Soziolinguistika Klusterra: Mahai ingurua HIZKUNTZA-IDENTITATEAK IDENTITATE BERRIEN BAITAN

Soziolinguistikaaldizkaria

Pablo Suberbiola.- Mahai-inguruan izango ditugun hiru hizlariak eza-gutuko dituzue. Igor Calzada, Nevadako Unibertsitateko irakaslea, JosuAmezaga, Euskal Herriko Unibertsitateko irakaslea eta Jon Sarasua,Mondragon Unibertsitateko HUHEZI fakultatekoa.

Saio honi hasiera emateko mahai-ingurua kokatu nahi genuke pixkabat. Izenburuak dioenez Hizkuntza-identitateak identitate berrien baitan dugaitzat. Sugerentea iruditzen zaigu baina, agian, zehaztasuna eskertukolukeela-eta, prestatu dugun kokapena irakurriko dizuet.

Kokapena, beraz, honakoa da. Pertsonen eta taldeen identitateekalde asko dituzte, eta horietako bat hizkuntza-identitatearena da. Hau da,pertsona hiztuna den neurrian zein hizkuntzarekin —hizkuntzekin—nolako harremana duen biltzen duena, eta, bereziki, zein hizkuntza-komunitateko, edo komunitateetako kide sentitzen den; kidetasun horinolakoa den, nola bizi duen hiztun horrek.

Gaur egun —eta itxura guztien arabera, etorkizun hurbilean gero etagehiago—, harremanak egiteko, izateko eta bideratzeko modua aldatzen arida, nahiz eremu hurbileko harremanetan, nahiz munduko beste lekutan bizidiren kideekin. Nondik datoz aldaketak? Bereziki hiru iturri azpimarratukogenituzke. Alde batetik, urte gutxitan pertsonen mugikortasuna handitu iza-

HIZKUNTZA-IDENTITATEAK IDENTITATEBERRIEN BAITAN

M A H A I - I N G U R U A

Jon SarasuaJosu AmezagaIgor Calzada

Pablo Suberbiola (moderatzailea)1Helbide elektronikoa: [email protected]

1. Zein hizkuntza hitz egiten du komunika-zio gizarteak? EHUko Udako Ikastaroa-ren baitan buruturiko mahai-ingurua.(Donostia, 2009ko ekainak 24)

DOSSIERR

A72.

zenb

. / 200

9 (3)

soziolinguistika klusterramartin ugalde, kp / 20140 andoain 51

ZEIN

HIZ

KU

NTZ

A H

ITZ E

GITE

N D

UKO

MU

NIK

AZIO

GIZ

ARTE

AK?

>>>

bat72 dok:Batdok55 13/12/09 15:39 Página 51

na, leku batetik bestera mugitzea errazagoa izatea, eta horrek ekarri duen,garai batean baino kulturen arteko ukipena nabarmen handiagoa izatea.

Bigarrena, teknologia eta komunikabide berrien eszenatokiak daka-rrena. Alde batetik, informazioa lortzeko eta zabaltzeko bideak asko uga-ritu dira. Horretaz gain, norbanakoen arteko harremanak eta sare sozia-lak interneten garatu dira, eta norbanakoak lehen baino eragiteko gaita-sun handiagoa eskuratzea. Eta hirugarrena, askotan aipatzen den 2.0 filo-sofia; hau da, norbanakoa jasotzaile izatetik partaide aktibo izatera pasadela eszenatoki berri honetan.

Hori da kokapena. Testuinguru honetan, zertan eta nola ari da alda-tzen —edo nahiago baduzue, zertan aldatuko da epe laburrera— berenburua euskalduntzat dutenen hizkuntza-identitatea? Aldaketa horietanze aspektu interesatzen zaizue gehien?

NOLA ARI DIRA ALDATZEN EUSKALDUNEN HIZKUNTZA-IDENTITATEA?Igor Calzada.- Lehenik eta behin defendatuko dudan ideia honakoa da:

Ez dezagula izaera digitala eta presentziala kontrajarri. Digitaliza-zioa, internet eta sare sozialak, hasiera hasieratik tresna tradizionalekinkontrajartzeko joera oso handia dago, eta ez dakit zergatik. Erabiltzaileakez ditu bi munduak ezberdintzen. Orduan, ez ditzagun mehatxuak lehen-biziko mezuan zabaldu. Iruditzen zait aukeren diskurtsoa zailagoa delamehatxuena baino. Hala ere, ni arrakastarako probabilitate gehien duenabilatzen ibiltzen naiz, eta gauzak garatzeko probabilitate handiagoa dagoaukerak ikusten badira, mehatxuak azpimarratzen badira baino.

Zertan antzemango dira aldaketak? Nik atzo konektore hitza aipatunuen. Konektoreak ez du esan nahi bakarrik internetera hogeita lau ordukonektatuta pasatzea. Kalean ere konektoreak badaude alegia, sare-logi-ka duen pertsonak behar dira, ekintzaileak behar dira, militantzia susta-tzaile zentzuarekin dutenak.

Irekia kontzeptuaren inguruan. Egia da euskaldunek lan gehigarribat dugula, gerturatzearena. Gu gerturatu behar gara —euskaldunkomunitatea— hizkuntza-komunitate horietara, gu gerturatu behar gara,ez da inor guregana gerturatuko. Zergatik? egoera diglosikoan gaudela-ko, baina, alde horretatik, beste hizkuntzak ere, mundu mailan gure ego-eran dauden beste hizkuntzak egoera berdinean daude.

Ez-garbizaleak esan nuen. Ni behintzat azkartasunaren eta gauzakegitearen zalea naiz. Horrek batzuetan kalitatea jaistea dakar alor batzue-tan, baina, sentitzen dut; ni peaje hori ordaintzeko prest nago. Adibideada aldizkari ofizialeko itzulpengintza. Itzultzaileez gain, zeinek begira-tzen ditu itzulpen horiek? Ez dut esaten kuotak jaitsi behar direnik, bai-na, agian eremuak aztertu beharko dira eta, akaso, diru hori beste gauze-tan jarri behar eraginkorrago izateko.

Igor Calzada, Josu Amezaga, Jon Sarasua – Hizkuntza identitateak identitate berrien baitan / Mahai-ingurua

Ez dezagula izaeradigitala eta presentzialakontrajarri. Zertan antzemango diraaldaketak? Irekia kontzeptuareninguruan. Erabakitzen dut euskaraikastea, eta hortik aurrerahori da nirehizkuntza-nortasunemailea.Euskaldunekin hitzegiteko hizkuntza, bainaez nortasuna ematen dienhizkuntza.

52


Eta azkeneko puntua, nik uste garrantzizkoa. Gazteria ere euskal-duntasunaren inguruan. Esfortzuaren kontzeptua utziz, uste dut euska-raz ere gozatu egin behar dela, ondo pasa behar dugula gure hizkuntza-rekin. Eta ondo pasatzeak ez du esan nahi bakarrik mantentzea, galdu ezdadin zaintzea. Nik uste dut baikor izan behar dugula eta elkarbizitzabeste hizkuntzekin ere, ondo pasatzearen ideia horrekin ere egin behardugula, gurea bermatu behar dugulako mugak jartzearekin ez lotzea.Badakit oso diskurtso polita dela eta egin dezakedala askoz diskurtsokatastrofikoagoa baino ez da hori nire asmoa.

HIZKUNTZA NORTASUN-EMAILEJosu Amezaga.- Bueno, gero erantzungo dizut buletinaz zer pentsatzendudan. Gazteleraz antzera ulertzen ditut, ez pentsa. Oraingoz, egin dida-zuen galderari helduko diot eta saiatuko, oso modu laburrean erantzuten.

Lehena eta goizekoaren ildotik; hizkuntzak nire ustez, berez ez dunortasunik. Ni hiru hizkuntzatan moldatzen naiz, baina horietatik bakarbatek ematen dit nortasuna. Areago. Niri nortasuna ematen dit, edo niknortasuna horren inguruan eraikitzen dut. Nortasuna ematen didan hiz-kuntza ez da nire ama hizkuntza izan; nire hautaketa baten ondorio da.Momentu batean —gaztaroan— erabakitzen dut euskara ikastea, eta hor-tik aurrera hori da nire hizkuntza-nortasun emailea.

Bigarren ideia, iruditzen zait Euskal Herrian gaur egun, euskararenezagutza mailaren hazkundearen ondorioz, jende askorentzat euskaradakiten hizkuntza bat dela, baina nahiko instrumentala; euskaldunekinhitz egiteko hizkuntza, baina ez nortasuna ematen dien hizkuntza. Kon-parazioak ez dira oso egokiak izaten baina, niri gaztelerak edo ingelesakematen didan parekoa ematen die euskarak —igual ez hainbeste—batzuei. Hau da, euskaldunak dira euskaradunak direlako, baina ez nor-tasunaren aldetik. Ez nago euskalduntasun pasaporteak ematen. Esannahi dut hizkuntza-nortasun hori ez dutela bizi beste euskaldun askokbizi duten bezala.

Hiru: nire ustez, euskarak hizkuntza-nortasunaren edo hizkuntza-komunitatearen behar handia du. Hau da, beharbada beste hizkuntzabatzuen kasuan ez da horren begi-bistakoa izango, edo ez da horren inpor-tantea izango jendearen atxikimendu kontzientea baina, euskararenkasuan hizkuntza ahula delako ezinbestekoa dugu. Ez dauka hori bainoindar handiagorik bizirauteko: ez dauka merkatu handirik, ez dauka esta-tu indartsurik, ez dauka bestelako dinamikarik, bizitasuna emango dionik.

Lau: euskarak nortasuna behar duen bezala iruditzen zait pertsonak,pertsonek ere talde nortasunak behar ditugula eta komunitateak beharditugula. Komunitate bateko kide izan behar dugu. Zergatik? Batetik,eskubidea dugulako: iraun nahi badugu talde bezala iruditzen zait esku-bide osoa daukagula talde bezala irauteko, izateko. Bi, iruditzen zait

Hizkuntza identitateak identitate berrien baitan / Mahai-ingurua –Igor Calzada, Josu Amezaga, Jon Sarasua

Euskarakhizkuntza-nortasunaren

edo hizkuntza-komunitatearen behar

handia du. Pertsonek ere taldenortasunak behar

ditugula etakomunitateak behar

ditugula. Hizkuntza-nortasunagarrantzi handiko

nortasuna izan daitekeelabizi dugun garaian.

Hizkuntza-nortasunakberarekin behar du

bestelako nortasun bat.

53


gutxieneko elkartasun soziala talde-komunitatetik sortzen dela. Gureburua ikusten badugu banako huts bezala, inolako talde atxikipenik gabe,elkartasunak zailtasunak izango ditu garatzeko. Eta hiru; injustiziazkomundu batean bizi gara, non botere sendo batzuk dauden pertsonen gai-netik; botereei aurre egiteko modu bakarra taldea da. Eta taldea komuni-tatea da, eta hori nortasuna da. Talde nortasunak ez du berez bazterketa-rik ekartzen, ez du berez, bestearen zapalkuntzarik ekartzen. Talde norta-sun guztiak ez dira hedakorrak, ez dira zapaltzaileak. Izan daitezke, his-torian milaka ari dira, baina ez dute zertan. Hori ere azpimarratu nahi dut.

Azken aurreko ideia. Iruditzen zait hizkuntza-nortasuna garrantzihandiko nortasuna izan daitekeela bizi dugun garaian. Hau da lehenaipatu ditugu bestelako talde-nortasun batzuk, estatu nazioaren ingu-ruan, kulturaren inguruan gertatzen direnak. Horien aurrean iruditzenzait hizkuntza-nortasuna malguagoa dela, aurrera ateratzeko aukerahandiagoak dituena.

Eta azkenik: Seguru aski, hipotesi bezala daukat hori, hizkuntza-nor-tasunak berarekin behar du bestelako nortasun bat. Nortasun —ez dakitoso ondo nola deitu— nazionala, edo politikoa, edo ez dakit oso ondo nolazehaztu. Izan ere, nik uste dut hizkuntzak behar duela bere ondoan bote-rea; gaur egun munduan hala da; hizkuntza eta boterea oso lotuta daudeeta neurri berean iruditzen zait hizkuntza-komunitateak behar duela, osomodu irekian esanda, komunitate politikoa bere inguruan.

TEKNOLOGIA BERRIEN GARRANTZIA ETA BERRIKUNTZAKONTZEPTUAK ERLATIBIZATUZJon Sarasua.- Nik uste nuen, gaur, mahai-inguru honetako nire lana kon-trapuntua jartzea izango zela. Baina, uste dut ados nagoela hemen esan-dako hainbat gauzarekin, eta Josu bera hasi dela nik ekarri nahi nituenkontrapuntu batzuk jartzen.

Hasteko irizpide bat: iruditzen zait teknologia berrien eta komunika-zio-molde, bide eta autopista berrien inguruko gogoeta historia luzeagoeta testuinguru zabalago baten baitan kokatu beharko genukeela, euskal-tasunaren garapenaren diakronia zabalago baten baitan. Batzuetan horre-tan huts egiten dugu. Iaz ere antzeko sentsazioa eduki nuen, hemen ber-tan, Aniztasun berrien harira izeneko jardunaldian. Iruditu zitzaidan aniz-tasun berrien inguruko emozio bat bazegoela, diskurtso berriak. Eta dis-kurtso horiek unitate bakarrera lerratzeko arriskua bazutela, unilaterali-tatera, edo kanpotik zetozkigun diskurtsora. Hori guztia, euskara bezala-ko hizkuntza baten dinamika larria ahaztuta, edo kontuan hartu gabeaskoz faktore gehiagoren baitan ikusi behar genukeela gaia. Gaur egungoteknologia berriena ere, hala planteatu behar dugula uste dut.

Ados nago Igorrekin ezin dela dikotomiarik egin: teknologia berrienzaleak eta eszeptikoak, eta apokaliptikoak eta integratuak; elkartu egin


Teknologia berrieninguruko gogoeta historialuzeago euskaltasunarengarapenaren diakroniazabalago baten baitan.Susmoa dut gure arteanberrikuntzateknologikoarekikoneurriz gaineko holakolilura bat ba ote dugun; ezberrikuntzateknologikoarekikobakarrik, baizik eta, orohar berrikuntzarekiko.

54


behar ditugu diskurtsoak eta elkarrengandik ikasi. Ni zentzu horretanikasle sentitzen naiz ezer baino gehiago. Baina susmoa dut gure arteanberrikuntza teknologikoarekiko neurriz gaineko holako lilura bat ba otedugun; ez berrikuntza teknologikoarekiko bakarrik, baizik eta, oro harberrikuntzarekiko.

Ez da izaten bakarrik, abiadura handiko trenbidearen moduko gaie-kin, baizik eta zerbait gehiago. Frantziara joaten bazara, Frantziako bar-neko herrietara, ikusten duzu han zaharra eta berritasuna beste era bate-ra gestionatzen ikasi dutela. Ikusten dituzu tabernak orain dela berrogeiurteko, berrogeita hamar urteko lurrarekin, pinturarekin, ateekin, leihoe-kin. Ikusten duzu hor gizaldi batzuk eman dituztela tradizioa eta moder-nitatea kudeatzen. Eta guk irudi du modernitatea deskubritu genuela,behintzat modernitate berantiarra, trantsiziotik hona, eta badagoelaberrikuntzarekiko horrelako emozionalitate neurriz kanpokoa, baita erai-kin arkitektoniko komunak edota edozein detailerengan ikusten dena.

Eta diskurtso politikoan, eta teknologiaren inguruko diskurtsoan ereagertzen da. Niri eszeptizismo puntu bat sortzen dit, nahiz eta pentsa-tzen dudan hortik ere ikasi behar dugun. Momentu honetan hizkuntza-politika eta gure hizkuntzaren garapena, dagoen moduan daukagu, eginbehar dugun irakurketa egin behar dugu, eta irakurketa hori gogorra da,eta politikoki asumitzeko nahiko zaila.

Eta orduan larritzen gara. Orain modan jarri dezagun erabilera, etagero teknologia berriak: euskara teknologia berriekin salbatuko da eta,bueno, ondo. Nik uste dut hori dena behar dugula eta hortaz gehiago daki-tenengandik ikasi behar dugula. Baina gaia kokatu behar dugu diskurtsosoziolinguistiko zorrotz baten baitan. Eta nik azkeneko urteetan gai haue-tan sarrera txikiak eginez zabaltzen ari naizen arrangura hori da: iruditzenzait azken hamarkadetan diskurtso soziolinguistiko erriguroso bat gabe arigarela gure hizkuntza-politika, bai publikoa eta bai soziala, egiten. Eta ezgarela benetako galdera inportanteenak mahai gainean jartzen ari.

Eta nire ideia izango litzateke: ez dezagun teknologi berrien gaiaihesbide moduan erabili, baizik eta integra dezagun pentsamendu zaba-lago baitan.

Nik nolabait bizi dut. Ikasle belaunaldiak ditugu eskura; seme-ala-bak ere hasi dira mundu hauetan sartzen eta ikusten dugu belaunaldiberriei badatorkiela askoz aukera zatikatuagoa, fragmentatuagoa, eta,desafio berrien aurrean daudela; euskaltasuna belaunaldi berri hauenbaitan dagoela.

Horren aurrean hiru gauza aipatu nahi nituzke. Lehenbizikoa: dina-mika asko oso berriak dira oraindik. Sare sozialak eta beste hainbat gau-za oraintxe ari dira pixka bat lehertzen, eta ez dakigu oso ondo horienirispena nolakoa izango den.

Bigarrena: Ez dakigu berrikuntza teknologiko hauen azken portua —edo hurrengo puntua— zein izango den, epe ertainera noraino joango


Hizkuntza-politika etagure hizkuntzaren

garapena, dagoen moduandaukagu, egin behardugun irakurketa egin

behar dugu, etairakurketa hori gogorra

da, eta politikokiasumitzeko nahiko zaila.

55


den, eta zein izango diren benetan gure seme-alaben funtzio kulturalarenparametroak. Orduan hor pixka bat labaintzen hari garela-eta intuitzendut.

Eta hirugarrena. Kontutan izan behar genituzke, beharbada, fluxueta errefluxuen irizpideak. Epe laburrera bonba bat izango dela ematenduenak, handik hamarkada batera ikusten dugu erreflexu bat izan duela,edo jendea nekatzen dela jada. Hamarkada bat lehenago, denok hor sar-tuko ginela uste genuen gauzez jendea uste baino lehen nekatzen dela.Historia ez doa modernitatean uste izan genuen moduan, linea batean,ezta ere seguru asko, nire aitak esan zuen moduan, bueltaka bakarrik.Gutxienez espiralean doa, nondik begiratzen dugun bueltaka.

Goaz mundu batera non XXI. mendean nazioarteko bihurtzeak etanazioarteko jenderekiko harremanek plus handiagoa izango duten?Beharbada badaude arrazoi batzuk pentsatzeko XXII. mendean XXI. bai-no gutxiago bidaiatuko dugula munduan, ez gehiago.

Kontrapuntua jartzeagatik: birtualaren leherketa batera goazelabadakigu, baina ez dakigu hemendik hamarkada batzuetara birtualarenkontra integrazio fisikoaren errefluxo bat egongo den, eta, beharbada, gubezalako kultura txikiek hor edukiko dugu beste indar gune bat.

Beharbada argumentu gehiegi bota ditut erlatibizatzeko gaur egunegiten den diskurtsoa, baino ez dut benetan sakonean erlatibizatu nahi.Uste dut egia dela, Igor [Calzada] bat edo Sustatuko laguna, eta Luistxok[Fernandez]-eta jarri nahi dizkiguten oharrak oso ohar interesgarriakdirela; horietan trebatzen eta murgiltzen ez bagara galdu ditzakegulazenbait aukera.

Lehen interbentziotxo hau amaitzeko esango nuke sare kontzeptua-rekin ados nagoela. Uste dut sare izaten ere asmatu behar dugula. Behar-bada, Josuren [Amezaga] gaira itzuliz, botere-, hegemonia-guneak aipa-tuko nituzke nik, gero denbora baldin badago. Baina edozein modutanere, sare kontzeptu horretan ere, erronka nagusia interakzio fisikoa dutensareak dira. Eta interakzio fisikoa duen sare sozialik gabe sare birtualakberehala iraungiko zaizkigu.

Nik hor jartzen dut bertsolaritzaren adibidea. Bertsolaritzan sortu daazken hogei urteetan ahalmen-inguru bat, hegemonia bat, esparru bat.Hor adibidez, bertso-eskolek funtzionatzen dute, eta interakzio pertsonalhandia dago beraien artean; horien baitan bizitza kulturala, bizitza per-tsonala, nortasunaren ekoizpena dago. Orain, beste geruza moduan ber-tsolaritza ere hasi da salto ematen sare birtualera. Eta sare birtualeansarrera asko daude, eta bertsoa.com-ek funtzionatzen du. Baina funtziona-tzen du —eta funtzionatuko du XXI. mendean— interakzio fisikoko sarehori bertsolaritza mugimenduak sano mantentzea lortzen baldin badu.Hau da bertsolaritza-munduaren desafio nagusia, bertso-eskolak elika-tzea eta bertso-eskolako interakzio fisikoan gazteei kultura humaniza-tzaile eta igurtzi handiko bat eskaintzea da, eta sorkuntza-esparru bat.


Iruditzen zait azkenhamarkadetan diskurtsosoziolinguistikoerriguroso bat gabe arigarela gurehizkuntza-politika, baipublikoa eta bai soziala,egiten. Eta ez garelabenetako galderainportanteenak mahaigainean jartzen ari.

56


ERRONKA BERRIKUNTZA BERA DA, GIZARTEBERRIKUNTZARENA, BERRIKUNTZA SOZIALA.Igor Calzada.- Berrikuntzaren alorrean Joni erantzunez, ñabardura txikibat egingo nuke. Niretzat erronka ez da berrikuntza teknologikoa; erron-ka berrikuntza bera da, gizarte berrikuntzarena, berrikuntza soziala.

Gainera, herri honetan berrikuntzaren izenean egin izan diren hain-bat gauza ez dira berritzaileak izan. Are gehiago, oso kritikoa naiz berri-kuntza deitzen zaion zenbait gauzarekiko. Adibide bat ematearren, urba-nismoaren arloko esaldi hau ekarriko dut: Eraikuntza zaharrek behar dituz-te ideia berriak. Ni horrekin gelditzen naiz. Bertsolaritzan —aipatu izandugu— saiatzen ari gara oso modu sortzailean beste praktika batzuekinibiltzen, jazza dela eta beste. Hori niretzat euskara berritzailean salto han-di bat da, beti ere jatorria galdu gabe. Nik berrikuntza ez dut modernis-mo huts baten baitan sartzen. Uste dut gizarte berrikuntza aipatzen dene-an gizarte aldaketa ere bere baitan dagoela, ez da “goazen gauzak bestemoduan egitera modernito batzuk izatera eta listo”.

Bestalde, errealitatea aipatzen duzunean esaten duzu sare sozialak noradoazenaren inguruko duda asko dituzula. Ni ikertzailea izan naizenean ere,tokatu zait errealitatea ikustea, baina errealitatetik lehiatzeko. Hau da, errea-litatea aztertu daiteke, ikertu daiteke baina ni hareago noa, errealitatean sar-tu egin behar dugu, eta non? Olatuaren inguruko betiko metafora da JavierRetegik garatutakoa: globalizazioaren olatuaren alde jarri, onartu, neolibela-rismoa eta tendentzia orokor guztiak onartu. Izan ere, lana kontrajarriz, gau-den lekuan gelditzen gara. Beste herriak garatuko dira, igual sekulako porro-ta izango dute, Los Angelesen edo Seattleen gertatu zen bezala. Baina Por-tlandek beste bide batetik bere bide propioa garatu zuen. Portlandek plante-atu zuen teknologia, eta parte-hartze zibikoa garatzea. Eta mundu mailangaur egun sekulako hiritarren parte-hartzea hiria da. Alegia, sortu dezagundiskurtso berritzailea, berrikuntza kritikatu ordez, nola egin ez dakigulako.Baina errealitatearengandik joan behar dugu paraleloan. Beste errealitatearibegira geratuta trenak pasatzen zaizkigu, denbora galtzen da.

Aniztasunaren gaian, aniztasun kulturala elkartzen denean, benetakoaniztasuna ez da kulturala bakarrik. Ezberdin pentsatzen duen pertsonaere anitza izan daiteke. Eta askotan ez dugu hitz egiten aniztasun horreninguruan. Etorkin bat anitza da dibertsitate diskurtso honetan, bainaezberdin pentsatzen duena ere anitza da, nire alorrean behintzat. Nik ustedut hori ere barneratu behar dugula. Euskararen munduan are gehiago.

JARRAIDURA-SENA ETA IREKIDURA BIKOTEAJon Sarasua.- Nik egia esanda ez naiz sentitzen urruti zuk esaten dituzunberrikuntzaren inguruko ideiekin. Nik uste dut berrikuntza behar dugu-la. Agian, sorkuntza hitza gehiago gustatzen zait berrikuntza baino.


Hizkuntza-komunitatearen enigmahonen inguruan, hain

aspalditik etorri izanareneta existentzian egotekomodu horren azpian

binomio hori badagoela:jarraidura-sena eta

irekidura-sena. Jarraidurafluxu baten parte

sentitzea da. Irekidura da garaian

garaiko matrizeteknologiko berriei,

garaian garaiko eragileguztiei, garaian garaikoaniztasunaren konkisteneta eragin mota guztieierantzutea. Eta bi horien

nahasketa izan danolabait gure traiektori

historikoa.

57


Beharbada, berrikuntzaren ideiaren aurrean antsietate gehiegi daukagu-la euskaldunok, eta ideia hori jainkotzeko antsietate gehitxo ote dauka-gunaren kezka azaldu dut. Eta ikusi dudala, batzuetan, ilusio gehitxo jar-tzen dela zenbait berrikuntza teknologikoen inguruan.

Ni azken aldian lantzen ari naiz jarraidura eta irekidura bikotea. Bikontzeptuak. Nik uste dut gure hizkuntza-komunitatearen enigma honeninguruan, hain aspalditik etorri izanaren eta existentzian egoteko moduhorren azpian binomio hori badagoela: jarraidura-sena eta irekidura-sena.Jarraidura fluxu baten parte sentitzea da. Fluxuari eusteko intuizio sen horibadugu neurri batean, eta horrek ilusionatzen gaitu oraindik ere. Bainabeste neurri batean galdu dugu. Adibidez, nire tesietako bat da trantsizio-garaian, modernitatearen eta progresismoaren ideiak hartu zirela, orainasko eta asko zalantzan jarriko nituzkeenak. Hau da, euskal progresistakzenbait jarraidura sen interesgarri moztu zituen, dimentsio espirituala,besteak beste, ideia berrien izenean. Orain ideia berri horietako asko urahartzen ari dira, zuloz beteta daude. Zorionez, hizkuntzaren jarraidurarensenari eutsi diogu, baina bidean beste hainbat gauza galduta.

Batetik dago jarraidura sena eta bestetik irekidura. Irekidura dagaraian garaiko matrize teknologiko berriei, garaian garaiko eragile guz-tiei, garaian garaiko aniztasunaren konkisten eta eragin mota guztieierantzutea. Eta bi horien nahasketa izan da nolabait gure traiektori histo-rikoa; agian, binomio horrekin gauza asko esplika daitezke.

LIBERTÉ, ÉGALITÉ, FRATERNITÉ, …IDENTITÉ? KULTURA-ANIZTASUNAZ NORTASUN-GRAMATIKA PROPIOARENBEHARRAPablo Suberbiola.- Jarri nahi nuke honako puntu hau. HUHEZIk eskain-tzen duen kulturaren transmisioaren inguruko ikastaroko dokumentubatean, Jon Sarasuari entzun nion esaten gure kultura hau asko markatudutela garai bateko liberté, égalité, fraternité kontzeptuek, baina hitz horieiez ote zaien falta identité hitza ondoan.Alde horretatik, nortasunaren gra-matika bat beharko genukeela entzun izan diogu. Eskatuko nizuke nor-tasunaren gramatika esaten duzunean zer esan nahi duzun azaltzea.

Jon Sarasua.- Hori aipatu nuen aurreko ikastaroan, ikusten nuelako aniz-tasunaren inguruan herri anglosaxoietatik edo Espainiatik diskurtso batinportatzen ari ginela, multikulturalismoa eta plurilinguismoaren ingu-ruan, horien ontasunen inguruan. Konturatzen nintzen diskurtso progre-sisten adar batzuk zirela, oso ondo gelditzen zirenak, oso politak eta osohumanistak, baina ez zutela irtenbiderik planteatzen gurea moduko hiz-kuntza txiki baten bizi-kinkari.

Hortik sortu zen gogoeta zabalago bat. Izan ere, azken finean, denokgara modernitatetik sortu ziren ideologia modernoen zordun, eta moder-


Iruditzen zait diskurtsopropio baten beharradaukagula. Baitadiskurtso hori egitekokonplexu askodauzkagula. Iruditzenzait diskurtso propiobaten beharra daukagula.Baita diskurtso horiegiteko konplexu askodauzkagula. Planteamendua da:kultura-aniztasuna bai,baina gutxieneko oinarribat behar da naziopolitikoa osatzeko, etahori hizkuntza da.

58


nitateak sortu zituen berdintasunaren eta askatasunaren kontzeptuak.Azkenean, erro kristau eta humanismo grekotik hartutako bi balorenagusiak: askatasuna (espirituala, baita jainkoaren aurrean ere) eta ber-dintasuna (denok berdinak gara arrazoi baita erlijiosoengatik ere). Eta,askatasuna eta berdintasuna kudeatzen saiatu da modernitatea. Ondo-ren, nolabait, aurridetasunari (anaitasuna ez esateagatik) lekua emanez,hain zailak lotzeko ziren biak lotu ziren. Hau da, askatasuna, berdintasu-na eta horiek lotzeko gure arteko anai-arrebatasun edo aurridetasuna.

Eta hor bakoitzak sortu du liberalismoa, sozialismoa eta abar. Horribueltaka ibili gara XIX eta XX. mendeetan. Baina modernitateak ez dunortasuna edo identitate horren inguruko gramatikarik edo ideologiarikekoiztu, bazegoelako, gainera, nolabaiteko begirada uniformizatzaile bat:Iraultza Frantsesak Euskal Herrian zer egin duen ikusi besterik ez dago.

Beraz, horretan ideologikoki pixka bat umezurtz gaudela iruditzenzait. Gure ideologiak modernitateak ekoiztutako baloreetan oinarritzendira, eta hor identité-rik ez dago; begirada progresistatik hizkuntzen dina-mikak gestionatzen hastea orain arte gestionatu ditugun moduan, osoborondate onekoa da, baina ez da ulertzen. Zentzu horretan esaten nuenba, hizkuntza-gramatika ez geneukala.

Hemen badago jendea horretan ibili dena: “Txepetx” saiatu zen hiz-kuntzen gramatika bat sortzen. Edo beste autore batzuk —eta soziolin-guistika bera ere— saiatzen dira ideologia modernoen koktel batetikharatago, hizkuntzen gramatika bat sortzen, eta esplikatzen hizkuntzaketa nortasunak zer diren sakonean, nondik datozen, zergatik hiltzendiren, zergatik biziberritzen diren, zer baldintzetan, eta abar.

Hizkuntza-aniztasunaren inguruan aipatu ditudan kezkak, Londre-serako egokiak izan daitezkeen diskurtso batzuk irakurri eta entzun ditu-dalako da, baina ez dutenak barneratuta, gurearen moduko hizkuntzabaten egoeraren kezkarik. Orduan Londresen edo Sao Pablon balio deza-keen diskurtsoak ez du honako balio. Eremu horietan, hizkuntza hege-monikoa dagoela ez dago zalantzan, eta hortik gestiona daiteke multikul-turalismoa, honela edo hala. Inguru horietan ez dago nortasunaren gra-matikarik. Zergatik? ba ez dutelako behar.

Gure kasua guztiz ezberdina da. Eta guk behar dugu. Zentzu horre-tan eraiki behar dugu gramatika hori —ez dakit propioa edo konpartituaden—, XXI. mendean hizkuntzaren eta euskaltasunaren garapena pentsa-tzeko, eta pentsamendu-elementu horiez orain artean baino sakonago etakonpartituagoan pentsatzeko. Egia da blokeo politikoak ez diola baterelaguntzen eta ez dauka itxura onik gai honek, baina beharbada, eginbehar duguna beste belaunaldi bat prestatzea da, hizkuntzaren garabide-ari buruzko minimo batzuen kontzientziarekin. Eta edozein kasutan,kontuan izan behar da hurrengo belaunaldi hori izango dela, ez bakarrikEuskal Herrian gutxiengoa, baizik eta indar politikoetan gutxiengoa, etaindar politiko abertzaleetan ere gutxiengoa.


Euskal Herrianhizkuntza-aniztasunarenauzian, duela 30-40 urte

jadanik, euskararenegoera eta euskal

kulturaren egoera osokinka larrian zegoen, etapopulazio mugimendubatek egoera berriakplanteatu zituen. Etaasmatu zen modu bat.

Arazo bat izanzitekeena -etorkinen

integrazioarena- nahikoitxuroso gainditu zela.

59


DIAGNOSTIKO SOZIOLINGUISTIKO ERRIGUROSOARENBEHARRANik uste dut begiratu soziolinguistiko errigurosoa ez dela mamitu EuskalHerrian. Ez dela mamitu hizkuntza-politikan, ez dela mamitu beste gune-etan ere. Teknologiaren gaiari lotuz, gure gaixotasunaren diagnostikosakonik egin gabe gaudela pentsatzen dut, daukaguna esklerosia, minbi-zia, Altzheimerra edo katarroa den jakin gabe. Eta diagnostikoaren arabe-rakoa izan beharko du hizkuntza biziberritzeko tratamendua. Ez du balioesatea “orain teknologia berriekin eskanerra eta erresonantzia magnetikoadeskubritu dira”. Horiek guztiak beharrezkoak dira Altzheimerra etaminbizia tratatzeko. Baina, minbizia bada tratamendua beste bat izan lite-ke, teknologia horien balioa ezkutatu gabe. Zentzu horretan, iruditzen zaitgure hizkuntzaren gaitzaren eta egoeraren diagnostiko oso bat ez dauka-gula, eta diagnostiko horretan oinarritutako politika bat ere ez.

Eta bukatuko dut esanez zaila daukagula uste dudala, intuitzen arigarelako benetako diagnostikoa eta benetako sendabidea, momentuhonetan, beharbada politikoki zuzena ez dela, eta politikoki onargarriaden kontsentsu bat lortzetik urrun xamar gaudelako.

Josu Amezaga.- Jonek aipatu dituen gauza batzuei jarraipena ema-nez. Ez nekien Jonek gogoeta hori eginda zeukanik euskal kulturgintza-ren transmisioaren masterrean. Baina nik neuk ere master horretan ondo-rio berbera planteatu nuen. Hau da, hizkuntza-aniztasunaren inguruankanpoko diskurtsoa inportatzen ari gara, eta gurean ez da ondo egoki-tzen. Nik ere halaxe ikusten dut, eta halaxe planteatu nuen orain delahilabete batzuk izan nuen hitzalditxoan.

Multikulturalismoaz ari garenean kanpoko terminoekin hitz egitenari garela ikusten dut, eta horrek errotik aldatu du gure praktika, gurehizkera bera. Adibide bat jarriko dut. Etorkin hitza beraren erabilera Eus-kal Herrian duela 15-20 urte eta gaur egungoaren arteko aldaketa ikara-garria da. Orain etorkinak errumaniarrak, ekuadortarrak, kolonbiarraketa abar dira. Eta duela 15 urte ez ziren ez errumaniarrak ez ekuadorta-rrak; duela 15 urte Extremaduratik, Andaluziatik eta etorritakoak ziren.

Areago, begiratzen baduzu bibliografia —ez dago gehiegi baino zer-txobait bai—, duela 15-20 urte Euskal Herrian argitaratzen ziren lanetanetorkinei buruz hitz egiten zen Estatu Espainoleko toki ezberdinetatiketorritakoei buruz, eta inor ez zen mintzen.

Gaur egun, duela urte gutxi Hezkuntza Sailak atera zuen zirkular bateskoletara esanez, etorkinen seme-alabak, ahal delarik, bideratzeko D ere-dutara, eta hor barruan sartzen dira Extremaduratik, Andaluziatik eta aba-rretik etorritako pertsonak. Eta arduradunaren dimisioa eskatu zuten. Etagaur egun jende askori esaten diozu “zu etorkina zara” eta haserretu egitenzaizu; bera etorri zela Valladolidetik. Hau da, kontzeptua bera aldatu eginda, eta horrekin batera, etorkinei buruzko gure planteamendu guztia.


Agian euskaltzaleakmerezi ez dugun zama batbadagoela, eta zamahandi horrek askozailtzen duela bestelakodiskurtsoak garatzea:hizkuntza-aniztasunariburuzkoak,hizkuntza-politikakoak.Kanpotik begira baino,nik barrutik kanporabegira jartzea nahiagodut.

60


Zer gertatu da hor? Nire ustez kanpoko inportazioa. Eta horrekin ezdugu kontua ondo enfokatzen. Ez dut esaten etorkinak arazoak direnik,baizik eta gurea bezalako egoera batean populazio mugimenduek duteneragina eta beste toki batzuetan duten eragina oso desberdinak direla.

Iruditzen zait diskurtso propio baten beharra daukagula. Baita diskur-tso hori egiteko konplexu asko dauzkagula. Adibide bat: eztabaidatzen arigara ia Osakidetzak ateratzen dituen oposizioetan euskara baloratu beharden. Eta ikaragarrizko polemika dago. Eta kontua da Europako Batasunaosatzen duten 27 estatuetatik hirutan ez dutela hizkuntza eskatzen naziona-litatea lortzeko: Suediak, Portugalek eta Estatu Espainolak —ez du esplizi-toki eskatzen baina Espainiako Konstituzioak ezartzen du espainola jakinbeharra—. Zalantza sortu zait Irlandarekin, baina gainerakoek (23 edo 24)nazionalitatea eskuratu ahal izateko bertako hizkuntza ofiziala jakitea eska-tzen dute modu batean edo bestean. Eta horrekin egin nahi diote aurre hiz-kuntza-aniztasunaren auziari, hau da, politika multikultural baten barruan.Eta planteamendua da: kultura-aniztasuna bai, baina gutxieneko oinarri batbehar da nazio politikoa osatzeko, eta hori hizkuntza da.

Gaur egun Europako estatu progresistenek ere, adibidez, BritainiaHandiak —hizkuntza-aniztasunean eredutako bat Europan— hizkuntzaeskatzen dute, azterketa gainditu behar da. Eta, hemen, Osakidetzakooposaketei buruz eztabaidatzen ari gara. Orduan, nola egingo dioguaurre multikulturalismoaren auziari holako zamarekin.

Nik sumatzen dut gure ereduetatik gehiago pentsatu beharko genu-keela. Euskal Herrian hizkuntza-aniztasunaren auzian, duela 30-40 urtejadanik, euskararen egoera eta euskal kulturaren egoera oso kinkalarrian zegoen, eta populazio mugimendu batek egoera berriak plantea-tu zituen. Eta asmatu zen modu bat. Ez dut uste arazoa konpondu zue-nik baina asmatu zen, gutxienez, kanpotik etorritako jendea komunitatesozial politikoan integratzeko modua. Eta nik uste dut arazo bat izanzitekeena —etorkinen integrazioarena— nahiko itxuroso gainditu zela.Ez guztiz, kulturalki oraindik horren ondorioak ari gara ikusten bainazerbait asmatu zen.

Gaur egun planteatzen zaigun arazo berriari balio ez diguten ere-duak erabiltzen edo haiei begira ari gara. Beraz, geure egoera konkretua-ri gehiago begiratu behar diogu nahi badugu arazoa ondo enfokatu.

HIZKUNTZA-NORTASUN DINAMIKOAK, NORTASUNPARTEKATUAK, EREDU HIBRIDOAKIgor Calzada.- Jonek aipatu du iruditzen zaiola politikoki kontsensurikez dagoela. Zerbait gehituko nuke. Agian euskaltzaleak merezi ez dugunzama bat badagoela, eta zama handi horrek asko zailtzen duela bestela-ko diskurtsoak garatzea: hizkuntza-aniztasunari buruzkoak, hizkuntza-politikakoak, eta abar.


Hizkuntza ezberdineninguruan dagoenekobaterakuntza bateanbagaudela, eta modelohibridoak badaudela.Irizpidea hori da:

hizkuntza bat bizia etaaktiboa izan behar du,sarean eta presentzialki;

edozein alorretandinamikoa eta bizia.

Kezka eginbehar horretanjartzen dut. Egin nahira

pasatzea komeni da, ondopasatzera.

Dudarik ez daukat horiizango dela gure

eboluzioa, hizkuntza-komunitate partekatua,hibridoa, aukera bat dela,errealismo puntu batekin

planteatzekobakarrenetarikoa.

61


Entzuten dudanean multikulturaren diskurtsoak kanpotik ekarriditugula, batzuetan pentsatzen dut ez ote diogun beti geure buruari, etageure ereduari begiratzen. Gure errealitatea ez da beste herrialdeetatikoso desberdina.

Eta, kanpotik begira baino, nik barrutik kanpora begira jartzea nahia-go dut. Eta ez inportatzeko baizik eta egokitzeko agian, beste batzuk egi-ten ari direna. Zeren etorkinen kultura-aniztasunaren gaia ezagutzeazgain, jakin behar da beste herri batzuek ere badituztela arazoak eta bila-tzen dituztela moduak.

Oso erreza da esatea kultura-aniztasunaren inguruko formularik ezdaukagula. Niri hizkuntza-politikarako diagnostiko hori, diagnostikofaktore horiek entzutea gustatuko litzaidake. Baino ez dago denbora askogaltzeko. Errealitatea hor dago. Erreza da ez dugula egin esatea. Egindezagun! Batzuetan sumatzen dut holako beldur bat gauzak egiteko:agian erratuko gara, baina egin dezagun!

Gogora dezagun. Ikastolen mugimenduei esker gaude gaudenlekuan: denok gatoz ikastolen mundutik. Haiek gizarte sareak ziren:gurasoak dirua jarri zuten, etorkinen seme-alabek jarri zuten bezala. Etaetorkin batzuen seme-alabak ikastolara joan ginen. Orain beste tesiturabatean gaude eta egokitu beharra dago. Ahaztu nondik gatozen? inondikinora, baina formulak asmatu behar ditugu.

Josuk aipatutakoari helduz, hizkuntza-nortasuna gaiarekin jarraituziruditzen zait, hizkuntza ezberdinen inguruan dagoeneko baterakuntzabatean bagaudela, eta modelo hibridoak badaudela.

Hizkuntza-nortasun dinamiko horietara joango gara derrigorrean.Eta ez dit balio hizkuntza-egoera bat mantentzea, hizkuntza hori edozeinalorretan bizia eta aktiboa ez bada. Irizpidea hori da: hizkuntza bat biziaeta aktiboa izan behar du, sarean eta presentzialki; edozein alorretandinamikoa eta bizia, ez eginbeharrak agindutakoa.

Kezka eginbehar horretan jartzen dut. Egin nahira pasatzea komeni da,ondo pasatzera.

Jonek aipatzen zuen belaunaldi berrien beharraren ildotik, iruditzenzait errealitatea ikusi egin behar dugula. Iruditzen zait aurrera begiratubehar dugula eta belaunaldi berri horietakoek ez dutela inongo ardura-rik, guk eskuartean orain daukagun egoera honekin, egoera politikohonekin. Hau ez da merezi duguna, noski, eta horrek lan asko eta ener-gia asko galarazten digu.

Horregatik Josuk aipatzen duen hizkuntza-nortasunak nik ekiditenditut, batik bat horretara hitz egitera eraman behar bagaitu, seguru askobeste gauzetarako galtzen ateratzen garelako. Oso abilak gara galderapotoloei erantzuna eman nahi izaten, ez diegunean eguneroko txikieierantzuten. Nik nahiago dut bigarrenean kokatu. Eta aipatu den bezala,komunitatearen parte-izate partekatuaren inguruan, dudarik ez daukathori izango dela gure eboluzioa, hizkuntza-komunitate partekatua, hibri-


Zelan eramaten dugupartekatze hori aurrera,gatazka egoera batenerdian?Hizkuntza-nortasunanorberak aukeratuko du,baino nik uste duthelburua pertsonakkonektatzea dela.Jendea berriro bilduegingo da berarentzatgarrantzia daukangauzetan, eta horienartean hizkuntza dago.

62


doa, aukera bat dela, errealismo puntu batekin planteatzeko bakarreneta-rikoa. Gizartearen eboluzioaren kontra, eta gizarte faktoreen kontra ezindaiteke joan eta Txepetxek aipatu zuen motibazioa, gaur egungo motiba-zioa beste parametrotan dago.

Josu Amezaga.- Komentario bat komunitate, eta nortasun partekatueninguruan. Etorkizuna hori omen da. Bueno, kasu batzuetan iragana erebada. Gure kasuan iragana da, guk talde partekatua osatzen dugu; gurenortasuna eta komunitatea partekatua da, derrigorrez. Gu elebidunakgara derrigorrez, gure etorkizunean eragina izango duen hori historiatikdatorkigu. Zama baten ordez onurak ateratzen dizkiogu zorionez, elebi-dunak gara zorionez, baliatu dezagun hori.

Baina guretzat ez da fenomeno berria, fenomeno zaharra da.Orduan, kultura-aniztasunaren inguruan irakurtzen dudanean, eta ikus-ten dudanean nortasun partekatuen kontzeptuak, Britainia Handiko tur-kiarren kasuan adibidez, turkiar sentitzen dira eta baita ere britainiar.Hori oso polita iruditzen zait, ederto. Baina Turkia eta Britaina Handia ezdaude gatazkan, eta gurean nortasun horiek, orain partekatuak izanbehar omen ditugun nortasun horiek gatazkan daude. Orduan, fenome-no oso desberdina da. Zelan eramaten dugu partekatze hori aurrera,gatazka egoera baten erdian?

SAREAN EGOTEAREN GARRANTZIAZ – IKURRENGARRANTZIAZ

Pablo Suberbiola.- Proposatuko dizuet fokua berriz sarera eramatea.Puntua jartzeko erabiliko ditut Vicent Partalen hitz batzuk. Partal inter-neten garapenean katalan hizkuntzaren hainbat berrikuntza garrantzitsueman dituen aditu kazetaria da. Otsailean Soziolinguistika KlusterrakDonostian antolaturiko jardunaldian, katalanak interneten duen presen-tzia azaltzerakoan esan zuen katalana txiripaz sartu zela Googlek hauta-tutako 40 hizkuntzetako zerrendan. Eta esaten zuen hor egotea edo ezegotea inportantea dela. Ez bakarrik sareari begira. Izan ere, gutakobakoitzak euskararekin —kasu horretan katalanarekin— duen harremanhorretan, euskaldun izate hori bizitzeko moduan funtsezko puntu batdela. Hau da, hiztunek pentsatzen dute “nik berrikuntza asko gertatzenari den talde horretan nire hizkuntza ikusten dut —edo ez—, eta besteekni identifikatzen naute katalan bezala, euskaldun bezala”. Hor egoteaedo ez egotea ez da inportantea interneti begira bakarrik, baizik funtsez-koa da, hiztun bakoitzak, identitatea bizitzeko moduan.

Nik hau lotuko nuke, Josuk aipatu izan duen Ericsonen eredu horre-kin: nitasunak —kasu honetan gutasunak— irautea espazioan eta denbo-ran, eta besteek onartzea. Horrek gazte baten hizkuntza-bizipena askobaldintzatuko du.


Internetetik kanpo ereikurrek duten garrantziaazpimarratu behar dut. Hor ehu.es edo ehu.eusagertzea oso desberdinada: joan zara saretik

mundu errealera. Horrekbakarrik izugarri egitendu. Jadanik ez zara ez

dakit nongo enpresa bat,Euskal Herrian

lokalizatutako enpresabat zara.

63


Igor Calzada.- Sarearen gai horretan, niretzat pauso bat beherago joanbehar da. Sareak joan behar dute euskalgintzara, Baionara, Sarara, Tute-rara, La Bastidara, Sestaoko hiztunak konektatzera. Gero juntatuko diraedo ez, eskaintzaren arabera. Ez gaitezen gelditu ideia abstraktu horre-kin; gauzak egiteko dira. Orduan, noski, nortasuna, hizkuntza-nortasunanorberak aukeratuko du, baino nik uste dut helburua pertsonak konekta-tzea dela.

Sare kontzeptua ez dago komunitatearen kontzeptuarekin kontraja-rria. Zygmunt Baumanek dio komunitatearen ideia gainbehera datorrelabaina nik esperantza daukat. Deshumanizazio horretan, espero dut gizar-te sareak rekonfiguratzea. Alegia, jendea berriro bildu egingo da beraren-tzat garrantzia daukan gauzetan, eta horien artean hizkuntza dago, noski,agian aukera bezala ulertu behar da. Horregatik, esaten dut zirrikitu batirekitzen zaigula; ez dakit handia ala txikia den baina bestela pareta dau-kagu, eta nik pareta eta zirrikituaren artean zirrikituarekin gelditzen naiz.

Josu Amezaga.- Egin duzun galderari erantzunez,. Internetetik kanpo ereikurrek duten garrantzia azpimarratu behar dut. Anekdota batekin esplika-tuko dut. Lagun bat daukat oso abertzalea dena, eta txakolina egiten duena.Lortu zuen jatorrizko izendapena izatea eta etiketak egitera joaterakoan tak!legearekin egin zuen topo. Eta Europa mailako legeak ezartzen du egindadagoen estatuaren izena ipini behar dela: Made in Spain, ipini behar dela,Europako hizkuntza batean idatzita. Nire laguna oso abertzalea denez esa-ten zuen “ni ez noa ipintzera España, ez baitut Espainian egin, egin dutLeioan”. Eta bueltaka ibili ondoren otu zitzaion España grekoz idaztea. Etahorrekin salbatu zuen legeak ematen zion amorrua eta horrekin konponduzen arazoa. Grekoz idatzi zuen, eta inork ulertzen ez duenez …

Zer esan nahi dut honekin? www.txakolina.eus balitz, hau da, iragar-ki guztietan panfleto guztietan, propaganda, membretetan eta abar ager-tuko litzateke. Gero eta gehiago ikusten da edozein fabrika komertzialenmarka-domeinua, interneteko domeinua. Hor ehu.es edo ehu.eus ager-tzea oso desberdina da: joan zara saretik mundu errealera. Horrek baka-rrik izugarri egiten du. Jadanik ez zara ez dakit nongo enpresa bat, Eus-kal Herrian lokalizatutako enpresa bat zara.

KANTITATEA VS KALITATEA – ARDURA-KOMUNITATEAJon Sarasua.- Nik ez daukat zalantza handirik gai honen garrantziaz,nahiz eta aitortzen dudan ez naizela honetan oso aritua. Ñabardura txikibat egin nahi nuke. Identifikatua sentitzen naiz Igorren aldarteaz, eta ezhainbeste nireaz. Aldarteaz esaten dut, ez mezuaz, Uste dut, berez, neu-re jarrera ere hori dela: goazen eraikitzea. Azken hamar urteetan egindudan hautua eraikuntzara dedikatzekoa da, eta ez hainbeste diskurtso-ra edo agerpen publikotara. Beraz, neu ere hor nago: ea zer egin behar


Mundutik datorkiguneskaintza-uholdearenaurrean kontrajarridezakeguna ez dabakarrik geurearenkantitatea, baizik etaeduki kualitatiboagoak. Nik neuk sentitzen duteuskal kulturarenjarraibide guztiaren partenaizela.Inputaren kantitatea ezezik kalitatearena ereikaragarria dela. Zergatikegingo dute nire semeekeuskaraz dagoenmikrogunetxo hori?Zergatik horren aldekohautua? Nik sentitzen dut euskaradela nireardura-komunitatea,besteak dira nireerabilera-komunitateak,baita niregozamen-komunitateak,baina euskara sentitzendut nireardura-komunitatea.

64


dugun eraikitzeko, eta ez zait diskurtso kritikoa hainbeste interesatzen.Eta hemen ari nahiz diskurtso kritikoa eginez, eta beste norbait esanez“ez, eraiki egin behar dugu”. Jakina, hala da.

Interneti buruz. Badago hainbesteko aukera munduan, neurri bateanfikzioa ere badena. Uste dut lekua egin behar dugula hor. Baina momen-tu honetan mundutik datorkigun eskaintza-uholdearen aurrean kontraja-rri dezakeguna ez da bakarrik geurearen kantitatea, baizik eta eduki kua-litatiboagoak.

Alde batetik, nik neuk sentitzen dut euskal kulturaren jarraibide guz-tiaren parte naizela, ez bakarrik bertsolaria izan naizelako edota euskarazeuskalki desberdinak lantzea tokatu zaidalako familian. Batzuetan neureburuarekin harritu egiten naiz: pilotan hasiz gero, pilotan egin diagu, dan-tzan hasi eta dantzan dakigu, ez dakit zer jotzen… eta abar. Euskal kultura-ren jarraibide guzti horiek ez dakit zergatik, baina, denak, nigan pegatudira. Eta gainera hik esaten duan bezala, disfrutatuz, eta bizitzari eskerrakemanez hau dena garatu dezakedalako ikuspuntu sortzaile batetik.

Baina bestetik, konturatuta nago azken urteotan niri interesatzen zaidanliteratura, ez dela euskal literatura. Eta portugesa ikasi dut eta azken aldianBrasilera zabaltzen ari da nire burua eta nire emozioaren parte bat; eta inge-lesa ikasten dut, eta pelikulak ingelesez ikusten ari naiz, azpitituluekin, ori-jinalak. Esan nahi dut, inputaren kantitatea ez ezik kalitatearena ere ikaraga-rria dela. Eta orduan, zergatik egingo dute nire semeek euskaraz dagoenmikrogunetxo hori? Zergatik horren aldeko hautua? Ezinezkoa da?

Ez, nik uste dut egin dezakegula. Besteak beste, esaten dut ni portu-gesaren komunitatekoa ere banaizela momentu honetan, eta gaztelerakoaere bai, eta ingelesekoa ere neurritxo batean, baina badaude diferentziak.Nik sentitzen dut euskara dela nire ardura-komunitatea, besteak dira nireerabilera-komunitateak, baita nire gozamen-komunitateak, baina euska-ra sentitzen dut nire ardura-komunitatea.

Azken harmakadetan eskubide-kultura bat garatu dugu, eskubide-diskurtso bat, eta gure seme-alabak hezi ditugu eskubide-kontzientziabatean eta beste gauza batzuen kontzientzian, baina ez ardura-kontzien-tzian. Eta uste dut horri buelta ematea kostako zaigula, baina kontua da nikardura-komunitatean bizi dudala euskara, eta hor egon daitekeela gakoa.

EUSKARA ERABILTZAILE SOILAKPablo Suberbiola.- Igor, Jonek aipatzen duen ardura-komunitatea izandaiteke zuk goizean aipatu duzun motxila?

Igor Calzada.- Noski, eta horregatik pozten naiz asko. Baina onartu behardugu euskara erabiltzaile soilak ere egongo direla euskal komunitatean;onartu behar dugu euskal hizkuntza-komunitate honetan, beste soslaihoriek ere egongo direla. Horiek identifikatzea oso inportantea da, eta


Baina onartu behar dugueuskara erabiltzaile

soilak ere egongo direlaeuskal komunitatean.

Autokritika egin beharkogenuke, iraganeanpentsatu nahi izan

dugulako jende guztiaarduradun zela,aipatzen duzun

ardura-komunitatearenparte, eta ez zuen zertanhorrela izan beharrik.

65


agian, autokritika egin beharko genuke, iraganean pentsatu nahi izandugulako jende guztia arduradun zela, aipatzen duzun ardura-komuni-tatearen parte, eta ez zuen zertan horrela izan beharrik.

Josu Amezaga.- Ni ez nator guztiz bat. Ñabardura batzuk sartuko ditut.Nik, jakina, ez dut nahi, eta ezin dut inoren gainean jarri nortasuna, horiargi daukat. Inori ezin zaio ezarri hizkuntzarekiko, hizkuntza batekikoatxikimendua, eta are gutxiago bere ama hizkuntza ez bada, ez bateanbaina ezta bestean ere. Baina horrek ez du esan nahi atxikimendu horilandu eta sustatu behar ez dudanik.

Nik ez dut sinesten hizkuntzen arloko liberalismoan—hiztunek zeinhizkuntzatan egin erabakitzen dute—, hau da, hizkuntza batean eta bes-tean ezagutza ematen zaio eta beraiek erabakitzen dute zein erabili, horigezurra baita. Zergatik erabakitzen da gazteleraz egitea? zergatik irakur-tzen du jendeak buletina gazteleraz? Baditu esplikazio batzuk. Orduan,nik euskararen egoera ikusita, euskarak beste lurralderik hau baino ezduela jakinda, eta neurtuta euskarak duen masa kritiko txikia, nik argidaukana zera da: edo sustatzen dut nortasuna, sustatzen dut atxikimen-dua, sustatzen dut ardura, edo gureak egin du! Nik halaxe ikusten dut.

Orduan, behar bada ondo ezkontzen dira diskurtso biak, ez dakit,baina ez naiz konformatzen esatearekin jendeak aukeratu dezala hizkun-tza. Nik saio bat egingo dut, eta indar guztia ipiniko dut jendearen atxiki-mendu eta nortasun-izaera hori lantzen eta sustatzen. Behartu? Ez dutnahi, eta ezin dut. Baina bestelako beharrei kontrapisua jarri, bai. Bestela,beste indar batzuek behartzen dute, ez zuzenean, baina bai indarrez. Indarbatzuek bultzatzen dute jendea buletina gazteleraz irakurtzea. Erreza da,kendu gaztelerazko bertsioa eta orduan ez du erdaraz irakurriko.

ZELAN SUSTATZEN DA, NORTASUN-ATXIKIMENDU HORI,ZELAN SUSTATZEN DA INOREN ESKUBIDE PROPIOAKZAPALDU GABE?Orduan, zelan sustatzen da, nortasun-atxikimendu hori, zelan sustatzenda inoren eskubide propioak zapaldu gabe? Hortxe dago izugarrizkozailtasun eta kontraesana, eta ez da erreza, baina nire ustez eskua sartubeharreko gai bat da.

Pablo Suberbiola.- “Bestela jai dugu” esaten duzunean esan nahi duzuidentitate osoa eraikitzeko gai garela edo ez dagoela ezer? Partziala izan-go dela baldin badakigu ez duela merezi saiatzeak? Edo onartzen dugupartziala izango dela, eta horri heltzen diogu, ahal den neurrian hobetuz.

Josu Amezaga.- Ahalik eta tresna gehien erabili behar dira. Daukaguna-rekin egin behar dugu aurrera eta tresna gehiago eskuratzen dugun neu-


Inori ezin zaio ezarrihizkuntzarekiko,hizkuntza batekikoatxikimendua, eta aregutxiago bere amahizkuntza ez bada, ezbatean baina ezta besteanere. Baina horrek ez duesan nahi atxikimenduhori landu eta sustatubehar ez dudanik. Nik euskararen egoeraikusita, euskarak bestelurralderik hau baino ezduela jakinda, etaneurtuta euskarak duenmasa kritiko txikia, nikargi daukana zera da: edosustatzen dut nortasuna,sustatzen dutatxikimendua, sustatzendut ardura, edo gureakegin du! Behartu? Ez dut nahi, etaezin dut. Baina bestelakobeharrei kontrapisuajarri, bai.

66


rrian, horiek ere erabili beharko dira. Nire iritziz, partzialtasun horretaniritsi gara gaur arte. Honaino iritsi gara komunitate osoa izan gabe, tres-na guztiak eduki gabe. Eta bide luzea egin dugu. Orduan, daukagunare-kin saia gaitezen.

AMAITZEKOJon Sarasua.- Diagnostikoaren beharraz azken puntua. Jakinda baldin-tzak zailak direla ere, uste dut diagnostiko bateratu bat egin behar dela,norberak berea legitimatzeko beharretatik haratago. Hau da, batzuekEspainiako Konstituzioak ezartzen duen desoreka ezin dela ukitu legiti-matu behar badute, beste batzuek instituziotan egon direnez, gauza askolortu direla esatea legitimatu behar badute, beste batzuek instituzioenkontrako diskurtsori eutsi behar badiote zaila izango da diagnostiko horiegitea. Nik uste dut, hortik haratago, XXI. mendean euskaltasuna gara-tzeko oinarriak zein diren eztabaidatu behar dugula, eta diagnostikoaegin, eta konpartitu.

Zaila daukagu, daukagun historia eta zamagatik. Beste belaunaldia-ren gaia planteatzea ez da ardura gugandik kentzeko; denok gara hemenaktibistak eta jarraituko dugu lanean egunerokoan. Baina momentuhonetan ideia hori garatzeko minimo batzuetara iristeko arlo batzuetanaukerarik ez dagoela ikusita, uste dut beste belaunaldi bat prestatu behardugula horretan amesteko. Eta horretan epe luzeko estrategak behar dira.Eta epe luzeko estrategak izatea jendea formatzea da; eta jendeari ames-ten laguntzea errigore soziolinguistiko batetik, gure belaunaldiak izan ezduen errigore horrekin, ardura gure gainetik, kendu gabe.

Eta bukatuko nuke bildu gaituen gai honen gaineko aldarri bat egi-nez, agian, nahi nuena baino erlatibizatzaileagoa izan naizelako komuni-kazio eta teknologi berriekiko. Gure komunitatean, adibidez, sortu duguerakunde bat geure euskal garapen esperientzia munduko beste herrie-kin konpartitzeko, bereziki Hego Ameriketako herri indigenekin. Eta osoaberatsa da harreman hori. Eta besteengan ikusten ez dena, hain zuzenda gure herriak izan duen berrikuntza-sena eta desafio berrietan sartze-ko grina hori. Eta uste dut hori estimatu eta aldarrikatzekoa dela. Nola-bait Euskal pizkundetik dauden bi aldarte horiek ez? Geure izatearenharrotasuna eta eraikuntza-sena; bi emozionalitate edo gogo-aldartehoriek. Norbaitek Lizardi aipatu zuen egunean: “baina nik, hizkuntzalarrekoa nahi haunat noranahikoa”. Eta uste dut oraindik ere fluxu horidaukagula gure baitan, Ez dok hamairuren begiratu Oteiziano hori, gugangure jarraidura hori abangoardian ikustekoa, eta abangoardia izaerarenaldarrikapen hori, oso urrun dagoena, zoritxarrez, munduko jatorrizkobeste herriren gogo-aldarte defentsibo horretatik. Eta zentzu horretan,matriz teknologiko berrietan ere sartu behar dugula uste dut, eta horiestimatzen dut.


Zelan sustatzen da,nortasun-atxikimenduhori, zelan sustatzen dainoren eskubide propioak

zapaldu gabe? Honaino iritsi gara

komunitate osoa izangabe, tresna guztiak edukigabe. Eta bide luzea egin

dugu. Orduan,daukagunarekin saia

gaitezen.

67


Pablo Suberbiola.- Bueno, bukatu dugu. Gure aldetik antolatzaile-talde-aren aldetik, alde batetik eskerrak, Soziolinguistika Klusterretik egindugun gonbitea zuena egin duzuelako. Eskerrak eman nahi dizkizuetikastaroan parte hartu duzuen ikasle eta hizlariei, bai zuei hiruei eta baihiru egun hauetan, gurekin izan zaretenoi. Antolatzaileen eta Klusterra-ren izenean. Baita ere guzti honi markoa jarri dionari ere eskerrak emannahi dizkiogu, EHUko ikastaroari, antolaketarako emandako erraztasu-nagatik, bereziki Juanito Etxeberriari, eta zuei. Ondo segi.


Gure herriak izan duenberrikuntza-sena etadesafio berrietan sartzekogrina hori. Ez dok hamairurenbegiratu Oteiziano hori,gugan gure jarraidura horiabangoardian ikustekoa.

68


Date post:	30-Oct-2014
Category:	Government & Nonprofit
Upload:	igor-calzada
View:	283 times
Download:	4 times

Soziolinguistika Klusterra: Mahai ingurua HIZKUNTZA-IDENTITATEAK IDENTITATE BERRIEN BAITAN

Government & Nonprofit