir kişi sağlıklı bir iş ortamında daha
verimli olur İş yerinin sağlıksız olması ccedileşitli hastalıkların oluşmasına sebep olur
İnsan sağlığının bozulmasına yol accedilan ana unsurlar şunlardır
Kimyasal unsurlar
Fiziksel unsurlar
Biyolojik unsurlar
Mekanik unsurlar
Sosyal ve ruhsal unsurlar
Beslenme unsurlarıdır
Sonuccedil olarak sağlıklı bir yaşam suumlrduumlrebilmek iccedilin temizlik beslenme egzersiz
dinlenme konularında bilgili olmak ve buna goumlre yaşamak gerekir
117 İş Kazaları ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
İş kazası kanunla tanımlanan durumlardan birinde meydana gelen sigortalıyı hemen
veya sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylarına denir
Resim 11 Kaza ve yaralanma
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
1
GİRİŞ
Sevgili Oumlğrenci
Bu moduumll iş guumlvenliği ile ilgili temel kavramları işyeri guumlvenliğini ve iş guumlvenliğini
tehdit edici unsurları meslek hastalıklarını kaza ve yaralanmaları anlatmaktadır
Uumllkemiz gerek iş kazalarının gerek meslek hastalıklarının ccedilokluğundan duumlnyada ne
yazık ki ilk sıralarda yer almaktadır Bu nedenle tuumlm ccedilalışanların ve ccedilalışma hayatına
hazırlanan oumlğrencilerin iş guumlvenliği konusunda suumlrekli eğitilmeleri ve bilinccedillendirilmeleri
zorunluluğu ortaya ccedilıkmaktadır İş kazalarının ve meslek hastalıklarının en aza indirilmesi
iccedilin eğitim hiccedil kuşkusuz atılacak ilk adımdır Yapılan araştırmalar goumlstermektedir ki iş
kazalarına en ccedilok genccediller maruz kalmaktadır Bilmemek veya ldquobana bir şey olmazrdquo
yaklaşımları kazaya davetiye ccedilıkarmaktadır
İş yerinde ccedilalışan işccedilileri meslek hastalıklarına ve iş kazalarına karşı korumak ve bu
sayede iş guumlcuuml ve iş guumlnuuml kayıplarını en aza indirmek amacıyla yapılan ccedilalışmalar sonucunda
uumlretim korunacak iş veriminde artış sağlanacaktır Bu tedbirler yalnız ccedilalışanları korumak
değil onları mutlu etmeyi de amaccedillamaktadır
Atoumllye ve laboratuar uygulamaları ile ccedilalışma hayatında iş kazaları ve olumsuz
durumlar karşısında alacağınız tedbirleri uygulamanızda bu moduumlldeki bilgilerin sizlere
faydalı olmasını temenni ederiz
GİRİŞ
2
3
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları guumlvenliği tehdit edici unsurları
oumlğreneceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK
TEDBİRLERİ ALMAK
11 Temel Tanımlar
111 İş Guumlvenliğinin Tanımı
İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği
tehlikelerde ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların
araştırılması ve oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara iş guumlvenliği denir
112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi
Duumlnyada ve uumllkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak
oumlzellikle iş yerlerinde ccedilalışan kişilerin guumlvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya ccedilıkmıştır
Birtakım tedbirleri oumlnceden alarak iş yerlerini guumlvenli hacircle getirmek gerekmektedir
113 İş Guumlvenliğinin Amacı
Ccedilalışanlara en yuumlksek sağlıklı ortamı sunmak
Ccedilalışma şartlarının olumsuz etkilerinden onları korumak
İş ve işccedili arasında muumlmkuumln olan en iyi uyumu sağlamak
İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza
indirebilmek
Oluşabilecek maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmak
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
ARAŞTIRMA
AMACcedil
4
Ccedilalışma verimini artırmaktır
114 Mesleki ve Teknik Eğitim
Bireye iş hayatındaki belirli bir meslekle ilgili bilgi beceri ve iş alışkanlıkları
kazandıran ve bireyin yeteneklerini ccedileşitli youmlnleri ile geliştiren eğitim suumlrecine mesleki
eğitim denir
İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren
meslek kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir
meslek eğitimine teknik eğitim denir
Mesleki ve teknik eğitimin amacı bireyleri ccedilağın gerektirdiği koşulları taşıyan uumlretici
kişiler olarak topluma kazandırmaktır Gelişmiş uumllkelerde eğitim ccedilağındaki kuşakların
yaklaşık 65rsquoi mesleki ve teknik eğitim almaktadır Uumllkemizde bu oran 35rsquoler duumlzeyinde
olup son derece duumlşuumlktuumlr Uumllkemizde son yıllarda yapılan eğitim planlamaları mesleki ve
teknik eğitim goumlren bireylerin sayısını artırmaya doumlnuumlktuumlr
115 İşletmelerde Meslek Eğitimi
Bir meslekte başarılı olabilmek iccedilin teorik bilgilerin yanı sıra pratik bilgilere de sahip
olmak gerekir Yalnızca masa başında ya da sınıf ortamında yapılan eğitim verimli olmaz
Bilgi ve deneyim yan yana gelmeden uumlretim olmaz İşte bu nedenle uumllkemizdeki meslek
okulu oumlğrencilerinin uygulama becerilerini artırmak amacıyla 3308 sayılı ldquoMeslek Eğitimi
Kanunurdquo ile meslek lisesi oumlğrencilerine işletmelerin beceri eğitimi yaptırmaları
zorunluluğu getirilmiştir
Beceri eğitimi ya da staj olarak adlandırılan ccedilalışmalar oumlğrenci doumlrduumlncuuml sınıfa
geldiğinde haftanın iki guumlnuuml okulda uumlccedil guumlnuuml işletmede olacak şekilde gerccedilekleşir Oumlğrenci iş
yerinde bulunduğu suumlrede atoumllye dersi muumlfredatının 80rsquoini tamamlayamamışsa yılsonunda
telafi eğitimine alınır
İşletmelerde beceri eğitimi alan oumlğrenciler ders yılı son haftasında beceri sınavına
alınır Başarılı sayılmaları iccedilin bu sınav sonunda geccediler not almaları gerekir
116 İnsan Sağlığı
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml sağlığı Sağlık yalnız hastalık ve sakatlığın olması değil
fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacirclidir diye tanımlamaktadır Bu tanım
sağlıklı davranış isteme amacını da belirtir
Birkaccedil yıl oumlncesine kadar işccedili sağlığında amaccedil iş kazası ve meslek hastalığı
geccedilirmemek ccedilalışırken yorgunluktan korunmak erken ihtiyarlamamaktı Buguumln
sanayileşmiş uumllkelerde bu amaccedil ccedilok daha ileriye goumltuumlruumllmuumlş ve yuumlksek nitelikte bir hayat
seviyesi sağlamaya kadar uzamıştır Boumlylece insanların sağlıklı veya daha doğru olarak
tam bir iyilik hali iccedilinde olmaları amaccedillanmıştır
5
İnsanlar sağlıklı iken sağlıklarının kıymetini bilmezler Tıpkı iyi işiten bir insanın
kulağının kıymetini bilmediği saatlerce yuumlruumlyebilen bir kişinin bu niteliklerin değerini
duumlşuumlnmediği gibi Ancak sağlık kapasitesi duumlşerse veya ccedilok azalırsa kıymeti fark edilir
Bedenen ve ruhen sağlam bir şekilde iccedilinde bulunduğumuz toplum ile uyumlu
yaşayabilmemiz sağlıklı olmamıza bağlıdır Sağlıklı bir kişi sağlıklı bir iş ortamında daha
verimli olur İş yerinin sağlıksız olması ccedileşitli hastalıkların oluşmasına sebep olur
İnsan sağlığının bozulmasına yol accedilan ana unsurlar şunlardır
Kimyasal unsurlar
Fiziksel unsurlar
Biyolojik unsurlar
Mekanik unsurlar
Sosyal ve ruhsal unsurlar
Beslenme unsurlarıdır
Sonuccedil olarak sağlıklı bir yaşam suumlrduumlrebilmek iccedilin temizlik beslenme egzersiz
dinlenme konularında bilgili olmak ve buna goumlre yaşamak gerekir
117 İş Kazaları ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
İş kazası kanunla tanımlanan durumlardan birinde meydana gelen sigortalıyı hemen
veya sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylarına denir
Resim 11 Kaza ve yaralanma
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
2
3
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları guumlvenliği tehdit edici unsurları
oumlğreneceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK
TEDBİRLERİ ALMAK
11 Temel Tanımlar
111 İş Guumlvenliğinin Tanımı
İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği
tehlikelerde ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların
araştırılması ve oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara iş guumlvenliği denir
112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi
Duumlnyada ve uumllkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak
oumlzellikle iş yerlerinde ccedilalışan kişilerin guumlvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya ccedilıkmıştır
Birtakım tedbirleri oumlnceden alarak iş yerlerini guumlvenli hacircle getirmek gerekmektedir
113 İş Guumlvenliğinin Amacı
Ccedilalışanlara en yuumlksek sağlıklı ortamı sunmak
Ccedilalışma şartlarının olumsuz etkilerinden onları korumak
İş ve işccedili arasında muumlmkuumln olan en iyi uyumu sağlamak
İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza
indirebilmek
Oluşabilecek maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmak
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
ARAŞTIRMA
AMACcedil
4
Ccedilalışma verimini artırmaktır
114 Mesleki ve Teknik Eğitim
Bireye iş hayatındaki belirli bir meslekle ilgili bilgi beceri ve iş alışkanlıkları
kazandıran ve bireyin yeteneklerini ccedileşitli youmlnleri ile geliştiren eğitim suumlrecine mesleki
eğitim denir
İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren
meslek kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir
meslek eğitimine teknik eğitim denir
Mesleki ve teknik eğitimin amacı bireyleri ccedilağın gerektirdiği koşulları taşıyan uumlretici
kişiler olarak topluma kazandırmaktır Gelişmiş uumllkelerde eğitim ccedilağındaki kuşakların
yaklaşık 65rsquoi mesleki ve teknik eğitim almaktadır Uumllkemizde bu oran 35rsquoler duumlzeyinde
olup son derece duumlşuumlktuumlr Uumllkemizde son yıllarda yapılan eğitim planlamaları mesleki ve
teknik eğitim goumlren bireylerin sayısını artırmaya doumlnuumlktuumlr
115 İşletmelerde Meslek Eğitimi
Bir meslekte başarılı olabilmek iccedilin teorik bilgilerin yanı sıra pratik bilgilere de sahip
olmak gerekir Yalnızca masa başında ya da sınıf ortamında yapılan eğitim verimli olmaz
Bilgi ve deneyim yan yana gelmeden uumlretim olmaz İşte bu nedenle uumllkemizdeki meslek
okulu oumlğrencilerinin uygulama becerilerini artırmak amacıyla 3308 sayılı ldquoMeslek Eğitimi
Kanunurdquo ile meslek lisesi oumlğrencilerine işletmelerin beceri eğitimi yaptırmaları
zorunluluğu getirilmiştir
Beceri eğitimi ya da staj olarak adlandırılan ccedilalışmalar oumlğrenci doumlrduumlncuuml sınıfa
geldiğinde haftanın iki guumlnuuml okulda uumlccedil guumlnuuml işletmede olacak şekilde gerccedilekleşir Oumlğrenci iş
yerinde bulunduğu suumlrede atoumllye dersi muumlfredatının 80rsquoini tamamlayamamışsa yılsonunda
telafi eğitimine alınır
İşletmelerde beceri eğitimi alan oumlğrenciler ders yılı son haftasında beceri sınavına
alınır Başarılı sayılmaları iccedilin bu sınav sonunda geccediler not almaları gerekir
116 İnsan Sağlığı
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml sağlığı Sağlık yalnız hastalık ve sakatlığın olması değil
fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacirclidir diye tanımlamaktadır Bu tanım
sağlıklı davranış isteme amacını da belirtir
Birkaccedil yıl oumlncesine kadar işccedili sağlığında amaccedil iş kazası ve meslek hastalığı
geccedilirmemek ccedilalışırken yorgunluktan korunmak erken ihtiyarlamamaktı Buguumln
sanayileşmiş uumllkelerde bu amaccedil ccedilok daha ileriye goumltuumlruumllmuumlş ve yuumlksek nitelikte bir hayat
seviyesi sağlamaya kadar uzamıştır Boumlylece insanların sağlıklı veya daha doğru olarak
tam bir iyilik hali iccedilinde olmaları amaccedillanmıştır
5
İnsanlar sağlıklı iken sağlıklarının kıymetini bilmezler Tıpkı iyi işiten bir insanın
kulağının kıymetini bilmediği saatlerce yuumlruumlyebilen bir kişinin bu niteliklerin değerini
duumlşuumlnmediği gibi Ancak sağlık kapasitesi duumlşerse veya ccedilok azalırsa kıymeti fark edilir
Bedenen ve ruhen sağlam bir şekilde iccedilinde bulunduğumuz toplum ile uyumlu
yaşayabilmemiz sağlıklı olmamıza bağlıdır Sağlıklı bir kişi sağlıklı bir iş ortamında daha
verimli olur İş yerinin sağlıksız olması ccedileşitli hastalıkların oluşmasına sebep olur
İnsan sağlığının bozulmasına yol accedilan ana unsurlar şunlardır
Kimyasal unsurlar
Fiziksel unsurlar
Biyolojik unsurlar
Mekanik unsurlar
Sosyal ve ruhsal unsurlar
Beslenme unsurlarıdır
Sonuccedil olarak sağlıklı bir yaşam suumlrduumlrebilmek iccedilin temizlik beslenme egzersiz
dinlenme konularında bilgili olmak ve buna goumlre yaşamak gerekir
117 İş Kazaları ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
İş kazası kanunla tanımlanan durumlardan birinde meydana gelen sigortalıyı hemen
veya sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylarına denir
Resim 11 Kaza ve yaralanma
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
3
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş guumlvenliği ile ilgili temel tanımları guumlvenliği tehdit edici unsurları
oumlğreneceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
1 İŞ GUumlVENLİĞİ VE CcedilEVREDE GUumlVENLİK
TEDBİRLERİ ALMAK
11 Temel Tanımlar
111 İş Guumlvenliğinin Tanımı
İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği
tehlikelerde ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların
araştırılması ve oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara iş guumlvenliği denir
112 İş Guumlvenliğinin Oumlnemi
Duumlnyada ve uumllkemizdeki sanayileşmeye ve teknolojik gelişmelere paralel olarak
oumlzellikle iş yerlerinde ccedilalışan kişilerin guumlvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya ccedilıkmıştır
Birtakım tedbirleri oumlnceden alarak iş yerlerini guumlvenli hacircle getirmek gerekmektedir
113 İş Guumlvenliğinin Amacı
Ccedilalışanlara en yuumlksek sağlıklı ortamı sunmak
Ccedilalışma şartlarının olumsuz etkilerinden onları korumak
İş ve işccedili arasında muumlmkuumln olan en iyi uyumu sağlamak
İşyerlerindeki riskleri tamamen ortadan kaldırmak ya da zararları en aza
indirebilmek
Oluşabilecek maddi ve manevi zararları ortadan kaldırmak
OumlĞRENME FAALİYETİndash1
ARAŞTIRMA
AMACcedil
4
Ccedilalışma verimini artırmaktır
114 Mesleki ve Teknik Eğitim
Bireye iş hayatındaki belirli bir meslekle ilgili bilgi beceri ve iş alışkanlıkları
kazandıran ve bireyin yeteneklerini ccedileşitli youmlnleri ile geliştiren eğitim suumlrecine mesleki
eğitim denir
İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren
meslek kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir
meslek eğitimine teknik eğitim denir
Mesleki ve teknik eğitimin amacı bireyleri ccedilağın gerektirdiği koşulları taşıyan uumlretici
kişiler olarak topluma kazandırmaktır Gelişmiş uumllkelerde eğitim ccedilağındaki kuşakların
yaklaşık 65rsquoi mesleki ve teknik eğitim almaktadır Uumllkemizde bu oran 35rsquoler duumlzeyinde
olup son derece duumlşuumlktuumlr Uumllkemizde son yıllarda yapılan eğitim planlamaları mesleki ve
teknik eğitim goumlren bireylerin sayısını artırmaya doumlnuumlktuumlr
115 İşletmelerde Meslek Eğitimi
Bir meslekte başarılı olabilmek iccedilin teorik bilgilerin yanı sıra pratik bilgilere de sahip
olmak gerekir Yalnızca masa başında ya da sınıf ortamında yapılan eğitim verimli olmaz
Bilgi ve deneyim yan yana gelmeden uumlretim olmaz İşte bu nedenle uumllkemizdeki meslek
okulu oumlğrencilerinin uygulama becerilerini artırmak amacıyla 3308 sayılı ldquoMeslek Eğitimi
Kanunurdquo ile meslek lisesi oumlğrencilerine işletmelerin beceri eğitimi yaptırmaları
zorunluluğu getirilmiştir
Beceri eğitimi ya da staj olarak adlandırılan ccedilalışmalar oumlğrenci doumlrduumlncuuml sınıfa
geldiğinde haftanın iki guumlnuuml okulda uumlccedil guumlnuuml işletmede olacak şekilde gerccedilekleşir Oumlğrenci iş
yerinde bulunduğu suumlrede atoumllye dersi muumlfredatının 80rsquoini tamamlayamamışsa yılsonunda
telafi eğitimine alınır
İşletmelerde beceri eğitimi alan oumlğrenciler ders yılı son haftasında beceri sınavına
alınır Başarılı sayılmaları iccedilin bu sınav sonunda geccediler not almaları gerekir
116 İnsan Sağlığı
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml sağlığı Sağlık yalnız hastalık ve sakatlığın olması değil
fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacirclidir diye tanımlamaktadır Bu tanım
sağlıklı davranış isteme amacını da belirtir
Birkaccedil yıl oumlncesine kadar işccedili sağlığında amaccedil iş kazası ve meslek hastalığı
geccedilirmemek ccedilalışırken yorgunluktan korunmak erken ihtiyarlamamaktı Buguumln
sanayileşmiş uumllkelerde bu amaccedil ccedilok daha ileriye goumltuumlruumllmuumlş ve yuumlksek nitelikte bir hayat
seviyesi sağlamaya kadar uzamıştır Boumlylece insanların sağlıklı veya daha doğru olarak
tam bir iyilik hali iccedilinde olmaları amaccedillanmıştır
5
İnsanlar sağlıklı iken sağlıklarının kıymetini bilmezler Tıpkı iyi işiten bir insanın
kulağının kıymetini bilmediği saatlerce yuumlruumlyebilen bir kişinin bu niteliklerin değerini
duumlşuumlnmediği gibi Ancak sağlık kapasitesi duumlşerse veya ccedilok azalırsa kıymeti fark edilir
Bedenen ve ruhen sağlam bir şekilde iccedilinde bulunduğumuz toplum ile uyumlu
yaşayabilmemiz sağlıklı olmamıza bağlıdır Sağlıklı bir kişi sağlıklı bir iş ortamında daha
verimli olur İş yerinin sağlıksız olması ccedileşitli hastalıkların oluşmasına sebep olur
İnsan sağlığının bozulmasına yol accedilan ana unsurlar şunlardır
Kimyasal unsurlar
Fiziksel unsurlar
Biyolojik unsurlar
Mekanik unsurlar
Sosyal ve ruhsal unsurlar
Beslenme unsurlarıdır
Sonuccedil olarak sağlıklı bir yaşam suumlrduumlrebilmek iccedilin temizlik beslenme egzersiz
dinlenme konularında bilgili olmak ve buna goumlre yaşamak gerekir
117 İş Kazaları ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
İş kazası kanunla tanımlanan durumlardan birinde meydana gelen sigortalıyı hemen
veya sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylarına denir
Resim 11 Kaza ve yaralanma
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
4
Ccedilalışma verimini artırmaktır
114 Mesleki ve Teknik Eğitim
Bireye iş hayatındaki belirli bir meslekle ilgili bilgi beceri ve iş alışkanlıkları
kazandıran ve bireyin yeteneklerini ccedileşitli youmlnleri ile geliştiren eğitim suumlrecine mesleki
eğitim denir
İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren
meslek kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir
meslek eğitimine teknik eğitim denir
Mesleki ve teknik eğitimin amacı bireyleri ccedilağın gerektirdiği koşulları taşıyan uumlretici
kişiler olarak topluma kazandırmaktır Gelişmiş uumllkelerde eğitim ccedilağındaki kuşakların
yaklaşık 65rsquoi mesleki ve teknik eğitim almaktadır Uumllkemizde bu oran 35rsquoler duumlzeyinde
olup son derece duumlşuumlktuumlr Uumllkemizde son yıllarda yapılan eğitim planlamaları mesleki ve
teknik eğitim goumlren bireylerin sayısını artırmaya doumlnuumlktuumlr
115 İşletmelerde Meslek Eğitimi
Bir meslekte başarılı olabilmek iccedilin teorik bilgilerin yanı sıra pratik bilgilere de sahip
olmak gerekir Yalnızca masa başında ya da sınıf ortamında yapılan eğitim verimli olmaz
Bilgi ve deneyim yan yana gelmeden uumlretim olmaz İşte bu nedenle uumllkemizdeki meslek
okulu oumlğrencilerinin uygulama becerilerini artırmak amacıyla 3308 sayılı ldquoMeslek Eğitimi
Kanunurdquo ile meslek lisesi oumlğrencilerine işletmelerin beceri eğitimi yaptırmaları
zorunluluğu getirilmiştir
Beceri eğitimi ya da staj olarak adlandırılan ccedilalışmalar oumlğrenci doumlrduumlncuuml sınıfa
geldiğinde haftanın iki guumlnuuml okulda uumlccedil guumlnuuml işletmede olacak şekilde gerccedilekleşir Oumlğrenci iş
yerinde bulunduğu suumlrede atoumllye dersi muumlfredatının 80rsquoini tamamlayamamışsa yılsonunda
telafi eğitimine alınır
İşletmelerde beceri eğitimi alan oumlğrenciler ders yılı son haftasında beceri sınavına
alınır Başarılı sayılmaları iccedilin bu sınav sonunda geccediler not almaları gerekir
116 İnsan Sağlığı
Duumlnya Sağlık Oumlrguumltuuml sağlığı Sağlık yalnız hastalık ve sakatlığın olması değil
fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacirclidir diye tanımlamaktadır Bu tanım
sağlıklı davranış isteme amacını da belirtir
Birkaccedil yıl oumlncesine kadar işccedili sağlığında amaccedil iş kazası ve meslek hastalığı
geccedilirmemek ccedilalışırken yorgunluktan korunmak erken ihtiyarlamamaktı Buguumln
sanayileşmiş uumllkelerde bu amaccedil ccedilok daha ileriye goumltuumlruumllmuumlş ve yuumlksek nitelikte bir hayat
seviyesi sağlamaya kadar uzamıştır Boumlylece insanların sağlıklı veya daha doğru olarak
tam bir iyilik hali iccedilinde olmaları amaccedillanmıştır
5
İnsanlar sağlıklı iken sağlıklarının kıymetini bilmezler Tıpkı iyi işiten bir insanın
kulağının kıymetini bilmediği saatlerce yuumlruumlyebilen bir kişinin bu niteliklerin değerini
duumlşuumlnmediği gibi Ancak sağlık kapasitesi duumlşerse veya ccedilok azalırsa kıymeti fark edilir
Bedenen ve ruhen sağlam bir şekilde iccedilinde bulunduğumuz toplum ile uyumlu
yaşayabilmemiz sağlıklı olmamıza bağlıdır Sağlıklı bir kişi sağlıklı bir iş ortamında daha
verimli olur İş yerinin sağlıksız olması ccedileşitli hastalıkların oluşmasına sebep olur
İnsan sağlığının bozulmasına yol accedilan ana unsurlar şunlardır
Kimyasal unsurlar
Fiziksel unsurlar
Biyolojik unsurlar
Mekanik unsurlar
Sosyal ve ruhsal unsurlar
Beslenme unsurlarıdır
Sonuccedil olarak sağlıklı bir yaşam suumlrduumlrebilmek iccedilin temizlik beslenme egzersiz
dinlenme konularında bilgili olmak ve buna goumlre yaşamak gerekir
117 İş Kazaları ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
İş kazası kanunla tanımlanan durumlardan birinde meydana gelen sigortalıyı hemen
veya sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylarına denir
Resim 11 Kaza ve yaralanma
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
5
İnsanlar sağlıklı iken sağlıklarının kıymetini bilmezler Tıpkı iyi işiten bir insanın
kulağının kıymetini bilmediği saatlerce yuumlruumlyebilen bir kişinin bu niteliklerin değerini
duumlşuumlnmediği gibi Ancak sağlık kapasitesi duumlşerse veya ccedilok azalırsa kıymeti fark edilir
Bedenen ve ruhen sağlam bir şekilde iccedilinde bulunduğumuz toplum ile uyumlu
yaşayabilmemiz sağlıklı olmamıza bağlıdır Sağlıklı bir kişi sağlıklı bir iş ortamında daha
verimli olur İş yerinin sağlıksız olması ccedileşitli hastalıkların oluşmasına sebep olur
İnsan sağlığının bozulmasına yol accedilan ana unsurlar şunlardır
Kimyasal unsurlar
Fiziksel unsurlar
Biyolojik unsurlar
Mekanik unsurlar
Sosyal ve ruhsal unsurlar
Beslenme unsurlarıdır
Sonuccedil olarak sağlıklı bir yaşam suumlrduumlrebilmek iccedilin temizlik beslenme egzersiz
dinlenme konularında bilgili olmak ve buna goumlre yaşamak gerekir
117 İş Kazaları ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
İş kazası kanunla tanımlanan durumlardan birinde meydana gelen sigortalıyı hemen
veya sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylarına denir
Resim 11 Kaza ve yaralanma
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
6
118 Meslek Hastalıkları
Bir insanın sağlığının yaptığı işten zarar goumlrmesi sonucu meydana gelen hastalığa
meslek hastalığı denir
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesine goumlre meslek hastalıklarının tanımı
aşağıda verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
yuumlruumltuumllme şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza
hacirclleri meslek hastalığıdır
Meslek hastalığı olarak dalgıccedillarda goumlruumllen caisson hastalığı (vurgun) cam
uumlfuumlruumlcuumllerinde katarakt (goumlze perde inmesi) sayılabilir Enduumlstride kullanılan ve işccedili
sağlığına zararlı başlıca zehirler ise arsenik antimon cıva kurşun nikel fosfor karbon
disuumllfit karbon tetra kloruumlr (elbise temizleyici ve boyacılarında) katran tuumlrevleri ve ccedileşitli
ensektisit ve pestisitler (boumlcek ve fare zehirleri) olarak sıralamak muumlmkuumlnduumlr
12 Ccedilevrede Guumlvenliği Tehdit Edici Unsurlar
İş yerinde rastlanan tehlikeli zararlı etkilerin kontrol altına alınıp etkisiz hacircle
getirilebilmesi iccedilin ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurların tanınması gerekir Yaygın olarak
bilindiği gibi sağlığa zarar verecek ortamlardan korunmak iccedilin yapılacak uygulamalar ve
alınan temizlik oumlnlemlerinin tuumlmuuml sağlığa uygunluk olarak tanımlanır ve bu bağlamda her
tuumlrluuml tehditten korunmak iccedilin bir takım oumlnlemler almak gerekir Bu tehditler biyolojik
kimyasal ve fiziksel tehditler olarak sayılabilir
Ccedilalışanın alacağı kişisel oumlnlemlerin dışında iş yerleri de bu tehditleri bilmeli ve
gereken oumlnlemleri almalıdır Ccedilevrede guumlvenliği tehdit edecek unsurlar aşağıdaki şekilde
accedilıklanabilir
121Biyolojik Tehditler
İş yerinde yapılan işin niteliğine goumlre ccedileşitli nitelikte biyolojik tehdit unsurları
bulunabilir Bunlar bakteriler viruumlsler mantarlar kuumlfler ve protista (bir huumlcreliler) gibi
mikrobiyolojik olanlar ile boumlcekler parazitler (asalaklar) bitkiler ve hayvanlar gibi
mikrobiyolojik tehlikelerdir
İş yeri ccedilevresindeki enfeksiyon kaynağı olacak cinsten accedilık kanalizasyon bataklık ve
ccediloumlpluumlk gibi yerler varsa bunlardan yayılacak mikroorganizmalar ccedilevre guumlvenliğini tehdit
eder
Hayvanlarla yakından ilgilenen onları guumlden ve hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda ccediliccedilek şarbon tetanos kuduz lekeli humma vb
hastalıklar goumlruumllebilir
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
7
İş yeri ccedilevresinin temizliği ve ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden biyolojik etkilerin
azalması zorunludur Burada ccedilevre temizliği kadar kişisel temizlik de son derece oumlnemlidir
(Resim 12)
Resim 12 Hayvanlarla yakından ilgilenenler
122 Kimyasal tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini ve sağlığını tehdit eden kimyasal faktoumlrler iş yeri ve ccedilevresinde sis
buhar toz ve duman hacirclinde bulunur Vuumlcuda sindirim sistemi deri ve solunum yoluyla etki
eder Başlıca kimyasal tehditler ve vuumlcuda giriş yolları aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir
Resim 13 Kimyasal Tehditlerden Korunma
Tahriş edici kimyasal maddeler
Mesleki zehirlenmelerin ccediloğu solunum yolu ile alınan havanın iccedilinde bulunan klor
karbon monoksit hidrojen suumllfuumlr amonyak azot dioksit fosgen brom ozon gibi gazlarıdır
Bu maddeler normal sıcaklıkta ve atmosfer basıncında gaz olarak havada bulunabilir Tuumlp
veya sarnıccedil gibi gaz taşıma kapları veya gaz boru hatlarındaki sızıntılar kaynak ve kesme
malzemesi veya motorların egzozundan ccedilıkan gazlar gibi yuumlksek sıcaklıkta yapılan işlemler
sonucu ccedilalışma ortam atmosferine gazlar yayılabilmektedir Bu gazlar oumlzellikle uumlst ve alt
solunum yollarını tahriş eder
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA
8
Boğucu kimyasal maddeler
Boğucu gazlar etkilerini dokudaki oksidasyonu oumlnlemek suretiyle goumlsterirler genel
olarak iki gruba ayrılırlar
Basit boğucu gazlar Fizyolojik olarak etkisizdir Ancak havanın oksijeninin yerini
alarak oksijenin huumlcreye iletilmesini oumlnler Bu suretle huumlcre teneffuumlsuuml durur Boğulma
meydana gelir Bunlar karbondioksit metan eten hidrojen azot helyumdur
Kimyasal boğucular Bu maddeler vuumlcut dacirchilinde birccedilok yeni cisimler meydana
getirerek veya oumlnemli elamanlara kimyasal etkiler yaparak boğulmaya sebep olur Oumlrneğin
kuumlkuumlrtluuml hidrojen solunum merkezini felccedil ederek solunumu durdurur
Anestetik ve narkotik kimyasal maddeler
Bu maddeler ayrıca genel sistemik etki goumlstermeyen anestetik ve narkotik kimyasal
maddelerdir Bu gruba asetilen hidrokarbonlar olefin hidrokarbonlar ve parafın
hidrokarbonlar girer
Sistemik zehirler
Bu gruba halojenli hidrokarbonların bazıları benzen toluen ksilen fenol naftalin ve
tuumlrevleri ile sinir sistemi zehiri olarak bilinen karbon suumllfuumlr ve metil alkol gibi organik
maddeler ile toksit metal ve metalsiler girer
Sistemik zehirler dışında kalan partikuumlller maddeler
Akciğerde fibrazis yapan tozlar (serbest silis asbest pamuk tozu vs)
Fizyolojik olarak etkisiz tozlar (saf koumlmuumlr karborandum vs)
Alerjik reaksiyon yapan tozlar (polen tahta reccediline vs)
İratan toz ve serpintiler (alkoller asitler fluumloritler kromatlar)
Resim 14 Alerjik reaksiyon yapan tozların bazı insanları etkilemesi
9
123Fiziki Tehditler
Ccedilevre guumlvenliğini tehdit eden fiziki etkenler soğuk ve donmalar elektromanyetik
ışınlar yuumlksek atmosfer basıncı elektrik akımı guumlruumlltuuml iyonlayıcı radyasyon ve travmalar
olarak sayılabilir Bu etkenler hem ccedilevrede hem de iş yerinde vardır
Fiziki etkenlerin başlıca unsurları şunlardır
Işık ve aydınlatma bozuklukları
Bir iş yerinde işin iyi yapılabilmesi iccedilin uygun aydınlatmanın sağlanması gerekir Bu
aydınlatma hem ccedilalışanın sağlığıyla hem de işin verimiyle ilgilidir Bir iş yerinde
aydınlatmanın yeterli olup olmadığını saptamak iccedilin ccedilalışılan yuumlzeylerdeki aydınlık
yoğunluğu luumlksmetre yardımıyla oumllccediluumlluumlr İyi bir aydınlatma iccedilin
Işığın yeterli şiddette olması
Işığın iyi yayılmış olması
Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması gerekir
Aydınlatmanın iyi olmadığı durumlarda yorgunluk belirtileri baş ağrıları ve goumlz
bozuklukları ortaya ccedilıkar İyi ve duumlzenli yapılan aydınlatma ise verimli ccedilalışmanın ve
moralinin iyi olması gibi olumlu yararlar sağlar
Aydınlatma iki şekilde yapılır
Guumlneşle (doğal) aydınlatma
Suni (yapay) aydınlatma Yapay aydınlatma ya normal uzun oumlmuumlrluuml ve
led ampullerle ya da floresan lambalarla yapılır
Renkler ve insan uumlzerine etkileri
İş yerlerindeki duvarın tavanın kullanılan araccedil ve gerecin yuumlzeylerindeki renklerin
uygun seccedililmesi hacirclinde verimin artacağı iş kazalarının azalacağı kalitenin yuumlkseleceği
yorgunluk gibi bedensel ve ruhsal sıkıntıların azalacağı bu konuda yapılan deneylerden
oumlğrenilmiştir
Renklerin insan uumlzerindeki etkileri şoumlyle sıralanabilir
Mavi ve tonları Huzur verici ve sakinleştirici guumlven verir
Yeşil ve tonları Rahatlatıcı sessizliği hatırlatan ve guumlven veren renktir
Kırmızı ve tonları Ataklık kararlılık ve canlılık rengidir İştah
accedilartansiyonu yuumlkseltir kan akışını hızlandırır
Sarı ve tonları En parlak renktir Geccedilici ve dikkat ccedilekicidir
Pembe Canlılık neşe ve mutluluk rengidir
Mor Nevrotik duyguları accedilığa ccedilıkartarak insanları şuuraltında korkularını
ifade eder
10
Kahverengi Dikkat ccedilekmek istemeyenlerin teklifsiz ve rahat renktir
Siyah Guumlccedil tutku ve resmiyet rengidir
Beyaz İstikrarı devamlılığı ve saflığın rengidir Temiz ve inandırıcı bir
goumlruumlntuuml anlatır
Resim 15 İnsan uumlzerinde renklerin oumlnemi
İş yerlerinde tavanın beyaz diğer yuumlzeylerin accedilık renklerde olmasının yuumlzeylerin ise
uygun renklerle boyanmasının aydınlatmaya olumlu youmlnde etkisi vardır
Ses ve guumlruumlltuuml
İstenmeyen ccediloğunlukla yapay olarak oluşan rahatsız edici sesler guumlruumlltuuml olarak
tanımlanır Ses soumlzcuumlğuuml gaz sıvı ve katı cisimlerde molekuumller titreşim esasına dayanan
mekanik bir zorlamayı ifade eder Sesin birimi desibeldir
İnsan sağlığına zarar vermeyecek en uumlst guumlruumlltuuml duumlzeyi 60 desibel olarak kabul
edilmektedir Bu duumlzeyin uumlstuumlndeki guumlruumlltuumlnuumln insan sağlığına zararlı etkileri vardır Bu
etkiler iki grupta toplanabilir
Sinir ve ruh sistemine etkisi dikkat yoğunlaşma ve reaksiyon
kapasitesinde zayıflama uyku bozuklukları baş ağrıları dolaşım
bozukluğu belirtileri olarak sıralanabilir
İşitme fonksiyonu uumlzerine etkisi ise geccedilici sağırlık ya da tam sağırlık
olarak accedilıklanabilir
11
Ses ve guumlruumlltuumlnuumln olumsuz etkilerinden korunmak iccedilin alınması gereken oumlnlemler
şunlardır
Teknik oumlnlemler
o İş yerlerinde guumlruumlltuuml ccedilıkaran makinelerin monte edilmeleri
sırasında iş yeri tabanı titreşim ve sesi azaltacak malzeme ve
sistemle yapılmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerinin duvarları sesin yansımasını oumlnleyecek
malzeme ile kaplanmalı
o Makinelerin periyodik bakımları zamanında ve en iyi şekilde
yapılmalı yıpranan parccedilalar hemen değiştirilmeli
o Makine seccediliminde en az guumlruumlltuuml ccedilıkaranlar seccedililmeli
o Guumlruumlltuuml ccedilıkaran makine ccedilalışanlardan uzak tutulmalı veya
makineler ile ccedilalışanlar arasına ses emici engeller konulmalı
o Guumlruumlltuuml olan iş yerlerini boumllmelere ayırarak guumlruumlltuumlden
etkilenenlerin sayısı azaltılmalıdır
Tıbbi oumlnlemler
o Kulak sinir sistemi ve kemik hastalığı olanlar ile hipertansiyonu
olanlar guumlruumlltuumlluuml işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Kişisel oumlnlemler
o Guumlruumlltuumlyuuml yok etme olasılığı bulunmadığı durumlarda kulak
tıkaccedilları veya buumltuumln kulağı oumlrten kulaklıklar kullanılmalıdır (Resim
16)
Resim 16 Ses ve guumlruumlltuuml iccedilin kişisel oumlnlemler
12
İş yerinde guumlvenlik işaretleri (DIN 4844)
Yasaklama işaretleri
Uyarı işaretleri
Emir İşaretleri
13
Kurtarma İşaretleri
Resim 17 İş yerleri tehlike ve uyarı levhaları
14
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan guumlvenlik işaretlerini inceleyip varsa eksikleri tamamlayıp
gerekli oumlnlemleri alınız
İşlem Basamakları Oumlneriler
Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin
olup olmadığını inceleyiniz
Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma
işaretlerinin olup olmadığını inceleyiniz
Yasaklama işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Uyarı işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip
makinelere yakın yerlere goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
Emir işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip uygun
yere yerleştiriniz
Kurtarma işaretleri varsa uygunluğunu
kontrol ediniz Yoksa temin edip goumlzle
goumlruumllebilir dikkat ccedilekecek ccedilalışmayı
engellemeyecek bir şekilde
yerleştirilmesi gerekir
UYGULAMA FAALİYETİ
15
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Atoumllye ve işyerlerinizde yasaklama işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
2 Atoumllye ve işyerlerinizde uyarı işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
3 Atoumllye ve işyerlerinizde emir işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
4 Atoumllye ve işyerlerinizde kurtarma işaretlerinin olup olmadığını
incelediniz mi
5 Atoumllye ve işyerlerinizde guumlvenlik işaretlerinde eksikler olup
olamadığını incelediniz mi
6 Atoumllye ve işyerlerinizde eksik guumlvenlik işaretlerini tamamladınız
mı
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
16
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- İş yerlerinde işin yuumlruumltuumllmesi sırasında ccedilalışma şartlarının meydana getirdiği tehlikelerde
ccedilalışmalara makine tesis ve malzemeye youmlnelik zararların aksaklıkların araştırması ve
oumlnlenmesi iccedilin yapılan teknik ve sistemli ccedilalışmalara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İşccedili ccedilalışması B) İşccedili sağlığı
C) İş guumlvenliği D) İş kanunu
2- Sigortalının ccedilalıştığı ya da yaptığı işin niteliğinden dolayı yinelenen bir nedenle ya da işin
yuumlruumltuumlm koşulları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık bedensel ya da ruhsal
oumlzguumlrluumlk durumuna verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) İş kazası B) Ruh hastalığı
C) Meslek hastalığı D) Geccedilici hastalık
3- Sigortalının işverenin otoritesi altında bulunduğu bir sırada goumlrduumlğuuml veya işin gereği
dolayısıyla aniden ve dıştan gelen bir etkenle sigortalıyı bedence ya da ruhccedila zarara uğratan
olay aşağıdakilerden hangisidir
A) Bulaşıcı hastalık B) Meslek hastalığı
C) İş kazası D) Ev kazası
4- İleri duumlzeyde fen ve matematik bilgisi ile uygulamalı teknik yetenekleri gerektiren meslek
kademeleri iccedilin gerekli bilgi beceri ve alışkanlıkları kazandıran ileri duumlzeyde bir meslek
eğitimine denir Bu tanım aşağıdakilerden hangisinin tanımıdır
A) Beceri eğitimi B) Teknik eğitim
C) Kişisel eğitim D) Ccedilevre eğitimi
5- Aşağıdakilerden hangisi iş guumlvenliğini sağlamanın başlıca amaccedillarından biri değildir
A) Ccedilalışanlara en sağlıklı ortamı sunmak
B) Ccedilalışanları ccedilalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korumak
C) iş ve işccedili arasında olabilecek en iyi uyumu sağlamak
D) Ccedilalışanın iş yeri sosyal tesislerinden yararlanmasını sağlamak
6- İnsan sağlığına zarar vermeyecek maksimum ses seviyesi kaccedil desibel olmalıdır
A) 60 B) 80
C) 90 D) 70
7- Hayvanlarla yakından ilgilenen ve onları guumldenlerde hayvanlardan elde edilen uumlruumlnlerin
işlendiği iş yerlerinde ccedilalışanlarda goumlruumllebilecek hastalıklar aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccediliccedilek şarbon kuduz B) Ccediliccedilek kızamık kanser
C) Verem lekeli humma boğmaca D) Uumllser verem kızamık
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
17
8- Kimyasal etkenler insan vuumlcuduna hangi yolla etki ederler
A) Fiziksel ortamda B) Solunum ve deri yoluyla
C) Ccedilalışmayla D) Ses ve guumlruumlltuumlyle
9- Fiziksel ruhsal ve sosyal youmlnden tam bir iyilik hacircline ne ad verilir
A) işccedili sağlığı B) Sağlık
C) Ccedilevre sağlığı D) iş guumlvenliği
10- İş yerinde duvar taban araccedil ve gereccedillerin uumlzerindeki renklerden kırmızı ve turuncu
ccedilalışanlar uumlzerinde hangi etkiyi yapar
A) Goumlzuuml yorucu B) Sakinleştirici
C) Uyarıcı D) Huzur verici
11- Enduumlstride sarı renk nerelerde kullanılır
A) Yangın soumlnduumlrme aletlerinde B) Sedyelerde
C) Ambulanslarda D) iş makineleri ve dikkat levhalarında
12- Ses ve guumlruumlltuuml insanın işitme fonksiyonu uumlzerinde hangi etkiyi bırakır
A) Koumlr olma B) Geccedilici ya da tam sağırlık
C) Ccedilalışamama D) Hareketsizlik
13- Aşağıdakilerden hangisi iyi bir aydınlatma şekli değildir
A) Işığın yeterli şiddette olması
B) Işığın iyi yayılmış olması
C) Goumllge vermeyen ve goumlz kamaştırmayan bir aydınlatma olması
D) Loş ışık vermesi
14- Goumlz yorucu renk aşağıdakilerden hangisidir
A) Beyaz B) Mor
C) Sarı D) Kırmızı
15- Gaz sıvı katı cisimlerde molekuumlller titreşim esasına dayanan mekanik bir zorlamayı
ifade eder Bu tanım aşağıdakilerden hangisine aittir
A) Titreşim B) Etki
C) Dayanıklılık D) Ses
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
18
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda ccedilevrede guumlvenliği tehdit edici unsurları tanımlayabileceksiniz
Buumlyuumlk bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi guumlvenlik tedbirleri alındığını
araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
2 İŞ YERİ GUumlVENLİĞİ
Guumlnuumlmuumlzde iş kazalarının nedenlerini ortaya koymaya youmlnelik birccedilok araştırma
yapılmaktadır Yapılan bu araştırmalara goumlre iş kazalarının ortaya ccedilıkmasında genellikle
uumllkelerin sanayileşme biccedilimi işletme şekilleri kaza istatistik ve araştırmalarının yetersizliği
denetim hizmetlerinin eksikliği ccedilalışanların niteliği ve iş guumlvenliği bilincinin
oluşturulamaması başlıca etkenlerdir İş kazalarının oluşmasında ccedilalışanlara bağlı nedenler
kadar iş yerinin fiziksel ve mekanik ccedilevre koşullarına bağlı nedenler de etkendir
21 Temizlik
İş yerindeki binaların uumlretime uygun olması yerlerdeki doumlşemeler taban ve tavan
oumlzellikleri pencereler kapılar geccediliş yolları merdivenler rampalar iş yerinde kullanılan
aletlerin korunması ve temizliği iş yerinin duumlzeni konusunda belirleyici olmaktadır Sayılan
bu konular kuumlccediluumlk birer ayrıntı gibi goumlruumlnmekle birlikte kimi zaman can ve mal kaybıyla
sonuccedillanan buumlyuumlk iş kazalarının nedeni olabilmekte kimi zaman da kazaların ccedilalışanlar ve
işletme uumlzerindeki etkilerini artırmaktadır
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzen iş kazalarını oumlnleyen oumlnemli etkenlerdir Mevcut
duumlzenin ve istenilen temizliğin yeterli ve suumlrekli olması yapılacak guumlnluumlk ccedilalışma ve
denetimlerle muumlmkuumlnduumlr İş yerinin ve ccedilalışma sırasında kullanılan gereccedillerin (makineler
kişisel koruyucular kuumlccediluumlk el aletleri vb) temiz olması da ccedilalışanların moral ve
isteklendirilmelerini olumlu youmlnde etkileyerek işlerine daha ccedilok oumlnem vermelerini ve
dikkatli davranmalarını sağlar
Bir iş yerinde temizlik ve duumlzenin sağlanması iccedilin başlıca yapılması gerekenler
şunlardır
OumlĞRENME FAALİYETİndash2
ARAŞTIRMA
AMACcedil
19
Ccedilalışma sırasında ccedilalışılan alanın ve ccedilevrenin kirlenmesine engel olunmalı bu
alanlar olabildiğince temiz tutulmalıdır (Resim 21)
Resim 21 İş yeri temizliği
Ccedilalışan takım tezgacirch ve makine işin tamamlanmasından sonra mutlaka
temizlenmelidir kullanılan gereccediller yerine konulmalıdır
İş atıkları ve ccediloumlplerin toplanarak ortamdan uzaklaştırılması iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalıdır
Ccedilalışanların kayarak duumlşmelerine neden olabilecek yağ mazot gibi petrol
uumlruumlnleri hemen temizlenmelidir
Oumlzellikle gıda maddelerinin uumlretildiği iş yerlerinde fare boumlcek vb zararlı
hayvanlara karşı yeterli ilaccedillama yapılmalıdır (Resim 22)
Resim 22 Zaralı hayvanlara karşı yapılan ilaccedillamadan bir goumlruumlnuumlm
Ccedilalışanların temizlik kurallarına suumlrekli uymalarını sağlamak iccedilin basılı broşuumlr
yayımlanmalı uyarıcı levhalar iş yerlerinin goumlruumlluumlr yerlerine asılmalıdır
(Resim 23)
20
Resim 23 Uyarıcı levhalar
İş yerlerinde yatakhane yemekhane banyo duş tuvalet vb yerlerle
sosyal faaliyetlerin yapıldığı toplu olarak bulunulan yerler ccedilabuk
kirlenebilir Bu gibi yerlerin temizliği de titizlikle yapılmalıdır (Resim
24)
Resim 24 Tuvalet ve lavaboların temizliği
İŞ GUumlVENLİİ 1
22 El Aletleri
İş yerlerinde elektrikli alet ve makinelerin dışında el becerisine dayalı olarak
kullanılanlar el aletleri olarak tanımlanır Oumlzellikle kuumlccediluumlk iş yerlerinde oluşan iş kazalarının
ccediloğu el aletlerinin iyi kullanılamaması veya kullanılamayacak şekilde bozuk ve yıpranmış
olmalarından kaynaklanmaktadır
221 El Aletlerinin Sınıflandırılması
Kesici aletler
Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin yapılmasında kullanılan aletlerdir İş
yaşamında kullanılan kesici aletlerin başlıcaları şunlardır
21
Resim 25 Pense Resim 26 Yan keski
Resim 27 Kargaburun Resim 28 Tel makası
Resim 29 Eğe Resim 210 Kablo soyma pensi
Resim 211 Cımbız Resim 212 Maket bıccedilağı
22
Resim 213 El testeresi Resim 214 Matkap
İŞ GUumlVENL İĞİ 1
Vurma Aletleri
Resim 215 Plastik ccedilekiccedil Resim 216 Metal ccedilekiccedil
Sıkıştırma aletleri ve takımları
Resim 217 Tornavidalar Resim 218 Şarjlı tornavida
23
Resim 219 Kombine anahtar takımı
N LİĞ İ
Resim 220 Lokma anahtar takımı Resim 221 1Yıldız anahtar takımı
Resim 222Alyan anahtar takımı Resim 223 Kurbağacık anahtar
Resim 224 Boru anahtarı Resim 225 Mengene
24
Oumllccedilme ve kontrol aletleri
Oumllccedilme aletleri oumllccedilmelerde verimli bir biccedilimde kullanılabilecek aletlerdir Mesela bir
duvar kenarı veya boru boyu oumllccedilerken metre tornalama veya frezeleme yaparken kumpas ve
mikrometre hassas oumllccedilmelerde ihtiyaccedil duyulan başlıca oumllccedilme aletleridir Accedilı değerleri
oumllccedilmede accedilıoumllccedilerler elektrikte kullanılan kontrol kalemleri gibi Başlıca oumllccediluuml alet
ccedileşitlerinden bazı oumlrnekler aşağıda goumlruumllmektedir
Resim 226 Şerit metre Resim 227 Accedilı boumlluumlntuumlluuml uumlniversal accedilı goumlnyesi
Resim 228 Kumpas
Resim 229 Mikrometre
25
Resim 230 Kontrol kalemi ccedileşitleri Resim 231 Dijital kontrol kalemi
222 Guumlvenlik Tedbirleri
El aletlerinin kullanılması sırasında ccedilıkan iş kazalarına karşı alınabilecek oumlnlemler
aşağıdaki gibi sıralanabilir
El aletleri seccedililirken oumlncelikle iş iccedilin en uygunu olup olmadığı
denetlenmelidir Doğru el aleti seccedililmediği iccedilin birccedilok iş kazası ortaya
ccedilıkmaktadır
El aletlerini kullanacak kişinin gerekli doğru bilgiye sahip olması gerekir
Ccedilalışan bu bilgiye sahip değilse ilgili kişilerden destek alarak aleti
kullanmasını oumlğrenmelidir
El aletlerinin guumlvenli bir yerde bulunmaması nedeniyle yaralanmalar ve
kazalar ortaya ccedilıkabilmektedir Bu tuumlr kazaların oumlnlenebilmesi iccedilin iş
yapılırken ve iş bitiminde bunların guumlvenli bir yere konulması gerekir
Sapları kırılmış biccedilimi bozulmuş kopmuş koumlrlenmiş ccedilekiccedil eğe vb aletler
kullanılmamalıdır Bunların bozulan ccedilapaklanan başları taşlanarak ya da
eğelenerek duumlzeltilmelidir
El aletleri kullanırken ellerin yağlı kaygan ve ıslak olmamasına oumlzen
goumlsterilmelidir
Resim 232 Doğru el aleti kullanma
26
23 Elektrikli Alet ve Makineler
Guumlnuumlmuumlzde iş yerlerinde elektrikli el aletleri yaygın olarak kullanılmaktadır
Elektrikli aletleri kullanırken dikkat edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Yapılacak işe uygun elektrikli alet kullanılmalı ve riskleri hakkında yeterli
bilgiye sahip olunmalıdır
Elektrikli el aletleri kullanırken koruyucu teccedilhizat giyilmelidir
Kordonu yıpranmış el aleti veya zedelenmiş uzatma kordonu
kullanılmamalıdır
Alet kullanılmadan oumlnce mutlaka kontrol edilmelidir
Elektrikli el aletleri nemli ya da ıslak durumda olan yerlerde
kullanılmamalıdır
Aletin fişi prizdeyken asla ayar edilmemeli temizlenmemeli ucu ya da ağzı
değiştirilmemelidir
Elektrikli aletleri kullanırken ellerin kuru olmasına dikkat edilmelidir
Kablo kullanılmadığı zaman dikkatlice sarılmalı bir raf uumlzerine konulmalı ya
da uygun bir askıya asılmalıdır
Aletlerin onarımı her zaman yetkili bir elektrikccedili tarafından yapılmalıdır
231 Talaşlı İmalat Makineleri
Takım tezgacirchları ile bir veya birkaccedil takım ve aparat kullanarak metal hafif metal
doumlkuumlm plastik gibi malzemelerden talaş kaldırma yoluyla imalat resmindeki şekil ve
oumllccediluumllerde işlenmesine talaşlı imalat adı verilir Talaşlı imalatta iş parccedilası uumlzerinden
parccedilacıklar (talaş) kaldırmaya yarayan ve sert malzemelerden yapılmış gereccedillere takım adı
verilir
Başlıca talaşlı imalat makineleri torna tezgacirchları matkap ve freze tezgacirchları olarak
sıralanabilir UumlVENLİĞİ 1
Torna tezgacirchları
Bir torna tezgacirchında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
İşccedililer tezgacirchın doumlnen kısımlarını elle durdurmaya ccedilalışmamalıdır
Tezgacirchlarda talaş fırlamalarına karşı oumlnlem alınmalıdır Talaş tekneleri ve
koruyucu siperler olmalıdır
Revolver otomat tezgacirchlarında ccedilalışma esnasında doumlnen tezgacirch dışına
taşan malzemeler uygun koruyucu iccediline alınmalıdır
Tornada ccedilalışma esnasında koruyucu kıyafetler giyilmelidir
27
Resim 233 Torna tezgacirchı
Freze tezgacirchları GUumlVENLİĞİ 1
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Kesici durmadan oumllccedilme ve kontrol yapılmamalıdır
Kesici ağzından fırlayan talaşlara karşı tezgacirch tablasında koruyucular
kullanılmalıdır
Talaşlar fırccedila ile temizlenmelidir
Resim 234 Freze tezgacirchı
28
Matkap tezgacirchları
Resim 235 Suumltunlu matkap tezgacirchı
İŞ UumlVENLİĞİ 1
Matkap tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli
gerekli guumlvenlik oumlnlemleri alınmalıdır
Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu
sıvının sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
Ccedilıkan taşlar elle değil fırccedilayla temizlenmelidir
232 Talaşsız İmalat Makineleri
Talaşsız imalat makinelerini mekanik ccedilekiccediller (şahmerdan) ve presler şeklinde
sınıflandırabiliriz
Şahmerdan
Mekanik ccedilekiccediller (şahmerdanlar) kullanılırken alınacak guumlvenlik oumlnlemleri şunlardır
Aygıtın pedal kolları uygun şekilde kapatılmalı
Ccedilalışma sırasında parccedila fırlamalarına karşı şahmerdanların ccedilevresinde
seyyar paravanlar olmalı
Kalıp bağlama sırasında piston ile pleyt arasında ani harekete engel
olacak takoz konulmalı
Buhar ve hava basıncı ile ccedilalışan şahmerdanlarda hep ccedilalışır guumlvenlik
supabı stop valfı basınccedil duumlşuumlrme vanaları bulunmalı
Şahmerdanlarda ccedilalışma sırasında parccedilanın bir elle tutulması ve diğer elin
boş kaldığı durumlarda ayak pedalı yerine el kumandası yapılmalıdır
29
Resim 236 Şahmerdan
Presler
Presler kullanılırken dikkat edilecek konular şunlardır
Motorla ccedilalışan preslerde kalıp bağlanmadan oumlnce motor durdurulmalı
hidrolik ve pnomatikle sistemle ccedilalışan makinelerde basınccedil bağlantısı
kesilmeli ve pres başlığı ile tablo arasına takozlar konup
sağlamlaştırılmalıdır
Accedilık kalıpla ccedilalışan makinelerde koruyucular yapılmalıdır
El ve parmak koruyucuları kalıp hareketi tehlikeden oumlnce ccedilarpma veya
itme yoluyla gerekli uyarıyı yapmalıdır
Otomatik beslenme sistemi ve işin gereği olarak koruyucu yapılmayan
preslerde ccedilift el kumanda sistemi bulunmalıdır
Ccedilalışma anında parccedila fırlamasına karşı uygun siperler olmalıdır
Pedalla ccedilalışan preslerde pedalın uumlzerinde koruyucu olmalıdır
233 Isıtıcı ve Kaynak Makineleri
Oksijen kaynak aparatları alccedilak basınccedillı buhar kazanları ve sıcak su kazanları başlıca
ısıtıcı ve kaynak makineleridir
Metallerin kaynaklarında kullanılan oksijen kaynak aparatlarının kullanımında dikkat
edilmesi gereken başlıca hususlar şunlardır
Kaynak yapılan yerde kullanılan tuumlpten başka tuumlp bulundurulmamalı
Kullanılan tuumlpler dik konumda tutulmalı ve duumlşmemesi iccedilin gerekli
oumlnlemler alınmalı
Tehlike anında kolay soumlkuumllebilmeli
Gaz tuumlplerinin taşınması iccedilin tekerlekli oumlzel araccedillar kullanılmalı
Tuumlpler kullanılmadıkları zamanlar valfları kapatılmalı ve bu valflara
koruyucuları takılmalı
Oksijen tuumlpleri yağlı elle tutulmamalı
30
Tuumlplerin valfları manometre ve diğer teccedilhizatları yağlanmalıdır
Resim 237 Kaynak makineleri aparatları ve kaynak yapan bir kişi
İŞ GUumlVENLİĞİ 1
83Alccedilak basınccedillı buhar kazanları veya sıcak su kazanları ile yapılan ccedilalışmalarda
alınması gereken tedbirler şunlardır
Alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarında basınccedil 05 atuuml sıcaklık ise
100 oCrsquoyi geccedilmemeli
Her sıcak su kazanına bir genişleme kabı ve borusu (nefes) konulmalı
Genleşme borusu ile valfından ccedilıkan sular dışarı atılırken ccedilalışanlara
zarar vermemeli
Her alccedilak basınccedillı buhar ve sıcak su kazanlarının beslenme suyu boruları
uumlzerine stop valfı ve geri tepme klapesi konulmalı
Kazanlar 1 atmosfer basıncını geccedilmeyecek şekilde ayarlanmalı
Sıcak su kazanlarında sıcaklığın 120 oCrsquoyi geccedilmesini oumlnleyecek termostat
bulunmalı
Alccedilak basınccedillı buhar kazanlarında beslenme suyu basıncı ocaktaki ateşin
karşısına gelen kazan kesimine verilmelidir
Sıcak su kazanlarının işletilmesi ile ilgili ccedilalışmalarda alınacak guumlvenlik oumlnlemleri ise
şunlardır
Kazan dairelerine yetkili ve sorumludan başkası girmemelidir
Kazan yakılmadan oumlnce gerekli oumlnlemler alınıp vanalar valflar ve borular
kontrol edilmelidir
Kazanların ilk ateşleme sıcaklığı birden arttırılmamalıdır
Kazanların ccedilevresinde yakıt bulunmamalı iccedilinde ateşleme anında
patlama olmaması iccedilin kazan iyice havalandırılmalıdır
Kazanların devreye girmesinde ana ccedilıkış vanası accedilılmadan oumlnce emniyet
ventili kontrol edilmelidir
Boru tesisatı uumlzerindeki hava ccedilıkış vanaları hava boşaltılıncaya kadar accedilık
tutulmalı ve kazan gerekli basınccedil sıcaklığına ulaştıktan sonra ana ccedilıkış
stop valfı yavaş yavaş accedilılmalıdır
Kazanın emniyet supapları vardiya değişiminde kontrol edilmelidir
31
234 Oumllccedilme Ayar ve Kontrol Makineleri
Kontrol kalemi devir sayısı oumllccediler (turmetre) kumpas mikrometre gibi aletler oumllccediluumlm
kontrol ve ayar işlerinde kullanılır
Oumllccedilme ayar ve kontrol makinelerinin kullanılması sırasında alınacak guumlvenlik
oumlnlemleri ise şunlardır
Oumllccedilme ayar ve kontrol yapılacak uumlruumln makineye ccedilok sağlam tespit
edilmelidir
Oumlzellikle sertlik kırılganlık gibi oumllccediluumlmlerin yapımı sırasında parccedila
fırlamasına karşı tedbir alınmalıdır
Makineler hareket halindeyken oumllccediluumlm yapılmamalıdır
Genel iş guumlvenliği kurallarına uyulmalıdır
24 Koruyucu Araccedillar
Koruyucu araccedillar ccedilalışanların iş kazalarına uğramaları veya meslek hastalıklarına
tutulmalarını oumlnlemek uumlzere ccedilalışılan yerin oumlzelliğine ve yuumlruumlrluumlkteki mevzuata goumlre
ccedilalışma suumlresince kullanılma zorunluluğu olan malzemelerdir
Koruyucu araccedilları iş yerinin oumlzelliğine goumlre suumlrekli kullanılması gerekenler (baret iş
elbisesi iş ayakkabısı vb) ve ccedilalışma anında kullanılması gerekenler (maske goumlzluumlk
eldiven yağmurluk emniyet kemeri vb) şeklinde iki ayrı grupta değerlendirmek olasıdır
Resim 238 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalar
32
241 Solunum Sisteminin Korunması
Sanayide kullanılan maddelerden bir kısmı belirli yerlerde ccedilalışanlar iccedilin zehirli etki
goumlsterir Solunum sindirim sinir sistemlerinde hastalık yapabilir Ayrıca solunum
sisteminde tahribat yapan oumlnemli bir zararlı madde de tozdur Solunum sisteminin bu zararlı
etkilerden korunması iccedilin solunum sistemi koruyucuları kullanılmalıdır
Solunum cihazlarının iki ana tuumlruuml vardır
Ortamda solunan havayı temizleyen solunum cihazı
Temiz hava sağlayan solunum cihazı
Havayı temizleyen solunum cihazları soluduğumuz havadaki parccedilacıkları filtreleyerek
tehlikeli maddeleri temizler Toz zerreciklerini metal zerreciklerini sisi dumanı solunum
havasından filtre ederek kişiye temiz hava sağlar Temiz hava sağlayan solunum cihazları
ccedilalışana bir hortum yardımıyla hava tuumlpuumlnden sıkıştırılmış temiz hava sağlar
Resim 239 Ccedileşitli maske ve solunum cihazı modelleri
242 Vuumlcudun Korunması
İş yerindeki olası tehlikelere karşı vuumlcudu korumak amacıyla elyaf dokumadan elbise
oumlnluumlk ya da tozluk giyilmelidir Yuumlksek yerlerde veya engebeli yerlerde ccedilalışırken
duumlşmemek iccedilin guumlvenlik kemeri guumlvenlik halatı duumlşuumlş tutucusu ya da guumlvenlik ağı
kullanılmalıdır
Ellerin korunması
Eller vuumlcudun sıkccedila yaralanan boumlluumlmleri arasındadır ve suumlrekli olarak değişik risklerle
karşı karşıyadır Travmatik yaralanmalar el kazalarının en yaygın olan tipidir El kazalarını
oumlnlemek eldivensiz olarak keskin sivri uccedillu ağır sıcak yakıcı ve aşındırıcı maddeler
kaldırılmamalı ve taşınmamalıdır
33
Resim 240 Ellerin korunması
El yaralanmalarına neden olan riskler aşağıdaki biccedilimde sınıflandırılabilir
Mekanik tehlikeler Ccedilarpmalar ezilmeler burkulmalar yıpranmalar delinmeler
kesilmeler kopmalar
Termik tehlikeler Sıcaklık ergimiş metallerin sıccedilraması aşırı soğuk
Kimyasal tehlikeler Asitler bazlar ve solventler gibi tehlikeli maddelerin teması
Elektrik tehlikeler Elektrik kıvılcımı
Resim 241 Elektriklenme ccedileşidi
Goumlzlerin korunması
Goumlz koruyucuları goumlzleri zararlı ışınlardan ccedileşitli yabancı maddelerden ve
darbelerden korurlar Guumlvenlik goumlzluumlklerinde kullanılan ccedilerccedileveler guumlnluumlk hayatta
kullandıklarımızdan daha sağlam ve ısıya karşı dayanıklı olur
34
Resim 242 Koruyucu goumlzluumlkler
Başın korunması
İş yerinde herhangi bir parccedilanın duumlşmesi veya sıccedilraması bir yerden geccedilerken başın
ccedilarpması baş yaralanmalarına neden olan olayların başlıcalarıdır Başın kaza tehlikelerinden
korunması iccedilin delinmeye kırılmaya elektriğe ve yanmaya dayanıklı malzemeden yapılmış
baret (guumlvenli kask) kullanılmalıdır
Resim 243 Başın korunması
Ayakların korunması
Bir gereccedil ve eşyanın duumlşmesinden oluşan ezilmeler sivri eşyalarla delinmeler ccedilivi
batması kaymalar ergimiş metallerin sıccedilramasından oluşan yanıklar ayaklar iccedilin her zaman
tehlike oluşturmaktadır Bu nedenle ccedilelik burunlu ayakkabılar iş yerlerinde ayak koruyucusu
olarak kullanılmaktadır Ayrıca kullanılan ayakkabıların ergonomik olmasına da dikkat
edilmelidir İnşaat işlerinde su geccedilirmeyen lastik ccedilizmeler kullanılırken elektrikccedililikte
yuumlksek voltajlara dayanıklı kauccediluk ccedilizmeler kullanılır Ğİ 1
92
Resim 244 Ccedileşitli iş ayakkabıları
35
Kulakların korunması
Guumlruumlltuuml iş yerlerinde ccedilalışanların uumlzerinde fizyolojik ve psikolojik etkiler bırakan ve
iş verimini olumsuz youmlnde etkileyen seslerdir Guumlruumlltuumlluuml bir ses aletle oumllccediluumllduumlğuumlnde şiddeti
80 desibelden fazla olursa işitme bozukluklarına neden olabilir Uygun seccedililmiş bir kulak
koruyucusu guumlruumlltuumlnuumln algılanmasını engelleyen bir ccedilalışma sağlar Guumlruumlltuuml sınırı yuumlksek
yerde ccedilalışanların kulak koruma aracı kullanması zorunludur Guumlruumlltuumlden zarar goumlrmuumlş bir
kulak tekrar eski durumuna getirilemeyeceğinden guumlruumlltuumlluuml yerlerde ccedilalışanların duumlzenli
olarak işitme kontroluuml yaptırmalarında yarar vardır
Resim 245 Kulakların korunması
İş elbiseleri
İş elbiseleri mesleğin yuumlruumltuumllmesi sırasında giyilen iş giysileridir İş elbiselerinin
giyilmesiyle mesleğini yapan kişiler korunur ve bu iş elbiseleri ile tanınır
İş elbiselerinin bazıları şunlardır
İş oumlnluumlkleri- yağmurluk
Tulum- kimyasal risklere karşı koruyucu elbise
Kaynakccedilı oumlnluumlğuuml- ısı ve alevden koruyucu elbiseler
Uumlniformalar
Resim 246 İş elbiselerinden bir goumlruumlnuumlm
36
25 Makinelere Takılan Koruyucu Aparatlar İŞ GUumlVEN
Makine ve tezgacirchlarda parccedila ve talaş fırlaması taş patlaması hareketli aksama el kol
kaptırılmasını engellemek ve elektrik akımından korunmak uumlzere kullanılan koruyucular
makine koruyucu aparatlarını teşkil eder Uumllkemizde meydana gelen iş kazalarının yaklaşık
21rsquoinin makine kazaları olduğu tespit edilmiştir
Başlıca koruyucular
Elektrikli koruyucular
Elektronik koruyucular
Mekanik koruyuculardır
Koruyucu aparatların temel oumlzellikleri aşağıda belirtilmiştir
Verimi artırmalıdır
Kullanıcıyı korumalıdır
İyi monte edilmelidir İ
Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
Uumlretimi engellememelidir
Kullanışlı olmalıdır
İşe uygun olmalıdır
Tezgacirchın bir parccedilası olmalıdır
Fazla bakım istememelidir
Karmaşık olmamalı az parccedilalı olmalıdır
Koruyucunun kendisi tehlike oluşturmamalıdır
6
0Resim 247 Koruyucu aparatlı makineler
37
Resim 248 İş yerlerinden goumlruumlnuumlmler
Resim 249 Yangında iş yeri boşaltma planı
38
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde bulunan el aletlerinizi sınıflandırarak kullanım bakımından guumlvenli olup
olmadığını kontrol edip iş guumlvenliği iccedilin kullanılan koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhaları
inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış
olup olmadığını kontrol ediniz Kesme duumlzeltme şekil verme gibi işlerin
yapılmasında kullanılan aletleri
inceleyiniz Kesici aletlerde ccedilatlaklık olup olmadığını
kontrol ediniz
Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da
yıpranmış olup olmadığını kontrol ediniz Oumllccedilme aletlerinden metre kumpas ve
mikrometre oumllccediluumlm aletlerini inceleyiniz Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin
hassasiyetinin bozuk olup olmadığını
kontrol ediniz
Kalibrasyonu bozulmuş olanları
kalibrasyon yapılması iccedilin yetkililere
bildiriniz
Kalibrasyonu yapılamayacak durumda
olanları ayırınız
Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı
levhalarının olup olmadığını kontrol
ediniz Yıpranmış durumda olanları yeni
levhalarla değiştiriniz
Yıpranmış durumda olanları belirleyiniz
UYGULAMA FAALİYETİ
39
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin
Evet kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Kesici aletlerin bozuk ya da yıpranmış olup olmadığını kontrol
ediniz mi
2 Oumllccedilme ve kontrol aletlerinin bozuk ya da yıpranmış olup
olmadığını kontrol ediniz mi
3 Kalibrasyonu bozulmuş olanları kalibrasyon yapılası iccedilin
yetkililere bildirdiniz mi
4 Koruyucu araccedillarla ilgili uyarıcı levhalarının olup olmadığını
kontrol ediniz mi
5 Yıpranmış durumda olanları belirleyip yenilediniz mi
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
40
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1- Parccedilaları kesmeye şekil vermeye duumlzguumln oumllccediluumlye getirmeye yarayan aletlere ne ad verilir
A) Kesici aletleri
B) Vurma aletleri
C) Markalama aletleri
D) Oumllccedilme aletleri
2- Eğe ve pense hangi el aletlerindendir
A) Sıkıştırma aletleri
B) Kesici aletleri
C) Markalama aletleri
D) Vurma aletleri
3- Aşağıdakilerden hangisi kişisel guumlvenlik tedbirlerinden değildir
A) Ccedilalışma sahası talaş ve parccedilalardan temizlenmelidir
B) Ağza ccedilivi vida ve madeni parccedila asla alınmamalıdır
C) Bol elbiselerden kaccedilınılmalıdır
D) Boyun bağı yuumlzuumlk saat takılmamalıdır
4- Yuumlze takılan ve kullanan kimseye ccedilevresindeki tozlu havayı bir filtreden geccedilirerek veren
cihaza ne ad verilir
A) Basınccedillı temiz hava makinesi
B) Basınccedillı oksijen solunum cihazı
C) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
D) Filtreli toz maskesi
5- Yuumlze takılan bir maske ile kimyasal yolla uumlretilen oksijenin solunumu sağlayan cihaza ne
ad verilir
A) Basınccedillı hava solunum cihazı
B) Hortumlu temiz hava cihazı
C) Oksijen uumlretimli solunum cihazı
D) Suumlzgeccedilli gaz maskesi
6- Aşağıdakilerden hangisi başın korunması amacıyla giyilen giysidir
A) Eldiven
B) Baret
C) Goumlzluumlk
D) Yanmaz elbise
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
41
7- Aşağıdakilerden hangisi talaşlı imalat makinesidir
A) Mekanik ccedilekiccedil
B) Pres
C) Oksijen kaynağı
D) Torna tezgacirchları
8- Cıvataların soumlkuumllmesinde ve sıkılmasında kullanılan bu takımlar cıvata veya somunun
buumlyuumlkluumlğuumlne bulunduğu yere cıvata başlarının şekillerine goumlre ccedilok ccedileşitli şekil ve yapıda
uumlretilmiş aletlere verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Anahtar takımı
B) Mengene
C) Şarjlı tornavida
D) Tornavida
9- Aşağıdakilerden hangisi matkap ve freze tezgacirchlarında alınacak başlıca guumlvenlik
tedbirlerinden değildir
A) Tezgacirchta işlenen parccedilanın doumlnmemesi iccedilin mengene ile tespit edilmeli gerekli
guumlvenlik tedbirleri alınmalıdır
B) Doumlner parccedilaların ccedilıkıntıları uygun şekilde koruyucu iccediline alınmalıdır
C) Parccedila işlenirken kesici takımların ağzında kalan talaşların ve soğutucu sıvının
sıccedilramaması iccedilin siper yapılmalıdır
D) Ccedilıkan taşlar fırccedilayla değil elle temizlenmelidir
10- Aşağıdakilerden hangisi makinelere takılan koruyucu aparatlarda bulunması gereken
oumlzelliklerden değildir
A) Tehlike alanına girmeyi kesin olarak oumlnlemelidir
B) Ccedilalışmayı zorlaştırmamalıdır
C) Ccedilok parccedilalı olmalıdır
D) Kullanışlı olmalıdır
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki oumlğrenme faaliyetine geccediliniz
42
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
Bu oumlğrenme faaliyetinin sonunda eğitim ve oumlğretim faaliyetlerini başarı ile
tamamladığınızda iş yeri guumlvenliği ile ilgili gerekli tedbirleri oumlğreneceksiniz
Mekanik imalat yapan bir işletmeye gidiniz ve iş yerinde ne gibi meslek
hastalıklarıyla karşılaşılabiliyor kaza ve yaralanma yorumlamasını nasıl
yapılıyor araştırınız
Bulduğunuz bilgileri sınıfta oumlğretmeninizle ve arkadaşlarınızla paylaşınız ve
tartışınız
3 MESLEK HASTALIKLARI KAZA VE
YARALANMA
31 Meslek Hastalıkları
Meslek hastalığı genel anlamda bir işin yapılması sırasında mesleki etkenlerin
oluşturduğu bu etkenlerin devamı hacirclinde gittikccedile gelişmesi nedeniyle belirli mesleklerde ve
işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıkları ifade eder
506 sayılı SSK Yasası 11-B maddesinde ve aynı Yasarsquonın 135 maddesi gereği olarak
ccedilıkarılan SSK Sağlık İşlemleri Tuumlzuumlğuuml 62 maddesinde meslek hastalıkları tanımı aşağıdaki
gibi verilmiştir
Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin
devamlılığı yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhi arıza halleri
meslek hastalığıdır
Meslek hastalıkları iş kazalarından farklı olarak uzun zaman suumlrecinde de ortaya
ccedilıkabilir Ancak ccedilok kısa suumlre iccedilinde ortaya ccedilıkabilen meslek hastalıkları da vardır Ama ne
olursa olsun meslek hastalığına yakalanabilmenin koşulu bir suumlre o iş yerinde ccedilalışmaktır
Bu suumlre buumlyuumlk oumllccediluumlde maruz kalınan tesirlerin devamlılığı ile ilgilidir
Uumllkemizde bir hastalığın meslek hastalığı sayılabilmesi iccedilin temel olarak iki şart
bulunmaktadır bu şartlardan birincisi bir dış nedenle meslek hastalığını oluşturan aynı
olayın birden fazla meydana gelmesi ve vuumlcuda yavaş yavaş tesirde bulunmasıdır
OumlĞRENME FAALİYETİndash3
ARAŞTIRMA
AMACcedil
43
Ayrıca yavaş yavaş tekrar eden dış neden işccedilinin vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuuml ihlal etmelidir
Ancak meslek hastalıkları sadece vuumlcudun fizik buumltuumlnluumlğuumlnde değil ruh ve sinir
buumltuumlnluumlğuumlnde de arazlar meydana getirmektedir Bu nedenle vuumlcut buumltuumlnluumlğuumlnuumln ihlalinden
hem fizik hem de ruh buumltuumlnluumlğuumlndeki ihlaller anlaşılmalıdır
İkinci şarta goumlre ise bir hastalığın meslek hastalığı olarak nitelendirilebilmesi iccedilin bu
hastalıkla goumlruumllen iş arasında uygun birliktelik bağı bulunmalıdır Ayrıca meslek
hastalıklarında işccedili işverenin emir ve talimatı (otoritesi) altında ccedilalışıyor ve ccedilalıştığı iş
yerinin durumu hastalık oluşturmaya uygun bulunuyorsa uğranılan hastalık meslek
hastalığıdır
Resim 31 Maden işccedililerinden bir goumlruumlnuumlm
311 Madeni Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Guumlnluumlk yaşantımızın bir parccedilası haline gelen kimyasallar yararlarının yanı sıra
oumlzellikle uygun şekilde kullanılmadığında insan sağlığı iccedilin tehlike ccedilevre iccedilinse zehir
olabilmektedir
Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuumlrsquonuumln verilerinde halen 60 binden fazla kimyevi maddenin
kullanımda olduğu bu maddelerin ancak 10 binin test edildiği geri kalanların ccediloğunun kısa
ve uzun vadede insan sağlığına etkilerinin henuumlz net olarak belirlenmediği bildirilmektedir
Kimyevi maddelerin insan vuumlcuduna girişi solunum deri emilimi ve sindirim yoluyla
olmak uumlzere uumlccedil farklı yoldan olmaktadır Bunlardan en tehlikelisi maddenin solunum yoluyla
vuumlcuda girmesidir Kimyevi maddelerin etkisi genellikle suumlreklidir seyrek olarak ani
etkilenmeler goumlruumlluumlr Bu nedenle etkilenmeler ccediloğu zaman başlangıccedilta fark edilmediği iccedilin
tedbir alınmamaktadır
44
Resim 32 Maden İşccedililerinin ccedilalışmalarında goumlruumlnuumlm
Guumlnuumlmuumlzde sanayide en az 50 metal ve alaşımı kullanılmaktadır Birccedilok metal insan
ve hayvan hayatı onların faaliyetleri ve gelişimi iccedilin oumlnem taşımaktadır Oumlrneğin 8 element
kalsiyum potasyum sodyum magnezyum kuumlkuumlrt kloruumlr silisyum ve fosfor olmaksızın
insan yaşayamaz Ancak değişik faaliyetler ve iş yerinde bu ve diğer metallere uzun suumlre
maruz kalındığında organizmada birikerek belirli bir dozun uumlzerine ulaştığı zaman toksik
(zehir) etki yapmaktadır Oumlrneğin cıva normal sıcaklık ve basınccedilta sıvı şekilde olan ve
kolaylıkla buharlaşan neden olduğu meslek hastalığının oumlnlenmesi iccedilin yasa ccedilıkarılan ilk
metaldir Tıpkı cıva gibi kurşun arsenik fosfor kadmiyum manganez krom azot vb
metallerden kaynaklanan zehirlenme bulantı akciğer oumldemi kronik bronşit mide
bozuklukları gibi meslek hastalıkları meydana gelmektedir
Başlıca madeni cisimler yol accediltıkları hastalıklar ve korunma yolları aşağıdaki gibidir
Kurşun ve bileşikleri
Tabiatta bol olarak bulunan bir metaldir Yumuşak olması nedeniyle işleme kolaylığı
vardır ve insanlar kurşunu ccedilok eski yıllardan beri ccedileşitli amaccedillarla kullanmışlardır Bu
yuumlzden kurşun zehirlenmesi de ccedilok eski yıllardan beri bilinmektedir
Guumlnuumlmuumlzde metalik kurşunun başlıca kullanım yeri akuumlmuumllatoumlr yapımıdır Uumlretilen
kurşunun yarısından ccediloğu bu amaccedilla kullanılmaktadır Diğer kullanım alanları arasında
matbaacılık boya uumlretimi kristal cam ve plastik yapımı gibi işler sayılabilir
Kurşun zehirlenmesi bakımından en riskli işler de kurşunun eritildiği işlerdir
Kurşunun eritildiği dolayısıyla kurşun zehirlenmesi riskinin yuumlksek olduğu diğer işler
arasında akuumlmuumllatoumlr yapımı matbaacılık ve boya işleri gelmektedir
Kurşun vuumlcutta depolanan bir metaldir En ccedilok kemiklerde olmak uumlzere yumuşak
dokularda ve parankimal organlarda da depolanır Vuumlcuttan atılımı da yalnızca idrar yoluyla
olur Oumlzellikle sanayi kuruluşlarında ccedilalışan bireyler olmak uumlzere tuumlm şehir hayatı iccedilerisinde
insanlar kurşun zehirlenmesi tehlikesi altındadır Bu tehlike plansız şehirleşme ve
sanayileşmenin sonucu olarak acı ve telafisi zor bir gerccedilek halini almaktadır Bu durum
bebek ve ccedilocuklarda sinsice ilerlemekte ve gelişim bozukluklarına yol accedilmaktadır
45
Cıva ve bileşikleri
Cıva enduumlstride kurşundan sonra en ccedilok kullanılan metaldir Metalik civa ve bazı
bileşikleri sindirim kanalından iyi emilmez Yanlışlıkla alınan buumlyuumlk dozlarda akut
zehirlenmelere yol accedilar Zehirlenme genellikle solunum yoluyla olur En ccedilok boumlbrek ve
karaciğerde birikim yaparak depolanır
Cıvanın oda ısısında buharlaşması enduumlstriyel zehirlenmelerde ccedilok oumlnemlidir Ccediluumlnkuuml
ısı artışına paralel olarak ortama yayılması artar
Cıvanın kullanıldığı iş alanları arasında
Manometre barometre termometre gibi oumllccediluuml aletlerinin yapımı
Altın ve guumlmuumlş filizlerinin işlenmesi
Dericilik sanayi
Kacircğıt enduumlstrisi
Suni ipek uumlretimi
Cıva ile lehim ve kalaylama işleri
Cıvalı boya ve yapıştırıcıların uumlretimi
Jeneratoumlr ve akuumllerin uumlretimi
Diş hekimliğinde
İlaccedil ve dezenfektanların uumlretimi
Tarım koruma ilaccedillarının uumlretimi
Elektrikli araccedil ve gereccedillerin uumlretimi sayılabilir
Nikel ve bileşikleri
Nikel organizmaya solunum ve sindirim yoluyla girer Nikel karbonil cilt yolu ile de
girebilir Nikel ve bileşiklerinden en toksin olanı nikel karbonildir En ccedilok goumlruumllen
zehirlenme belirtisi nikel dermatitleridir Tuumlm egzama vakalarının 5rsquoinde nikel ve
bileşiklerinin etkili olduğu goumlruumllmektedir Bunlardan daha oumlnemlisi nikel de kanserojen bir
maddedir Akciğer kanserlerine neden olur Nikel ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır
ve tehlikeli işler kapsamına girer Bu nedenle kadınlar ve ccedilocuklar bu iş yerlerinde
ccedilalışamaz Bunun yanında solunum sistemi rahatsızlığı cilt hastalığı ve alerjisi olanlarla
sigara iccedilenler bu tuumlr iş yerlerinde ccedilalıştırılmamalıdır
Nikelin kullanıldığı iş alanları arasında
Oumlzel ccedilelik yapımı
Nikel kadmiyum akuumllerin yapımı
Gıda enduumlstrisinde yağların hidrojenlenmesinde katalizoumlr olarak
Aside dayanıklı manyetik alaşımların yapımı
Manyetik teyplerde
Diş tabipliğinde
Cerrahi alet ve gereccedillerin yapımı
Nikelli ccedilelik ve mutfak eşyası uumlretimi sayılabilir
46
Demir ve bileşikleri
Demir vuumlcuda ccediloğunlukla solunum yoluyla girer Aşırı biccedilimde solunması durumunda
metal dumanı hummasına neden olur Demir suumllfatın ağızdan alınması ile akut zehirlenme
goumlruumlluumlr Bulantı kusma karın ağrısı şok solunum yetmezliği ve koma goumlruumllebilecek diğer
sonuccedillardır Ccedilok ağır zehirlenmelerde mide kanamaları ve karaciğer bozukluğu goumlruumllebilir
Oumlzellikle kadınlar ve ccedilocuklar solunum sistemi rahatsızlığı olanlar aktif tuumlberkuumlloz kalp ve
dolaşım sistemi bozuklukları olanlar buumlnyece zayıf olanlar bu tuumlr işlerin yapıldığı yerlerde
ccedilalıştırılmamalıdır
Demirin kullanıldığı başlıca iş alanları aşağıdaki gibidir
Demir cevherinin ccedilıkarılması işlenmesi
Demir doumlkuumlm sanayi
Demir tortularının ve hurda demirin eritilmesi
Oumlzellikle elektrik ve asetonla yapılan demir kaynakccedilılığı demirin
kaynakla kesilmesi
Demir tozunun parlatıcı olarak kullanılması
Magnetik demir oksit uumlretimi ve kullanılması
Ccedilelik uumlretimi
Resim 33 Ağır işte ccedilalıştırılan bir ccedilocuk işccedili
Aluumlminyum ve bileşikleri
Enduumlstrinin pek ccedilok kolunda milyonlarca farklı uumlruumlnuumln yapımında kullanılan
aluumlminyumun duumlnya ekonomisi iccedilinde ccedilok oumlnemli bir yeri vardır Aluumlminyumdan uumlretilmiş
yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayi iccedilin vazgeccedililmezdir Hafiflik ve yuumlksek dayanım
oumlzellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayinde de geniş kullanım alanı bulmaktadır
Mutfak eşyasında kullanılan aluumlminyum ve alaşımlarının Alzheimer hastalığı yaptığı
araştırmalarla ortaya ccedilıkmıştır
Aluumlminyum akciğerlerde fibroz doku artışına ve hava kistlerinin oluşmasına neden
olur Aluumlminyumun neden olduğu tek enduumlstriyel hastalık shaver (aluumlminozis) hastalığıdır
47
Aluumlminyum ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerleri ağır ve tehlikeli işler kapsamına
girdiği iccedilin kadınlar ve 18 yaşından kuumlccediluumlk olan kişiler ccedilalıştırılmamalıdır Hangi aluumlminyum
ve bileşiklerinin bulunduğu iş yerlerinde kadınların ccedilalışabileceği Ağır ve Tehlikeli işler
Tuumlzuumlğuumlrsquonde belirtilmektedir Bunun dışında
Akciğer rahatsızlığı olanlar
Buumlnyece zayıf olanlar
Aşırı şişmanlar
Solunum sistemi hastalığı olanlar
Aktif tuumlberkuumlloz hastaları
Oumlnemli dolaşım sistemi hastalıkları olanlar
Hipertansiyonlular bu işlerde ccedilalıştırılmaz
Krom ve bileşikleri
Krom kromit mineralinden elde edilir Kromit uumllkemizde yaygın olarak bulunmakta ve
ccedilıkarılmaktadır Uumllkemiz krom cevheri ve bileşiklerinin uumlretiminde duumlnya sıralamasının
başlarında yer almaktadır
Krom ve bileşikleri solunum ve sindirim yoluyla vuumlcuda girer Karaciğer ve boumlbrekte
parankima bozukluğuna akut ve kronik zehirlenmelere yol accedilar Krom kanserojen bir madde
olduğundan akciğer kanserlerine neden olur Bu maddenin yol accediltığı hastalık tıpta mesleki
akciğer kanseri olarak kabul edilir
Kromun enduumlstride kullanıldığı başlıca alanlar şunlardır
Krom ve bileşiklerinin uumlretildiği yerlerde
Kimyasal sentezlerde
Kromlu boyaların uumlretimi ve kullanılmasında
Oumlzellikle demirle olan alaşımların elde edilmesinde
Kromajda (pastan koruyucu olarak kullanılması)
Bitkisel zamk yapımında
Deri sanayisinde
Cam ve seramik işlerinde
Tekstil enduumlstrisinde
Ccedilimento uumlretiminde
Aydınlatma fişeği yapımında
Resim 34 Krom ve bileşiklerinin aydınlatma fişeği yapımında kullanılması
48
Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıklarından korunabilmek iccedilin
yapılması gerekenler şunlardır
Ccedilalışılan yerin tabanı su geccedilirmez olmalı tezgacirchlar kolay temizlenmeli
iş yerinin tabanı duvarları masaları yıkanabilir olmalıdır
İş yerinde ccedilok iyi havalandırılma yapılmalıdır Oumlzellikle yer altında
yapılan işlerde havalandırma sistemi mutlaka kullanılmalıdır
Aralıklı olarak iş yeri ortamın da oumllccediluumlmler yapılmalıdır
İş yerinde sigara iccedililmesine kesinlikle izin verilmemelidir
Ccedilalışanlara iş elbisesi eldiven ayakkabı ve gerektiğinde kullanılmak
uumlzere maske verilmelidir
Ccedilalışanların iş sonunda duş yapma imkacircnları sağlanmalıdır
İş yerlerinde kişisel temizlik iccedilin yeteri kadar lavabo bulunmalıdır
Uumlretimin yapıldığı yerlerde herhangi bir şey yenilmesine iccedililmesine izin
verilmemelidir
Her ccedilalışanın iş yerinde bir sağlık kartı duumlzenlenmeli duumlzenli muayeneleri
ve bulguları işlenmelidir
Zehirlenme goumlruumllen kişi belirli bir doumlnem ccedilalıştırılmamalı işten alınarak
tedavilerine başlanmalıdır
312 Organik Cisimlerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Başlıca organik cisimler Gazlar Solventler Pestisitlerrsquodir
Gazlar
Basit boğucu gazlar
Normal atmosferik basınccediltaki havada bulunan oksijen oranını hacim olarak 18rsquolerin
altına duumlşuumlrerek boğulmaya neden olur Bu gazlar iccedilinde en oumlnemli olanları şunlardır
o Karbondioksit Yanma sonucu şarap mahzenlerinde
fermantasyon sonucu ve kuru buz uumlretiminde meydana ccedilıkar
o Metan Bataklık gazı olarak bilinir Koumlmuumlr ocaklarında ortaya
ccedilıkar Doğal gazın ana bileşimini oluşturur Havadan daha hafiftir
o Propan ve buumltan (LPG - Sıvılaştırılmış petrol gazı) Propan ve
buumltan karışımıdır Havadan daha ağırdır Oumlzellikle banyo iccedilinde
bulunan şofben zehirlenmelerine dikkat edilmelidir
o Asetilen Kaynak işlerinde ve bazı proseslerde kullanılır
o Hidrojen Akuuml şarj odalarında accedilığa ccedilıkabilir
Kimyasal boğucu gazlar
Değişik mekanizmalarla huumlcrelere oksijen erişimini engelleyerek zehirlenme etkisi
goumlsterir Bu gazlar şunlardır
49
o Karbonmonoksit Eksik yanma sonucu oluşur Soba kazan ve
otomobil egzoz dumanı iccedilinde bulunur Soba zehirlenmelerine
neden olan gazdır Garajlarda ve tuumlnellerde de iyi havalandırma
yapılmazsa zehirlenme yapabilir
o Hidrojen siyanuumlr Boumlcek ilacı sentetik lif uumlretiminde ve metal
kaplama işlemlerinde ortaya ccedilıkar
o Hidrojen suumllfuumlr Hayvansal ve bitkisel atıkların kokuşması
sonucu oluşur Kimya ve boya enduumlstrisinde karşılaşılır Oumlzellikle
atık su arıtma tesislerinde ortaya ccedilıkar Kokulu bir gazdır ama
kokuya alışınca az veya ccedilok olduğu fark edilmez
Tahriş edici gazlar
Amonyak klor kuumlkuumlrtdioksit fosgen azotoksitler ozon ve formaldehit gibi gazlardır
Sistemik zehir etkisi goumlsteren gazlar
Asrin stibin fosfin nikel karbonil ve karbon suumllfuumlr gibi gazlardır Sanayide ccedileşitli
işlemlerde ortaya ccedilıkar
Pestisitler
İnsanlara hayvanlara ve bitkilere zararı dokunabilen ve diğer bazı zararlı canlıların
etkisini oumlnleyen kimyasal maddelere pestisitler adı verilir Bunlar etkilerine goumlre
sınıflandırılabilir
Kuumlccediluumlk canlıları oumllduumlrenler (sinek pire sivrisinek vb) Bunlara
ldquoinsektisitrdquo denilir Başlıcaları klorlu ve fosforlu kimyasal maddelerdir
Zararlı bitkileri yok edenler Herbisitler
Sıccedilanları yok edenler Rodentisitler
Mantarları oumllduumlrenler Fongisitler
Pestisitler yalnızca insanları rahatsız eden canlıları yok etmez aynı zamanda bu
canlıların hastalık taşımaları da oumlnlenmiş olunur Bu maddeler toz pul eriyik ve aerosol
şeklinde satılır Pestisitler usuluumlne uygun olarak ve gerekli oumlnlemler alınarak kullanılmalıdır
Aksi takdirde insan iccedilin oumllduumlruumlcuuml olabilir
Resim 35 Kaynak yapımı esnasında gaz oluşması
50
Solventler
Solvent kelimesi ccediloumlzuumlcuuml anlamında kullanılır Bilindiği gibi suyun ccediloumlzuumlcuuml oumlzelliği
vardır ancak bu yeterli değildir Su oumlzellikle enduumlstride kullanılan buumlyuumlk sayıda maddeyi
ccediloumlzemez Bu nedenle organik sıvılar kullanılır Bu sıvılara enduumlstriyel ccediloumlzuumlcuumller solventler
denir
Ayrıca enduumlstriyel uumlretimlerde ilk madde veya ara madde olarak da kullanılır
Oumlrneğin iyi bir ccediloumlzuumlcuuml olan benzen boya maddelerinin uumlretiminde ilk adım ilk madde
olarak da kullanılır Bu nedenle solventlerin yaygın kullanım alanları mevcuttur
Solventlerin en oumlnemli tehlikeleri şu şekilde sıralanabilir
Ateş alma ve patlama Oumlzellikle havalandırması iyi olmayan ortamlarda yanıcı boya
ve solventler nedeniyle patlamalar ve yangınlar oluşabilmektedir
Zehirlenme ve diğer hastalıklara neden olma Boyacıların akciğer mide kalın
bağırsak mesane yutak boumlbrek kanseri boya benzen iccedileriyorsa loumlsemi solvent etkilenmesi
nedeniyle erken bunama endokrin hastalıkları ve boumlbrek hastalıkları ayrıca solventlere sık
maruz kalma sonucu tırnaklarda incelme ya da ayrılmadır
Solventlere karşı alınacak teknik oumlnlemler aşağıdaki gibidir
Ccedilok zehirli olanlar yerine daha az zehirli olanları kullanılmalıdır
Kapalı sistemde ccedilalışma yapılmalı yani solventin ccedilalışma ortamına
yayılması oumlnlenmelidir
İş yerinde yeterli havalandırma yapılmalı uccedilucu ve yanıcı maddelerin
normal oda ısısında bile patlayıcı olabilecekleri unutulmamalıdır
Koruyucu elbise eldiven oumlnluumlk ve maske kullanılmalıdır
Ortamda solventlerin ne miktarda bulunduğunu belirleyecek ccedilevre
analizleri yapılmalıdır
313 Fizik ve Mekanik Etkilerden Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları aşağıdaki gibi
accedilıklanabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
Guumlruumlltuuml genel olarak ldquoistenmeyen ve ccediloğunlukla yapay olarak oluşturulan rahatsız
edici seslerrdquo şeklinde tanımlanır Guumlruumlltuuml iletişimin kesilmesine rahatsızlığa fiziksel ve
ruhsal başarının duumlşmesine sebep olabilir
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı en sık rastlanan meslek hastalığıdır Guumlruumlltuumlnuumln işitme
uumlzerindeki etkileri geccedilici ve kalıcı işitme kayıpları biccediliminde gelişir Tarım madencilik
inşaat imalat taşımacılık ve askeri alanda olmak uumlzere pek ccedilok enduumlstri kolunda işccedililer
zararlı duumlzeyde guumlruumlltuumlye maruz kalmaktadır
51
Guumlruumlltuumlye bağlı işitme kaybı oluşumu buumlyuumlk oumllccediluumlde oumlnlenebilir ancak kalıcı hacircle
geldiğinde geri doumlnuumlşuumlmsuumlzduumlr Bu nedenle korunma oumlnlemleri ccedilok oumlnemlidir ldquoBir iş
yerinde 1 metre uzaklıktaki bir kişiyle konuşmak iccedilin sesi yuumlkseltmek gerekiyorsa o iş
yerinde zararlı duumlzeyde guumlruumlltuuml varrdquo demektir
Resim 36 Guumlruumlltuuml
Eğitim verilerek guumlruumlltuumlden korunma youmlntemleri anlatılabilir ve kişisel
koruyuculardan olan kulak tıkaccedillarından yararlanılabilir Buumltuumln bunların yanı sıra
youmlneticilerin ve iş guumlvenliğinden sorumlu olan goumlrevlilerin mutlaka denetim yapmaları ve
zarar goumlrme ihtimalleri karşısında ccedilalışanları muayene ettirmeleri ve ccedilıkan sonuccedilları duumlzenli
kontrollerle kayıt altına almaları gerekmektedir
Resim 37 Guumlruumlltuumlnuumln psikolojik etkileri
Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
Yuumlksek ısı merkezi sinir sistemin uumlzerinde tahribata yol accedilar Yuumlksek ısı beyin oumldemi
beyin kanaması ve oumlluumlme neden olabilir Vuumlcut ısısının 27 oCrsquonin altına duumlşmesi uyku haline
yol accedilar vuumlcut ısısının 25 oCrsquonin altına duumlşmesi ise oumlluumlme neden olur Vuumlcut ısısının 42 oCrsquonin uumlzerine ccedilıkması merkez sinir sisteminin ccedilalışma etkinliğinin azalmasına ve beyin
işlevlerinin bozulmasına bu durumun uzun suumlrmesi de oumlluumlme yol accedilar Bu nedenle vuumlcut
ısısının korunması oldukccedila oumlnemlidir
52
Resim 38 Doumlkuumlm işi yapanların yuumlksek ısıya maruz kalması
Guumlneş karşısında ccedilalışma sanayi fırınları yangınlar ocaklar ve volkan gibi etmenler
insanın termoreguumllasyon merkezini etkileyerek organizmayı ısı ayarlama işlevinden alıkoyar
Bu durumda organizma ısı kaybedemez ve suumlrekli ısı birikmesi oluşur Bu tehlikeye maruz
kalanlar genellikle demir doumlkuumlm ccedilalışanları seramik cam ve doumlkuumlmhane işlerinde
ccedilalışanlardır
Ccedilalışma ortamındaki aşırı sıcaklığa bağlı olarak nabız yuumlkselir sinirlilik duygusu
artar kan dolaşımı hızlanır terleme ile tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir Bu fiziksel
etkilenmelerin sonucunda da dikkat azalır fiziksel ve zihinsel verim duumlşerek iş kazaları
meydana gelebilir
Duumlşuumlk ısıya bağlı sağlık sorunları
Gıda enduumlstrisinde soğuk hava depolarında ccedilalışma soğuk marufiyeti accedilısından risk
oluşturmaktadır Mevsimlik olarak kış doumlneminde soğuk etkilenmesi işleri gereği dış
ortamda bulunma durumunda olan kişiler iccedilin başlıca sorundur Yol bakım işccedilileri polisler
tarım ccedilalışanları telefon elektrik vb bakım işccedilileri balıkccedilı ve denizciler petrol
istasyonlarında ccedilalışanlar bu accedilıdan tehlike altındadır
Duumlşuumlk ısıya bağlı olarak soğuk algınlıkları soğuk yanıkları ayak parmaklarında
donma gibi sağlık sorunları ortaya ccedilıkabilir Bunlarla birlikte dikkat azalması hata artışı ve
iş kazası artışı oluşabilir
Radyasyonun neden olduğu sağlık sorunları
Guumlnuumlmuumlzde radyasyon doğrudan doğal ccedilevreden alınabildiği gibi kullandığımız
elektronik aygıtlardan sağlık araştırma vb esnasında da alınabilmektedir Radyasyonun
doğrudan ve dolaylı olmak uumlzere iki tuumlrluuml etkisi vardır Radyoaktif maddelerin etkileme
suumlreleri saniye dakika guumln mertebesinde olduğu gibi aylar yıllar mertebesinde de
olabilmektedir Bu nedenle uzun suumlre etkisini nesilden nesile suumlrduumlrebilir Oumlrneğin atom
bombasının atılması nuumlkleer denemeler kazalar ve savaşlar sonucunda ccedilevrede oumlnemli
radyoaktif atıklar oluşabilir
53
Resim 39 Radyasyona maruz kalmamak iccedilin tedbir alınması
Titreşim etkisine bağlı sağlık sorunları
Titreşimler tıpkı ses dalgaları gibi tekrarlayan ve saniyede belirli bir sayısı olan
dalgalardır Bunların sesten başlıca farkı sesin hava yolu ile titreşimin ise vuumlcudun sert
kısımlarından vuumlcuda girmesidir Titreşimler insan vuumlcuduna ccedileşitli yollardan girer
Ayakta duran bir insanın ayaklarından oturan bir kişinin kaba etinden ya da titreşime
maruz kalınan boumllgeden girer İş yaşamında kullanılan bazı aletler makineler veya hareketli
parccedilaların titreşimleri ccedilalışanın el ve kollarına geccedilmektedir Madenlerde inşaatta hava
kompresoumlrluuml taşınır aletlerle ccedilalışanlarda ormanlarda motorlu testere kullananlarda bu konu
oumlnem kazanır Bunlarda titreşim el bilek kol ve omuzları etkiler Titreşimlerin insan
vuumlcuduna ccedileşitli etkileri vardır
Resim 310 Titreşime maruz kalan bazı işccedililer
54
Bu etkiler şunlardır
Ccedilok duumlşuumlk frekanslı titreşimler Otobuumls otomobil vapur ve uccedilakla seyahat eden
bazı kişilerde bulantı kusma terleme ve fenalık hissi olur Bu rahatsızlık iccedil kulağın
titreşimden etkilenmesine bağlıdır
Frekansı 2-20 Hz olan titreşimler Kamyonlar traktoumlrler inşaat ve yol makineleri
trenler gibi araccedillarda ccedilalışanlarda bel kemiği etrafında (sırtta) ağrılar goumlruumllebilir Bu ağrılar
bazen bel ve kuyruk sokumundan baldırlara kadar yayılır Bazılarında ise sindirim
sisteminde ve idrar yollarında bozukluk oluşur
Frekansı 20 Hzrsquo den buumlyuumlk olan titreşimler Bu titreşimler vuumlcuda ellerle girer ve
sonunda ldquotitreşim hastalığırdquo meydana gelir Bu hastalık kompresoumlrluuml taşınır araccedil
kullananlarda olur Ccedilalışan aleti elleriyle tutar ve ccediloğunlukla omzuna veya baldırlarına
dayar Titreşim vuumlcuda boumlylece doğrudan girer Bu aletlerin yaptığı titreşimlerin başlıca
zararları kemiklerle oynaklar ve damarlar uumlzerinedir
Fiziki ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıklarına karşı alınacak
tedbirler şunlardır
İş yerinde guumlruumlltuumlyle ccedilalışan makinelerin montajları sırasında iş yeri
tabanına titreşimi ve guumlruumlltuumlyuuml kesecek malzeme kullanılmalıdır
Titreşimin fazla olduğu ve guumlruumlltuumlluuml ortamlarda ccedilalışmak uumlzere işe
alınanların genel sağlık muayeneleri yapılıp oumlzellikle kemik eklem ve
damar sistemleri incelenmeli uygun olanlar işe alınmalıdır
Yeraltında nemli hava akımlı ve yetersiz ışıklı iş yerlerinde yapılan
ccedilalışmalarda yapay aydınlatma sağlanmalı romatizma hastalığı olanlar
bu tuumlr işlerde ccedilalıştırılmamalıdır
Doğal ya da yapay radyoaktif maddenin zararlı en az miktarı
kullanılmalıdır
Bu işlerde ccedilalışanların duumlzenli olarak genel sağlık muayeneleri yapılmalı
ve hastalık tespit edilenler ccedilalıştıkları işlerden ayrılmalı kontrol ve tedavi
altına alınmalıdır
314 Tozlardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Teknik anlamda toz havada asılı olarak kalabilen buumlyuumlkluumlğuuml 01 ile 25 mikron
arasında değişen katı parccedilacıklardır Tozun parccedilacık buumlyuumlkluumlğuuml ccedilok değişik olabilir İnsan
vuumlcudunda tozlar değişik biyolojik etkiler goumlsterebilir Tozlar biyolojik etkileri bakımından
şu şekilde gruplandırılabilir
55
Resim 311 Tozlu ccedilalışma ortamı
İnert tozlar Bu tozlar ( oumlrneğin baryum tozu) vuumlcutta herhangi tepkimeye girmeden
lenfatiklerle vuumlcut dışına taşınır Ancak bu tozlar da fazla miktarda olduğunda lenfatiklerde
tıkanıklığa yol accedilar
Toksik tozlar Bazı metallerin tozları solunum yoluyla vuumlcuda girdiğinde değişik
organlara youmlnelir bazı kimyasal sistemlerle etkileşime girerek zararlı etkiler meydana getirir
ve zehirlenme tablolarına neden olur Kurşun krom nikel kadmiyum gibi metallerin tozları
bu gruba oumlrnek olarak goumlsterilebilir
Alerjik tozlar Bu tozlar solunum yollarında kasılmaya yol accedilarak astım benzeri
tabloya neden olur deri ile temas ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar oluşturabilir Pamuk tozu
keten kenevir tozu şeker kamışı tozu kuşların tuumlylerinden gelen tozlar gibi organik tozlar
ve cam yuumlnuuml kireccedil tozu gibi inorganik tozlar da bu grupta sayılabilir
Fibrojenik tozlar Biyolojik etki ve insan sağlığı bakımından en zararlı olan grup
fibrojenik tozlardır Bu tozlar akciğerlere ulaştığında orada depolanır fibrotik tepkime yol
accedilar ve sonuccedil olarak oumlksuumlruumlk nefes darlığı gibi belirtilerle seyreden kronik akciğer
hastalıklarına neden olur
Kansorojen tozlar Bazı tozlar da oumlzellikle akciğerlerde ve solunum sisteminin diğer
boumlluumlmlerinde kansere neden olur Bu konuda en ccedilok bilinen oumlrnek asbest lifleridir Asbest
akciğer kanserinin başlıca nedenidir Koumlmuumlr tahta ağaccedil tahıl mineral metal cevher ve
maden ocaklarından ccedilıkarılan taşlar vb maddelerin elde edilmesi taşınması doldurulması ve
boşaltılması torbaların delinmesi parccedilaların taşlanması puumlskuumlrtuumllmesi oumlğuumltuumllmesi sonucu
tozlar oluşur
56
Resim 312 Ccedilalışanlara duumlzenli olarak sağlık kontroluuml yapılması
Mesleki astım mesleklere bağlı akciğer hastalıklarının en sık rastlanılanıdır Meslek
astımının goumlruumllme sıklığı ccedileşitli istatistiklere goumlre 2-15 arasında değişmektedir Mesleki
astımın oumlzguumln bulgusu belirtilerin ccedilalışma guumlnlerinde goumlruumllmesi tatil guumlnlerinde azalması
veya tamamen ortadan kalkmasıdır Akciğer hastalıkları aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir
İnorganik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Slikoz Tuumlrkiyersquode en sık goumlruumllen meslek hastalığıdır Hastalığın etkeni serbest silis
veya diğer adıyla kuartz kristallerini kapsayan tozlardır Bu hastalığın meydana geldiği iş
kolları yeraltı ccedilalışmaları madenler tuumlneller barajlar vb taş ocakları doumlkuumlmhaneler
porselen fayans seramik ateş tuğlası fabrikaları yuumlksek fırınların yıkım ve bakımı cam
kristal sanayi olarak sıralanabilir
Koumlmuumlr işccedilisi pnoumlmokonyozu (KiP) Koumlmuumlr madenciliği sırasında yeraltından
koumlmuumlr ccedilıkarılması işlemi yapılırken fazla miktarda toz maruziyetine bağlı olarak meydana
gelen bir akciğer hastalığıdır Ancak koumlmuumlr tozunun bileşiminde karbonun yanı sıra kuumlkuumlrt
fosfor bazı mineraller ve bir miktar da silis vardır
Asbestoz Hastalığın nedeni asbest veya amyant denilen silika tozlarıdır Asbestten
yapılan malzemenin sıcağı geccedilirmemesi ve yanmaması nedeniyle ccedilok ccedileşitli işlerde ve
değişik yerlerde kullanılır İnşaat sektoumlruumlnde fren ve debriyaj balatası uumlretiminde ccedilimento
yapımında ve inşaat sektoumlruumlnde boru uumlretiminde kullanılır
Organik tozlara bağlı akciğer hastalıkları
Organik tozlara bağlı hastalıkların başında bissinoz gelir Bissinoz keten kendir
kenevir ve oumlzellikle pamuk tozlarından ileri gelen hastalıktır Bu hastalık tekstil sanayinde
ccedilalışan işccedililerde goumlruumlluumlr Genellikle 10-15 yıl gibi uzun bir suumlre tozlu yerlerde ccedilalışan
işccedililerin uumlccedilte birinde ortaya ccedilıkan bir hastalıktır
57
315 Bulaşıcı Hastalıklardan Meydana Gelen Meslek Hastalıkları
Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları sağlık ccedilalışanlarında
goumlruumllen ve tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen hastalıklar olarak
accedilıklanabilir
Tarım ve hayvancılıkla ilgili işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen meslek
hastalıkları
Bu grupta yer alan hastalıklar tarım ve hayvan uumlretimi ile ilgili işleri yapanlar
veterinerler kasaplar mezbaha vb işlerde ccedilalışanlarda goumlruumllen bazı enfeksiyon
hastalıklarıdır En sık goumlruumllen mesleksel enfeksiyon hastalığı şarbondur Şarbondan başka
bruselloz salmonella enfeksiyonları ve tuumlberkuumlloz da sık olarak goumlruumllmektedir
Sağlık ccedilalışanlarında goumlruumllen meslek hastalıkları
Korunma oumlnlemlerinin yeterince alınmaması hacirclinde en ccedilok hastalık bulaşma riskinin
olduğu ccedilalışan grubu sağlık ccedilalışanlarıdır Sağlık ccedilalışanları oumlzellikle kan yoluyla bulaşan
hastalıklar accedilısından doğrudan tehdit altındadır En sık goumlruumllen hastalık hepatit B
enfeksiyonudur
Enfeksiyonun kaynağı taşıyıcı kan veya kan uumlruumlnleridir Sağlık ccedilalışanlarının
mesleksel tehlikeleri arasında en ccedilok bilinen oumlrneklerden biri de tuumlberkuumlloz enfeksiyonudur
Enfeksiyon kiniklerinde ccedilalışanlar laboratuar ccedilalışanları ve patologlar bu accedilıdan daha fazla
tehlike altındadır Hastalığın bulaşması genellikle taşıyıcı kişinin kanıyla bulaşmış iğne vb
kesici ve delici araccedillarla temas sonucu olmaktadır
Resim 313 Bulaşıcı hastalıkların bulaşma riski en fazla olan iş grubu sağlık ccedilalışanları
316 Meslek Hastalıklarına Karşı Alınacak Tedbirler
Meslek hastalıklarının erken tespiti yeni meslek hastalıklarının ortaya ccedilıkmasını
engelleyeceği gibi hastanın hayatını tehdit edici ortamdan yalıtımına ve kişinin daha fazla
zarar goumlrmeden tedavisinin sağlanmasına olanak sağlayacaktır
58
Bu durum tedavi maliyetlerinin duumlşuumlruumllmesi hastalığın gelişimine neden olan iş yeri
şartlarından sorumlu kişilerin eğitilmesi ve bunlara youmlnelik yasal yaptırımların getirilmesi
iccedilin de gereklidir Bu bağlamda meslek hastalıklarına youmlnelik koruyucu yaklaşımlar uumlccedil
başlıkta ele alınabilir
Teknik araccedil ve gereccedil kaynaklarının kontrol edilmesi yaklaşımı İşverenler iş
yerinde ccedilalışanların sağlığını korumak ve iş guumlvenliğini sağlamak iccedilin şartları oluşturmak ve
araccedilları eksiksiz bulundurmakla yuumlkuumlmluumlduumlr İşveren teknik ilerlemenin getirdiği daha
uygun sağlık koşullarını sağlamak kullanılan makine araccedil gereccedille zehirli zararlı maddeleri
gelişmelere goumlre daha az zararlılarla değiştirmek tuumlm iş guumlvenliği oumlnlemlerini izlemekle
yuumlkuumlmluumlduumlr
Aşırı sıcak ve aşırı soğuk risklerine karşı duumlzenli olarak soğutma ve ısıtma
sistemlerinin kontrolleri ve bakımları yaptırılmalıdır Aşırı guumlruumlltuuml yapan bir makinenin
guumlruumlltuuml ayarların normal sınırlara ccedilekilmesi tozlara karşı iş yeri ccedilevresinin ıslak tutulması
aydınlatma nem veya havalandırma unsurlarının kaynağından ccediloumlzuumlmlenmesi iş kazaları ve
meslek hastalıklarını oumlnemli oranda azaltarak maddi kayıpları engelleyecektir Boumlylece
tehlike kaynağından engellenmiş olacaktır
Kişisel koruyucuların kullanılması yaklaşımı Ccedilalışan kişileri meslek hastalığı ve iş
kazalarına karşı korumak ve ccedilalışmayı daha ergonomik getirmek amacıyla kullanılan
malzemelere kişisel koruyucu donanımlar denir
İş sağlığı ve iş guumlvenliği iccedilin kişisel koruyucular da kullanılabilir Oumlrneğin tozlu bir
ortamda mesleksel akciğer hastalıklarını oumlnlemek iccedilin maske takılması sağlanabilir ya da
yerler ıslatılabilir Aşırı guumlruumlltuumlluuml ccedilalışma ortamlarında guumlruumlltuumlnuumln yok edilmesi muumlmkuumln
değilse kulak tıkaccedilları veya kulaklıklar gibi kişisel koruyuculardan yararlanılabilir
Kişisel koruyucuların seccediliminde mutlaka uzman desteği alınmalıdır Aksi durumda
korunmak iccedilin kullanılan araccedillar ccedilalışanları tehlikeye atabilir ya da uygun olmayan kişisel
koruyucular ccedilalışmayı aksatabilir Oumlrneğin guumlruumlltuuml dolayısıyla takılan kulaklıklar gelen bir
iş kazası tehlikesinin fark edilmesini engelleyebilir iş kazalarından korunmak iccedilin takılan
baretin ağırlığı ccedilalışanın vuumlcut dengesini bozarak farklı iş kazalarına neden olabilir
Tıbbi yaklaşımlar Meslek hastalıklarından korunmak bakımından bazı tıbbi
yaklaşımlardan da yararlanılır Tıbbi uygulamaların amacı eğitim ve muayenelerle kişilerin
riskle karşılaşmalarının oumlnuumlne geccedililmesidir Buumltuumln ccedilabaya rağmen oluşması engellenemeyen
meslek hastalıkları muayenelerle erken doumlnemde yakalanabilir bu yolla iyileşme olasılığı
artırılabilir
İşe giriş muayenesi aralıklı kontrol muayenesi sağlık eğitimi gibi tıbbi yaklaşımlar da
meslek hastalıklarından korunmada etkilidir
Yukarıda yapılan anlatımların dışında alınması gereken başka tedbirler de vardır
Bu tedbirler aşağıdaki başlıklarda incelenebilir
59
Aydınlatma havalandırma ısıtma
Ccedilalışma yerinin yeterince ışıklandırılması ile işin kolaylıkla yapılması ve verimlilik
arasında yakın bir ilişki vardır Yapılan araştırmalar ışık şiddetinin artırılmasına paralel
olarak uumlretimin 8-27 oranında yuumlkseldiğini ortaya koymaktadır Koumltuuml ışıklandırma sıkıntılı
bir ccedilalışma ortamı oluşturur goumlz sinirleri yıpranır zayıflar geccedilici veya daimi koumlrluumlklere yol
accedilar Uygun ve yeterli aydınlatma yorgunluk ve buna bağlı olarak iş kazalarını azaltır
Aydınlatma ve renklerle benzer etkiler İngiltere ve Fransarsquoda da goumlzlenmiş
aydınlatma ile tersanelerde geniş montaj atoumllyelerinde ve makine atoumllyelerindeki kaza
oranlarında oumlnemli azalmalar olduğu tespit edilmiştir Danimarka İsveccedil vb iklim oumlzellikleri
taşıyan uumllkelerde suumlrekli yağmur yağması ve kapalı hava şartları nedeniyle insanlarda
meydana gelen ruhsal sıkıntıyı ve intihar olaylarındaki artışı engellemek iccedilin binaların canlı
renklere boyanması da yine aydınlatmanın ve renklerin insanlar uumlzerindeki etkisini
goumlstermektedir
Yetersiz aydınlatma nedeniyle goumlzlerde ağırlık batma yanma ve kızartı oluşur Bu
durum ilerlemeye devam ederse ağrı başlar ve goumlrme bozulur Madencilerde goumlruumllen
nistagmus ccedilok eskilerden beri bilinen meslek hastalığıdır Bunun madenlerdeki yetersiz
aydınlatmadan ileri geldiği bilinir
Aydınlatmada dikkat edilecek konular şunlardır
Parlamanın oumlnlenmesi Uumlzerinde işlem yapılan cisim ve yuumlzeylerin parlaması esas
yapılan işin goumlruumllmesini guumlccedilleştirdiği gibi goumlz uyumunu da zorlar Işık kaynağının ya da
ccedilalışma yuumlzeyinin parlaması ccedilalışanın bakış accedilısına ve ccedilevrede parlama ve yansımalara
elverişli malzemenin bulunmasına bağlıdır
Işık titreşimlerinin oumlnlenmesi Aydınlatma lambaları alternatif akımla ccedilalışır ve
akım youmlnuuml değişikliğinde de yanıp soumlnerek ccedilalışır Bu titreşimler goumlzle fark edilemez
Ancak boumlyle bir ışık altında ccedilalışan makine operatoumlrleri bir algı yanılması sonucu makine
devirlerinin yavaşladığını ya da durakladığı gibi yanıltıcı algılamalar yapabilir ldquoStroskobik
etkirdquo olarak bilinen bu soruna ccediloumlzuumlm bulmak iccedilin iş ortamı aydınlatılmasında kullanılan
lambaların yanı sıra farklı bir yanma soumlnme devri ile ccedilalışan oumlzel ışık kullanılabilir Kesin
bir ccediloumlzuumlm de ortam aydınlatmasının trifaze bir akım kaynağından ve farklı fazlarda monte
edilmesidir
Goumllgeleme Normal şartlarda ccedilok iyi goumlruumllemeyen yuumlzeylerin daha iyi aydınlatılarak
ve ortam ışığında parlayan yuumlzeylerin goumllgelendirilerek netlikle goumlruumlnmesi ve incelenmesi
sağlanmalıdır
Renkler ve ışıklandırma Guumln ışığının doğal renkleri algılamada en guumlvenilir
aydınlatma olduğu bilinmesine rağmen guumlnışığı ile aydınlığın şiddetinde devamlı iniş ve
ccedilıkışlar nedeni ile renk ayrımı ve kalite kontrol gibi işlemlerde yapay ışık tercih edilir Yapay
ışığın değişmeyen seviyesi guumln ışığına bakarak daha standart bir değerlendirmeyi
sağlayabilmektedir
60
Goumlzlerin dinlendirilmesi Uzun suumlreli ince işlerle uğraşan ccedilalışanlarda ve oumlzellikle
kalite kontrol elemanlarında goumlz yorgunluğunun oumlnlenmesi iccedilin dinlenme araları vermek
gerekir Dinlenme aralarında iş goumlrenler uzak mesafelere bakmalı (oumlrneğin pencereden
dışarı bakmak gibi) ve genellikle fazla parlamayan uzak cisimlere bakmayı tercih etmelidir
Duruş ve oturuş zorlukları Bir iş yerinde aydınlatma duumlzeyi duumlşuumlkse ccedilalışanlar
işlerini yakından goumlrebilmek iccedilin oumlne eğilmek ve uzun suumlre bu duruşta ccedilalışmak zorunda
kalabilir Yetersiz ışık goumlz yorgunluğuna neden olurken oumlne eğilmiş duruş ve statik kas
ccedilalışmaları sonucu ccedileşitli kaslarda da yorgunluklar oluşur
Resim 314 Duruş bozukluğu sonucu ccedileşitli kaslarda yorgunluklar oluşması
Ccedilalışma şartlarındaki bu olumsuzluklar bir suumlre sonra yorgunluğa strese ve kazalara
neden olabilmektedir Ccedilalışma ortamındaki nem ısı ve havalandırma mutlaka standart
sınırlar iccedilinde olmalıdır aksi takdirde ccedileşitli rahatsızlıklar meydana gelir
Uluslararası standartlara goumlre vuumlcut sıcaklığının 38oC uumlzerine ccedilıkmaması veya bir
saatte 1oCrsquoden fazla yuumlkselmemesi oumlnerilmektedir Normal seviyenin dışındaki sıcaklık
duumlzeyleri sinirlilik durumu verim duumlşuumlkluumlğuuml ccedilabuk yorulma kaza baş ağrısı ve
tatminsizlik yapar Oumlte yandan teneffuumls edilen havadaki oksijen oranı 14rsquouumln altına
karbondioksit oranı da 24rsquouumln uumlstuumlne ccedilıkarılırsa sağlık iccedilin tehlikelere bayılma ve
boğulmalara neden olmaktadır Ayrıca yuumlksek sıcaklıkta da nabız yuumlkselir kan dolaşımı
hızlanır terleme artar tuz ve sıvı kayıpları meydana gelir dikkat azalması fiziksel ve
zihinsel verim duumlşuumlkluumlğuuml ortaya ccedilıkar ve hata yapma oranı yuumlkselirken bu durum iş
kazalarını da artırır
Kimyasal tahrişlerin oumlnlenmesi
Kimyasal tahrişleri oumlnlemek iccedilin oumlncelikle kişisel koruyucu araccedillar kullanılmalıdır Bu
konu ile ilgili Parlayıcı Patlayıcı Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Ccedilalışan iş Yerlerinde
Alınacak Tedbirler Hakkında Tuumlzuumlkrsquouumln aşağıdaki maddeleri şu tedbirleri getirmiştir
61
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler hermetik olarak kapalı
kaplarda saklanacak ve taşınacaktır Ayrıca bu asitlerle doldurulacak
kaplarda yeteri kadar hava payı bırakılacaktır
İş yerlerine doumlkuumllen asitler bol su ile yıkanacak ve bu sırada işccedililere
uygun kişisel koruyucu araccedillar verilecektir Asitler odun talaşı saman ve
yuumln parccedilalarına toprak ve benzerlerine emdirilmeyecektir
Guumlnluumlk asit ihtiyacından fazlası iş yerinde bulundurulmayacaktır
Nitrikasit suumllfirikasit hidroklorikasit vb maddeler sulandırılırken suyun
iccediline yavaş yavaş doumlkuumllecek ve bu sırada karışım suumlrekli ve uygun
şekilde karıştırılacaktır Hiccedil bir nedenle bu asitler iccediline su
doumlkuumllmeyecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyum hidroksit vb maddelerle
ccedilalışan işccedililere uygun kişisel korunma araccedilları verilecektir
Sodyumhidroksit potasyumhidroksit kalsyumhidroksit vb maddelerle
yapılan ccedilalışmalar sırasında meydana gelmesi muumlmkuumln olan yanıklar iccedilin
bol su 1rsquolik borikasit 5rsquolik asetikasit veya bunlara tekabuumll etmek
uumlzere sirke veya limon suyu iş yerlerinde uygun şekilde
bulundurulacaktır
Resim 315 Kimyasal tehlikeler
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddelerle ccedilalışmalarda
alınacak guumlvenlik tedbirleri
Kalsiyum siyanamit (azotlu kireccedil) ile ccedilalışan işccedililerin vuumlcutlarının accedilık
kısımlarına suumlrecekleri uygun koruyucu maddeler kullanacakları sabun
ciltlerine yapışık tozları temizleyecek vazelin vb maddeler iş yerlerinde
hazır bulundurulacaktır
62
Klorat ve perkloratların derişik asitlerle veya fosfor antisuumllfuumlr kuumlkuumlrt
ağaccedil koumlmuumlruuml nişasta şeker vb yanıcı maddelerle temasa gelmesini
oumlnleyici tedbirler alınacaktır
Patlayıcı tabiatta olan klorat ve perkloratların kristalleştirilmesi
oumlğuumltuumllmesi ve ambalajı yalnız bu işler iccedilin ayrılmış yerlerde oumlzel
tedbirler alınmak suretiyle yapılacaktır
Klorat ve perkloratların kristalleşmesi ve doldurulması iccedilin ağaccedil kaplar
kullanılmayacak ve kloratlarla ccedilalışanlar alevlerden yeteri kadar uzakta
bulundurulacaktır
Kloratlarla ccedilalışan işccedililere yuumlnden ve parlamaz malzemeden yapılmış
elbiselerle tabanında demirli kısmı bulunmayan kunduralar veya
ccedilizmeler verilecektir Bu araccedillar hiccedil bir nedenle iş yeri dışına
ccedilıkarılmayacak kullandıktan sonra yıkanıp iyice kurutulacak
kullanılmaz hacircle gelenleri uygun şekilde yok edilecektir
Kromikasit veya kromatlar ile ccedilalışan işccedililere uygun oumlzellikte eldiven
giydirilecek ve bu işccedililerin ccedilalıştığı yerlerde ellerini yıkamaları ve
yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri iccedilin akarsu
bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır
Kalsiyum potasyum sodyum ve diğer toprak alkali ve alkali metaller
hava ve su geccedilirmez kaplar iccedilinde boumlyle kaplar bulunmadığı takdirde
gaz yağı veya serbest hacirclde oksijen ve su ihtiva etmeyen benzeri bir sıvı
iccedilinde saklanacaktır
Cıvafuumllminat uumlretiminde ccedilalıştırılan işccedililerin yemeklerden ve iş yerini
terk etmeden oumlnce ellerini ve kollarını 10rsquoluk sodyumhiposuumllfitle
yıkamaları sağlanacaktır
İccedilinde sıcak sıvı bulunan bir cihazın veya borunun kopması delinmesi
gibi hacircllerde koruyucu solunum cihazları bulunmayan buumltuumln işccedililer iş
yerinden ccedilabuklukla uzaklaştırılacaktır
İccedilinde cıva bulunan kaplar serin yerlerde saklanacak ve iş yerlerinde
kapakları kapalı olarak bulundurulacaktır
İş yeri tabanına cıva doumlkuumllduumlğuuml hacircllerde derhal uygun şekilde toplanacak
ve yer bol su ile temizlenecektir
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz hacircldeki maddeler ile ccedilalışmalarda
alınacak genel guumlvenlik tedbirleri
Sıvıların damıtıldığı binalarda diğer iş yerlerinin herhangi bir nedenle
damıtma sırasında meydana gelen gaz ve dumanlardan korunması iccedilin
gerekli tertibat yapılacak ve tedbirler alınacaktır
Sıvılar dayanıklı oumlzel borularla taşınacak ve uygun kapalı kaplar iccedilinde
depolanacaktır
Basınccedilla sevk edilen zehirleyici tahriş edici ve zararlı sıvı veya gazları
taşımaya yarayan borulardan kaccedilan sıvı veya gaz zararsız hacircle
getirilmeden dışarı atılmayacak oumlzellikle bu sıvılar genel kanalizasyona
akarsulara goumlllere ve denizlere akıtılmayacaktır
63
Zehirleyici tahriş edici ve zararlı dumanların sislerin veya buharların
ccedilıkması hacircllerine karşı işccedililerin kolayca erişebilecekleri yerlerde yeter
miktarda uygun koruyucu solunum araccedilları bulundurulacaktır
Sıvı bulaşmış iş elbiseleri hemen ccedilıkarılacak cilt iyice yıkandıktan sonra
işccediliye temiz iş elbiseleri giydirilecektir
Sıvıların iccediline ellerini sokmaları zorunlu olduğu hacircllerde işccedililere uygun
koruyucu eldivenler veya koruyucu merhemler verilecektir
Sıvıların veya gazların konulduğu tanklar bidonlar fıccedilılar damacanalar
vb kaplar oumlzelliklerine uygun olarak muhafaza edilecektir
Zehirlenmelerin oumlnlenmesi
Enduumlstride kullanılan toksin kimyasalların zehirlerin insanlara zarar vermemesi iccedilin
koruyucu oumlnlemlerin alınması gerekir Başka bir anlatımla Bireysel tehlikelerin oumlnlenmesi
(bireysel koruma oumlnlemleri) ve toplumsal tehlikelerin oumlnlenmesi (toplumsal koruma
oumlnlemleri) gerekir
Bu konuda Tuumlrkiyersquodeki rehber metin 26122003 tarihinde yayımlanan Kimyasal
Maddelerle Ccedilalışmalarda Sağlık ve Guumlvenlik Oumlnlemleri Youmlnetmeliğirsquodir Herhangi bir
uumlretim planlanırken aşağıda oumlzetlenen suumlreccedillerde en uumlst duumlzeyde oumlnlemler alınarak insan ve
ccedilevrenin korunmasına itina goumlsterilmelidir
Resim 316 Zehirlenme
Kuruluş planı ve projelendirme Kuruluş planı ve projelendirme sırasında
ccedilalışanlara veya ccedilevreye zarar verecek kimyasala yer verilmemesi oumlncelikle dikkat edilecek
husustur Zehirlenmeleri ortadan kaldırmanın en kestirme ve kesin yolu zehirli ve tehlikeli
kimyasalı daha az tehlikeli olan bir diğeri ile değiştirmektir
Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi Uumlretim teknolojisi ve makine seccedilimi sırasında
gerek ccedilalışanlara ve gerekse ccedilevreye zarar verecek teknoloji ve makinelerin seccedililmemesine
oumlzen goumlsterilmelidir
64
Tehlike değerlendirilmesi İş yerinde tehlikeli kimyasal bulunup bulunmadığı ve
tehlikeli madde bulunması hacirclinde ccedilalışanların guumlvenliğini sağlamak uumlzere tehlike
değerlendirilmesi yapılmalıdır
İşlem akışı depolama ve bakım onarım zamanlarının kontroluuml Burada temel
amaccedil uumlretim depolama ve bakım onarım suumlre ve mekacircnlarında zararlı kimyasalın herhangi
bir olumsuz değerde ccedilıkmasını oumlnlemektir
Kişisel oumlnlemler (temizlik kişisel koruyucular) Buradaki temel amaccedil iş yerlerinde
olan veya olması olası olan zehirli maddenin kişiye ulaşmasını kişiyle temas sağlamasını
engellemektir Bu amaccedilla elbise maske eldiven vb kişisel koruyucular kullanılmalıdır
Sağlık goumlzetimi Youmlnetmelikrsquote ldquoccedilalışanların belli bir kimyasal maddeye
maruziyetleri ile ilgili olarak sağlık durumlarını belirlemek amacıyla yapılan değerlendirmerdquo
olarak tanılanmakta olup ccedilalışanların periyodik tıbbi muayenelerden geccedilirilerek izlenmesi
demektir Sağlık goumlzetimi mutlaka duumlzenli aralıklarla yapılmalıdır
Atıkların uygun bir biccedilimde zararsızlaştırılması Toksin atıklar dikkatli bir
biccedilimde zararsızlaştırılmalıdır Bu atıklar insan ccedilevresinden uzaklaştırılırken doğa ve ccedilevre
de korunmalı goumlzetilmelidir
Resim 317 Atıkların doğaya ve ccedilevreye verdiği zarardan bir goumlruumlnuumlm
32 Kaza ve Yaralanma
Kaza Oumlnceden planlanmamış beklenmedik bir anda ortaya ccedilıkan yaralanmalara can
ve mal kaybına sebep olan olaylara denir Bir olayın kaza olarak nitelendirilebilmesi iccedilin ani
olması istenmeden ortaya ccedilıkması maddi veya manevi bir kayba ya da uumlzuumlntuumlye neden
olması gerekir
Kazalar kişilere ya da eşyaya zarar verdiği gibi işletmedeki ccedilalışmaların durmasına
veya kesintiye uğramasına da neden olur Kazalar her uumllkede oumlnemli bir toplum sağlığı
sorunudur Kazalarla yalnızca trafikte değil evde okulda oyun ve spor alanlarında fabrika
ve iş yerlerinde hemen her yerde karşılaşılabilir Kazaları şoumlyle sıralayabiliriz
65
Ev kazaları Bunlar ara yanıklar ve elektrik ccedilarpmaları girer
İş kazalar Bir kişinin mesleği nedeniyle geccedilirdiği kazalardır
Kitlesel kazalar Kazalar yangın bina ccediloumlkmesi panik gibi durumlarda goumlruumlluumlr
Diğer kazalar Tren uccedilak gemi kara yolu dışındaki trafik kazalarını sayabiliriz
Deprem sel toprak kayması vb
Resim 318 Kaza raporu
İş kazası aşağıdaki durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya
sonradan bedence ve ruhccedila arızaya uğratan olaya denir ( 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu 11a maddesi)
Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada
İşveren tarafından yuumlruumltuumllmekte olan iş dolayısıyla
Sigortalının işveren tarafından goumlrev ile başka bir yere goumlnderilmesi yuumlzuumlnden
asıl işini yapmaksızın geccedilen zamanlarda
Emzikli kadın sigortalının ccedilocuğuna suumlt vermesi iccedilin ayrılan zamanlarda
Sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
goumltuumlruumlluumlp getirilmeleri sırasında ( servis ) oluşursa iş kazası olarak kabul
edilmektedir
Resim 319 İş kazası
66
Yaralanma İş kazaları sonucunda insan vuumlcudunda oluşan kesilme yırtılma ezilme
parccedilalanma kanama kırılma gibi olaylara denir
Resim 320 Yaralanma
Bir kaza (yaralanma zarar goumlrme olayı) beş temel sebebin arka arkaya dizilmesi
sonucu meydana gelir Bunlardan biri olmadıkccedila bir sonraki meydana gelmez ve sıralama
tamamlanmadıkccedila kaza ve yaralanma olmaz Bu beş faktoumlre kaza zinciri denir Bunlar
İnsanın doğal yapısı (İnsanın tabiat karşısındaki zayıflığı)
Kişisel kusurlar
Guumlvensiz hareket ve guumlvensiz şartlar
Kaza olayı
Yaralanmadır (zarar veya hasar)
Kazalar birbiri ile bağlantılı olaylar zinciri sonucunda meydana gelmektedir
Resim 321 Kaza zinciri
67
321 Kaza ve Yaralanma Analizi
Kaza analizinin amacı kazayı meydana getiren sebepler ve bunları etkileyen değerler
ile muumlmkuumln olan en geccedilerli ve doğru bilgiyi toplamaktır İyi bir kaza değerlemesi daha başka
veya benzeri kazalardan korunma bakımından buumlyuumlk oumlnem taşır ve belki de goumlruumlnmeyen
tehlikelerin ortaya ccedilıkarılıp etkili guumlvenlik tedbirlerinin alınmasını sağlayabilir Eğer daha
oumlnceki değerlendirme raporları da beraber toplanıp incelenirse ccediloumlzuumlmleme değeri artar ve
daha guumlvenilir olur Değerlendirme ile ilgili oumlnemli hususlar şunlardır
Arıza ile sonuccedillanan buumltuumln kazaların ccediloumlzuumlmlemesi yapılmalıdır
Değerlendirme kazayı muumlteakip hemen yapılmalıdır
Değerlendirme işyerini iyi bilen bir ilgili yapmalıdır
Goumlrguuml şahidine sorulacak sorular şahidin goumlruumlş ve kanaatlerini alacak biccedilimde
değil olay ile ilgili bilgilerini alacak şekilde duumlzenlenmelidir
Şahıs hakkında ve ccedilevre hakkında ayrı ayır bilgi alınmalıdır Kazanın
meydana geliş şartlarını teşhise ccedilalışılmalıdır
Oumlzetle toplanan bilgiler ile şu sorunun cevabını vermeye ccedilalışmalıdır
Kazanan sebebi nedir Kaza nasıl olmuştur
Resim 322 Kazanın tedbirle azaltılması
Uumlretim ccedilalışmalarının en değerli unsuru ve işguumlcuumlnuuml temsil eden insan ccedilalışma
ortamının oluşturduğu şartlardan dolayı tehlike altındadır Bu tehlikelerin tuumlmuumlnuuml ortadan
kaldırmak olası değilse bile denetim altına almak iccedilin iş kazasının nedenlerini iyi belirlemek
lazımdır İş kazalarının nedenleri konusunda ccedileşitli duumlşuumlnceler bulunmakla birlikte genelde
bu nedenleri başlıca uumlccedil grupta toplamak muumlmkuumlnduumlr
68
Bunlar
Ccedilevresel nedenler
İnsan etkenine bağlı nedenler
Eğitim yetersizliği olarak sıralanabilir
Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre değerlendirme
Tezgacirch makine ve avadanlıkların kati derecede iyi koruyucusu olmaması veya arızalı
ccedilalıştırılması tertipsizlik iyi duumlzenlenmemesi bakımsızlık fazla suumlrat iyi olmayan iş yeri
şartları gibi sebeplerden ccedileşitli iş kazaları meydana gelmektedir
Ccedilalışan bir makinede kullanılan her alette veya hareket halinde bulunan her şeyde
veyahut iccedilerisinde saklı veya kimyasal enerji bulunan buumltuumln kaplarda ccedileşitli sebeplerle daimi
bir tehlike kaynakları vardır Bunlar da tehlikeli durum oluşturur Bu tehlikeli durumları
meydana getiren hususlar şunlardır
Makine ve tesislerde koruyucuların bulunmaması
Mevcut koruyucuların yeterli olması
Hatalı makine araccedil ve gereccedillerin bulunması
Bakım-Onarım zamanında ve yeterli yapılmamış olması
Makine ve tesislerin guumlvenliksiz tertip ve tanzimi hatalı işletme usuluuml ve
ccedilalışma youmlntemleri
Yeterli aydınlatmanın olmaması
Yeterli havalandırmanın bulunmaması
Kişisel koruyucuların işccedililere verilmemesi ve verilenlerin de yeterli
olmasıdır
Buna karşı alınacak tedbirler ise şunlardır
Tehlike kaynaklarını ortadan kaldırmak
Tehlike kaynaklarını koruyucu iccediline almak
Ccedilalışma arkadaşlarını tehlikelere karşı ikaz etmek
Tehlikeli durumları amirlere bildirmek
Devamlı kontroller yapmaktır
69
Resim 323 Tezgacirch makine ve avadanlıklara goumlre analiz
İş ve işlemlere goumlre değerlendirme
Yapılacak iş belli işlem sıralarına goumlre yapılmaz ise ccedileşitli iş kazalarının meydana
gelmesine sebep olur Aynı şekilde işin ccedileşidine goumlre iş kazaları olabilir Bunlara misal
vermek gerekirse motorlu taşıt kazaları el aletleri kazaları trafik kazaları elektrik kazaları
vb kazalar
Resim 324 İş kazalarının kaza tiplerine goumlre dağılımı
70
Mesleğe (iş koluna) goumlre değerlendirme
En tehlikeli sektoumlrler metal inşaat kimya ve tarım olarak belirlenmiştir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığının 2006 verilerine goumlre Tuumlrkiyersquode bir yılda
gerccedilekleşen tuumlm iş kazalarının yuumlzde 10rsquou suumlrekli iş goumlremezliklerin yuumlzde 25rsquoi ve
oumlluumlmluuml iş kazalarının yuumlzde 34rsquouuml inşaat işlerinde gerccedilekleşmektedir (Tablo 31)
En fazla kaza yaşanan sektoumlr 11039 iş kazası ile toplam iş kazalarının yuumlzde 14rsquouumlnuuml
oluşturan metalden eşya imalatıdır Oumlluumlmluuml iş kazaları oranlarının sıralamasında inşaat
sektoumlruuml toplamda yuumlzde 25 ile ilk sırada yer almaktadır (Tablo 32)
Tablo 31 Sektoumlre goumlre iş kazası suumlrekli iş goumlrmezlik ve oumlluumlm istatistikleri
71
Tablo 32 İş kollarına goumlre iş kazası ve hastalıkları istatistikleri
Elektrik-elektronik meslekleri Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Elektrik akımının bulunduğu sırada iletkendeki sıyrık kısmın vuumlcuda
teması
Topraklamasız aletlerde meydana gelen kısa devre sebebiyle goumlvdeye
elektrik akımının geccedilmesi
Nemli yerde kısa devre sebebiyle elektrik akımının ccedilevreye yayılması
Sıcak havyanın vuumlcuda teması
Elektronik devre montajı sırasında elektrik akımına kapılması
Cihazın taşınması sırasında cihazın duumlşmesidir
Mekanik meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
Parccedilaların tezgacircha gevşek bağlanması
Arızalı tezgacirchın ccedilalıştırılması
Koruyucusuz makinede ccedilalışılması
Makine uumlzerinde alet unutulması
Sıcak parccedilaların elle tutulması
Makinelerde goumlzluumlksuumlz ccedilalışma
Egzoz gazından zehirlenme
Karasoumlr boyama atoumllyesinde zehirlenmelerdir
Kimya ve diğer meslek grupları Bu meslek gruplarında goumlruumllebilen iş kazaları şoumlyle
sıralanabilir
72
Asit yanıkları
Gaz yanıkları
Fosfor yanıkları
Sindirim ve solunum yolu kesik veya yara yoluyla etkilenme
Kimyasal maddelerin elle tutulması
Cam araccedillarının kırılması ile meydana gelen kesikler
Kimyasal madde ve ccediloumlzeltilerin tadına bakma isteğidir
322 Yaralanma şiddetinin belirtilmesi
İş kazaları hakkında yeterli bilgi elde etmek ve gerekli incelemeleri yapabilmek iccedilin iş
kazası istatistikleri kaza sıklığı ve ağırlık oranları uumlzerinde bilgiler toplanır
Kaza sıklığı değerlendirmenin en guumlvenilir youmlntem milletlerarası alanda da kullanılan kaza
dizinlerini kullanmaktır Bunlar kaza tekrarlama oranı kaza ağırlık oranı ve kaza sıklığı
oranıdır
Kaza tekrarlama oranı
Bir iş yerinde veya uumllkede milyon iş saatinde iş goumlrmezlik yapan kaza sayısının
hesaplanmasıdır Kaza tekrarlama oranı aşağıdaki formuumllle bulunur
T= E1000000C
T= Kaza Tekrarlama Oranı
E=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) meydana gelen ve bir guumlnden fazla iş
goumlrmezliği gerektiren iş kazalarının sayısıdır
C=Seccedililen zaman aralığında (ay veya yıl) tuumlm işccedililerin ccedilalıştıkları saatlerin toplamıdır
Oumlrnek Yılda guumlnde 8 saat uumlzerinden 300 guumln ccedilalışan ve 200 işccedilinin bulunduğu bir
fabrikada guumln kaybettiren 24 yaralanma olmuştur Kaza tekrarlama oranı nedir
T= 2410000002003008=50 bulunur
Kaza Şiddet Oranı (Ağırlık Oranı)
Kaza şiddet oranı aşağıdaki formuumllle hesaplanır
AO= F1000000C
F=Kayıp iş guumlcuuml
C=Aynı suumlre iccedilinde ccedilalışan iş saati
AO=Ağırlık Oranı
Oumlrnek 200 kişi ccedilalıştıran bir fabrikada bir yıl iccedilinde 24 iş kazası olmuştur Bunlardan ikisi
2şer ay on sekizi 8er guumln geriye kalan doumlrduuml 3er guumln istirahat almıştır Kaza şiddeti nedir
73
F=30x2+18x8+3x4=216 guumln
AO=21610000002003008=429
Kaza tekrarlama ve kaza şiddeti oranlan iş guumlvenliği ccedilalışmalarında şu faydaları
sağlamaktadır
Bir enduumlstri sektoumlruumlndeki kaza durumunu tespit etmek
Bir enduumlstri sektoumlruumlnde kaza sıklığının yıllara goumlre meydana geliş hızını
tespit etmek
Ccedileşitli uumllke veya aynı uumllkedeki iş yerlerindeki kaza hızlarını kıyaslamak
323 Kazaların Ekonomiye ve İş Guumlcuumlne Etkileri
İş kazaları hem işccediliyi hem işvereni ve hem de millicirc ekonomiyi ccedilok yakından
ilgilendiren oumlnemli bir olaydır Her kazanın kişinin kendine ailesine ve topluma getirdiği
kayıpların yanı sıra oumldenen maddi ve manevi bedelin miktarı uumllke ekonomisi youmlnuumlnden
oldukccedila fazladır
Tablo 33 Bakanlık Verilerine Goumlre İş Kazalarının Yıllara Goumlre Dağılımı
Uumllkemizde ki iş kazalarının iş guumlnuuml kaybı Sosyal Guumlvenlik Kurumunun da iş kazası
ve meslek hastalıkları sebebiyle yaptığı oumldeme de bir hayli fazladır İş kazaları ve meslek
hastalıkları millicirc ekonomiye verdiği buumlyuumlk zararlar yanında maliyetleri artırmak suretiyle
işletmeler duumlzeyinde de oumlnemli zararlara yol accedilmaktadır
İş kazalarındaki mali zararları iki şekilde duumlşuumlnebiliriz
Goumlruumlnen zararlar
Goumlruumlnen zararlar ya da direkt maliyetler şu şekilde sıralanabilir
İlk muumldahale ve tedavi masrafları
Geccedilici ve suumlrekli iş goumlremezlik veya oumlluumlm oumldenekleri
Mahkeme giderleri
Makine alet ve donanımların hasarı
İş parccedilalarının bozulması
Atoumllye ya da binanın zarar goumlrmesi
Ccedilalışanda meydana gelen fiziki hasarlar
74
Goumlruumlnmeyen zararlar
Geccedilirmiş olduğu kaza sebebiyle işccedili bir suumlre uumlretimden uzak kalacaktır
Bu suumlre iccedilerisinde işccedilinin ccedilalışmaması sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kazanın meydana geldiği sırada işccediliye yapılan ilkyardım sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Kaza sırasında kazanın meydana geldiği boumllmede bulunan işccedililerin
gerek merak gerekse yardım amacıyla bu kısma gelişleri sebebiyle
zaman ve maliyet kaybı
Makine ve tezgacirchların kısmen durması ya da makine veya tezgacirchların
bozulması yuumlzuumlnden olan kayın ve yeni makine alımı gerekiyorsa bu
makineye yapılan oumldeme ve bu makinenin getirilmesine kadar geccedilen
suumlrede zaman ve maliyet kaybı
Malzeme ve ham maddenin zarara uğraması ya da işe yaramaz hacircle
gelmesi sebebiyle kayıp
İş yerlerindeki ilgili kişilerin (işccedili usta youmlnetici işveren) kazayı
incelemesi devlet goumlrevlilerince (iş muumlfettişleri ve sigorta muumlfettişleri ile
adli makamlarca) yapılan incelemeler sebebiyle zaman ve maliyet kaybı
Kaza sonrası ccedilalışanların moral bozukluğu dolaylı ya da dolaysız işin
yavaşlatılması sebebiyle kayıp
Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre
sebebiyle kayıp
Yeni işccedili alımı gerekliyse bunun istihdamı eğitimi ve buumlrokratik
işlemleri ile ilgili zaman ve maddi kayıp
Siparişlerin zamanında karışlanmaması sebebiyle firmanın durumu geccedil
teslim sebebiyle alınacak prim kaybıdır
Yukarıda belirtilen hususlardan dolayı da uumllke ekonomisi etkilenmektedir
Resim 325 Kazayı goumlrmemek
75
324 Kaza Raporları
Kaza raporları iş guumlvenliğinin oumlnemli bir parccedilasıdır İş guumlvenliğinde kaza raporları
kaza soruşturması ve neden analizi yapmak aynı tip ya da benzer kaza ve yaralanmanın
yinelenmesini oumlnlemek iccedilin hazırlanan basılı formlardır Bu formlar aynı zamanda hukuksal
sorunların ccediloumlzuumlmuuml yinelenmesinin oumlnlenmesi iccedilin alınması gereken oumlnlemler ile
yaralanmanın derecesinin tespiti iccedilin duumlzenlenir
Resim 326 Kaza olduğunda işlem sırası
Kaza raporlarının amacı şu uumlccedil sebebe dayanır
Benzer kazalar hakkında tedbir alınırken faydalanmak
Kaza masrafları tespit ederken faydalanmak
Yaralılar hakkında (tazminat iş kaybı vs) gerekli bilgileri elde etmektir
Aşağıda belirtilen durumlar iccedilin mutlaka kaza raporu duumlzenlenmelidir
Hafif yaralama ile sonuccedillanan kazalar
Ağır yaralanma ile sonuccedillanan kazalar
Oumlluumlmle sonuccedillanan kazalar
Yaralanma meydana gelmeyen kazalar
Kaza raporlarının başlıca yararları şu biccedilimde sıralanabilir
İşccedililerin sosyal haklarının korunması
Oluşan kazalarla ilgili gerekli oumlnlemlerin alınması
Kaza yinelenme oranının azaltılması
Aynı tuumlrden oluşabilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
76
İş kazalarında yapılması gereken youmlnetim işlemleri aşağıdadır
İş kazasına uğrayan ccedilalışana derhal luumlzumlu sağlık yardımları yapılır
İş yeri kaza raporu duumlzenlenir tanıkların ifadesi alınır
Kaza o yer yetkili kolluk kuvvetlerine (jandarma veya polise) derhacircl bildirilir
Kaza ilgili SGK Sosyal Guumlvenlik Merkezi Muumlduumlrluumlğuumlne dilekccedile ekindeki iş
Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirgesi veya e-sigorta ile en geccedil kazadan sonraki
uumlccedil işguumlnuuml iccedilinde bildirilir
Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne iş yeri Kaza ve
Meslek Hastalığı Bildirim Formu ile en geccedil iki iş guumlnuuml iccedilinde haber verilir
(4857 sayılı iş Kanunu gereği)
Kaza ile ilgili bir dosya hazırlanır Belgeler burada saklanır
Dosyada ayrıca
İşccedilinin sigortalı işe giriş bildirgesi
İşe giriş sağlık raporu
Kaza tarihinden oumlnceki doumlrt ayın uumlcret hesap pusulalarının oumlrneği
İşccedili ccedilizelgesi
Eğitim belgesi ile diğer sertifikalar ve kişisel koruyucuları teslim
belgeleri yer alır
77
Aşağıda ccedileşitli iş kazası raporları goumlruumllmektedir
Tablo 34 İş kazası bildirim dilekccedilesi
78
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi hellip hellip 20
İş kazası sayısı helliphellip
İş y
erin
in
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu
Unvanı
Adresi
İşccedili sayısı Erkek hellip kadın hellip Stajer hellip
Kaza tarihi
Kazanın meydana geldiği
boumlluumlm
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati
Kazanın ortaya ccedilıkardığı
tahmini zarar
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı
Sigorta sicil nu
Doğum tarihi
İşe giriş tarihi
Esas işi
Kaza anında yaptığı iş
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların
sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık
rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası İmza
Kazanın nedeni ve oluş şekli İşveren veya
vekilinin adı ve
imzası
Not İşverenler iş yerlerinde meydana gelecek kazaları en geccedil kazadan sonraki 2 guumln iccedilinde yazı ile
ilgili boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirmek zorundadır Bu bildirimi zamanında yapmayanlara helliphellipden az
olmamak uumlzere ağır para cezası huumlkmolur ( İş Kanunu mad 73-101 )
Tablo 35 İş kazası bildirim formu
79
Tablo 36 İş kazası tutanağı
80
Tablo 37 İş kazası raporu
81
82
83
Resim 327 Ccedileşitli uyarı ve ikaz levhaları
84
UYGULAMA FAALİYETİ
Atoumllyenizde oluşabilecek kaza ve yaralanma durumlarına karşı gerekli tedbirlerin
alınıp alınmadığını inceleyiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
İnternet ortamında meslek hastalılarını
araştırınız Mesleğinizle ilgili olanları belirleyiniz
Koruyucu araccedil ve gereccedillerin mevcut olup
olmadığını kontrol ediniz
Eksik olan koruyucu araccedil gereccedillerin
teminini iccedilin bilgi veriniz
Kişisel koruyucuların kullanılıp
kullanılmadığını kontrol ediniz
Kişisel koruyucular hakkında bilgi
edinin ve arkadaşlarınızı bilgilendiriniz
Atoumllye iccedilin de ilk yardım iccedilin gerekli
tedbirlerin alınıp alınmadığını kontrol
ediniz
Atoumllyenizde bulunan ilkyardım
ccedilantasındaki malzemeleri kontrol edip
eksikleri temin ediniz
Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma
ve ısıtma iccedilin kullanışlı olup olmadığını
kontrol ediniz
Kullanışlı olmayan ccedilalışma alanlarını
kullanışlı duruma getiriniz
Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline
alınıp alınmadığını kontrol ediniz
Koruyucu iccediline alınmamış olan tehlike
kaynaklarının koruyucu iccediline alınmasını
sağlayınız
Tehlikeli durumlar karşısında amirlere
bildirim yapılıp yapılmadığını kontrol
ediniz
Tehlike durumlarında amirlere bilgi
veriniz
UYGULAMA FAALİYETİ
85
KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadığınız beceriler iccedilin Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Teknik araccedil ve gereccedillerin temininin sağlanıp sağlanmadığını
kontrol ettiniz mi
2 Kişisel koruyucuların kullanılıp kullanılmadığını kontrol ettiniz
mi
3 Atoumllye iccedilin ilk yardım iccedilin gerekli tedbirlerin alınıp alınmadığını
kontrol ettiniz mi
4 Ccedilalışma yerinin aydınlatma havalandırma ve ısıtma iccedilin kullanışlı
olup olmadığını kontrol ettiniz mi
5 Tehlike kaynaklarının koruyucu iccediline alınıp alınmadığını kontrol
ettiniz mi
6 Tehlikeli durumlar karşısında amirlere bildirim yapılıp
yapılmadığını kontrol ettiniz mi
86
19051978 doğumlu Suumlleyman KAPLAN isimli Kazazede Organize sanayi
boumllgesindeki Azotsan isimli işletmede 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 04032011 tarihinde iş yerine ait kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve
kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş yerine getirmekte iken
şehir merkezine yakın karayolunda seyir hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri
patlamış Patlama sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan kazalının
kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası olayı meydana gelmiştir
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
İşlem Basamakları Oumlneriler
Yukarıda anlatılan olayı dikkatlice
okuyunuz
İş yeri kaza bildirim formunu
doldurunuz
Oumlncelikle moduumllden işyeri kaza bildirim
formunun bir kopyasını alınız
İşyerine ait bilgileri doldurunuz
Kaza ile ilgili kısımları doldurunuz
Kazazedeye ait bilgileri doldurunuz
Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca
yazınız
Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz
uygun bir şekilde doldurunuz
UYGULAMA FAALİYETİ
87
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek yazdınız
mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir şekilde
doldurdunuz mu
88
İŞ YERİ KAZA BİLDİRİM FORMU
Duumlzenleme tarihi 04032011
İş kazası sayısı 2011 2
İşy
eri
nin
Boumllge muumlduumlrluumlğuuml sicil nu 123456789
Uumlnvanı Azotsan
Adresi Organize sanayi boumllgesi 1 sokak no11
İşccedili sayısı Erkek 28 kadın 8 Stajer 2
Kaza tarihi 04032011
Kazanın meydana geldiği boumlluumlm Şehir merkezine yakın karayolunda
Kaza guumlnuumlnde işbaşı saati 800
Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini
zarar 100000 Tl
Kaz
azad
e v
eya
kaz
azad
eler
in
Adı soyadı Suumlleyman KAPLAN
Sigorta sicil nu 987654321
Doğum tarihi 19051978
İşe giriş tarihi 01112005
Esas işi Şofoumlr
Kaza anında yaptığı iş Sıvı azot tanklarını kamyonetle işyerine getirmek
Kaza sonucu oumlluuml-yaralı sayısı Oumlluuml 1 ağır yaralı uzuv kayıplı hafif yaralı
Kaza sonucu yaralanan
işccedililerden rapor alanların sayısı
1 guumln 2 guumln 3 guumln 3 guumlnden fazla veya accedilık rap
Şahitlerin adı ve soyadı ve
imzası imza
Kazanın nedeni ve oluş şekli
Bir iş yerinde 01112005 tarihinden itibaren şofoumlr olarak
ccedilalışmaya başlayan Kazazede 04032011 tarihinde iş yerine ait
kamyonetle iş yerindeki buumlyuumlk ve kuumlccediluumlk ebatlı boş sıvı azot
tanklarını dolum tesislerine goumltuumlrerek bu tanklara toplam 12 ton
sıvı azot dolumu yaptırmış Dolu sıvı azot tanklarını kamyonetle iş
yerine getirmekte iken şehir merkezine yakın karayolunda seyir
hacirclindeki aracın kasasındaki tanklardan biri patlamış Patlama
sonucu patlayan tank parccedilalarının ve sıvı azotun aracı kullanan
kazalının kafasına isabeti ile birlikte oumlluumlmle sonuccedillanan iş kazası
olayı meydana gelmiştir
İşveren veya vekilinin
adı ve imzası
89
DEĞERLENDİRME
Değerlendirme sonunda ldquoHayırrdquo şeklindeki cevaplarınızı bir daha goumlzden geccediliriniz
Kendinizi yeterli goumlrmuumlyorsanız oumlğrenme faaliyetini tekrar ediniz Buumltuumln cevaplarınız
ldquoEvetrdquo ise ldquoOumllccedilme ve Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
90
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seccedileneği işaretleyiniz
1 Sigortalının ccedilalıştırıldığı işin niteliğine goumlre tekrarlanan bir sebeple veya işin yuumlruumltuumlm
şartları yuumlzuumlnden uğradığı geccedilici veya suumlrekli hastalık sakatlık veya ruhicirc arıza hacircllerine ne
denir
A) Meslek hastalığı B) Sigortalılık
C) işccedili sağlığı D) İş guumlvenliği
2 Meslek Hastalığını tanımlayan yasa aşağıdakilerden hangisidir
A) 506 Sayılı SSK Yasası B) 605 Sayılı Emekli Sandığı Yasası
C) 405 Sayılı Bağ- Kur Yasası D) 155 Sayılı SSK Yasası
3 Meslek Hastalıklarının sınıflandırılmasında aşağıdakilerden hangisi yer almaz
A) Kimyasal kaynaklı B) Fiziksel kaynaklı
C) Biyolojik kaynaklı D)Matematik kaynaklı
4- Aşağıdakilerden hangisi aluumlminyum ve bileşiklerinin kullanıldığı iş yerlerinde
ccedilalıştırılabilir
A) Akciğer rahatsızlığı olanlar B) Aşırı şişmanlar
C) Aktif tuumlberkuumlloz hastaları D) Hiccedilbir sağlık problemi olmayanlar
5- Gazlar pestisitler ve solventler hangi meslek hastalıkları grubu iccedilinde yer alır
A) Madeni cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
B) Organik cisimlerden meydana gelen meslek hastalıkları
C) Fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek hastalıkları
D) Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları
6- Aşağıdakilerden hangisi fizik ve mekanik etkilerden meydana gelen meslek
hastalıklarından değildir
A) Tozlara bağlı olarak oluşan sağlık sorunları
B) Yuumlksek ısıya bağlı sağlık sorunları
C) Guumlruumlltuumlye bağlı sağlık sorunları
D) Radyasyona bağlı sağlık sorunları
7- Solunum yollarında spazma yol accedilarak astım benzeri tabloya neden olan deri ile temas
ettiğinde de alerjik rahatsızlıklar yaratabilen tozlar aşağıdakilerden hangisidir
A) İnert tozlar B) Toksik tozlar
C) Alerjik tozlar D) Kanserojen tozlar
8- Bulaşıcı hastalıklardan meydana gelen meslek hastalıkları en ccedilok hangi meslek grubunu
tehdit etmektedir
A) iş adamlarını B) Oumlğretmenleri
C) Muumlhendisleri D) Sağlık ccedilalışanlarını
OumlLCcedilME VE DEĞERLENDİRME
91
9- Aşağıdakilerden hangisi meslek hastalıklarına karşı alınacak tedbirlerden değildir
A) Zırhlı araccedil kullanımı B) Kaynağın kontrol edilmesi
C) Kişisel koruyucular D) Tıbbi yaklaşımlar
10- Aşağıdakilerden hangisi sağlıklı bir aydınlatmada dikkat edilecek hususlardan değildir
A) Goumlzler belli aralıklarla dinlendirilmelidir
B) Renk parlaklığına ve uyumuna yeterli ışığa oumlnem verilmelidir
C) Parlamalar oumlnlenmelidir
D) Işıklandırma titreşimli olmalıdır
11- Oumlnceden planlanmamış bilinmeyen ve kontrol altına alınamamış ccedilevresinde sakıncalar
yaratabilecek olaylara verilen ad aşağıdakilerden hangisidir
A) Ccedilarpma B) Meslek hastalığı
C) Yaralanma D) Kaza
12- Kazaya uğrayan işccedilinin yeniden işe doumlnmesi soumlz konusu ise geccedilen suumlre sebebiyle kayıp
hangi zararlar grubunda yer alır
A) Goumlruumlnmeyen zararlar B) Dolaylı zararlar
C) Manevi zararlar D) Goumlruumlnen (doğrudan) zararlar
13- Aşağıdakilerden hangisi mutlaka kaza raporu duumlzenlenmesi gereken durumlardan
değildir
A) Kaza olma olasılığı durumunda
B) Hafif yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
C) Ağır yaralanmayla sonuccedillanan kazalarda
D) Oumlluumlmluuml kazalarda
14- Aşağıdakilerden hangisi kaza raporlarının yararlarından değildir
A) işccedililerin sosyal haklarının korunması
B) Meydana gelen kazalar hakkında gerekli oumlnlemlerin alınmaması
C) Kaza tekrar oranının azaltılması
D) Aynı tuumlrden meydana gelebilecek kazalara karşı ccedilalışanların eğitilmesi
15- Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı boumllge muumlduumlrluumlğuumlne bildirim formu ile en geccedil kaccedil
iş guumlnuuml iccedilinde haber verilmelidir
A) 2 guumln B) 5 guumln
C) 4 guumln D) 6 guumln
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ldquoModuumll Değerlendirmerdquo ye geccediliniz
92
MODUumlL DEĞERLENDİRME
19051978 doğumlu Uumlnal İŞCAN isimli kazazede Organize sanayi boumllgesindeki
KALPAK isimli işletmede 05122009 tarihinden itibaren teknik eleman olarak
ccedilalışmaktadır
Bir iş yerinde 17022012 tarihinde iş yerinde preste ccedilalışan eleman parccedilayı yerinden
kaldırmak isterken elinden kaydırmış ve parccedila ayağına duumlşerek parmaklarının kopmasına
sebep olmuştur
Yukarıdaki hayali olarak anlatılan olayın kaza raporunu duumlzenleyiniz Doldurulması
gereken kısımları oumlğrendiklerinizi dikkate alarak doldurabilirsiniz
KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler iccedilin Evet
kazanamadıklarınız iccedilin Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak oumlğrendiklerinizi kontrol
ediniz
Değerlendirme Oumllccediluumltleri Evet Hayır
1 Oumlrnekte verilen olayı dikkatlice okuyup incelediniz
mi
2 Kaza bildirim formunun bir kopyasını aldınız mı
3 İşyerine ait bilgileri doldurdunuz mu
4 Kazanın tarihini ve meydana geldiği boumlluumlmuuml yazdınız
mı
5 Kazazedeye ait bilgileri doldurdunuz mu
6 Kazanın ortaya ccedilıkardığı tahmini zararı yazdınız mı
7 Kazanın nedeni ve oluş şeklini kısaca oumlzetleyerek
yazdınız mı
8 Oumlrnekte belirtilmeyen bilgileri kendiniz uygun bir
şekilde doldurdunuz mu
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap
verirken teredduumlt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri doumlnerek tekrarlayınız
Cevaplarınızın tuumlmuuml doğru ise bir sonraki moduumlle geccedilmek iccedilin oumlğretmeninize başvurunuz
MODUumlL DEĞERLENDİRME
93
CEVAP ANAHTARLARI OumlĞRENME FAALİYETİ 1rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 C
2 C
3 C
4 B
5 D
6 A
7 A
8 B
9 B
10 C
11 D
12 B
13 D
14 A
15 D
OumlĞRENME FAALİYETİ 2rsquoİN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 B
3 C
4 D
5 C
6 B
7 D
8 A
9 D
10 C
CEVAP ANAHTARLARI
94
OumlĞRENME FAALİYETİ 3rsquoUumlN CEVAP ANAHTARI
1 A
2 A
3 D
4 D
5 B
6 A
7 C
8 D
9 A
10 D
11 D
12 A
13 A
14 B
15 A
95
KAYNAKCcedilA
OumlZDEMİR Ali İş Guumlvenliği Oumlzkan Matbaacılık Ankara 2003
NOĞAY Sami İş Guumlvenliği-1 Tekışık Matbaacılık Ankara 1993
CcedilAĞLAYAN Yuumlcel KILINCcedil Ahmet İş Guumlvenliği Millicirc Eğitim Basımevi
İstanbul 1992
TAŞKIN Metin İş Guumlvenliği Kadıoğlu Matbaası Ankara 1988
İş Sağlığı ve Guumlvenliği Dergisi İmaj Center Ankara Eyluumll 2007
Temel İş Sağlığı Hizmetleri Ccedilalışma ve Sosyal Guumlvenlik Bakanlığı Yayınları
Ankara Mayıs 2007
KAYNAKCcedilA