O caderno Lingua 5, para o 5.º curso de Primaria, é unha obra colectiva concibida, deseñada e creada no Departamento de Edicións Educativas de Santillana Educación, S. L. / Edicións Obradoiro, S. L., dirixido por Teresa Grence Ruiz e Ana María Guerra Cañizo.
Na súa elaboración participou o seguinte equipo:
TEXTO Teresa Broseta Fandos (lecturas iniciais) Ánxela Carril Caldelas Rafael Fortes Otero Roxelio Sarriá Batlle Afonso Toimil Castro Amparo Tortosa Sanz
ILUSTRACIÓN Adriano Berjillos López Juan Manuel Montiel Rodríguez
EDICIÓN EXECUTIVA Afonso Toimil Castro
DIRECCIÓN DO PROXECTO Ana María Guerra Cañizo
DIRECCIÓN E COORDINACIÓN EDITORIAL DE PRIMARIAMaite López-Sáez Rodríguez-Piñero
Lingua
CADERNO
PRIM
AR
IA5
Índice
Unidade 1
COMPRENDO UN CONTO. A chegada de Laica ������������������������������ 6
GRAMÁTICA. Os determinantes� O artigo ��������������������������������������� 8
VOCABULARIO. Os animais� O dicionario ��������������������������������������� 10
ORTOGRAFÍA. Escritura de contraccións ���������������������������������������� 12
SABER FACER. Inventar diálogos ���������������������������������������������������� 13
Unidade 2
COMPRENDO UN TEXTO INFORMATIVO. Seda de araña ����������������� 14
GRAMÁTICA. Os substantivos ��������������������������������������������������������� 16
VOCABULARIO. As xoias� Palabras polisémicas ����������������������������� 18
ORTOGRAFÍA. Sílaba tónica e acento gráfico ��������������������������������� 20
SABER FACER. Escribir diálogos en estilo directo �������������������������� 21
Unidade 3
COMPRENDO UN CONTO. Limpeza rápida �������������������������������������� 22
GRAMÁTICA. O adxectivo: graos ����������������������������������������������������� 24
VOCABULARIO. A electricidade� Palabras homónimas ������������������� 26
ORTOGRAFÍA. Normas de acentuación ������������������������������������������ 28
SABER FACER. Redactar unha entrevista ��������������������������������������� 29
2
Unidade 4
COMPRENDO UN TEXTO INFORMATIVO. A erupción do Vesubio ���� 30
GRAMÁTICA. O grupo nominal �������������������������������������������������������� 32
VOCABULARIO. A Terra� O campo léxico ���������������������������������������� 34
ORTOGRAFÍA. Acentuación de ditongos e tritongos ����������������������� 36
SABER FACER. Comparar dous obxectos �������������������������������������� 37
Unidade 5
COMPRENDO UN CONTO. Perdidos na galaxia ������������������������������� 38
GRAMÁTICA. Os demostrativos e os posesivos ������������������������������ 40
VOCABULARIO. O espazo� Sentido literal e sentido figurado ��������� 42
ORTOGRAFÍA. Acentuación de hiatos ��������������������������������������������� 44
SABER FACER. Elaborar a ficha dun produto ���������������������������������� 45
Unidade 6
COMPRENDO UN CONTO. A xoaniña dos desexos �������������������������� 46
GRAMÁTICA. Os numerais e os indefinidos ������������������������������������� 48
VOCABULARIO. O tempo� Palabras primitivas e palabras derivadas �� 50
ORTOGRAFÍA. A partición de palabras� O guión ���������������������������� 52
SABER FACER. Elaborar un catálogo ���������������������������������������������� 53
3
Unidade 7
COMPRENDO UNHA LENDA. A lagoa de Cospeito ������������������������ 54
GRAMÁTICA. Os pronomes persoais ��������������������������������������������� 56
VOCABULARIO. O parque acuático� Palabras simples e compostas �� 58
ORTOGRAFÍA. Contraccións dos pronomes persoais ��������������������� 60
SABER FACER. Ordenar unha descrición ��������������������������������������� 61
Unidade 8
COMPRENDO UN CONTO. Recordos da montaña ��������������������������� 62
GRAMÁTICA. O verbo (I) ������������������������������������������������������������������ 64
VOCABULARIO. O relevo� Familia de palabras �������������������������������� 66
ORTOGRAFÍA. Signos que pechan oracións ����������������������������������� 68
SABER FACER. Contar algo desde distintos puntos de vista ��������� 69
Unidade 9
COMPRENDO UN CONTO. O renacemento da vila ��������������������������� 70
GRAMÁTICA. O verbo (II) ����������������������������������������������������������������� 72
VOCABULARIO. O centro comercial� A prefixación ������������������������� 74
ORTOGRAFÍA. A coma ��������������������������������������������������������������������� 76
SABER FACER. Crear un cómic ������������������������������������������������������� 77
4
Unidade 10
COMPRENDO UN CONTO. Mil bicos����������������������������������������������� 78
GRAMÁTICA. O verbo (III) �������������������������������������������������������������� 80
VOCABULARIO. A tenda de antigüidades� A sufixación ���������������� 82
ORTOGRAFÍA. O punto e coma ����������������������������������������������������� 84
SABER FACER. Crear o comezo dunha historia ���������������������������� 85
Unidade 11
COMPRENDO UN TEXTO INFORMATIVO. O torque de Burela �������� 86
GRAMÁTICA. O adverbio ��������������������������������������������������������������� 88
VOCABULARIO. A casa romana� Os sufixos aumentativos ����������� 90
ORTOGRAFÍA. Os dous puntos e as comiñas ������������������������������� 92
SABER FACER. Escribir o argumento dun conto ��������������������������� 93
Unidade 12
COMPRENDO UN CONTO. Lección de costura ������������������������������ 94
GRAMÁTICA. As preposicións, as conxuncións e as interxeccións �� 96
VOCABULARIO. O poboado prehistórico� Os sufixos diminutivos��� 98
ORTOGRAFÍA. A raia e as parénteses ������������������������������������������� 100
SABER FACER. Completar unha historia ��������������������������������������� 101
5
A chegada de Laica
Laica chegou á casa con seis meses. Era a máis graciosa dos cinco cadelos de Bruna, a cadela pastora do avó, e medrara na montaña en compañía das ovellas. Agora que xa era grande, chegáralle o momento de cambiar de vida e vir á casa, á cidade.
Prepararámolo todo para que se atopase a gusto: un cesto, unha manta, un prato de plástico para a comida e outro para a auga, uns xoguetes e unha pelota. Tiñamos tantas ganas de que chegase!
Laica, non obstante, non devecía tanto por vir, e o avó case a tivo que baixar do coche á forza. Que grande se fixera!
A cadeliña estaba nerviosa. Emitindo uns xemidos que soaban coma o bear das ovellas, respondía ás nosas caricias golpeándonos nas pernas coa cabeza. Cando intentamos que entrara na casa, chantou as catro patas no chan e negouse a pasar da porta.
Achegámoslle a comida, para mirar de convencela, pero ela decidiu desprezala e poñerse a roer con entusiasmo o magnolio da entrada. Daquela comprendín o que pasaba e berrei:
–Pensa que é unha ovella, avó!
Por sorte, o estraño comportamento de Laica só durou uns días. Tan pronto como coñeceu os outros cans do barrio, descubriu que de ovella só tiña unha cousa: a pelaxe despeiteada!
1 Arrodea o debuxo que representa a Laica e responde as preguntas.
• Onde vivía Laica antes?
• Onde vive agora?
• Que prepararan na nova casa para recibir a Laica?
COMPETENCIA LECTORA Comprendo un conto
6
2 Marca. Que é un can pastor?
Un can ao que non lle gusta vivir na casa.
Un can que chega a ser moi grande.
Un can que garda rabaños.
Un can que se parece a unha ovella.
3 Une a oración co final correcto.
4 Subliña. Que significa chantar as catro patas no chan?
• Tirarse no chan con moita forza.
• Axeonllarse.
• Non moverse, quedar quieto nun lugar.
5 Lembra e responde.
• Que cousas típicas dunha ovella facía Laica?
• Por que pensas que actuaba coma unha ovella?
• Cando cambiou de comportamento?
• Ao final, cal era a única cousa que Laica tiña en común cunha ovella?
porque a cadela non quería saír.
porque a cadela non sabía saír soa.
porque a cadela era moi grande.
O avó case tivo que sacar a Laica
do coche á forza…
1
7
GRAMÁTICA Os determinantes. O artigo
LEMBRA
Os determinantes son palabras que van diante do substantivo para concretalo ou determinalo.
Poden funcionar como determinantes os artigos, os demostrativos, os posesivos, os numerais e os indefinidos.
O artigo é unha palabra que funciona como determinante e indica o xénero e o número do substantivo que acompaña. Pode ser determinado ou indeterminado.
1 Subliña os determinantes que atopes en cada oración e arrodea as contraccións do artigo.
• Esta biblioteca é enorme; non sabía que había tantos libros!
• O fillo de Pedro é aquel rapaz que leva un abrigo verde.
• Algúns rapaces da nosa clase están enfermos.
• Eu teño tres curmáns que viven nunha aldea de montaña.
• Cibrán, garda os libros e as ceras na túa mochila!
2 Relaciona cada palabra co artigo correspondente e escribe os grupos completos no seu lugar.
bólas lapis parrulo vasos ovella boneca
o os a unha un unhas
1 4
2 5
3 6
8
13 Indica en que xénero e número está cada grupo da actividade anterior.
1 4
2 5
3 6
4 Completa o texto con formas do artigo determinado ou do indeterminado. Fai as contraccións.
Que espectáculo!
Onte, mentres papás e mais eu mirabamos
serie de tele, miña irmá revolveu
todos armarios. E saíu con vestido de festa
de mamá, estola de pel, zapatos
de tacón e colares de xoieiro. Ademais,
enzoufara ollos con sombra preferida
de mamá. papá e mais eu rimos moito,
pero a mamá non lle fixo tanta graza…
5 Escribe unha oración con cada parella de palabras. Tes que poñer diante de cada substantivo a forma do artigo que cumpra.
xoieiro • xoiaría
clienta • escaparate
rapaces • buxainas
home • canciño
XOIARÍA
9
VOCABULARIO Os animais. O dicionario
1 Observa a imaxe e identifica co número correspondente o nome de cada animal.
2 Completa coa palabra axeitada.
enxame • manda • rabaño • bandada
• Un grupo de ovellas forman
un
• Un grupo de porcos forman
unha
• Un grupo de paxaros forman
unha
• Un grupo de abellas forman
un
3 Fíxate na escena da actividade 1 e di cantas crías hai de cada tipo.
cazapo año cervato lobeto
• A ovella ten
• A cerva ten
• A coella ten
• A loba ten
lobo
porco
cervo
coello
ovella
paxaro
can
xabaril
abella
1
34
5
67
8
9 2
10
1
Hiiii!
Ouuu! Beee! Croá! Croá!
O cabalo rincha. A ovella
A ra O lobo
4 Relaciona cada parella de animais co nome da súa cría.
cabalo e egua porco e porca boi e vaca castrón e cabra
chibo
becerro
bacoriño
poldro
5 A partir das onomatopeas, indica o que fai cada animal.
6 Ordena as letras e descubrirás o que fan estoutros animais.
• M A I A Ñ • C X A R E C A A
• P A Í • R N O A E
7 Escribe os verbos anteriores na orde en que aparecen no dicionario.
• • • •
8 Copia os nomes de crías das actividades 3 e 4 na orde en que os atoparías no dicionario.
1 2 3 4
5 6 7 8
11
LEMBRA
Ademais das contraccións do artigo, na lingua prodúcense outras contraccións. Vexamos:
• As preposicións de e en contraen cos demostrativos este, ese, aquel, iso… e dan como resultado as contraccións deste, dese, daquel, diso…; neste, nese…
• As preposicións de e en contraen cos indefinidos algún, algunha, algúns, algunhas e con outro, outra, outros, outras e dan como resultado as contraccións dalgún, dalgunha…; nalgún, nalgunha…; doutro, doutra…; noutro, noutra…
• As formas do demostrativo este, esta; ese, esa; aquel, aquela… contraen co indefinido outro, outra, outros, outras e dan como resultado as contraccións estoutro, esoutro, aqueloutro, estoutra, esoutra…
1 Arrodea as contraccións que hai nas seguintes oracións.
• Non me poña laranxas desas, senón daqueloutras que ten naquela caixa.
• Nalgún lugar daquel andel atoparás o libro de contos.
• Agora non imos falar diso; estoutro asunto é máis importante.
• A dona desa tenda vive naquel edificio de alí.
• A excursión celebrarase nalgunha das datas propostas.
• Nalgunhas ocasións oínlle dicir que esoutra curmá del era profesora.
2 Explica como se formou cada unha das contraccións anteriores.
Contraccións
desa∫ de + esa∫
Escritura de contracciónsORTOGRAFÍA
12