1. gaia: LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA

LURRAREN EGITURA ETA DINAMIKALURRAREN EGITURA ETA DINAMIKA

Denbora eta prozesu geologikoakHarrien zikloaGradiente geotermikoa eta Lurraren barruko beroaLurraren osaera eta egituraEten sismikoak. LitosferaErliebeen jatorria: fixismoa eta mobilismoaHigidura bertikalak. IsostasiaPlaken tektonikaPlaka litosferikoakPlaken ertzetako prozesu geologikoak

1.- DENBORA ETA PROZESU GEOLOGIKOAK1.- DENBORA ETA PROZESU GEOLOGIKOAK

James Hutton geologoak James Hutton geologoak denbora geologikoarendenbora geologikoaren milioika milioika urteen kontzeptua erabili zuen, oso prozesu geldoek urteen kontzeptua erabili zuen, oso prozesu geldoek (meteorizazioa, higadura, diagenesia…) denbora oso luzean (meteorizazioa, higadura, diagenesia…) denbora oso luzean jardutean, ondorio handiak eragin ditzaketela azaltzeko.jardutean, ondorio handiak eragin ditzaketela azaltzeko.

2.- HARRIEN ZIKLOA2.- HARRIEN ZIKLOA

Sedimentuak harri bihurtzen dira eta harriak sedimentu ziklo Sedimentuak harri bihurtzen dira eta harriak sedimentu ziklo bat jarraituz. Prozesu zikliko hori bi zonatan ematen da:bat jarraituz. Prozesu zikliko hori bi zonatan ematen da:

Lurraren gainazaleanLurraren gainazalean: Meteorizazioa: Meteorizazioa HigaduraHigadura

GarraioaGarraioa SedimentazioaSedimentazioa

Lurraren barruan: Lurraren barruan: DiagenesiaDiagenesia MetamorfismoaMetamorfismoa MagmatismoaMagmatismoa

LURRAZALAREN BARNEAN ERAGITEN DUTEN 3 FAKTOREAK:LURRAZALAREN BARNEAN ERAGITEN DUTEN 3 FAKTOREAK:

Presioa (P):Presioa (P): Pisuaren eraginez, sakonerarekin handitzen da (12 km-tan Pisuaren eraginez, sakonerarekin handitzen da (12 km-tan 3000 atm)3000 atm)

Tenperatura (T):Tenperatura (T): Sakonerarekin handitzen da Sakonerarekin handitzen da Gradiente geotermikoa: 100 m-ko ≈ 3ºCGradiente geotermikoa: 100 m-ko ≈ 3ºC

Konpresio eta distentzio-esfortzuak:Konpresio eta distentzio-esfortzuak: Mantuaren higidurek sortzen Mantuaren higidurek sortzen dituzten esfortzuak. Lurrazala konprimitu eta luzatu egiten dadituzten esfortzuak. Lurrazala konprimitu eta luzatu egiten da

FAKTOREEK sortzen dituzte

DIAGENESIA: P eta T altuen eraginez sedimentuak harri sedimentario bihurtzeko prozesua. Trinkotzea eta zementatzea.

MAGMATISMOA: Harriak urtu eta magma sortzen da, hoztean harri magmatikoak sortu

METAMORFISMOA: P eta T altuen eraginez harriek jasaten dituzten aldaketa fisiko-kimikoak, beti egoera Solidoan. Harri metamorfikoak sortzen dira.

3.- GRADIENTE GEOTERMIKOA ETA LURRAREN 3.- GRADIENTE GEOTERMIKOA ETA LURRAREN BARRUKO BEROABARRUKO BEROAGRADIENTE GEOTERMIKOA: GRADIENTE GEOTERMIKOA: - Lurraren barrualderantz tenperatura - Lurraren barrualderantz tenperatura

handitzea. handitzea. - 30ºC 1 km-ko (ez da konstantea, ikus - 30ºC 1 km-ko (ez da konstantea, ikus

ondoko irudia) ondoko irudia) - Eragilea: Lurraren barruko beroa, - Eragilea: Lurraren barruko beroa, hondar-beroahondar-beroa

Hondar-beroaren jatorria

METEORITOEN TALKAK

DENTSITATE HANDIENEKO MATERIALEN DEKANTAZIOA: Burdina nuklerantz mugitzean

material harritsuak zeharkatzean marruskadura ren eraginez

ELEMENTU ERRADIOAKTIBOEN DESINEGRAZIOA

- Beroaren ondorioz, duela 4.500 milioi urte lurra urtuta zegoen eta - Beroaren ondorioz, duela 4.500 milioi urte lurra urtuta zegoen eta materialak dentsitatearen arabera banadu ziren materialak dentsitatearen arabera banadu ziren GERUZAK ERATUZGERUZAK ERATUZ::

NukleoaNukleoa AtmosferaAtmosfera MantuaMantua HidrosferaHidrosfera LurrazalaLurrazala

4.- LURRAREN OSAERA ETA EGITURA4.- LURRAREN OSAERA ETA EGITURA

GERUZAGERUZA LODIERALODIERA(Km)(Km)

OSAERAOSAERA EZAUGARRI EZAUGARRI BEREZIAKBEREZIAK

LurrazalaLurrazala KontinentalaKontinentala 0-30/700-30/70 Granitoa + Granitoa + Harri sed. + Harri sed. + sed.sed.

http://eu.wikipedia.org/wiki/Basaltohttp://eu.wikipedia.org/wiki/Basaltohttp://commons.wikimedia.org/wiki/File:GabbroRockCreek1.jpghttp://commons.wikimedia.org/wiki/File:GabbroRockCreek1.jpghttp://eu.wikipedia.org/wiki/Granitohttp://eu.wikipedia.org/wiki/Granito

OzeanikoaOzeanikoa 0-100-10 Basaltoa + Basaltoa + gabroagabroa

MantuaMantua GoiGoi Lurrazaletik Lurrazaletik 670Km-ra670Km-ra

Peridotita Peridotita (olibinoa)(olibinoa)

http://planet-terre.ens-lyon.fr/objets/Images/convection-mantellique-tectonique-plaques/enclave-peridotite.jpghttp://planet-terre.ens-lyon.fr/objets/Images/convection-mantellique-tectonique-plaques/enclave-peridotite.jpg

BeheBehe 670-2.900670-2.900

NukleoaNukleoa KanpoKanpo 2.900-5.1502.900-5.150 %85 Fe%85 Fe%5 Ni%5 Ni%10 elementu %10 elementu ez metalikoak ez metalikoak (O, Si, C)(O, Si, C)

Likidoa da eta eremu Likidoa da eta eremu magnetikoa sortzen magnetikoa sortzen duten konbekzio duten konbekzio korronteak ditukorronteak ditu

BarneBarne 5.150-63705.150-6370 Esfera solido bat daEsfera solido bat da

5.- ETEN SISMIKOAK. LITOSFERA5.- ETEN SISMIKOAK. LITOSFERAUHIN SISMIKOEK ezaugarri desberdineko geruza igarotzean:UHIN SISMIKOEK ezaugarri desberdineko geruza igarotzean:

- Abiaduraz aldatu- Abiaduraz aldatu- Ibilbidea aldatu- Ibilbidea aldatu ETEN SISMIKOAKETEN SISMIKOAK- Uhinaren zati bat islatu- Uhinaren zati bat islatu

http://ansatte.uit.no/webgeology/webgeology_files/basque/earthsinteriorEUS.htmlhttp://ansatte.uit.no/webgeology/webgeology_files/basque/earthsinteriorEUS.html

Mohorovicic:Mohorovicic: Lurrazal/mantua Lurrazal/mantua 30/70 Km-tan30/70 Km-tan

RepettiRepetti: Goi-matua/Behe-mantua: Goi-matua/Behe-mantua 670 Km-ko sakoneran670 Km-ko sakoneran

GutenbergGutenberg: Mantua/Kanpo-nukleoa: Mantua/Kanpo-nukleoa 2900 Km-ko sakoneran2900 Km-ko sakoneran

LehmanLehman: Kanpo-nukleoa/Barne-nukleoa: Kanpo-nukleoa/Barne-nukleoa 5.150 Km-ko sakoneran5.150 Km-ko sakoneran

LITOSFERA: LITOSFERA: Lurrazalak eta goi-mantuaren kanpoaldeko zatiak osatzen Lurrazalak eta goi-mantuaren kanpoaldeko zatiak osatzen duten geruza. 2 mota: duten geruza. 2 mota:

Litosfera kontinentala:Litosfera kontinentala: Lurrazal kotinentala + Goi-matuaren zatia Lurrazal kotinentala + Goi-matuaren zatia Medikateen azpian 300 Km-ko lodiera, eremu Medikateen azpian 300 Km-ko lodiera, eremu lauetan 100 Km lauetan 100 Km

Litosfera ozeanikoa:Litosfera ozeanikoa: Lurrazal ozeanikoa + Goi-matuaren zatia Lurrazal ozeanikoa + Goi-matuaren zatia Eremu zaharrenetan 100 Km-ko lodiera, eremu Eremu zaharrenetan 100 Km-ko lodiera, eremu gazteenetan < 20 Km. gazteenetan < 20 Km.

- Gainerako goi-mantuarenGainerako goi-mantuaren zatia zatia litosferaren azpian dago, solidoa dalitosferaren azpian dago, solidoa dabaina P eta T altuak direla eta baina P eta T altuak direla eta likido likido likatsulikatsu bat izango baliz bezala bat izango baliz bezalaportatzen da eta portatzen da eta mugitumugitu egiten da. egiten da. Mugimendu horrek Mugimendu horrek litosfera blokeetanlitosfera blokeetanpuskatzenpuskatzen du, du, PLAKA LITOSFERIKOAKPLAKA LITOSFERIKOAK emanez.emanez.

http://ansatte.uit.no/webgeology/webgeology_files/basque/earthsinteriorEUS.html

6.- ERLIEBEEN JATORRIA: FIXISMOA ETA 6.- ERLIEBEEN JATORRIA: FIXISMOA ETA MOBILISMOAMOBILISMOALurrak duen itxura azaltzeko, hau da, erliebearen jatorria azaltzeko bi Lurrak duen itxura azaltzeko, hau da, erliebearen jatorria azaltzeko bi teoria multzo desberdintzen dira:teoria multzo desberdintzen dira:

TEORIA FIXISTAK: TEORIA FIXISTAK: Teoria hauen arabera, plakak ez dira mugitzen. Teoria hauen arabera, plakak ez dira mugitzen. Lurra uzkurtu egin zen hoztu ahala eta Lurra uzkurtu egin zen hoztu ahala eta uzkurdura horrek lurrazalean sortu zituen uzkurdura horrek lurrazalean sortu zituen

zimurrak dira erliebeak. zimurrak dira erliebeak. TEORIA MOBILISTAK:TEORIA MOBILISTAK: Teoria hauen arabera, plakak horizontalki Teoria hauen arabera, plakak horizontalki

mugitzen dira. mugitzen dira. Mugimendu horiek kontinenteen arteko talkak Mugimendu horiek kontinenteen arteko talkak eta aldentzeak eragiten dituzte eta erliebe eta aldentzeak eragiten dituzte eta erliebe desberdinak sortu (mendikateak, dortsal desberdinak sortu (mendikateak, dortsal ozeanikoak….). ozeanikoak….).

Gaur egun TEORIA MOBILISTAK dira onartuenak. Esan daiteke Gaur egun TEORIA MOBILISTAK dira onartuenak. Esan daiteke ALFRED WEGENERALFRED WEGENER meteorologoak eman ziola hasiera mobilismoari meteorologoak eman ziola hasiera mobilismoari bere KONTINENTEEN JITOAREKINbere KONTINENTEEN JITOAREKIN

Gaur egun TEORIA MOBILISTAK dira onartuenak. Esan daiteke Gaur egun TEORIA MOBILISTAK dira onartuenak. Esan daiteke ALFRED WEGENERALFRED WEGENER meteorologoak eman ziola hasiera mobilismoari meteorologoak eman ziola hasiera mobilismoari bere bere KONTINENTEEN JITOAREKINKONTINENTEEN JITOAREKIN Teoria honen arabera Teoria honen arabera kontinenteak mugitukontinenteak mugitu egiten dira eta duela 300 egiten dira eta duela 300 milioi urte guztiek kontinente-masa bakarra osatzen zuten milioi urte guztiek kontinente-masa bakarra osatzen zuten PANGEAPANGEA

Pangea esistitu zenaren Pangea esistitu zenaren FROGAK:FROGAK:Froga GeografikoakFroga Geografikoak Froga Paleoklimatikoak Froga PaleontologikoakFroga Paleoklimatikoak Froga Paleontologikoak

Pangearen zatiketaPangearen zatiketa

7.- HIGIDURA BERTIKALAK ISOSTASIA7.- HIGIDURA BERTIKALAK ISOSTASIA

Litosferaren azpian badago materia likatsu bat bezala portatzen Litosferaren azpian badago materia likatsu bat bezala portatzen den geruza bat: den geruza bat: ASTENOSFERA. ASTENOSFERA. Plaka litosferikoek astenosferaren Plaka litosferikoek astenosferaren gainean “flotatu” egiten dute .gainean “flotatu” egiten dute .

Geruza honi esker azal daieteke arroak, gainean metatutako Geruza honi esker azal daieteke arroak, gainean metatutako sedimentuen pisuaren eraginez hondoratzea, baita higadurak pisua sedimentuen pisuaren eraginez hondoratzea, baita higadurak pisua kendu ahala erliebeak altxatzea ere. Berorekatze prozesu honi kendu ahala erliebeak altxatzea ere. Berorekatze prozesu honi ISOSTASIAISOSTASIA deitzen zaio. deitzen zaio. http://www.youtube.com/watch?v=V1VWU4o4FXk

http://www.ig.uit.no/webgeology/webgeology_files/basque/earthsinteriorEUS.html

10.- PLAKEN TEKTONIKA10.- PLAKEN TEKTONIKA

Wegener-ek zabaldutako bidetik jarraituz, 1968an beste teoria Wegener-ek zabaldutako bidetik jarraituz, 1968an beste teoria mobilista bat argitaratu zen:mobilista bat argitaratu zen:PLAKEN TEKTONIKA: PLAKEN TEKTONIKA: Teoria honen arabera, litosfera herrestan Teoria honen arabera, litosfera herrestan eramaten dute azpian duen mantuaren konbekzio-korronteek.eramaten dute azpian duen mantuaren konbekzio-korronteek.

Isostasia azaltzeko erabili zen astenosferak zeresan handia izan du plaken tektonikan. Lehen Isostasia azaltzeko erabili zen astenosferak zeresan handia izan du plaken tektonikan. Lehen aipatutako konbekzio korronteak astenosferan soilik eratzen zela uste zen 1990eko aipatutako konbekzio korronteak astenosferan soilik eratzen zela uste zen 1990eko hamarkadararte. Egun, korronte horiek mantu osoan eragiten dutela uste dahamarkadararte. Egun, korronte horiek mantu osoan eragiten dutela uste da

Konbekzioa?Konbekzioa?

PLAKEN TEKTONIKAREN FROGAKPLAKEN TEKTONIKAREN FROGAKBolkanismoa, sismikotasuna, mendikateen eraketa eta beste hainbat Bolkanismoa, sismikotasuna, mendikateen eraketa eta beste hainbat fenomeno geologiko plaken tektonikaren bitartez azal daitezke: fenomeno geologiko plaken tektonikaren bitartez azal daitezke:

1. Benioff-en planoa1. Benioff-en planoa 2. Suzko gerrikoa2. Suzko gerrikoa

3. Kontinenteen higidura3. Kontinenteen higidura 4. Ozeanoetako litosferaren hedatzea4. Ozeanoetako litosferaren hedatzea

http://ansatte.uit.no/webgeology/webgeology_files/basque/plate_tectEUS.htmlhttp://ansatte.uit.no/webgeology/webgeology_files/basque/plate_tectEUS.htmlBid labBid lab

11.- PLAKA LITOSFERIKOAK11.- PLAKA LITOSFERIKOAK

PLAKA OZEANIKOAK:PLAKA OZEANIKOAK: Litosfera ozeanikoz bakarrik osatua Litosfera ozeanikoz bakarrik osatua Adib: Ozeano Bareko plaka, Cocos, NazcaAdib: Ozeano Bareko plaka, Cocos, Nazca

PLAKA KONTINENTALAK:PLAKA KONTINENTALAK: Litosfera kontinentalez bakarrik Litosfera kontinentalez bakarrikAdib: ArabiakoaAdib: Arabiakoa

PLAKA MISTOAK:PLAKA MISTOAK: Litosfera ozeanikoa zein kontinentala dute Litosfera ozeanikoa zein kontinentala duteAdib: Eurasiakoa eta AfrikakoaAdib: Eurasiakoa eta Afrikakoa

PLAKEN ERTZETAKO HIGIDURA ERLAIBOAKPLAKEN ERTZETAKO HIGIDURA ERLAIBOAK

12.- PLAKEN ERTZETAKO PROZESU GEOLOGIKOAK12.- PLAKEN ERTZETAKO PROZESU GEOLOGIKOAKERTZ ERATZAILEAK: ERTZ ERATZAILEAK: DORTSAL OZEANIKOAKDORTSAL OZEANIKOAK

- Mantuko material beroa - Mantuko material beroa ateratzen den haustura eremuak ateratzen den haustura eremuak JARDUERA BOLKANIKO eta JARDUERA BOLKANIKO eta hidrotermal hidrotermal handia.handia.

- - BASALTOZKOBASALTOZKO litosfera litosfera ozeaniko berria sortzen da.ozeaniko berria sortzen da.

- - ERTZ DIBERGENTEETANERTZ DIBERGENTEETAN: : Konbekzio-korronte Konbekzio-korronte dibergenteek sortutako dibergenteek sortutako distentsio-esfortzuen ondorioz.distentsio-esfortzuen ondorioz.

- Magmak sortzen duen presioak - Magmak sortzen duen presioak ertzak altxatzen ditu. Ertzen ertzak altxatzen ditu. Ertzen erdiko hausturari erdiko hausturari RIFT RIFT esaten esaten zaio.zaio.

ERTZ SUNTSITZAILEAK: ERTZ SUNTSITZAILEAK: SUBDUKZIO-EREMUAKSUBDUKZIO-EREMUAK

- Plaka ozeaniko bat, ozeanikoa - Plaka ozeaniko bat, ozeanikoa zein kontinentala izan zein kontinentala izan daitekeen plaka baten azpian daitekeen plaka baten azpian hondoratzen ari den eremuahondoratzen ari den eremua. . Ertz Ertz konbergenteakkonbergenteak dira. dira.

- - PROSEZUAK:PROSEZUAK:● ● Litosfera ozeanikoa Litosfera ozeanikoa

suntsitzen da.suntsitzen da.● ● Sismikotasun handia Sismikotasun handia

(Benioff-en planoa)(Benioff-en planoa)● ● Magmatismo handiaMagmatismo handia● ● Gaineko litosferaren Gaineko litosferaren

arabera: Mendikate arabera: Mendikate bolkanikoak edo uharte bolkanikoak edo uharte arkuak.arkuak.

● ● Metamorfismo handia Metamorfismo handia (P eta T )(P eta T )

AndeakAndeak

Mariana uharteakMariana uharteak

ERTZ PASIBIOAK: FAILA ERALDATZAILEAKERTZ PASIBIOAK: FAILA ERALDATZAILEAK- - Faila planoa ia bertikala Faila planoa ia bertikala duten failak dira. duten failak dira. - Alboetako blokeek ez dira gora-behera - Alboetako blokeek ez dira gora-behera mugitzen mugitzen ezker-eskuin ezker-eskuin baizik. baizik. - Ebakidura-higidura oso aktiboa dute eta honek - Ebakidura-higidura oso aktiboa dute eta honek SISMIKOTASUN handia eragiten du.SISMIKOTASUN handia eragiten du.

- Dortsal ozeanikoetan agertzen dira, hauek zeharkatuz baina plaken - Dortsal ozeanikoetan agertzen dira, hauek zeharkatuz baina plaken arteko muga moduan ere ager daitezke (San Andres-ko failak arteko muga moduan ere ager daitezke (San Andres-ko failak Ozeano Bareko eta Ipar Amerikako plakak banatzen ditu)Ozeano Bareko eta Ipar Amerikako plakak banatzen ditu)

TALKA-ERTZAK: TALKA-ERTZAK: TALKA-OROGENOAKTALKA-OROGENOAK

- Bi plaka kontinentalek talka - Bi plaka kontinentalek talka egiten dutenean, plaka bat egiten dutenean, plaka bat bestearen gainean geratzen da bestearen gainean geratzen da eta higidura eta higidura konbergenteakonbergentea gelditu egiten da.gelditu egiten da.

- - PROSEZUAK:PROSEZUAK:● ● Litosfera kontinenetala loditu.Litosfera kontinenetala loditu.● ● Talka-orogenoaTalka-orogenoa sortzen da: bi sortzen da: bi

plaken artean metatuta zeuden plaken artean metatuta zeuden sedimentuak tolestu eta altxatu sedimentuak tolestu eta altxatu egiten dira.egiten dira.

● ● Konpresioak Konpresioak metamorfismoa eta metamorfismoa eta magmatismoa magmatismoa (gutxiagoa) sortzen (gutxiagoa) sortzen ditu.ditu.

● ● Haustura handiak sortzen dira eta Haustura handiak sortzen dira eta hauek hauek sismikotasun handiasismikotasun handia

Plaken tektonika Plaken tektonika Simulazio gehiagoSimulazio gehiago

HimalayaHimalayaMendikateaMendikatea

Simulazioak (Junta de Andalucia)

http://omardiaztraining.files.wordprehttp://omardiaztraining.files.wordpress.com/2009/11/mapa_mundi3.gifss.com/2009/11/mapa_mundi3.gif