Date post: | 10-Mar-2016 |
Category: |
Documents |
Upload: | xchool-ixim |
View: | 120 times |
Download: | 2 times |
of 19
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 1
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
RESILAL LI KALEBAAL SAQI PEK
Li hu ain xpuktasiman re xwaklesinkil xloqal li qaatinobaal Qeqchi ut li xnawom xbaanuhem li kalebaal. Ain xkauxlaman sa xkaba naq maaani jwal na tziibak sa li qaatinobaal aban aajel ruheb li tasal hu sa li junq junq chi tzolebaal.
Li xe kanjelak chi rix li hu aan: Aj tzilol naleb: Marcos Fernando Ten Choc Aj numsinel re sa saq: Ismael Quib Che Fredy Quib Oxom Aj ilol re xtziibankil: Leonardo Oxom Chen Aj tusunel ru: Fredy Quib Oxom Li xmolamil aj Qeqchi Xchool Ixim na xye naq naru xpuktesinkil li hu ain abanan wi re roksinkil sa eb li tzolebaal, abanan moko naru ta xkeebal chi kayinbil.
Li ak xqapuktesi:
Xjunlaju po re li chihab olaju xwaq oqob Tilob ruuj aq, kok qehink,
selebaal aatin ut seeraq
Xkablaju po re li chihab olaju xwaq oqob Beleeb chi ukaa chi ru li loqlaj
ixim
Xbeen po re li chihab waqlaju xwaq oqob Resilal li kalebaal Saqi Pek
Xbeen po re li chihab waqlaju xwaq oqob
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 2
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
ROKSINKIL
Sa li tasal hu ain, natawmank resilal li kalebaal Saqi Pek, xteep li tenamit koban,
re naq xbaanumank ain xwan naabal li patzok ut li tzilok rikineb junjaq qawachin
li wan xnawomeb chi rix chan ru naq xtikla chaq li kalebaal.
Re xxokbal li esilal ain, xbaanumank rikin patzok sa barwi xtziibamank sa hu
chan ru xyeemank, naq ak wan chik li esilal chi tziibanbil, xtzilmank rix chan ru
naq xwanje chaq li junjunq chi esilal chi rix li kalebaal.
Sa li tzilok, ain xxokman chaq esilal chalen chaq chiru li chihab waqxaqlaju
xbeleelajukaal rooqob (1978), toj chalen sa li hoonal anaqwan, ain jun kanjel li
xbaanumank chaq chi tustu ut cholcho li esilal, rikineb xtenq li qawachin.
Li rajom li li tasal hu ain, aan re xkeebal chi naweek resilal li kalabaal Saqi Pek
re naq li jalan chik kalebaal malaj poyanam re jalan naajej tixnaw resilal li xyuam
chalen chi ru nabal chihab chaq.
Li hu ain naxseeraqi chaq ru naq kitikla chaq li xnimal ru rahilal sa li tenamit ut
chan ru naq keok chaq xkeebal li esilal ut chirix aan chan ru naq kiok chaq li
paabaal re jalan tenamit (Religion), chan ru kexkul naq kexkanab li paabank ut
toj chan ru li resilal li xyuam li kalebaal Saqi Pek anaqwan.
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 3
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
RESILAL LI KALEBAAL SAQI PEK
Li paabal catlica, malaj li cristiaanil aan reheb li tenamit Israel jo aj wi
chi xjunil li tenamit li wankeb sa xsutam. Aaneb ke xke xloqal malaj
kexye naq kibeek sa li junjunq chi tenamit re kimal choch (Europa).
Sa barwi keroksi li saantil hu li kextziiba li tzolom. Li pabaal aan wan
sa li junjunq chi tenamit malaj saatqeb li kalebaal.
Saatqeb chaq li chihab 1977-78, ki kulun li padre xyeebal, malaj
xcholobankil chi ruheb laj Saqipek (Pea Blanca) karu li paabaal
Catlica ut li rusilal. Li padre aan Lucas xkaba, ak kixnima li miix, jo
ajwi ki xjeki xjalam uuch li Jesus reheb li kokal, sa xkaba naq li kokal
tekehoq xwankil li paabaal moqon chan naq kixye. Aan ain xbeen
xnawbal resil li paabaal catlica, jo ajwi chan ru na baanuman li miix,
xbaanuhem li komon re saqipek, jokan kiwan sa li junjunq chi kalebaal
wankeb sa xsutam.
Jun chihabaq chik aan kikulun wi chik jun sut chi xminbal li paabaal,
li qawachin aan sa li kalebaal Saqipek, li rajom aan re naq li kalebaal
texkanab xbaanunkil li xkaynaqil naleb re naq li paabank sa catlica
chik texbaanu. Abanan re naq teruuq chi kawunk, li qawachin ain
kixye naq tento texxaqab laj kamolbe, malaj laj tzolol tij. Jokaan kiwan
xbaanunkil kexaqli qawa German Choc ut Santiago Ucum, li
xtaqlankileb malaj li xkanjeleb aan xtzolbal rix li paabal catlica, re
naq aaneb chik tetzoloq reheb li kalebaal.
Eb li wiib chi qawachin ain, keok xbaanunkil li chan ru kiyehe reheb,
rajlal chik naketzaqon sa li kawresink (cursillo), li nakexke li ak wan
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 4
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
xnawomeb chi rix li paabal aan ut naq nakeraqe nakexke chi xnaw li
komon li chan ru nayehe reheb.
Chi jokaan bi naq li kalebaal Saqipek kekawun sa li pabaal catlica
(cristianil), li kemine wi rubelaj. Rajlal Domingo nakewulak chi tijok sa
li chutlebaal kabl (ermita). Jo ajwi kokaq sa chik nanume li padre chi
xnimankil li miix, keroksi chik li santil hu (biblia) ut aan chik li Jesus
nakexpaab jo xqawaeb (Dios).
Chi xjunil li naleb li ki xbaanu li padre inka kaajwi rikineb laj Saqipek,
jokan ajwi rikin chi xjunil li kalebaal wankeb sa xsutam.
Naq kinajterin li kalebaal kekawun sa li pabaal, aan chik li kaweb wi
xchooleb; abanan, sa xbaanunkil chi xjunil li naleb ain eb li padre ut
madre kexye reheb laj tzolol tij naq chaalk re jun chaajkilal sa barwi
tawaanq xnimal yalok (pleito) ut aran ke xye naq sa xkaba naq li
bihom jwal jotok yookeb malaj aaneb nakeraj numtaak sa xbeen li
neba, jokan naq taabaanumanq aan, re naq chi jokaan inka
tanumtaaq chankeb naq kexye.
Jokan ajwi ak aran kexye naq ak wankeb laj rubel pim (guerilla) ut
tento naq li kalebaal teokenq chi xtenqankil a chuut aan, abanan aran
tento roksinkil li naleb li inka xyeebal li karu tkulmanq. Jokaan ajwi
kexye naq tento li kalebaal texsik li ani texkawresi ribeb
(entrenamiento) re naq chi jokaan te ruuq xbaanunkil li yalok (pleito).
Chi jokaan bi naq li kalebaal keok xnawbal resil li xnimal ru
chaajkilal, li kikulman; li kalebaal saqipek ki xsikeb li ani tetzoloq
(entrenamiento) aaneb qawa Carlos Choc, Jose Teni ut wankeb chik
nabal li komoneb. Eb li jun chuut chi poyanam ain ketaqlaak Chisec
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 5
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
sa barwi kiwan li kawresink, jwal kaw li kawresink kiwan xmaak aan
jwal nabal li komon keeelelik chaq, kaaj chik qawa Jos Teni ut qawa
Carlos Chok kexchoy chi xjunil li tzolok li kiwan xbaanunkil.
Naq kiraqe li kawresink eb li wiib chi poyanam aan kesutqi chaq sa li
kalebaal Saqipek sa barwi ke xcholob chi xjunil li karu kiyehe chaq
reheb xbaaneb li ani kekehok li kawresink.
Maji chik najaq aan naq kichal li xnimal kamsink sa xyanqeb li kiila
kalebaal. Chi xjunil li poyanam re li kalebaal Saqipek keok
xchutubankil ribeb rochbeen jalan kalebaal re xkuubankil malaj
xkawresinkil ribeb re chan ru teruuq chi xkolbal li xyuameb. Abanan
eb laj kookox (Soldado) sa junpaat kexke reetal naq li kalebaal wan
yookeb, chi jokaan bi naq kitikla xbaanunkil li nimal kamsiink.
Li rahilal ain kitikla xbaanunkil sa li chihab 1980. Li xbeen kalebaal li
kikuluk li rahilal aaneb laj Sultana, Sa Muy anaqwan, sa li jun xkakaal
xbe li po diciembre re li chihab 1980. Chi rix aan, sa li oxib xkakaal
xbe li po diciembre re li chihab 1980 kewulak Saqipek, aan naraj
xyeebal jun kabejaq xkulbal li rahilal xbaaneb laj sultana, kole okaq
chik sa li kalebaal Saqipek, abanan chi xjunil li komon ak xekoheb
chik rubel pim, sa xkaba naq kexnaw li xnimal kamsiink li kexkul laj
Sultana, chi jokaan naq eb laj kookox majun keru xsachbal xyuam,
eb chik li ketomj kekuluk ruuchileb, jo ajwi li rawinjeb li kalebaal.
Chi jokaan bi naq li kalebaal Saqipek ke koheb malaj ke qaxon chi
junajwa rubel li pim, re xkolbal li xyuameb chi ruheb laj kookox, inka
chik nakeru chi sutqiik sa li rochocheb, jo ajwi jwal xiw xiw chik li
xyuameb.
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 6
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
Naq ak xket chik wiib chihab xwanjikeb li kalebaal Saqipek,
rochbeneb jalan kalebaal rubel li pim, maajun wa kexkanab
xbaanunkil li paabank sa li paabaak catlica, usta aan xchaal li xnimal
li rahilal yookeb xkulbal, nakexchutub ribeb ut rajlal naketijok, jo li
kekute chi ruheb xbaaneb li padre naq toj maakaaq li chaajkilal.
Li komon kelubta chi wank sa li rahilal, usta inka nakechoye chi
kamsiik, sa xkaba naq jwal kexnaw chaq xjolominkil ribeb. Timil timil
keok xnawbal naq eb li nakejolomin kexye naq texqaxtesi ribeb sa
ruqeb laj kookox, chi maaka ta uxq reheb.
Eb li nakejolomin reheb li komon kalebaal kekuuban re xyeebal
karu us xbaanuunkil, aran kichola naq texqaxtesi ribeb.
Li xbeen aan naq qawa Otto Federico Urrutia aj DR xkaba, kixyiib jun
li hu re texqaxtesi sa ruqeb laj kookox, sa barwi kixpatz chi ruheb
naq teraj xqaxtesinkil ribeb, abanan maaka raj taa-uxq reheb. Naq
kiyaalo li hu aan kextaqla wiib qawachin aj DD xkabaeb
xkanabankil sa x-xala xbeheb laj kookox re naq aran textaw.
Abanan eb li wiib chi taql kexye: Tento naq tooxik sa li estacameent
Sapemech, yaal tana karu texbaan qe chankeb ut jokaan kexbaanu.
Naq eb a qawa chin aan ke wulak xkanabankil li hu rikineb ak aran
ke xye: Chalqex, maaka taqa baan eere chankeb naq ke xye.
Eb li wiib chi taql ke sutqi chaq sa xyanq li komon, sa barwi ke xye
naq laj kookox ke xsume naq maaka te xbaan re li komon naq te
wulaq.
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 7
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
Li komon kalebaal inka jwal nakexpaab, xbaan naq ak xe xke reetal
chi xjunil li rahilal li ak xexbaanu re chi xjunil li kalebaal.
Abanan chi xjunil li komon ak xlubta chik chi waank sa li rahilal. Sa
xkaba aan naq kexye: tqaqaxtesi qib sa ruqeb; ayaal na karu
texbaanu qe chankeb. Chi jokan bi naq sa li jun xbe li po dicieembr
re li chihab 1983 chi xjunil li komon kexqaxtesi ribeb sa ruqeb laj
kookox sa li asient Sapemech (Las Conchas). Chi wiib aj chik ru li
xyuameb, tekoleeq malaj te sacheeq.
Naq ak wankeb chik sa ruqeb laj kookox, jwal naabaal li patzok kiuxk
reheb, toj wan ajwi li komon kisache li xyuameb.
Jokan ajwi jwal kaw malaj jwal xiw xiw chik wankeb sa xkaba naq ak
wankeb chik sa ruqeb li ani kaynaqeb chi sachok yuam. Maaka ajwi
jwal nabaanuuk reheb aban aaneb chik yaaleb re sa xbeen li komon
kalebaal.
Chi xjunil li komon kechutla sa li kalebaal aan maajun wa
kextzeqtaana li paabaal catlica, junelik ban kexke xloqal usta sa
rahilal wankeb. Jun reheb li naleb aan naq inka kexke reetal naq
aan xchaal li rahilal li yookeb chi xkulbal jokan naq maajunwa
kextzeqtaana.
Naq ak xewan chik chi ru wiib chihab sa li asieent Las Conchas, chi
xjunil li komon kelubta chi waank rubel li wankilej ut ke xye naq tento
te xpatz chi ruheb laj kookox naq tekanabaaq chi sutqiik sa
xkalebaaleb. Jokan ajwi kexye naq laao li komonil kalebaal xqapaab
chi xjunil li karu xexye qe chankeb. Aran kexye laj kookox naq naru
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 8
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
teeril karu teebaanu, yalban tento texwanq jo xoowank arin chankeb
naq kexye.
Maji najaq aan naq timil timil eb laj kookox kextikib sutqiik, sa barwi
keok chi kanaak yal xjuneseb li komon kalebaal, abanan kekeehe li
xchaqrabinkileb re chan ru tewanq. Nak ak xwan chi xjunil li naleb
ain, eb li kalebaal keok je wi chik chi sutqiik sa li xnaajeb, usta wan
kexjal chik li xkalebaaleb.
Chi jokaan bi naq sa li chihab 1985 li qawa Jose Kib Qaal ut li xjun
kablal kisutqi wi chik sa li naajej Saqipek re xtikibankil rib. Abanan
maji najaq, naq chi xjunil li komon kewan ajwi Saqipek kesutqi wi chik
chaq, sa barwi kechalje junjunq jalan poyanam re jalan kalebaal. Chi
jokaan naq kitikla wi chik li kalebaal Saqipek.
Naq ak wankeb chik jo kalebaal malaj ak xyaloje chik li rochocheb,
kextikib wichik xbaanunkil li tijok re li paabaal. Abanan li nakamok be
naq toj maakaaq li chaajkil German Chok inka chik ki sutqi chaq sa
xkaba naq kiko Watemaal. Xmaak rilbal li naleb ain, li komon
kexsikeb wi chik li ani tekamoq be ut aaneb: qawa Pedro Kib,
Alfonso Chub ut Victor Yalibat, aj tenq Jose Teni. Eb chik li komon
kexaqabaank reheb re kamok be, toj rajlal domingo wi chik keok chi
tijok ut kixtikib wi chik numeek li padre Melchor. Li naleb ain toj
naabal chihab chik kibaanuman. Li komon kereeka naq aan tzaqal li
yookeb chi xbaanunkil.
Abanan naq ak yo chi baanumank chi xjunil ain, wiib li komon keok
chi aatinak chi ribil ribeb, Pedro Kib ut Jose Teni, sa barwi ke xye:
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 9
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
Karu raj us tqabaanu. Wi junes jowe wanqo, maajoqe qu,
naqanaw chi us naq li karu xqakul aan jun li xnimal rahilal.
Laao nebao, tojo naq wan ani tetaqlanq sa qabeen ut li qalal qakajol
tento naq tetzoloq chankeb naq kexye chi ribel ribeb, usta aaneb
kexaqabaak xbaan li komon choq aj kamol be re li paabaal.
Aan ain xtikibankil li kauxl, li wiib chi poyanam ke xye naq te ruuq
xbaanunkil li kauxl malaj li nake raj, aajel ru naq texsik xkomoneb,
aban tento xsikbal li poyanam li tixtaw ru malaj toxtenqa rikin li karu
naqaj chankeb. Ak aran kexye naq teraatina qawa Abraham Chok ut
qawa Victor Yalibat. Naq keaatinak rikineb li wiib chi qawachin ain
kextaw ajwi ru malaj kixkul xchooleb li karu kiyehe reheb. Jo ajwi
kexye naq teokenq.
Naq ak xewulak chik kaahib, rajlal nakekuuban sa barwi nakexye
chan raj ru us xbaanunkil re naq teruhanq xbaanunkil li karu nakeraj.
Yookeb xbaanunkil chi xjunil li kuubank aan naq li qawa German
Chok kisutqi chaq aran Watemaal sa barwi kichal wi chik sa li
kalebaal Saqipek. Eb li kaahib chi qawachin li ak najteraq rokikeb chi
kuubaank kexye naq aajel ru texye re li qawa German Chok li karu
yooko chankeb. Naq eb li komon aan kexke chi xnaw li karu yookeb,
aan kixkul xchool, laain chan naq kixye, wankeb naabal chuut ninnaw
ruheb li naru nakohextenqa rikin li karu nakeraj chan. Ut aran ak
xewulak chik hoob li komon. Jo ajwi ak kutan chik chi ruheb karu
nakeraj. Qayehaq jo rikin li rahilal kexkul malaj rikin li kristiaanil.
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 10
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
Abanan chi rix chik aan, kikulun wi chik chaq aran Mxico qawa Jose
Mara Kib, eb li oob chi qawachin li ak wankeb sa kuub sa junpaat
kexye naq aajel ru texye re li karu yookeb sa xkaba naq kexke
reetal naq tixtaw ru. Naq ak xexke chi xnaw li kauxl, li qawa chin aan
kixye, jwal chaabil li kaux, aan li aajel ru, jo ajwi laain tin-okenq sa
leeyanq chan naq kixye.
Na ak xewulak waqib li komon, kikawu chi us li xkauxleb, joajwi kiok
chi choolaak li xwanjikeb, nakewulak je sa jalanq jalanq chi chuut re
xpatzbal xtenqankileb, rikin li karu yookeb chi xbaanunkil, jo ajwi li
kalebaal Saqipek ak yookeb chik chi xnawbal chi xjunil li xkauxleb li
jun chuut chi poyanam. Sa barwi kextaw ajwi ru li karu nakeraj.
Sa xbaanunkil chi xjunil li naleb ain kewulak ajwi xtawbal ru naq jun
reheb li naleb li xbeenwa texkanab aan li paabank sa li catlica,
xbaanaq aan moko reheb ta ut aan ajwi jun xtzaqon sa xbaanunkil li
rahilal li ak xwank.
Naq ak kutan chik chi ruheb ain, aran ajwi ke xye naq aajel ru naq li
komon kalebaal wankeb sa xsutam li Saqipek texnaw li karu yooko
chi xbaanunkil, wi yal qajunes tqabaanu li karu ak xqatawru maaka
jwal li tkanjela, aajel ban ru naq tqayal qaqe sa komonil chankeb.
Naq ak xkubla ain, li kalebaal Saqipek kixtaqla xboqbaleb li
kalebaal wankeb sa xsutam qayehaq jo: Sa Muy, Kuxpemech,
Gancho Caoba, Nimlajakok, Las Conchas ut Toloox. Sa barwi li jun
chuut chi poyanam re Saqipek kexcholob chi ruheb chi xjunil li karu
ak xexkuub malaj ak xe xtawru. Eb li komon ke tzaqon sa li chutamil
aan ke xke xwankil li xkauxleb li komon, sa xkaba naq ke xtaw ru
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 11
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
karu nake raj li komon. Usta naru taaqataw ru naq wankeb junqaq ke
xkauxla jalan chik chi rix li naleb, abanan li rusil aan naq li xkihalil ke
xtawru.
Naq ak xbaanuman chi xjunil li naleb ain li kalebaal Saqipek inka
chik nakechutla rajlal domingo re tijok.
Sa junpaat eb li xtaq li paabaal nakenume rajlal sa kalebaal ut
aaneb kexke chi xnaw li Padre Benjamin naq li kalebaal Saqi Pek
(Pea Blanca) inka chik nakexbaanu li karu kemine wi, qayehaq jo
xpaabankil li Jesus malaj li tijok rajlal domingo.
Kaajwi ki xnaw li esil li padre Benjamin, sa jun paat ki xtaqla chaq jun
esil choq reheb laj Pea Blanca naq taaraj jun kuubank rikin li komon.
Naq eb li jun chuut chi komon li ak wan xchuuteb kexnaw li esil aan,
sa jun paat keok chi kuubank, sa barwi kexkawresi li karu texsume
wi li karu ta yeheeq reheb.
Naq kiwulak xqiil li xchutameb, chi xjunil li komon keroybeni li qawa
padre Benjamin Isodoro. Kewulak ajwi li miniistr Afredo Sagui,
Santiago Chen, Esteban Chocooj ut aj tzolol tij. Jun tuubeb naq ke
wulak.
Li kalebaal kexye naq xoochutla sa xkaba naq xqanaw naq laaex te
raj kuubank qikin jokan naq laao wanko rabinkil li karu teeraj xyeebal
chankeb li kalebaal.
Li padre kixye naq xinnaw naq li kalebaal Pea Blanca chan chan naq
naraj xkanabankil li paabaal. Eb li ministros malaj eb laj kamol be
kexye we naq laj Pea Blanca inka chik nakechutla chi tijok. Jokan
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 12
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
bi naq laain xinchal chi xyeebal naq li kalebaal ain moko us ta yo. Wi
teeraj xtzeqtaanankil li paabaal catlica, bar chik texxik malaj karu chik
teepaab. Li paabaal catlica aan tzaqal naxye li yaal, jo ajwi li Jesus
xsach xyuam sa eekaba laaex. Jokan naq laaex tento teenaw naq
moko naru ta teekanab tzaqoonk, xbaan naq sachk yookex chan naq
kixye, chi yo bayaq xjosqil.
Naq ak xye chi xjunil li aatin ain, malaj xcholob li rajom, aran kechaqok
li kalebaal Saqipek. Laao laj Saqipek, xoowulak xtawbal ru, jo ajwi ak
xkutano chi qu chi xjunil li qawanjik, jokan ajwi naqanaw naq li paabaal
catlica malaj li wank sa kristiaanil moko qe ta. Naqanaw ban naq aan
jun paabaal re jalan tenamit li maaka rilom qikin malaj sa li qayuamil.
Xkulun ban sa qayaanq naq joqe laj Espaol xekulun xmaqbal chi
xjunil li karu wanqe.
Jokan ajwi naqanaw naq laao wan li karu tqapaab malaj li tqabaanu
sa xnaaj li paabaal, li xsach naq joqe laaex xemin leepaabaal chi qu.
Jokan bi naq laao tqabaanu li naleb re li qatenamit maay. Qayehaq
jo li mayejak chi ru li loqlaj tzuul taqa malaj xkeebal xloqal chi xjunil li
wan sa qasutam. Maajun taaruuq chi ramok chi qu xbaan naq qakulub
xbaanunkil ut aan li jwal xloqal sa qayuam jo tenamit maay.
Yal teeke reetal wi taraj laao, li poyanam re li tenamit maay, tooxik raj
sa leetenamit chi xminbal li qanaleb, kamsinbil raj na teebaanu chaq
qe, sa xkaba naq maakaaq raj rilom sa leeyuam. Jo kaan bi naq
laao mani naqaj taachalq chi yeehok re li karu naqaj xbaanunkil xbaan
naq naqanaw li karu yooko, usta junxil xootane sa leeruq, yalbanan
tzaqalaq li mineek sa jalan naleb chankeb naq kexye.
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 13
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
Rikin rabinkil chi xjunil li aatin kexye laj Saqipek, li padre kixye, xintawru
li karu yookex, baanumaq li karu nakeraj, sa xkaba naq wan eekulub
chan, usta sa xchool inka sa kikana.
Sa xraqik li xkuubankeb kekana sa junkuub naq naru terulaani
ribeb sa junaq kanjel re komonil malaj tepatzoq naq joqe teruuq
yalbanan yal tzaqonk. Li naleb ain kiraqman sa usilal.
Chalen bi aan naq sa li kalebaal Saqipek kitzeqtanaaman li paabaal
catlica (kristiaanil), wan chaq oxib xkakaal chihab anaqwan.
Rochochil li paabaal toj anaqwan. Na oksiman chik choqre nimqehik. (2016)
Kiruhan chi xbaanunkil ain sa xkaba li jun chuut li poyanam li kexke
chaq ribeb sa aatin ut jo ajwi li komon li wankeb sa li kalebaal re
Pea Blanca. Jokan ajwi li jalanq jalanq chi kalebaal xbaanaq aaneb
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 14
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
kekehok xwankil li naleb, li karu li kexkauxla chaq li jun chuut chi
komon, naq tojoaq relikeb rubel li pim.
Chalen bi naq sa li kutan wanko wi anaqwan, li kalebaal Saqipek
moko natzaqon ta chik sa li paabaal. Nabaanuman ban chik li mayejak
xbaaneb li qawachin re li kalebaal, sa barwi napatzman malaj
naoxloqiman chi xjunil li wan sa qasutam, li nakekehok re li qawa
quka. Jo ajwi aan li naleb li kexbaanu li najter poyanam li maakaeb
chik anaqwan.
Li naleb xbaanuman jwal li rusil, moko nako xchaajki ta. Xkanabankil
li tzaqonk sa li paabaal re kristiaanil na xkawrobesi ban qachool sa
xkaba naq naqa ke reetal, naq li jalanq jalanq chi kalebaal nake xye
naq maakaeb rubel li wankilalej abanan rajlal chihab nakexnimqehi
li relik li tenamit rubel roq ruq abl aj tenamit (Independencia) ut inka
nakexke reetal naq maaka rusil xextaw chaq chi ru li hoonal aan ut
yal xmine ajwi chaq chi ruheb xbaanunkil.
Li kalebaal Saqipek inka naxbaanu li naleb ain, xbaan naq naxtaw
ru naq wan chaajkilal ut majelal kiwan chi rix ain naq ak xwan chik li
independencia, jo li xrahobtesinkileb li qaxe qatoon sa kawil kanjel.
Chalen bi chaq junxil ut toj anaqwan li komon re Pea Blanca, junelik
yo xtzilbal rix li karu us xbaanunkil malaj karu li relik chi yaal naq aan
li qe. Sa xkaba naq naraj naq sa jun kutan sa wanqeb li komon.
Jokan ajwi junelik naxkauxla xtenqankil li komon re jalan chik
kalebaal, xbaan naq naxtaw ru naq aan li aajel ru sa xyuam li tenamit
Qeqchi. Saqipek aan jun kalebaal kachin, abanan jwal nim li xkauxl
ut junelik naraj xkambal xbe jalan kalebaal.
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 15
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
Jokan bi naq chi xjunil li karu xbaanuman chaq chi ru naabal chihab
xbaaneb li nabej yuwabej, jwal nim xloqal choq qe laao ut sa xkaba
aan naq anaqwan li saaj al nakeki sa xnaleb aj ralchoch.
Na oybeniman naq li jalan chik poyanam re li kiila kalebaal li toj
wankeb sa li paabaal, jwal us naq textzil rix malaj tepatzoq re li ani
nake nawok chi rix li naleb
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 16
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
RAQBAL LI KANJEL
Li tasal hu ain jwal aajel ru xbaan naq aran wan resilal chan ru xyuami chaq li
kalebaal Saqi Pek re naq chi jokain eb li saaj poyanam li wankeb sa li kalebaal
te xnaw karu xkulmank chaq ut jo ajwi eb li jalan poyanam li wankeb sa
jalanjalanq chi naajej teruhanq xnawbal li esilal ain.
Ain taakanjelaq choq reheb li saaj poyanam li yookeb chi tzolok, re naq chi
kamaan textzil rix chan ru naq xkulmanje chaq li junjunq chi naleb chi rix li
kalebaal Saqi Pek. Jo ajwi re naq twakliiq chaq xkauxleb chirix li chaajkilal
nachalje sa li komonil ut chan ru xsikbal xyaalal re naq inka junelik yeebilaq qe li
karu tqabaanu sa li qayuam.
A s o c i a c i n Q e q c h i X c h o o l I x i m P g i n a | 17
WAKLIIQO QAJUNILO, MAAJUN CHIKANAAQ CHI IXBEJ (Que todos se levanten, que nadie se quede atrs)
XTAWMAN WI LI ESILAL
Teni, M ut Ten, J. (2010). Chan ru naq xwan chaq li kalebaal Saqipek. Cobn, Alta
Verapaz: Xjolomil aj Qeqchi Xchool Ixim.
Saqbichil Copmagua. (1999). Oxloqil baanuheem. Cobn, Alta Verapaz: Editorial
Serviprensa C.A.