ц
. Ս , Ս 4 յ ս , 0 , Ի Ր
Ж ՀՍ̂ ՐԱՊԵՑԱԿԱՆ ̂ гшмннкли. աքիԱԾՆհ
1973
^ II Ղ Ա Ն Դ Ա կ Ո ի Թ ;3 I] |< '0
- - -
ԴԱՐհԳԻՆ М 1)- ՍՐ4ԱՆՏՏ6ԱՆ8-Մոոցվաս ձ - ‘ մԱ1Աինմ ա յր ига-пи-тчг ՚
ՀււգԱոր ճեմարանի վերստացումը .
Նմուշներ ս. Սսւհւսկ Պարթևի երգերից .
№ “ ՂԱ Պ6?ՐՈՍ8ս՝ ' ֊1' " ՝ * ֊' " ՛ ^ » ո , «дИ ш втл а* 1.ա ն սրբպ պատարագին, ...... Է „ „ „ „ „
հարցն» աշխատությանը . . .
Ն. ՏԵՐ-ՄԻՔԱՅԵԼՑԱՆ Միջնադարյան հայկական մի սրբանկար Ի. ԷԼԼԱք՚ՅԱՆ Պատմական հ.ոշար«անՐերի վերանորում ՅՈԻ. ԹԱՄԱՆՅԱՆ Ամբերգի բաղնիքի վերանորոգման նախագիծ,,Հ. Ս. ԵՂԻԱԶա՚ՅԱՆ—Աոսւքելոց վանքը Մահ ճարտարապետ ք>աֆայել Իսբւսյ1.Աանի 11ՓՅՈԻՕՔՍ.ՀԱՅ ԿՅԱՆՔ
Բաղդատի ս. Կսւրապետ եկեղեցու օծւսմլւ .Իսի ԼԱ Մուլինոյի եկեղեցու հիմնարկեքը . . . .Լա Սիոթսւյի ս. Կարսւպետ եկեղեցու օծումը Բողոք պատմության աոջԱ . . . .Բեյրութի՝ էջմիւսծնի կրոնասեր տիկնանց համախմբումի
15-ամյակըԸնտրություններ եթովպսւհսւյ համայնքում .
Մատենագիտություն «էջմիածին» ամսագրի.....................................
գործանևաթյաՐ
857
1012
1421
293437
I41
44454546
47 47 49
հ ւ Ս - ^ Ա Դ Ր Ո Ի ք ս - Յ Ա Ն Հ Ա Ս Ց Ե Ն
Հ Ա Յ Կ Ա Կ Ա Ն ՍՍՀ, Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
«ԷՋՄԻԱԾԻՆ» ԱՄՍԱԳՐԻ էսՄՌԱԳՐՈԻԹՅՈԻՆ
Армянская С С Р, Эчмнадзнн, Редакция журнала «Эчмиадзнм»КёйасНоп йе 1а геуие «Е1сН1ша(1гте», Е1с1ш11ас1гте. Л г т ё т 'е , Ս1?ՏՏ
Հւսնօ('ւ[ած Է արտագրության 27/УП1 1973 թ.: Ստորագրված Է տպսւգրաթյսւ|լ 17/Х 1973 թ.: Տպագրական 1 մամով, թւսղթ 00Х84'/в1 պատվեր 602:
Մայր Աթոո ս. Էջմիածնի տպարան, 1978 թ.
Հ •*
V .
Հ Ր Ա Մ Ա Ն Ա Ւ
Տ. Տ . Վ Ա Ջ Գ Ե Ն Ի Ա Ռ Ա Ջ Ն Ո 6
ՎԵՀԱՓԱՌ ԵԻ ՍՐԲԱՋՆԱԳՈՑՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ
ԱՍՆՆԱՑՆ ՀԱՑՈ8
ՎԵՀԱՓԱՌ ՀԱՅՐԱՊԵՏԻ ԿՈՆԴԱԿԸ Տ. ՆՈՐԱՅՐ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՊՈԴ.ԱՐ ՅԱՆԻՆ ԵՎ
Տ. ՇԱՀԵ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԱԾԵՄՅԱՆԻՆ ԱՐՔՈԻԹՅԱՆ ՊԱՏԻՎ ՇՆՈՐՀԵԼՈԻ ՄԱՍԻՆ
ԱՄԵՆԱՊԱՏԻԻ ՊԱՏՐԻԱՐՔԻՆ ՀԱՑՈՑ ՍՐԲՈՅ ԵՐՈԻՍԱՂԷՄԻ' ՏԵԱՌՆ ԵՂԻՇԷԻ ՍՐԲԱԶԱՆ
ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻՆ ՔՐԻՍՏՈՍԱԻԱՆԴ ՍԻՐՈՅ ՈՂԶՈ՜ՅՆ ԵԻ ՕՐՀՆՈԻԹԻ՜ԻՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ
Ս. ԵրուսաղԼմ
Ք ա ղցր զգա ցումներով ընդունեցինյշ Ձեր 12 յալիս 1972 թուսւկիր նամակը, որով Մ եզի 1|ը ներկա յա ցնէիք սուրբ Ա թոոիդ երկու եպիսկոպոսներով գերոշնորհ ա. Ն որա յր Պօղա րեան և ա. Շա հէ Աճէմեան սրբազան հայրերու երկար տարիներու ա նխ ոնջ ծաոայութիւնը և բեղուն գործնէութիւնը, աոա- ջա րկելով որ Մեր հայրապետական գնահա տա նքը սւրտայայտենբ «արյյու-
թ եա ն» պատքս շնորհելով ա նոնց:Ա րդա րև, տ . Նորա յր ե տ . Շա հէ սրբա զա ն հայրերը ծա նօթ են մեր ամ
բողջ եկեղեցիին ու ժողովուրդին, իրենց նուիրեալ կեանքով, իրենց փայլուն շնորհներով, իրենց մատենագիտական, գրական ու կրթական վաստակով, որով Մեր ա նկեղծ գնահա տա նքի աոարկան կը հանդիսանան:
4Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1973
Աոո Մենք г ф р т [ կընդաոաշեքփ Ձեր ա ռա ջա դրա նքին Ա տ . Նորա յր եահսէոպոս Պօդարեանին ու տ . Շա հէ եպիսկոպոս Աճէմեանին կը շնորհենք «ш пвш пЪшС» պատիս մաղթելով որ սրբա զա ն հայրերը, այժմ արքեպիսկո- աոսներ, քաջառողջ ապրին ու գործեն մինչև խոր ծերաթիւն, միշտ ծաոա- Հ ո վ մեր սուրբ եկեղեցիին, միշտ ծա ռա յելով ա ռաքելական ձեր սուրբ Ա թոռին, միշտ ծառայելով հայ մատենագրութեան ե դպրութեան:
Այս երջանիկ առիթով, սիրեցեալ Եղբայր Մ եր, թոյլ տ ուէք շնորհատրել Զերդ Ամենապատուութիւնը, մաղթանքով սրտաբուխ, որ յսսէտ անսասան մնայ հայ Երուսաղէմը և Դուք տակաւին երկար, շատ երկար տարիներ շա- ըունակէք Ձեր առւսքելութիւնը, Ձեզի յատուկ վճիտ ու վճռական ոգիով:
«Ա յլ Աստուած յուսոյ լի արասցէ զձեզ ա մենա յն խնդութեամբ և խսոլւս- ղութեամբ, առաւելոզ ձեզ յուսով' զօրութեամբ Հոգւոյն ս ր բ ո յ» (Հոոմ . Ժ Ե 1Ց ).
ամէն:
Ծ Ա ՅՐ Ա Գ Ո ՅՆ Պ Ա ՏՐ Ի Ա Ր Ք Ե Ի ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ Ա Մ Ե Ն Ա ՅՆ ՀԱ Յ Ո Յ
Տուսս կոնդակս ի 12-ը սեպտեմբերի 1973 փրկչական ամի,Ы ի տումարիս հայոց ՌՆԻԲ, ի մայրավանս սրբոյ էջմիածնի
ՀՄՐ. 768
»
1
Դ Ա Ր Ե Գ Ի Ն ե-ՈՍ. Ս Ր Վ Ա Ն Ձ Տ6Ա Ն Ց
ՄՈՌՑՎԱԾ ԷՋԵՐ
Լավագույն էր ըսել «ա նմոռա նա լի էջեր »: Մեզմե անդարձ հեոա ցող գրա կա ն մեծ դեմ- քերու անհետացումը, կամ ա նոնց ա յս կամ ա յն պարագայի բերմա մբ վերհիշումը' գե- ւլեցիկ առիթներ են հաոաջ բերելու անոնց ա րտադրած լավագույն էջերեն ւ1եկ երկու- բը:
Սրվանձտյանց 4>արեգին եպ ս. որ մեկն է լուսաշող դեմքերեն Ժ Թ հա յ մատենագիր- ներուն, և իր որոշ տեղը պիտի պահե միշտ հայրենաշունչ, սրտ ա զդեցիկ գրողներու հույլին մեջ, հուլիսի վերջերը խ ոսեցնել տը- վավ իր վրա, Ա զգին Տա նը մեջ հաստատվելով իր անվան նվիրված անկողին մը, իբ- րեվ մասնակի գործադրություն իր ծանոթ կտակին,՛ զոր ըրա ծ է հիվանդանոցի մը հաստատման համար: Բացումը կա տ ա րվե- ցա վ եկեղեցա կա ն պատշաճ հանդիսությամբ Ա զգ . հիվանդանոցին մեջ և տ եղա պահ Ս.-ը ոգեկոչումը ըրա վ անոր անձին ու անոր գործին:
Թորոս աղբարի Մանա նա յի, Հա մով Հ ո տովի փափկախոս հեղինակը գուցե ա նծա նոթ կմնա մեր նոր սերունդին: Ա ոիթը հարմար է ընթերցողին ներկայացնելու գոհար էջ մը ւսնոր սրտաթունդ նկարսւգրականնե- րեն:
ՍՐԲՈՑ ՀՌ Ի Փ Ս Ի Մ Ց Ա Ն Ց Տ11Ն1- ՍՈԻՐԲ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
Զա նգա կները կհնչեն քա ղցր ներդաշնակությամբ. երկարորեն կհնչեն ինն ձայն զանգւսկաց:
Արձսւգսւն|>ը կբարձրանա զա նգա կա տ ա ն գմբեթը, և կանդրադառնա իարանին կա
մարները: Կամարներեն ի վեր կծավալիարձագանքն ընդարձակ հորիզոնին մեջ Ղաղարշապատին. շրջապատին, անտառին, սւյգյաց հրապարակին:
Կսկսին շարժիլ թոչունք, որ թԱածալիկ երամ-երամ կսպասեին, ծաոոց թավերեն, կտուրներեն. եկեղեցվո տանիքեն, գմբեթսպ եզերքներեն: վ ա ր ժվա ծ էին. կխաոնեին ի- րենց այլայլիկ ձայնիկը զւսնգակսա ոո- ղանջին: ւ
Ընդհանուր շարժումն կսկսի: Ուխտավորք կհավաքվին ւ1եծ բա կը, խաոնիխուոն, գույ- նըզգույն Իրենց տարազներով, գունդագունդ, սեռով, սերնդով, հասակով, գեղով, ա լևորն ու մանկտին, տղամարդն ու մատղաշ ա ղջիկն, մայրն ու այրը, գիտունն ու ռամիկը, դաշտի զավակն ու քաղքի պարոնը, ա մենքն հայ, ջերմագին եռանդով լի: Կշարժի ն ալեծուփ, կմրմնջեն, և իրենց ձայն իբրև ձայն ընթացից ջուրց: Զովա գին կշնչե հովիկն առավոտուն, շար ի շար կերեին դա սք քահանայից, կծածւսնին վեղարք ա- բեղա յից, կխշխշան ծաղկյա վերարկուդ սրբազանից: Թափորը կկազմվի:
Սարկավագունք, դպ իրք և հարյուրավորդ ճեմարանին երգարան ի ձեռին: Կհնչենզա նգակներ միևնույն քաղցրաձայնությամբ, և ճեմսւրանականք կերգեն մեղմագին «Ա նձինք նոփ րեսղք սիրոյն Ք րիստ ոսի...» Կո- միտաս վարդապետի հոգետավիղ տաղն ու քնարը:
Կընթանա թափորն շբե ղ հանդիսավորությա մբ, ա նցնելով Տրդա տ ա դռնեն, Վեհսւ- րսւնի հովանյաց ներբեե, , 1.ւսղարշաս|1սսվւ հրապարակեն, ճեմարանի հոյակապ ճա- 1|ատուն ա ռջնեն. պարսփզի քովեն, մեծ
սւոոոտայհն մտնելով դաշտի ընդարձակության մեջ: Զանգակները կհնչվին, շարականը կերգվի. «Բա րբա ոք երկնա ա րք լցին զերկիր...» թափորը կստվարանա հէ™ 0Գ հետե: Այգեգործն, հնձողն, ջրվորն, նւսխ- ոոոռն հոմիվն, գառնարածն, իրենց լաճերն ու աղջիկները միասին կսւյնւսծ, խորին երկ- п и Д Д կխաչակնքեն,
՜ոաօած, զմայլած թաւ|արին կնային, կրոնից, հավատալյաց, երգելյաց տպավորու- թյան տակ, ե որոջք և գա ոինք իրենց քաղցր աչերը հաոած կբառաչեն ու կմայեն: Կըն-
թ ,Հնձաններուն մոտ ենք: Ահա Շողակաթ, վանքն ու տաճարն: Յուր շուրջ կանանչա- թուփ այգեստանք, դալարավետ մարգ և հասկաթուռ արտորայք: Օրհնություն երկրին,գեղեցկություն հովտին, և մարդն քանի գեղեցիկ ի մեջ այնքան պարարտությանց և գեղոց: Աստ հաստատված էր չքնա ղա գեղն Հռիփսիմե երեսուն և յոթն չքնա ղ և սուրբ կույս ընկերոք. ա'ստ երկնային ողկույզն ի մեջ ողկուզաց որթոց. աստի «Հոտ անուշից բուրեցան ի Քրիստ ոս...»:
Կհառաջե թափորն: Միշտ այգեստանք, միշտ արտորայք մեր շուրջն ու ա ռա ջ, և ան- դեոց ու խաշանց երամակք. և ի ձայն, ս ի փայլ, ե ի կերպս զանազան հավք թոուց- յւսլք: Արդարև «Եդեմ աստուածատունկզա րդա րեա լ...»: Հափշտակություն հանկարծ, հիացումն. «Ջ օր ք հրեշտակաց ընդ մարդկան... եւ կանայք ՛ի յերկինս զինա - ւորք... էն ն Աստուած ւսւ1ենազօր զօրու- թեամբ խոնարհեալ տեսանել զհա նդէս կու- սանացն...»:
Հա սա ծ ենք հանդիսավայրն: Ա հա ասպ ա րեզ նահատակ կոտ ին, հսկայակերտ վկայարանն սրբույն Հռիվւսիմյա: Հոյակապ գմբեթն արձակեց յուր ցնծության նշանն, հնչեցին զա նգակներ տաճարին, սխրագին ոգևորությամբ թափորն մտ ա վ ի տաճարն, և բոլորեցա վ Կոմիտասա շիրմի ն շուրջն: Ա նդ լռեցին երգողք. բա յց մի սխրալի եղա նակ լսելի կլիներ դեռ ընդ երկար, արձագա նքն էր տաճարին, արձա գա նք քնարերգակ ոսկերաց սուրբ կաթողիկոսին:
Ե վ սկսան պատարագը: Դուրս մատաղները կզենուն, աղաղակ խաշանց: Ներսըբուրումն խնկոց, եղանւսկք դպրւսց. «Ք ր ի ս տոս պատարագեալ ՜ի միջի մերում, Ալէ- լուիա»:
Բայց ո՞ւր է սուրբ կույսն...:Ա վա գ սեղանույն տակ դուռ մը կա բա ց
ված. ներս կմտնեմ ի խոր, խոնավ, անձուկ ա նցքե մը ներս, հաջակողմն ի ներքո սեւլւս- նույն, անուշահոտությամբ լի վայր, դա մբա րան մը կա լուսաթաթախ, խնկավետիկ, և երեք սրբասնյւսլ ա նձինք, ս. Լուսավորիչ, ս. Սահակ Պարթև և ս. Կոմիտաս կսպասավորեն ա նդ, հսկելով իրենց կնքյա լ գանձուն: Անդ, ա յդ մթնաշաղին մեջ կւիայլի լուսեղեն թագուհին, ս. Հռիփ սիմեն: Կերկրպագեմ: Ինկած եմ հողույն վրա, փարած եմ շիր- մին...:
Թ ողե՜ք զիս այստեղ:
1892
(« Հ ա յ խ օսնա կ», Կ. Պոլիս, Բ տարի, 1926, թիվ 11) ,
Օգոստոսի 26-ին, ցկնի Վերափոխման, սրբուհւոյ Աստուածսւձնի.
Մւսյր տաճարում ս. պ ա տ ա րա գ է մատուցում տ . Մուշեղ վրդ. Պետի1|յանը: «Հւսւր մեր»-ից ւսոաջ հոգեշունչ Ա բովանդսւկա- |ի(| քարող է խոսում Վ եհա փ ա ռ Հսւյրսւպե- տը' «Փ ւսռք |>եզ Աստուած, փ ա ռք յշեզ, յւս- ւլագս ամենայնի տեր, փ ա ռք ք ե զ » բնա բա նով:
*♦ •
Օգոստոսի 29-ին, չորեքշա բթ ի.— Կեսօրից հետո, ժամը 13-ին, Մայր Ա թոռ ս. էջմ իա ծին են այցելում մայր հայրենիքում հյուրընկալվող սփյուռքահայ մի խումբ ուսուցիչ- ուսուցչուհիներ, որոնք Մայր տաճարում իրենց ուխտն ու ա ղոթքը կատարելուց հետո առաջնորդվում են Վ եհա րա ն, ուր Ա մենայն Հա յոց Հւսյրապետը բարեհաճում է ընդունել նրանց:
Հանդիսությա նը ներկա են լինում տ. Կոմի սոսս և տ . Հուսիկ սրբա զա նները, « է ջ միա ծին» ամսագրի խմբագիր Ա . Հա տ իտ - յանը:
Ն . I). Օծու|<ւյւռնը ողջա նում Է սփ յուռքա հա յ կրթական մշակներին, հետաքրքրվում նրանց կրթա նվեր, հայրենասիրական գործունեությամբ ս տալիս Իր հայրական օրհնությունը, որպեսզի նրանք նույն նվիրումով
ե զոհողությամբ շարունակեն իրենւյ շնորհակալ գործը հայ նոր սերնդի հայեցի դաստիարակության գործում:
Վեհափ ա ռ Հայրապետին ուղղված երախտագիտության խոսք են ասում Մոնրեւսլի Հ . Р . Ը . միության ամենօրյա դպրոցի ուսուցչուհի ս շա բա թօրյա դպրոցի տնօրե- նուհի տկն. Վարդուհի Պալյանը, Ն յու-Յոր- քի ս. 1սսւչ հայկական վարժարանի ուսուցչուհի օր. Վ ա րդ Դարբինյանը Ա Կիպրոսի Մ ելքոնյա ն կրթական հաստատության ուսուցիչ դոկտ. Հարություն Էսեկյոզյանը:
Հանդիսության ավարտին սփյուռքահայ ուսուցիչները հյուրասիրվում են Վեհարանի մրգաստանի բարիքներով Ա աջահամբույրով հրաժեշտ առնում Հսւյոց Հայրապետից Ա Մայր Ա թոռից:
• “ ՜
• *
Սեպտեմբերի 2-ին, կիրակի.— Դ կիրակի զկնի Վերափոխման.
Մայր տաճարում իր քահանայական ա նդրանիկ ււ. պատարագն Է մատուցում տ. Ա- նանիա սւբղ. Արւսբաջյւսնը Ա «Հա յր մեր»-ից առաջ քարոզում' «Սերմանի մարմին շնչսւ- ւոր, 1ւ յսւռնէ մարմին հոգևոր. եթէ գ ո յ մարմին շնչսսոր, գո յ ե հոգևոր» (Ա Կորնթ. Ս ՚ե 4 4 ) բնա բա նով:
Ս. ս|սւտւս|աւգին նևրկւս I. լինում Վեհւս- ^ փաս Հա յրա պ ետ ը: I
Մ Ա Յ Ր Ս, ԹՈ ք> Ո ի Ս*
կիրակի.— Գ կիրակի Տ օ ն գիւսւի գօտւոյ
• •Սեպտեմբերի 2-ին, երկուշա րթի.-Ա յսօր,
Մայր Աթոոից և Վեհափաո Հա ք 1,̂ ^ իցք հրաժեշտ աոնելով, Բտխարեստ է մեկնում Ռամինիայի հայ եկեղեցու թեմական խոր- հրրոի ատենապհտ դոկտ. Գրիգոր ьиш բաքջյանը իր հարգելի տիկնււջ հետ, որոնք շուրջ 10 օր ուխտավորաբւսր գտնվում էի Մայր Աթոռում:
ւսսւսնողությունը և Մայր Աթոոի միա բա նները:
Հա րգելի դասախոսը յուրաքանչյուր դւսսա- խոտսթյան ավա րտ ին սիրով պատասխանեց բա զմա թիվ հարցերի:
Վ երջին դասախոսության ավարտին հոգևոր ճեմարանի տեսուչ տ . Արիս ծ. վրդ. Շիրվանյսւնը ջերմ շնորհակալություն հայտնեց հյուրին' իր շահեկան դւսսախոսություն- ների համար:
Սեպտեմբերի 9-ին, կիրակի.— Այսօր Մայր տաճարում իր անդրանիկ պատարագն է մատուցում տ. Եզնիկ ա բղ. Պետրոսյւսնը և «Հա յր մեր»-ից աոաջ քարոզում' «Աուսջնոր- դեա ինձ ի ճանապարհի քա մ, և գնացից ի ճշմարստւթեան քում, և ուրախ եւլիցի սիրտ իմ երկնչիլ յանուանէ քումմէ» (Սղմ. Ի Դ 5) բնաբանով:
Ս. պատարագին ներկա է լինում Վ եհա փաո. Հայրապետը:
Սեպտեմբերի 17-ի ն , ՛երկուշաբթի.— Յի- շատակ մեռելոց.
Այսօր Մայր տաճարում ս. պ ատարագ է մատուցում տ . Եզնիկ ա բղ. Պետրոսյւսնը:
Հա վա ր տ ս. պատարագի կատարվում է Րտգեհանգստյան պաշտոն' «վա սն համօրէն ննջեցելոց»:
Սեպտեմբերի 16-ին, կիրակի.— Խ ա չվ ե րաց.
Այսօր Մայր տաճարում իր ուխտի ա նդրանիկ պատարագն է մատուցում տ . Հա կոբ քհն. Գյոկչյսւնը:
Ըստ ավանդության, երեկոյան Մայր տաճարում, Վեհափաո Հւսյրապետի հանդիսադրությամբ, կատարվում է Խա չվերա ցի յտա- փորը:
Նույն օրը Լոնդոնից, Մոսկվայի վրայով, Մայր Աթոո ժամանեց աստվածաշնչական հին լեզուների պրոֆեսոր, Շոտլանդիայի Սենտ էնդրուզ համալսարանի Սենտ Մերի կոլեջի ոեկտոր դոկտ. Մեթյու Բլեկը:
Հարգելի պրոֆեսորը սեպտեմբերի 18— 20 օրերին հոգևոր ճեմարանի հանդիսությունների սրահում կարդաց մի քանի դասախո- սություններ հետևյալ թեմաներով. «Ն որ Կտակարանի քննական բնագրի սկիզբը և դասական շրջանը», «Ն որ Կտակարանի քննական բնագրի արդի վիճա կը» ս «Ն որ Կտակարանի քննական բնադրի պատմությունը»:
'^ստախոսությունները կարդացվեցին ա նգլերեն լեզվով Ս բանավոր թարգմանվեցին հայերենի հոգևոր ճեմարանի տեսուչ տ Ա- րիս ծ. վրդ. Շիրվանյանի կողմից:
^սա իա ա „թյուններին ներկա եղան հո- գԱոր ճեմարանի դասախոսական կազմն ու
Սեպտեմբերի 20-ին, հինգշաբթի.— Այսօր Բեյրութից Մայր Աթոո ժամանեց Մերձավոր Արևելքի «Աստվա ծա շնչակա ն միա ցյա լ ընկերության» Աստվածաշնչի թարգմանու- թյւսնց խորհրդատու դոկտ . Վ իլյա մ Ռեյբըո-նը:
Սեպտեմբերի 21-ին, ‘ուրբաթ.— Այսօր Հա յա ստ ա նյա յց եկեղեցու Միջեկեղեցւսկան հարաբերությունների բաժնում տեղի ունեցա վ հանդիպում դոկտ . դոկտ . Մեթյու Բլե- կի, Վիւյամ Ռեյբըոնի և Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանությամբ զբա ղվող հոգևոր ճեմարանի մի խումբ դասախոսների միջև: Հա նդիպ մա ն ժամանակ քննությա ն տ ոնվեցին Աստվածաշնչի հայերեն թարգմանության և հունական բնա գրի հետ կապված մի շարք հարցեր:
Հանդիպ մա ն ավարտին Վեհավւառ Հա յ- րապետը բարեհաճեց ընդունել պատվարժան հյուրերին և զրույց ունեցավ նրանց հետ:
Սեպտեմբերի 22-ի ն , շա բա թ.— Այսօր հո- ևոր ճեմարանի հանդիսությունների սրա
հում դասախոսում է դոկտ . Վ իԱամ Ռեյբըո- ,Ը «Աշխարհի տարբեր լեզուներով Աստ-
ւյածաշնչի թարգմանությունները սկզբի,, մինչև մեր օրերը» թեմայով:
1073 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն Տ
• •
Սեպտեմբերի 28-ին, կիրակի.— Р կիրակի զկնի ս. հ*սւչի.
Այսօր Մայր տաճարում ս. պատա րա գ է մատուցում տ. Հովհա ննես ա վա դ յյհն. Մար ա կ ա նը :
Ս. պատարագին ներկա է լինում Վ եհա փ ա ռ Հւսյրապետը:
** •
Ն ույն օրը, հրաժեշտ ա ռնելով Վեհափաս Հա յրա պ ետ ից, Բեյրութ' իր պաշտոնատեղին 1. մեկնում դոկտ . Վիլյւսմ Ո>եյԲըոնը:
Սեպտեմբերի 24-ին, երկուշաբթի.— Ա յսօր, հրաժեշտ աոնելով Վեհափառ Հայրա-
Л ы г ’ ? Пи' 1,Ш(!^ ' Իր 1,1 տշտոնատեւլին է մեկնում դոկտ. Մեթյու Բլեկը:
է
ՀՈԴԵՎՈՐ ՃԵՄԱՐԱՆԻ վԵՐԱՌԱՑՈԻՄԸ
Սեպտեմբերի 8-ին, շաբաթ օրը, ւսոա- վոտյան ժամը 10.30-ին, Վեհափառ Հւսյրւս- պետի նախագահությամբ հոգևոր ճեմարանի հանդիսությունների սրահում տեղի Է ունենում հոգևոր ճեմարանի 1973— 1974 ուսումնական տարվա հանդիսավոր բացումը, որին ներկա են լինում տ. Կոմիտաս արքեպ. Տեր-Ստեվւանյանը, տ . Հուսիկ եպս. Սանթուրյւսնը, Մայր Աթոռի միաբաններն ու պաշտոնյաները, հոգևոր ճեմարանի դասախոսներն ու ուսանողները և բազմաթիվ հրավիրյալներ, որոնց թվում և Մայր Աթոռի բարերարներ բեյրութաբնակ տեր և տիկին Տանձիկյանները:
Հանդեսը սկսվում Է «Հա յր մեր»-ով: ճ ե մարանի սաները հաջորդաբար երգում են ճեմարանի քայլերգը և «Որք զւսրդարեցին» շարականը:
Մայր Աթոռի միաբան տ. Մուշեղ վրդ. Պետիկյանն ընթերցում Է «Սերմնացանի ա- ոակը» Մարկոսի Ավետարանից (Դ 3— 9 ):
Այնուհետև բացման խոսքով հանդես Է գալիս հոգևոր ճեմարանի տեսուչ տ. Արիս ծ. վրդ. Շիրվանյանը:
ճեմարանի սաների կւստարմւսմբ հնչում Է «Է ջ Միածինն ի ՀօրԷ» շարականը:
Վեհափառ Հայրապետը Իր ողջույնի և օրհնության խոււքն է ասում հոգևոր ճեմարանի տեսչությանն ու դասախոսական կզւսմին և, Իր խոսքն ուղղելով ուսանողներին, հատկապես շեշտում հետևյալը.
«Մ ենք իբրև ժողովուրդ քրիստոնյա ժո- ժողովուրդ ենք ե հնագույն քրիստոնյա ժո-
ղովուրդներից մեկը: Հենց առաքելականդարերից սկսած Ավետարանի սերմերը տարածվել են Հայաստանի հողի վրա , հայ ժո- ղովրդի սրտերից ներս, և հետո աստիճան ա ռ աստիճան ա յդ սերմերը ծիլ են տվել, աճել, զա րգա ցել և հասել այնպիսի պատ մական մի պահի ( Դ դարի ս կ գբի ն ), երբ հրաշալի պայմանների և իրադրության մեջ ս. Գրիգոր Լասավորչի ձեռա մբ մեր ա մբոդջ ժողովուրդը դարձել է քրիսսէոնյա ժողո- վուրդ, ՛սոր Ուխտի ժողովուրդ:
Եվ նա այդպես էլ մնաց դարեր շարունակ' հակառակ բա զում դժվարությունների, հալա ծա նքների, կոտորածների նույնիսկ, սակայն ա յդ բոլորը մեր ժողովուրդը կարողացել է հաղթահարել և միշտ վերագտնե| իրեն' իբրև նույն հայ ժողովուրդը, իբրև նույն քրիստ ոնյա ժողովուրդը: Ա յսօր էլ կացությունը նույնն է : Մեր ժողովուրդը նույն ճանապարհով է ընթանում, ինչպես ընթացել են նրա նախնիք վերջին մոտ երկու հազար տարիների ընթա ցքում: Ա յս մի քանի խոսքերից արդեն ուրվա գծվեց ձեր գիտակցության ա ռջև, թ ե ինչպիսի' նշանակություն ունի այսօր էլ մեր եկեղեցին, մեր քրիստ ոնյա հավատքը մեր ժողովրդի կյանքում թև Հայաստանում և թե' արտասահմանի տ ա րածքի վրա : Հետ ևա բա ր շատ դյուրին էհասկանալ, թե ինչպիսի նշանակություն ունեն մեր հոգևոր վարժարանները և նրանց հունձքը մեր եկեղեցական հոգևոր կյանքի առաջընթացի համար»:
Այնուհետև Վեհափ ա ռ Հա յրա պ ետը Իր օրհնությունն է տալիս ուսանողներին՝ ապա-
1973 Է ջ մ ի ա ծ ի ն11
գսւյում նրանց ցանկանալով տեսնել հայ եկեղեցու և հայ ժողովրդի սպասավորների շարքում:
Այս հանդիսությունն ավարտվում Է Վ ե հափառ Հսւյրապետի «Պ ա հպ ւսնիչ»-ով և «Հա յր մեր»-ով:
Այս տարի հոգևոր ճեմարանը գործելու Լ նոր տեսչական կա զմով: Հոգևոր ճեմարանի նախկին տեսուչ տ . Հովհա ննես ա վա գ յ»հն. Մարուքյանը իր խ նդրա նքն Էր ն եր կա յա ցրել Գերա գույն հոգևոր խորհրդին' տեսչի պաշտոնից ա զատվելու համար: Գ ե րագույն հոգևոր խորհուրդը, Վեհափ ա ռ Հսւյրապետի նախագահությամբ, իր օգ ո ս տոս 2 4 նիստում ընդա ռա ջել Է տեր հոր գրավոր դիմումին և գոհունակությամբ արձա նա գրել իր բա րձր գնահա տ ա կա նը' տեր հոր բա զմա մյա տեսչական-դաստիսւրակ- չւսկւսն օգտ ա վետ գործունեության համար:
Գերա գույն հոգևոր խորհրդի սույն նիստում Վեհափ ա ռ Հայրւսպետը բա րեհա ճեց հայտնել, որ Ինքը Մւսյր Աթոռի միաբան տ. Արիս ծ. վրդ. Շիրվւսնյսւնին նշանակել Է
հոգևոր ճեմարանի տեսուչ: Գերագույն հո- գեվոր խորհուրդն իր գոհունակությունն ւսր- օանագրեց հայրապետական այս որոշման Ж С 11 և. Բ^ մ̂ ՚1թ " 1թւուններ արեց նոր-
Р իր աս1աէ»ա տեսչական արդյունավետ գործունեության ճանապարհի
(; , [ ք11, ՝ " սմ';ա||,ս1; 1ԱյԱ ն|1Ր տարում հոգևոր ճեմարանի ուսմասվար Է նշանակվել հոգեո,,
արանի նախկին սան և «Էջմիա ծին» ամսագրի նախկին քարտուղար պրն. Արւսմա- յիս Սահակյանը: Իսկ ճեմարանի շրջանս,-
ՍաոոԽ սթ" Ոի ,քիաբան Բարեշնորհ| [ т 1 1 ՝ Ա '՜ Սա11Գս1անԸ հրավիրվել Է ԱՄՆ-ից ստանձնելւս ճեմարանում ավագ ւ|երակաց„փ պաշտոնը՝ իրեն օգնական ա- նենւպով Մայր Աթոռի լքիաբան կիսասարկա վա գ Աղվան Գասպարյւսնին:. Ր* ՝ ? ւ1ԻԱ,ծԻն» ամսագրի խմբագրոլթյունր շնորհավորում Է հոգևոր ճեմարանի նո՛րընտիր տ եսչին, ուսմասվարին, վերակացուներին, դասախոսական կազմին և մաղթում սրանց ուժ ու կարողություն' հաջողաթաւմր կատարելու համար իրենց ասոսէնական- ոաստիարակչակսւն գործը' ի պայծառու- թյուն Մայր Ա թոռ ս. Էջմիածնի և ի մխիթարության Հսւյոց Հայրապետի:
Ն Մ Ո Ւ Շ Ն Ե Ր Ս . Ս Ա Հ Ա Կ Պ Ա Ր Թ Ե Վ Ի Ե Ր Գ Ե Ր Ի Ց
ւքիյակ
Եւ Աս խա - ղա - ղու - թհսւն Ը4-"էՐ ա - ղա - չես - ցուր:
Չափաւոր կամ ւքիշակ-Ա«Դ
Ա ,- , , գո - լով ի № - , ս , - 8 հ - « յ է" - Л ֊» - * * " ! ™ - . ' - " “ - Ч Я
ճայ - նհ - ցերՂա-զա - րու ել դո ղա-ցաւ մահ. դը ժոիւյյ
պար_տե - ցաս ա- պա կա - в ! а - |»իւն լոս - ծալ. կեն - դա նա - րար * Րիս-տոս
կե - ցո Ը4 ֊ մեզ
ւքե - ղաց մե - րոց:
,՛ յ ւ Я ո յ ւ ւ յ я Л ^ - тԱյ - սօր տէ - րըն մեր լը - ւա ֊ նայր զ ոտս ա - շա - կեր .-
սցն եւ պատ - ուի - րէր զայս ա - սե - լով:
А _---- ,Հ,-----. է
Սի ( մն ձենշ եղ-բարք մԱ|Մ _ նհ - լոց Է դիս
ո Ո յ г
ի մահ. եւ ո - րո - շի յա - շա ֊ կեր - տացդւ
Չսւփալոր—Рй
Ը4 - рЦ օրհ-նհւքք. որ բաշխօդդ հս բա՜, րոլ-բեանց.
ընդ ւքօր քո ըՕա ֊ րհ - լոցՏ զի - մա-նա - լի
№սւնր—Դձ
“ Р եԱ Р » - V» - « ր . րո„վ
ճայ - էյիլ օր(5 - նիալ
խարՏն,
ե զ ն ի կ ԱԲԵՂԱ պ ե տ ր ո ս ց ա ն
ՄՈՎՍԵՍ ԵՐԶՆ՜ԿԱՑՈԻ «ՀԱԻԱՔՈՒՄՆ ՀԱՄԱՌՕՏ ՄԵԿՆՈԻԹԵԱՆ ՍՐԲՈՅ ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ, ԶՈՐ
ՑԱՈ-ԱՋԱԳՈՅՆ ԱՐԱՐԵԱԼ է ՍՐԲՈՑ ԼՈԻՍԱԻՈՐ ՀԱ ՐՑՆ» ԱՇԽԱՏՈՒԹՅՈՒՆԸ
Հա յ եկեղեցական մատենագրությանը հարուստ է ս. հաղորդության խորհրդի և նրա արարողության վերաբերյալ բա զմա թիվ մեկնողական աշխատություններով:
Դժբախտաբար մինչև այժմ բանասիրության կողմից քիչ աշխատանք է արված ա յդ գործերի հայտնաբերման և ուսումնասիրության ասպարեզում:
Մեր այս հոդվածի նպատակն է բա նա սերների ուշադրությանը հանձնել մինչև այժմ մոռացության մատնված Մովսես վրդ. Երզնկացու Պատարագի մեկնությունը:
Հա յ մատենագրության մեջ, ս. հաղորդության խորհրդի մասին գրվա ծ աշխատությունները գալիս են դեո վա ղ դարերից, այսպես'
ա.— Եզնկայ Կողբացսւյ Վասն հաղորդո- ղաց՛:
բ .— Ցովհ. Մանդակունւոյ Վա սն զգուշու- թեամբ մերձենալոյ ի մարմին և յարիւն Որ- դւոյն Աստուծոյ’ :
1 Տես Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մատենադարանի (այսուհետև Մատենադարանի) № 80 ձեոագիրը:
* Տես Մատենադարանի №№ 1286, 1358, 2188 Ա ШЦ Տեսագրերը: Նաև՝ «Տեսան Ցովհաննու Ման- դակունւոյ Հայոց Հայրապետի ճսւոյյ», վենետիկ, 1880 ]»., էշ 185—178:
գ .— Ցովհ. Որոտնեցտյ Վ ա սն սուրբ պատարագին5, և այլն:
Սակայն Պատարագամատույցի աոաջին լիա րժեք մեկնությունը հայ եկեղեցու նշանավոր հայր Խ ոսրով եպ ս. Անձևացու (Ժ՜ դա ր) գրչի և մտքի արդյունքն է : Սույն մեկնությունը տ պ ա գրվել է Վենետիկում, 1809 թվականին, հետևյալ վերնէսգրով. «|ւ>ոսրո- վու Անձեւացեաց եպիսկոպոսի մեկնութիւն Ա ղօթից Պա տ ա րա գին»:
Պատարագամատույցի հաջորդ մեկնություններից հայտնի և տ պ ա գրվա ծ են Ն ե ր սես Լամբրոնացու և Հովհա ն Արճիշեցու գործերը: Սրանցից հատկապես ա րժեքա վոր Է Ն երսես Լամբրոնացու աշխատությունը, որը ունեցել Է երկու տպագրություն՝ Երուսաղեմում' 1842 թ ., և ՜ Վենետիկում' 1847 թ .:
Ա յստ եղ պ ետ ք Է նշել ա յն, որ վերոհիշյա լ երկու' Խ ոսրով Անձևացու և Ներսես Լամբրոնացու մեկնությունները հիմք և կա- րեվոր աղբյուր են հանդիսացել հետագա բոլոր մեկնությունների համար:
Այսպես. Հովհա ն Արճիշեցու Պատարագի մեկնությունը ունեցել Է 8 տպագրություն' Կոստանդնուպոլիս, 1799 թ ., Կալկաթա, 1830 թ. և Էջմիա ծին, 1860 թ .: Երրորդ հրատարակությունը վերնա գրվա ծ Է այսպես.
3 Տես Մատենադարանի № 2587 ձեոագիրը:
«Մ եկնա թխ ն ЦНшшр 1սորհյւդու ՍՈոո, Պատարագին Ւ *
Արտահանես,, ի Աեկնաթեանց Խ ոսրոփ ս Անձևացեաց եպիսկոպոսի Ա Նեաւէսհ լա[ կարճելով Ա պ սւրզա բա նե ֊
Յովհւսննու Արճիշեցւոյ»:Ահա գրեթե ւսյսս|իսի աշխատություն Ւ
նաև մինչև այժմ .փա յն ձհոա գրս1ցուցալ: կազմողներին ծանոթ Մովսես Երզնկա ցա Պատարագի մեկնությունը:
Հիշենք, որ մեզ են հասել նաև մի շար,, այլ մեկնություններ հետևյալ անուններով' Հովհա ննես Երզնկսւցու'' (Պ լուզ) ( + 129.{ թ .) , Վար դան Արևելցու*, Անանունի՞ և ա յլն:
ՀԱ Մ Ա Ռ Ո Տ 11ԻՐՎԱԳԻԾ ՄՈՎՍԵՍ Ե Ր ԶՆ Կ Ա 9Ո Ի Կ Յ Ա Ն Ք Ի ԵՎ
Մ Ա ՏԵ Ն Ա Գ Ր Ա Կ Ա Ն Վ Ա ՍՏԱ ԿԻ Մովսես Երզնկա ցին եղել Է իր ժամա
նակաշրջանի զա րգա ցա ծ հոգևորակւսննե- Րից մեկը: Ծ նվել Է 1250-ա կա ն թվա կա ններին, Երզնկայի մոտ գտ նվող Կամախ- Անի բնակավայրում: Մանուկ հասակից ուսա նել Է Երզնկայի Ա վա գ վանքում, ուր և ընդունել Է կուսակրոն քահանայության կարգը:
Այնուհետև Երզնկացին ճանապարհորդել Է Արևելյան Հա յա ստ ա նում և Կիլիկիայում: Կիլիկխսյում նա ա շա կերտել Է ժամանակի նշանավոր վարդապետ Գ ևորգ Սկևոսւցուն;
4 Տհս Մատենադարանի №№ 2093, 3110, 3433 ձեռագրերը:
5 Տհս Մատենադարանի Ш 1431, 1712, 17В0 Ա այլ ձեռագրեր:
0 Տես Մատենադարանի М№ 3050, 6385, 8689 և այ] ձեռագրեր:
7 Դևորդ ՍկԱոացին նշանավոր մատենագիր Է: Նրա գրչին են պատկանում այնպիսի գործեր, որոնք երկար ժամանակ օգտագործվել են միջնադարի մեծ ճանաչում գտած նայ դպրոցներում, իրրե անփոխարինելի դասագրքեր: Ադպիսի գործերից է «Խրատ գրչութեսւն արաեստի» աշիսստութունը, որը դասավանդվել է Գլաձորի և Տա թևի համալսարաններում և այլուր, և որի վերաբերյալ մի լուծմունք ունի Գրիգոր Տաթևացին: Սկևոսւցու գործերից են նաև հե- տեվյալները. «Մ եկնումն Գործոց Աոսւքելոց», «Մեկնաթխն Եսայեւսյ», «Լուծմունք Նսւրեկացւոյն»Ա այլն: Սակայն նրա լավագույն գործը կարելի է համարել Աստվածաշնչի յուրաքանչյուր գրքի համար գրած նախադրությունները, որոնք Ա իր աշակերտներից Մովսես Սկևոացոլ հանձնարարությամբ դրբվեցին համապատասխան գրքի սկզբում, և այդ սովորությունը մտավ մեր մեջ 1270—1282 թվականներին: Մովսես Սկևոացին, ըստ Հ. Ղ- Աւիշանի, նույն Մով- սես Երզնկացին է: Տես «Հայապատում», էջ 507— 509:
■1ПШ-3? 1 ո ' ? ' " րոշ 5ե ՚սսգրեոո.մ կոչ- ւ г Լամբրոնացի:
դաՈճե!'ՒՒ ս ղո 1|ա9ին '՜՚Իւէ՚՚ւիւսյիէ, վերա-
Վ'
մ ա ս Ձ Ա? ' 1; Ոզ,ն1|Ա,9,Ա9 ւէեԳ են հասել բա զ- ա թիվ Գրական ա շխ ա տ ա նօնեո ոոոՈոհ
“ Р * «Իշասւակել Լ , ս Հ նճ ՞ ' " ,’ ՈՕտէ,!> ա . ֊ «Մեկնութիւն էհսմակաոզոաեան»
Բ- «Ոսկեփորիկ».— Սրբոց վաոոեոհ ե
а г а -» .№ " 57“ տ լ տ հ է * ՝ , ш 'п ь с ^ ш ' " " оь
ոաոլ9իչ Գևորգ Լամբրոնա- ցու մահվան աոթիվ, 1301 թ. հունվարի 11:
ЧЬПЫпЫ 1օո?աՈ^ * Հս4ա4 ա տում*-ի ւՈտջ, Վ ենետ իկ, 1901 թ ., Էջ 5 0 4 - 5 0 7 :
ե ե է հ Ь Т * ԿաՈոնւսԿ ^նք աո ամենայն եկեղեցիս Հա յա ստ ա նեա յց»; (Գրվա ծ Էոամիկին հասկանալի լեզվով): Տես Մատե-
5349“ Հ ա ? 1 167?1 ^ 2564- • ■ 1()2՚“ 6 և ա յլ ձեռագրեր, ինչպես նաևԵրոասւղեմի Սրբոց Հա կոբյա նց վանոի ձե- — ան Ш 11, 792, 1458 և այ" ձե-
ե .-«Պ ա տ ա ս խ ա ն ի թդթոյն Տրապիզոնի աո հաւոաածեալ երեցն Գ րիգոր»: Տես™ ե/ ' Ո աք1անԻ № № 20, 502, 503, 576, 577 , օ83I Ա ա յլ ձեռագրերը, ինչպես նաև Երուսաղեմի № 778 ձեոագիրը:
ո 4 ո~ոԲՈղՈՔ Անավարզեցի կաթողիկոսի և Լևոն Դ թագավորի դեմ, մի ուժեղ գրություն, որից հատվածներ կան տպված Սսւմ- Վել Անեցու Ժամանակագրության մեջ, Վա - ղարշապատ, 1898 թ ., Էջ 258— 259: , . Է- ~ « ւ,ս^ գ թագաւորացն Հա յոց ըստ Սովսէս Խ որենա ցւոյ»: Տես Մատենադա- րանի Ш 502, 508, 576, 605 և ա յլ ձեոա- գըրերը:
П-— «Գ ա ւս ՚նութիլն Հա ւա տ ոյ» կամ «РшО պատասխսւնատուութեան ուղղափաո Հա ւատոյ»: Տես Մատենադարանի Ш 108, 2174 և այլ ձեռագրերը:
թ .— «Սւսկս ջրոյ խառնման»: Տես Մատենադարանի № № 774, 2268 և ա յլ ձեոա- գըրերը:
ժ .— «Հաււսքեալ վկայութիւնք (ի Ներսի- սէ, ի Սոկրւստայ, ի Հարցողաց Բա րտ լի)»: Տես Մատենադարանի М М 581 և 2174 ձեռա գրերը:
16Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
™ г - 7 ^ ‘аնալ է պւբոց լոասափ հարցս»:
«ձԱԻԱՔՈՒՄՆ ՀԱՄԱՈ՜ԱԻՏ- « Տ տԼՈԻՍԱԻՈՐ Հ Ա Ր Ց Ն » Ա Շ Խ Ա Տ ՈԻԹՃII Ր՚ՍԱ
Երևանի Մեսրոպ Մաշտոցի անվան Մա- աենադարանի 5 ձեռագրեր ^ 1̂ նա կուԱ են սույն աշխատաթյանը, որոնք բորփ. էլունեն միևնույն վ ե ր ն ա կ ը № ^ մ Տ մ րությսւմբ), և ոչ մի ձեռագրում չի «Ի2Վ"ւմ հեղինակի' Մովսես Եբզնկացու անունը.
Սգա յն թե երկու ձեռագրերում Ш6738 և 7275) սույն գործը արտագրված է Մովսես Երզնկացու «Մեկնութիւն Ժամա- կարգութեան» աշխատությունից անմիջա ՜ պես հետո, իսկ ա յլ երկու ձեոագրերում ( Ш 2607 և 9292) վերոհիշյալ երկու աշխատությունների միջև կա ժա մակա րգություն և Պատարագամատույց: Վերջիս «N8 1ՑՑՑ ձեոագիրը՛ պարունակում է միայն խնդրո աոարկա աշխատությունը:
Այսքւսնը միայն, ուրիշ ոչ մի տեղեկություն կամ հիշատակություն' Մովսես Երզըն- կացու հեղինակ լինելու մասին:
Ընդհակաոակն, կան հիշատակարաններ, որոնք աոաջին հայացքից կարող են շփոթության տեղիք տալ:
Այսպես' վերոհիշյալ աշխատության մեզ հասած ամենահին ձեռագրում' № 9292 (1297 թ .) , Պատարագի մեկնությունից ա նմիջապես հետո կա հետևյալ հիշատակարանը.
* Սույն ձեռագրի վերջում կա հետևյալ հիշատակարանը. «Սոյն գիրք օրինակեալ կամ հսւսսքեալ յաշտարակեցի Գրիգոր վարդապետէ Վարդսւզար- եանց, ի թոփն 1820» (էջ 47ւս):
Հետևելով սույն հիշատակարանին, Մ. եպս.-ը 1820 թվականին Տեսագրի սկզբում' էշ 0, գրել է հետևյալը. «Մեկնութիւն Պատարագի Հարց սրբոց ժողովեալ ի Գրիգոր Վարդապետէ Վսւրդազարեանց Աշտարակեցւոյ յամի ազգին ՌՄՀ և փրկչական 1820, տեղին անյայտ, անյիշատակսւրան»:
Այս, իհարկե, սխսղ է: Սույն աշխատությունը Երզնկացունն է, իսկ Գրիգոր վարդապետը ընդօրինակել է այն, ինչպես ասված էր էջ 47ա-ի հիշատակարանում: Եվ այստեղից էլ այս սխալը անցել է Մատենադարանի «Ցուցակ Ջեոագրաց»-ին: Տես Ա հատոր, Երևան, 1065, էշ 528:
«Օնորհօք ս աոատ գթ.ոթեամբ մարդասիրին յ. յ „ . Ա Ոոուոլ և ՀոգայՕ Սրբոյ, այն որ
վասն" կամելոյ զկեանս ամենեցան ընդարՏակհալ աճեցոյց զօբինակս Ա զճանապարհս փրկաթեան ըստ
шц ս ա,ւ р-фпйч “ Կա« և Г Г , 1!9 Тկան ա,1 Ա աԱ ՏԱ.. Ա արուհստս փրկականս, բարՏ- ուսգոյնս և խոնւսր հագոյնս, նրբաշաւիղս Ա անդորր ընթացս, յոլովաջանս Ա թեթևախոնջս, նախապատիա է երկրորդականս, զի ըստ կարի Կս*մ յօժարութեան աամ, կամ այլում հետևելով пр, մի յուսահատ եղեալ ի դժուարութենէն վերջոտհեա, անհաղորդ մնասցէ փրկական ճանապարհի իմիք, այլ ըււտ չափոյզօրու- թեանկամ յօժարութեան ընդ մի կամ ընդ յպովս ի ճա-ն ա պ ա ր հ ա ց հետևեալ ժամանեսցէ փրկութեան: Ցայս ամևնաոատ գթաթխնս Աստուծոյ հայեցհալ, ես, մե- ղոլցեալ ծաասյս Աստուծոյ' Թորոս, սոսկ անուամբ քահանա) ի կրօնաարակսւն Տևի, քանզի տեսեալ զիս ի րարՏրագոյն աոսւյյինութեանցն շաւղաց կա- ււեցեալ’ զարտուղի գնացիւք, մանաւանդ յաղթեալի ծանրութենէ հողեղէն յարկիս, և ոչ ունելով այլ ինչ տեսակ բարեաց զմտաւ ածի զի գոնէ այնու օրինւս- կաւ շահեցայց դուզն ինչ մասն փրկական զտխմա- րութեանս Ա զտկարութեան վհատութիւնս ի բաց եդեալ' ձեռնամուխ եղէ ի գրութիւՕ մեկնութեան ա- ղօթնոյս և պատարագին, զոր մեկնեալ էին սուրբ «արքն մեծն նոսրով և 8էր Ներսէս և այլ սուրբ Հարքն, մեծաւ աշխատութեամր գյխաւորեալ յանկ հանի շնորհօքն Աաոածոյ: Ի յիշատակ .... Կսւտա- րեցաւ գիրս ի մեծ թուիս ՁԻ>Ջ, ի բազմաթշուաո ժամանակի (Ընդգծումները մերն ե ն ֊Ե . Ա. Պ.):
Մովսես Երզնկացու «Մեկնութիւն ժա մ ա - կա րգութեա ն» աշխատությունը, ինչպ ես նաև խնդրո աոարկա Պատարագի մեկնությունը խմբագիր աշխատություններ են:
Հետ ևա բա ր վեր ոտ պ յա լ * հիշատակարանի «Ձեռնա մուխ ե ղ է ի գրութիւն մեկնութեան ա ղօթնոյս և պա տա րա գին, ՚ զոր մեկնեալ էին սուրբ հարքն . .. . մեծաւ աշխատու- թեամբ գլխ ա վորեա լ յանկ հանի շնորհօքն Ա ստ ուծոյ» բա ոերը կա րող ե ն ենթա դրել տա լ, որ սույն աշխատության՛ խմբա գիր- հեղինակը վերոհիշյալ Թորոս քահանան է, քանի որ ա յլ հեղինակի անուն չի հիշվում:
Ա յստ եղ հիշենք, որ Թորոս քահանան № 9292 ձեոագրի գրիչն է :
Ն ա է ա րտ ա գրել նա և № 2607 ձեոագիրը, ուր դա րձյա լ Պատարագի մեկնությունից անմիջապես հետո կա իր հիշատակարանը— գրեթե նույն հիշատակարանը, տ ա րբերվում է միայն հիշման ենթակա անձանց անուններով և թվա կա նով. «Կատարեցսււ գիրս ի մեծ թուիս Չ1սԹ * (փոխանակ «Ձ |ս Զ » -ի ) : Եւ ո չ մի հիշատակության նախ որդ ձեոագրի կամ ա յն մասին, որ ա յդ գործը ավելի վ ա ղ է գրվել:
• Տես Մատենադարանի ЛЙ 9202 Տեոագիրը, է յ 806ա —80бр;
1073 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 17
Այստեղից ա րդեն պ ա րզ է դաոնում, որ « Չ Խ Զ » I» «Չ էսԹ » թվականները ցույց են տալիս ոչ թե Պատարագի մեկնության գրության թվականը, ա յլ Ш 9292 և 2607 ձեռագրերի ընդօրինակման թվականը: Ո- րով կասկածի տակ է դրվում Թորոս քա հանայի հեղինակ լինելու հարցը:
Ա յս ավելի է հաստատվում մեկ ա յլ' № 7275 ձեոագրի հիշատակարանով, դարձյալ զրվսւծ սույն Պատարագի մեկնությունից հետո.
«Շնորհօք Ս աոսւտ գթությամբ մսւրդսււփլփն Աստու&ոյ Հօր և Որդւոյ Ս ՀոգւոյՕ սրբոյ, այն пр վասն կամէվոյ զկեսւնս սւմենեցան արձակեսւլ ւս- ճեցոյց ղօրինակս ս ((ճանապարհս փրկու|«1.ան ըստ այլ Ս այլ րարոյից հսւսակաց ս արուեստից մարդ- կան այլ և այլ ՏԱս Ս արւսհստս փրկականս, բարձրագին և խոնարհւսգոյնս, նրբաշսսիդս Ս անդորր ընթացս, յոլովաջանս և թեթԱախոէւջս, նսփւապսւ- տիւս և երկրորդականս, զի ըստ կարի կամ յօժա- րութեան ալս մ, կամ այլում հետևելով ոք, մի յա- սահատ եղեւսլ ի դժաարութենէն վերջոտնեսզ անհաղորդ մնասցէ փրկական ճանապարհի ի միք, այլ ըստ չափոյ զօրութեսւն կամ յօժսւրութեան ընդ մի կամ ընդ յոլովս ի ճանապարհաց հետևեւսլ' ժսւմա- նհսցէ փրկութհան: Տայս ամհնաոասւ գթոփիւնսԱստւսծոյ հւպեցեսււ, ես, ամենաթշուաո երիցս ատե- (իս Մաթէոս յոգնամեդ ծւսոայս Աստածոյ, սոսկ անաւսմբ քսւհանայ ի կբօնաւորւսկան Տևի, քանզի տեսեալ զիս ի րարձրսւգոյն սւոաքինութեանց շսս- ղաց չար ուղի գնացեալ, մանաւանդ ւադթհալ ի ծանրու|օենէ կաւեղէն յարկիս, ոչ անելով տեսակ ինչ բարէաց մասն փրկոփեան: Վասնորոյ ձեռնամուխ եղէ ի գրութիւն Աստուածահաճոյ տիրապէս աղօթ- նոյս մեդսաքսսիչ հաշտարար սուրբ պատարագին, ե էր ընդ եդբարսն Յովհաննու աղօթիցն, զոր մեկ- նեալ էին սուրբ հարքն մեր մեծն նոսրով և տէր Ներսէս և այլ սուրբ հարքն, զոր և հոդս անար- գութեան Մաթէոս իւդիյայթեալ սւաոսւպանօք գլխւս- ւորեսզ յանկ հանի ցայգացանկ աշխասւութեամբ շնորհօքն Աստւսծոյ, ի յիշատակ .... Գրեցաւ գիրքս թվիս ՋՋ (Ընդգծումները մերն են—Ե. Ա.Պ.):
Ինչպ ես պ ա րզ երևում է , ա յս հիշատակարանի ձևը գրեթե նույնական է վերոհիշյա լ երկու հիշատակարանների հետ' նույն բա ռերն ու նույն արտահայտություններն են, միայն ա յստ եղ հիշվում է «Մ ա թէոս», ւիոխանակ «Թ ո ր ո ս »-ի , և « Ջ Զ » , վտխանակ «Չ 1սԶ »-ի կամ «Չ1սԹ »-ի :
Ա րդեն պ ա րզ երևում է , որ այս հիշատակարանները միայն գրչի վերա բերյա լ են խոսում և ոչ մի կապ չունեն աշխատությա ն հեղինակի հետ:
10 Տես Մատենադարանի № 7275 ձեոագիրը, էջ231 բ—232ա:
Իսկ ո՞վ է «Հաւաքումն Համաոօտ մեկ- նութեան սրբոյ պ ա տ ա րա գի....» աշխատության խմբագիր-հեղինակը:
Սույն գործից մի քանի օրինակներ կան նաև Երուսաղեմի Սրբոց Հակոբյւսնց վանքի ձեռագրատանը, որոնցից երկուսը' 895 և 1236 թվահամարները կրողները, ունեն հետևյալ հիշատակարանը.
«Ի վեց հազարերորդի, չորեքհսւրիլրերորդի, ին- նըսներորդի ս չորք թուի ելանելոյն Ադամսւյ ի վւա- ասկենցւսղ դրախտէն, Ա յեւթն հարիւր քառասուն ե երկու թոփ հայկականս տումարի, ի դիտսւպետա- լօեան Տեաոն Ատեփաննոսի գերելոյն յԵգիպտացւոց, ե ի |*ադակալւս|»եան Հեթմոյ' Որդւոյ Լևոնի, աոն բարեպաշտի և աստաածասիրի, Մովսէս, մեդօք մե- ոեալ ոգի, կամհցայ հաւաքումն աոնեւ համաոշտարար մեկնաբեսւնց Սրբոյ Պատարագիս, զոր սուրբ հարքն Խոսրով Անձևացեաց եպիսկոպոս և Ներսէս Տարսոնի յաոաջագոյն ընդ երկար քննեալ էին, նաև զոր յայլոց սրբոց հարց ես կարացաք րանագտակ լինել յանցն իւր տեդւոջ եդաք աո ի զբօսանս մանգանց Սիոնի: Եւ զայս ոչ թէ միայն յսւնձնէ կամ սիրով իփզախեցսւք, այլ յորդորեաւ աոաւել {իմաստուն րսւբանապետէն Յովհաննու, որ Ա ի սոյն ամի փոխեցաւ ի Քրիստոս, որոյ շնորհեսցէ Տէր Աստ- Ուած հանգիստ և ււղորմւսթիւն:
Արդ եթէ ումեք հաճոյ բաեսցի Տեաոն շնորհ, և ք»է ոչ' ի բանսն ընթսւսցի Մեկնաթիւն և զմեզ ւսն- պարսաւս յտողցէ, զի ըստ աոն և զօրաթխն իւր, և իւրաքանչիւր ոք իւր վարձս աոցէ ի Փրկչէն մերմէ Ցիսասէ Քրիտոոսէ, որ է օրհնեալ ընդ Հսսր և Հո- գւոյն Սրբոյ յաւիտեանս յաւիտենից. ամէն»11:
Այս հիշատակարանը մեզ հնարավորություն է տալիս պարզելու մի շարք հարցեր:
Նա խ ա յն, որ այս գործի հեղինակը Մով- սես Երզնկա ցին Է:
Է?րկրորդ, որ սույն գործը գրվել է Հայոց Չ1սՌ թվականին, որը հավասար է Փրկչական թվակարգության 1293 թվականին:
Հիշատակարանից պարզվում է նաև այն, որ Մովսես Երզնկացին այս գործը կատարել է «յորդորեա լ ւսոաւել յիմաստուն րա- բունապետէն Յովհա ննու»:
Վերոհիշյալ Հովհաննես րաբունապետը ամենայն հավանականությամբ Հովհաննես «Պ լուզ» Երզնկացին1’ է (պատմությունը մեզ
11 Տես Նորայր եպս. Պոդարյան, «Մայր ցուցակ Ձեոագրւսց Սրբոց Ցակոբեսւնց», Р, Երատտլեմ, 1087 р., էջ 322:
|յ Երկար ժամանակ բանասերները ընդունում էին, որ ԺԴ դարի վերջերին Ա ԺԴ դարի սկզբներին ապրել ե ստեդծագործել է միայն մի Հովհաննես Ծրզնկացի՝ «Պլուզ», «Ծործորեցի» Ա այլ մականուններով: Աոաջին անգամ Լ. Իւսւչիկանն է, որ «Պլուզ» և «Ծործորեցի» Հովհաննես Երզնկացինե- րին տարբերակել է միմանցից: Տես նրա «ԺԴ դարի
ՃՏ՛Ի'
II-■*>«>> ♦ք»1ԴԱ('ԱՆ
18Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1973
նույն ժամանակում այլ Հովհաննես րւսբա- նապետ չի հիշոււք): . .
Հիշատակարանից պարզվում է նսւե Հովհաննես Երզնկացու մահվան թվակւս 1ը
129Ց:
«Հսսաքումն Հսւմաոօւո Մեկնութեան Սրբոյ Պատա րա գին....» գրվածքը խմբագիր
այն 1 М ; տրվել է շուրջ Ю աղբյուրներից, որոնցից վերցրել է հատվածներ թե’ ամբողջությամբ և թե' կրճատումներով:
Աշխատությունը բա ղկա ցա ծ է հետևյալ
ա--!!-Աոաջադրութիւն Մովսէսի Երզնկաց- լոյ: (Վերնագրումը մերն է - Ե . Ա . Պ .) :
Սկիզբը. «Աստուած, որ մեծն է ողորսու- թեամբ, անսկիզբնն և անվախճանն, ա նպատճառն յամենայնի և պատճաոն ամենե- ցուն լինելութեա ն....»13:
Առաջադրության մեջ Երզնկացին խոսում է ս. հաղորդության խորհրդի հաստատման կարևորության և նրա հետ ա ոնչվող զա նա զան հարցերի մասին (աշխարհի ստեղծում, աոաջին մեղք, Երկնավոր Հոր մարդասիրության երևան գալը Իր Միածին Որդուն աշխարհ ուղարկելով, Որդի Աստուծո զենումը մարդկանց մեղքերի թողության և նրանց բժշկության համար, Քրիստոսի պատվերը Վերջին ընթրիքի ժամանակ. «Ջա յս արարէք յիմ յիշատակ» (Վա կա ս ԻՌ 19) և ա յլն):
Այնուհետև Երզնկացին խոսում է իր կա տարած աշխատանքի դրդապատճաոի մասին. «Եւ արդ քանզի երջանիկ հարքն ա-
հայերեն ձեռագրերի հիշատակարանները», Երևան, 1950, էջ 849 (ծանոթագրության): Ապա այս հարցին հանգամանորեն անդրադարձել է Արմենահի Արապյանը նախ աոանձին հոդվածով՝ «Պլուզ և Ծործորեցի Հովհաննես Երզնկսւցիները» (ՀՍՍՀ ԳԱ «Տեղեկագիր», 1957 յ»., М 6), ե ապա «Հովհաննես Երզնկացի» աշխատության մեջ' տպված Երևանում, 1958 թվականին: Այս ամենից պարզ դարձավ, որ ԺԳ դարի սկզբներին ապրե) Ա ստեղծագործել են երկու Հովհաննես Երզնկացիներ.
ա.—Հովհաննես Երզնկացի' «Պլուզ» մականունով, մանկավարժ, նշանավոր մատենագիր և եկեղեցական գործիչ, 1293 р.:
р.—Հովհաննես Երզնկացի' «Ծործորեցի» մականունով, ունիթորական շարժման մասնակից, մատենագիր, 1826-ից հետո:
221աՏեԱ ՄատենաԴաՈանԻ № 9292 ձեոագիրը, էջ
ոա ջինք զխորհուրդ սրբոյ գոհաթեւսնն յիւ- րաքւսնչխր ժամանակս բա ցա յա յտ եցին զա նազան տեսութեամբք ե երկարւսս|ատում բանիւք ըստ իւրեանցն մեծ ոգւութեան և երկւսրասէր յօժարութեւսնցն: Իսկ մ եզ զկնի եկելոցս ըստ մերումս ձւսնձրասէր բարուց և վւոքր ոգւութեամբ վհւսւոելոց, յտւէտ հարթիկ նէ յոյժ սիրելի, ըստ կարճութեան նուսւ- զեա լ ժամանակի: Վա սն որոյ և յօժւսրիմյյ ըստ յաոաջ ա սա ցեա լ պատճառիդ զերանե- լեա ց սրբոց հարցն երկարապատում և զա նազան տեսութիւնսն ի միասին հսւմաոօ- տել, զի ըստ կարճ ի կարճոյ միայսւր շւսրա- դըրութեան ա ռձեռն պատրաստ լիցի յա - պագայս զկնի եկելոցդ ա ո ի զմայլումն սիրալիր փափագման: Զ ի որ հսւճեսցի յայււ խահ հոգևոր կերակրոյ վա յելել, և սիրաբար յօժարեսցի ի վերածնութիւն սւքին պարա- պել, պարգևատուին ամենեցուն ամենսւ- տ եաոնն զփ ա ռս և զգոհութիւն յաւէտ մա- տ ուսցէ»14:
Երզնկացուն մտահոգել է մի կարևոր հարց, թ ե որքա նո՞վ է ինքը ար՜ժանի ա յսպիսի մի գործ անելու և թե ի՞նչ գնահատանքի կարժանանա իր գործը ընթերցողների կողմից. «Իսկ ե թ է ումեք անախորժելի և ոչ հաճելի թուեսցի արարուածս այս,՜ ի սրբոց հարցն ի բուն մեկնութիւնսն և ի նազելի բա նսն ընթա սցի, որ առաջի կայ պատրաստական՝ երկարապատում ճոխու- թեա մբ, սեղա ն հոգևոր լի ՜բազմագոյն և զա նա զա ն խորտ կօք և զմերս իբր զանպի- տան ի բա ց լքեա լ թ ո ղ ցէ »15:
Ա յնուամենայնիվ, անկախ այն հարցից, թե ի՞նչ նպատակի կծառայի իր աշխատությունը, Երզնկա ցին իր խրատներն է տալիս ապագա սերունդներին ս. ՚ հաղորդության խորհրդին մասնակցելու և Քրիստոսի մեդ. սա քա վիչ մարմինը ճաշւսկելու համար, հիմնականում շեշտելով հետևյալը. .«Պարտ է երկիլղիւ զինքեա նս ըստ արժւսնւոյն պատրաստել և ապա համարձակել մերձենալ ի ճաշակումն մա րմնոյ և արեան Որդւոյն Աստուծոյ, զի մի, որ պատճառն է կենաց և դեղն անմահութեան, դեղ մահու ւինիցի վասն լրբութեամբ խիզախելոյն և անարժա- նութեամբ հա ղորդելոյն»1®:
բ .— Երա նելտ յն Ներսիսի Տարսոնի Ե- պիսկոպոսի բա ցա յա յտ ութխ ն.
ԳԻ՞նչ յայտ ա ոնէ յաւանդատունն պ ա յծա ռա զգեստ իլն.Սկիզբը.— Եկեղեցիս տաճար և տուն Աստ-
ուծոյ է ....- է ջ շ շ տ բ .
14 Տես նույնը, էշ 221ա-222բ:15 Տես նույնը, էջ ЯЯЯр.18 Տեդ նույնը, էշ ջ28ա;
զգենա լն.Ս կիզբը.— «Ց ի շեա Տէր զԴ սւփ թ և . . . .» :
Դսսիթ զՔրիսսւոս կ ո չէ ....: է ջ 2 2 3 բ - 224բ:
3 .— Զ ի՞նչ քսւրոզութիւն սւսրկսււագին յայսոսիկ.Ս կիզբը.— Ապա սարկաւագն հրա մա յէ....;
«1սնդրեսցուք հաւատով ւփաբանու- թ եւսմ բ....»:Ա յսինքն լա ա յք զի խոստացւտ Տ էր ն ....: է ջ 2 24բ— 225ա :
4 .— Մեկնութիւն քահանայական սւղօթի- ցըն.Սկիզբը.— «Որ զգեցեա լ ես զ լո յս ....» :
Մ եծ էր Ա անչափ խոնարհաթիւն Ք Ս ի ....: է ջ 225ա — 226բ:
5 .— Մեկնութիւն սպ օթից.Սկիզբը.— Աստուած, Ա սա ա ա ծ մ ե ր ....» :
Ինքն ա սա ց' Ես եւ! հացն կեն ա ց....: է ջ 2 2 6 բ - 2 2 7 ա :
Ս կիզբը.— «1սունկ մա տ ուցւսնեմք....»:Ընդ զգա լի խ նկո յս ...: է ջ 227ա :
Սկիզբը. — «Օրհնեալ թագաւորութիւնն Հ օ ր .. ..» :Շնորհ ա նելով տուեցելոց բւսրեա ցն....: է ջ 227ա — 227բ:
6 .— Մեկնութիւն Հսսա տ ւսմքի. (վերնա գրումը մերն է — Ե . Ա . Պ .) :Սկիզբը.— «Հա ւա ւոա մք ի մի Ա սա ա ա ծ....» :
Ոյք զպաշաելի և զհամաշխարհական հւսւասա կա րգեցին ....: է ջ 227բ— 241բ:
գ .— Մ եծին Խ ոսրովա մեկնաթիւն Զոր ա- րա րեալ է քա րոզին, որ յեւո Աւետարանին Ա զՀա ւա տ ա մքն ա սելոյ.Ս կիզբը.— «Ե ւ ևս հաւատով ա ղա չեսցա ք և
խ ն դրեսցուք ....» :Եւ ևս որ է ա յլ հաւատով ւսղաչես- ց ա ք ....: է ջ 2 4 1 բ — 243բ:
դ .— Մեկնութիւնք ա ղօթից և քա րոզից (վերնա գրումը մերն է — Ե . Ա . Պ .) :
1.— (հա մա դրա բա ր |սոսրովից և Ն երսե-
« ի ց ) :Ս կիզբը.— «Տ է ր մեր և փ րկիչ Ցիսուս Ք րիս
տ ո ս ....» :1սոս. Երկնից և երկրի գոլով տ է ր ....: Ն եր . Զմեծութիւն ողորմութեան նորա ա ո մ ե զ ....: Է ջ 24Ցբ— 246բ:
2 .— Խոսրովու ա ո ա յնոսիկ, որք սւսենն,զի լսեմ և ոչ աոնում, ապա բնա ւ և ոչ լսեմ, զի մի աւելիս դա տ եցա յց: (Վերնագրումըմերն Է - Ե . Ա . Պ .) :Ս կիզբը.— Յա յսմ տեղի ասի որպէս յար Տա -
կել զժողովուրդն' Օրհնեա տ էր, զի բե- մա սա ցա թեա ն տ եղի է , և աւարտեն զա ղօթսն օրհնա թեա մբք և ի վսւրդա- պ ետ ա թեա ն յանկնդրութիւն տան զա ն-
Յինս, և ապա զխորհրդականն կատար ե ն ....: է ջ 246բ— 249ա:
3-— Խոսրովա մեկնութիւն քարոզիցն (վերնագրումը մերն Է - Ե . Ա . Պ .):Սկիք|բը.— «Մի ոք յերա խ ա յից....»:
Հրա մա յէ, եթ է երախայ ոք ի ց է ....: է ջ 249ա — 249բ:
Սկիզբը.— «Կ ա ցցա ք աոաջի սրբոյ սեղսւ- նոյս Ա ստ ա ծո յ....»:Որպէս ի քնոյ ընդոստւսցուցանէ քա ր ո զն ....: է ջ 249բ— 251ա:
ե .— Պատարագամատոյց, էջ 2 5 1 ա -3 0 4 բ : Մեկնութիւնք աղօթից և քարոզից (այս
տողի վերնագրումը մերն է - Ե . Ա. Պ .) : Սկսվում է «Տ էր Աստուած զօրութեանց»
աղօթքի մեկնությունից և շարունակվում է մինչև վերջ: Երզնկացին խմբագրելով այս հատվածը հիմնականում օգտ վել է Խոսրով Անձևացու և Ներսես Լամբրոնացու գըր- վա ծքներից: Հաճախ է երևում նաև Դիո- նեսիոս Արիսպագացու անունը: Երբեմն ե- րեվում են «ա յլո յ», «այլուստ» արտահայտությունները և մեկ անգամ «Կիւրեղ» սւ- նունը:
«Եւ իջեալ ի ստորին վայրս մահու» արտահայտության մեկնության մեջ երևան են գալիս հետևյալ անունները, բացի Խոսրո- ւ|ից և Ներսեսից, Սարգիս, Կիւրէղ, Եփրեմ, Տիմոթէ, Սևեո, Ամոն, Աստուածաբան, Իգ- նսւտիոս, այլուստ և այլն:
Իսկ «Հա յր մեր»-ի մեկնության (հսմանակ Խ ոսրովի, Ներսեսի անունների և «ա յլ, այլոյ, ա յլուստ» արտահայտությունների հետ մեկտ եղ երևան է գալիս նաև Նյուսացա անունը: «Հա յր մեր»-ի մեկնությանը մասնւսկցեւ է նաև ինքը' Մովսես Երզնկացին:
Կան նաև ւ!ի շարք ա յլ հատվածներ, ո- րոնք պատկանում են Մովսես Երզնկացա գրչին, այսպես'
1.— «Սովաւ հանգոյ»-|ւ մեկնության աո- թիվ.Սկիզբը.— Սա է հանգիստ յուսով ի Քրիս
տոս ննջեցելոց' ի փրկութիւն ամենայն հաւատացելոց: Սա արմատ անմահու- թեա ն և ճշմարիտ կենդանութիւն' հա- ւատով և յուսով ճաշակողաց: Սա աղ- բեւր ամենայն բւսրա թեա ն....: է ջ2 8 8 ս ւ-2 8 3 բ :
2 .— «Յիշեա Տէր »-երի ց հետո.Ս կիզբը.— Փաոաւորեսցուք զԱստուած ի
մահկանացու մարւէինս մ եր ....: է ջ288ա — 288բ:
3 .— «Հա յր մեր»-ից անմիջապես աոաջ. Ս կիզբը.— Ա րդարև շնորհքն Աստուծոյ է ' որ
տ ա յ մեզ համար&ակութխն հայր կոչել զԱ ստ ուա ծ....: է ջ 291ա:
4 .— «Հա յր ւ!եր»-ից հետո' «Ա յլ փրկեա
1973 _____________ ___ _ Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 18
2 .— Մեկնութիւն Սաղմոսին որ նախ քան
20 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1873
զմեզ ի չա րէ» արտահայտության համար. Սկիզբը.— Չար, չար է բանսարկուն և դար-
ձեալ չարւսգոյն չա ր ....: է ջ 295ա —296ա:
5.— Ս. հաղորդության բաշխումից առաջ. Սկիզբը.— Լուիցուք բանիցս կամակար յօ-
ժարութեամբ, մատիցուք Ա ճսւշակես- ցուք զքաղցրութիւն Քրիստոսի փըրկ- չին մերոյ....: է ջ ՅՕՕբ— 302բ
Ա մի շարք այլ հատվածներ:Մովսես Երզնկացու այս հատվածները
աղոթքների կամ քարոզների մեկնությունից ավելի վանականի հոգու պոռթկումներն են Ա նրա խրատները հասարակ ժողովրդին:
զ .— Վերջաբան Մովսէսի Երզնկացւոյ (վերնագրումը մերն է— Ե. Ա . Պ .) :Սկիզբը.— Գոհասցուք և մեք զմարդասիրէն
Աստուծոյ, երկրպագեսցուք անճաո բա - րերարութեան նորա, պատմաբանես-
ցուք զ մեծա սքա նչ ողորմութիւն նորւս...: է ջ 304բ— ՑՕՑբ:
Երզնկացին գոհություն է հայտնում Աստծուն, որ իր գործը ավարտին հասավ: Ապա հիշատւսկելու! ա յն բոլոր բարերարությունները, որ Աստված ստեց մարդկանց համար, հարց է տալիս իր նմաններին. «Ո վ մարդ, զի՞նչ տացուք տրիտուր Տեւսոնն ընդ ա մենայնի, որ շնորհեաց մեզ, այլ միայն անկեալ ի վեր այ երեսա ց' արտասուալից դիմօք զատ ակս երկրի թա նա յով' գոհասցուք ա նդադար զբա րերար Տեա ոնէ .մերմէ»17:
է . — Յիշաաակարւսն հեղինակի (վերնւս- գըրումը մերն է - Ե . Ա . Պ .) :
(Տ ե ս Նորա յր եպիսկոպոս Պողարյւսն, «Մ ա յր ցուցակ ձեոա գրա ց Սրբոց Յա կոբ- եա նց»— Բ, Երուսաղեմ, 1967 թ ., էջ 322)-
(Շարունակհփ)
17 Տհս նույնը, էջ 805սւ:
Ն . Տ Ե Ր - Մ Ի Ք Ա Յ Ե Լ Յ Ա Ն
ՄԻՋՆԱԴԱՐՅԱՆ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՄԻ ՍՐԲԱՆԿԱՐ
18-րդ դարի 40-սւկանից մինչև 80-ա կա ն թվականներին հ՜ին Կահիրեի ղպտի բա զմաթիվ եկեղեցիներն ու վա նքերը գա րդա րող հայտնի նկարիչ հայազգի Հովհաննես Երուսաղեմացու' գործերն ուսումնասիրելիս ա յդ նույն եկեղեցիներում մենք հանդիպ եցինք երեք գեղեցիկ սրբապատկերների, որոնք թվում են , թե չեն պատկանում վերոհիշյալ բւսզմաբեղուն նկար չի վրձնին:
Այս սրբանկարների երկուսի մասին լքենք խոսել ենք 1969 թ. «Սովետ ա կա ն ա րվեստ » ամսագրում2: Հին Կահիրեի Կասրիյատ էր-
1 Նրա մասին տեսնել մեր հետևյալ հոդվածները" «Նկարիչ Հովհաննես Երասսւղեմացին Եգիպտոսում» («Պատմա-րանասիրսւկսւն հանդես», Ե- րեվան, 1967, № 2 - 8 (3 7 -3 8 ) , էշ 287-276), «Հովհաննես Երաասդեմացա նկարների ցուցակը» (նույն տեղում, 1968, № 3 (42), էջ 277—289), «Անունը՝ Հովհաննես, ազգանունն անհայտ է» («Դարան» ամսագիր, Երևան, 1968, № 8, էջ 50— 54):
1 «Երկու նկսւր ղպտի եկեղեցուց» («Սովետական արվեստ», Երևան, 1969, № 4, էջ 58—56): Հետագայում լայս տեսան նաև սվւյաոյշահսւյ հետևյալ թերթերում' «Հուսաբեր» (Կահիրե), 21 և 22 հուլիսի 1969 թ., «Ս,յգ» (Ռեյրաթ), 8 և 9 օգոստոսի1969 թ. և «Արև» (Կահիրե), 25 և 26 մարտի1970 թ.:
Ռիհանի (Է լ-Ա դ ա ր ս ւ-Ս . Կույսի) ղպտի ե- կեղեցում են գտնվում դրանք: ԱոաջինըՄարիամ Աստվածածնա նկարն է , գրկին նստած Հիսուս մանուկը, իսկ երկու կողմե- րում են գտնվում Հովհաննես Մկրտիչն ու Զեբեդիա յի որդի Հա կոբը: ՀովհաննեսՄկրտչի ձեոքում կա մի ձող, որի ծայրից կախված ժապավենի վրա երկաթագիր հայերեն տառերով գրվա ծ է հետևյալը' «Ա - պաշխարեցէք զի մերձեալ է արքայութն երկնից» (մեջբերում Ավետարանից, Մատ- թեոս Գ 2 ) : Նկարի չափերն են 136X 118 սմ: Լուսանկարը տեսնել «Սովետականարվեստ»-ոււէ3: Հա յերեն այս գրությունը բացահայտ կերպով ցույց է տալիս, որ սույն նկարը գործն է մի հայ նկարչի:
Նույն եկեղեցում է գտնվում մի ուրիշ սրբանկար, որ նույնպես ներկայացնում է Մարիամ Աստվածածնին, որի գրկին բա զմած է Հիսուս մանուկը, իսկ երկու կողմերում կա մեկական հրեշտակ: Նկարը թեպե- տեվ որևէ գրություն չունի վրան, սակայն նմանության շատ գծեր ունի նախորդ սըր- բանկարի հետ, և թվում է թե հայազգի նույն նկարչի գործն է: Այս երկրորդ նկարի չափերն ավելի փոքր են' 8 3 X 6 0 ,5 սմ:
յ «Սովետական արվեստ», 1980, № 4, էջ 54:
22Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
Լուսանկարը տեսնել «Սովետական ար-
" Հ Ր Տ Ս ւ սրբանկարների ոճըտարբերվում է Հովհաննես է7րոաաղեմաց.ս ոճից: Մենք գտ ել էինք, որ ՚դրա նք նման մում են ավելի 1723— 24 թվականներին Ծ- րուսաղեմում նկարված 23 ^ կա[ ; նեոհ հեղինակ տիրացու Հովհաննեսի ճհն®̂ Հանգուցյալ Գարեգին կաթողիկոսն
Ա նուս գործի մ ա սին:Այսօր սույն հոդվածը նվիրվում . է ղպտի
եկեղեցում գտնվող երրորդ նկարի ոաում-
նԱՀինԿ ա հիրեի ղպտի մի ուրիշ եկեղեցում (Ս Վ ա ովա ոա յի-Ս իտ տ Բարբարա կոչեցյա լ), որ հեոու չէ նախորդ' Կասրիյատ Էր- Ռիհանիի եկեղեցուց, գտնվում է մի մեծ սրբանկար, որի անունը տրված է ղպտի արվեստի մասնագետ Մարկոս Սիմայկա փաշայի կողմից այսպես' Ь е т а з э а е г е оев էոքտոէտ с1е В е Ш ё е т , այսինքն' Բեթղեհեմի մանուկների կոտորածը7: Սույն նկարը տ եղադրված Է եկեղեցու ներսում, հյուսիս- արեմտյան պատի վրա , եկեղեցու մուտքի գլխավոր դոա ն և ձախակողմյան փակ դուսն մեջտեղը: Չափերն են ' 113X 76 ,5 սմ:
Նկարի ներքևի կեսը ներկայացնում Է Բեթղեհեմի մանուկների ջարդը: Բեթղեհե- մը հին Պաղեստինի այն քա ղա քն Էր, ուր ծնվել Էր Քրիստոս և ուր հռոմեական տիրապետության ժամանակ, մեր թվագրության սկզբին, տեղի Էր ունեցել նորածին հրեա երեխաների կոտորածը: Սույն ա րժեքավոր նկարը ներկայացնում Է ա յդ սպանդի պատկերը: Նկարի կեսին երևում են հռոմեացի երեք զինվորներ, որոնց երկուսը ձեռքում ունեն բարակ երկար սրեր, և ո- րոնք կոտորում են կիսամերկ կամ բոլորովին մերկ մանուկներին: Նկարում երևում են թվով 18 մանուկներ, որոնց մեկ մասը վիրավորված Է, իսկ մյուս մասն Էլ արդեն մեռած: Վերքերից հոսում Է արյունը: Երե- վում են 1— 2 մանուկներ, որոնք տակավին ողջ են և չեն վիրավորված: Նկարի ձախին
* Նույն տեղում, Էջ 65:5 Նույն տեղում:• «Հասկ» հայագիտական տարեգիրք, գ տարի,
Անթիլիաս, 1967, Էջ 26—52: Գարեգին կթղ. Հովսեփյանի նույն հողվածն աոաջին սւնգամ, քիչ վ>ո- փոխու|»յամբ, լույս Է տեսեւ 40 տարի աոաջ, Գա- րեգին Լևոնյանի «Գեղսւրաեստ» պատկերազարդ հանդեսում, Թիֆւիււ, 1817, հասար 6, Էջ 46—65:
1 М эгсиб Н. Տ1 ша1 ка РасЬа, նսՍօ &ошп1а1ги ժս Мивёе Сор1е <М йев рМпсфаЬгв 6̂ 11տօտ с1и Са1ге, Ье Са1ге, 1937, ра^е 69.
կան կիսամերկ երկու զարհուրած մայրեր և ւփ հատ Էլ աջակողմյան մասում, որոնք աշխատում են հռոմեացի զինվորների ձեռքից ա զա տ ել իրենց զավակներին: Զինվորները կատաղած երևույթ ունեն, կրում են մորուք և պեխ, իսկ իրենց գլխ ին Էլ ունեն հռոմեական զինվորա կա ն սաղավարտը:
Նկարի աջին, ներքևից ճիշտ 20 սմ դ ե պի վերև, երկու սանտիմետր բարձրությամբ, մեսրոպյան մեծ երկա թա գրով երևում են հայերեն երեք բա ռեր' «Կոտորումն սբ. մանկսւնց», որոնց ընդհանուր երկարությունն Է 16 ,5 սմ: Գ րերը գրվա ծ են սպիտակ ներկով, սրճագույն ֆոնի վրա , որոշապես ընթեռնելի և հստակ կերպ ով տեսանելի: Որոշ տառեր գրվա ծ են կապ-Գրերով, այսպես միա ցվա ծ են Կ-Ո, Ո-Ի, Ս-Ռ, Կ-Ա:
Սույն տողի սկզբում, «Կոտորումն» բա ռից աոա ջ, ժամանակին եղել Է մի բա ռ, իսկ տողի ներքևում Էլ' մի քանի բա ռեր, որոնք պ ետ ք Է հայերեն եղա ծ լինեին, և որոնք այժմ սրբվա ծ են և անտեսանելի: Ա յդտ եղ մնացած են գրերի նմանվող մի շա րք սպ իտակ հետքեր միայն:
Նկարի ներքևում, ճիշտ մեջտ եղը, արյունլվա վիճակում գետ նին պ առկած Է մի փոքր մերկ տղա (թվում Է, թե մեռա ծ Է ա րդ են), վզից և ձախ կողից վիրավոր: Ա. Հստակ կերպ ով երևում Է, ոբ տղայի վերե- վում ժամանակին եղա ծ Է երկու տ ող հայերեն գրություն (վերևի տողը 26 սմ, իսկ ներքևինը 20 սմ երկա րությա մբ): Р . Նույն տղայի ներքևում Էլ թվում Է, թե եղել Է երկու տ ողով մի ուրիշ ա վելի կարճ գրություն (վերևինը' 13 սմ և ներքևինը' 11 սմ երկա րությա մբ): Գ . Կենտրոնից դեպի մի քիչ աջակողմ 5 սմ երկարությամբ մի ուրիշ գրություն ևս ժամանակին եղա ծ կթվի:
Ներկա յիս սակայն, սույն երեք (Ա , Բ, Գ ) գրություններն Էլ բոլորովին սրբվա ծ և ա նընթեռնելի են դարձած: Հստակ կերպ ով ե- րեվում Է, որ ժամանակին ա յդտ եղ բառեր եղա ծ պ ետ ք Է լինեին, այն Էլ անպայման հայերեն: « Ա » տա ռը մի քանի տեղեր երևվում Է անորոշ կերպ ով: Վերոհիշյա լ երեք տ եղերն Էլ սրբվա ծ են, սկզբնա կան տառերի սպիտակ ներկն Էլ տ ա րա ծվա ծ լինելով ա յսպես աջ ու ձախ: Ուշադիր դիտողի համար հայտնի Է դաոնում, որ ա յդ բա ռերը դիտավորյալ կերպ ով սրբվա ծ և ա վերվա ծ են չա րա գործ մի ձեռքի կողմից, տեղերն Էլ մաքրված և հավասարեցված ֆոնի հետ: Ամենայն հավանականությամբ ա յդտ եղ դրվա ծ պ ետ ք Է լինեին հայերեն լեզվով նկարչի անունը, նկարի թվականը, հիշատակարան և ա յլ շատ կարևոր տեղեկու-
1973 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 28
Իմուններ, որոնք այսօր դժբա խ տ ա բա ր ա ռհավետ ջնջվա ծ են մ եզ համար: Եթե հետագայում ճարտար ձեռքերի շնորհիվ զա նա զա ն դեղերով ե նուրբ ֆոտո նկարչության միջոցներով կարելի լիներ վերականգնել սրբվա ծ ա յդ տողերի բնա գիրը, վստահ ենք, թե կարելի կլիներ ձեռք բեր ել շատ արժեքավոր տեղեկություններ հայ արվեստի, հատկապես 18-րդ դարի պատմության համար:
Նկա րի վերեի մասի ձախակողմում էլ ե- րեվում է երեք հարկանի մի շենք, սրճագույն, ե սպիտակ դարա տ ա փ , որի մոտ ե- րեվում են նիզակավոր ե հեծյա լ մի քանի հռոմեացի զինվորներ, նախորդ զորքերից շատ ա վելի փոքր չա փ ով նկարված: Գըլ- խավերեում կան ծա ծա նվող վեց դրոշներ ե բա զմա թիվ նիզակներ է լ օդում:
Վ երեի մասի կենտրոնում և ա ջա կողմյանն երեում են մի քանի ուրիշ զինվորներ, որոնք սրով կամ դա շույնով կոտորում են մի քանի փոքր տ ղա ների: Հորիզոնը դեղնորակ է ներկվա ծ, իսկ երկինքն էլ' կանաչ:
Վերևում, նկարի ա ջա կողմյա նը, մի տուն է երևում, որտեղից բա զմա թիվ ա ղավնիներ, կատարվող սպանդից զա րհուրա ծ, դ եպի երկինք են փախչում: Կենտրոնում կան երկու ծառեր կողք-կողքի, իսկ նկարի ա- ջակողմյւսն ամենավերևի անկյունում էլ սպիտակ ամպերի մեջ կա նգնա ծ է տխուր դիմա գծով մի կին, որ շատ հավանաբար Ս ՚արիամը պ ետ ք է լինի:
Ն կա րն ունի փ ա յտ յա շատ հասարակ շրջանակ, որի աջա կողմյա ն և ներքևի մասը կոտրա ծ ու ընկած է : Ընդհանուրնկարը մուգ գույնի է , իսկ ա մբողջ երեսին էլ քսվա ծ է մի փ ա յլ, որով ա մբողջ նկարը փայլում է , և նման չէ սովորա կա ն նկարներին: Պատկերը սկզբում նկարված է կտ ա վի վրա ու հետագայում ա մրա ցվա ծ փայտյա տախտակի երեսին:
Սույն պատկերը շատ գեղեցիկ մի նկար է, գործը' 18-րդ դարի մի տ ա ղա նդա վոր հայ նկարչի, որ տարբեր արվեստի և ոճի տեր էր, քա ն Հովհա ննես Ծրուսաղեմացին (Ց ա - հ ա ննա -Հա ննա ): Այս վերջինս նույն ս.Վւսովաոայի և ղպտի ւսյլ եկեղեցիներում ու վանքերում ունի ներկայիս բա զմա թիվ սըր- բապւստկերներ, որոնց ոճը և արվեստը հիմնովին տարբերվում են վերոհիշյալ նը- կսւրից: «Բեթղեհեմի մանուկների կոտորածը » նկարը կրում է նկարչության վերսւ- ծննդյսւն դասական ոճի մեծ ազդեցությունն Ա իր արվեստով մոտենում է եվրոպական17— 18-րդ դարերի նկարչական ոճին: Սույն նկարում ա րտ ա հա յտ վա ծ կերպարները, ինչպես հռոմեացի դսւզսւզած զինվորները, զարհուրած մայրերը, ււպսւնվսւծ և կամ դես
կենդանի երեխաները, թվում է , թե գործն են մի եվրոպացու վարժ վրձնի: Փաստն այն է սակայն, որ հայ նկարչի վրձինը կա՛մ կրել է եվրոպական ազդեցությունը, և կա՛մ մի շատ գեղեցիկ վերարտադրություն է կատարել նրան նախորդող նկարիչներից մե- կին:
Սեր կարծիքով սույն նկարը կրում է վե- նետիկցի հայտնի նկարիչ Զիովաննի Բա- թիսթա Թ իէփ պ ոյի (1696— 1770 թթ.) Ա զ դեցությունը , մի նկարիչ, որ «մասամբ հաջորդը նկատված է Վերոնեզեի, հղացումի տ եսա կէտ ով, իտալական 18-րդ դարու ա- սսսնն աչքառու, բեղմնավոր, հորդառատ արվեստագետն է , որ կլեցնե աշխարհը իր երկերով և ունի, միաժամանակ, մեծ ա զդեցություն մը զանազան երկիրներու ա յլ արվեստագետ ներուն վրա »':
Ա յժմ տ եսնենք, թե սույն նկարն ո՞ւմ գործն է , ե՞րբ է նկարվել և ինչպե՞ս է անցել ղպտի եկեղեցուն:
Ո՞վ է հեղինակը.— Առանց որևէ տարակույսի կարելի է ասել, որ ա յս սրբապատկերը նկարված է մի հայ նկարչի կողմից, որ շնորհալի ե տաղանդավոր արվեստագետ պետք է եղա ծ լիներ: Նկարի վրայի ոայերեն գրությունն ապացուցում է հստակ կերպով, որ այն պատվիրված է եղել հայկական եկեղեցու համար, հայերի կողմից օգտագործվելու և ոչ թե ղպտիների համար, որովհետև եթե պատվերը ղպտիների Կողմից եղա ծ լիներ, նկարիչը վրան անպայման արաբերեն և նույնիսկ ղպտերևն գրա ծ պիտի լիներ: Այս մասին համոզվելու համար պ ետ ք է դիտ ել հին Կահիրեի ղպտի բոլոր եկեղեցիների և վանքերի խորաններն ու պատերը, որոնք զարդարված են բազմահարյուր սրբապատկերներով, և որոնք գործերն են հայ, հույն և ղպտի նկարիչների, ինչպ ես օրինակ հայազգի Հովհաննես Երու- սաղեմացին, հույն Աստասի էր-Ռումին և այլն: Սրանց բոլոր նկարների հիշատակարանները գրվա ծ են արաբերենով (որովհետև 16-րդ դարից սկսյալ ղպտիները կորցրել էին իրենց մայրենի լեզուն և գրում ու խոսում էին ա րա բերեն), միայն շատ քչերի վրա, այն էլ մեծ մասամբ ղպտիների կողմից նկարվածները, ունեն ղպտի լեզվով գրություններ (սրբերի անունները և կարճ արձանագրություններ միա յն): Ոչ մեկի վրա
Տ Տեսնել Всеобщая истории искусств, том четвертый, искусство 17 18 веков, Москва. 1963, стр. 238 243, Джованни Баттиста Тьеполо»
3 I՛պատյան Ա լ ի ս , « Й . I)1. Թիեփպո» (Նկարչի ծննդյան 275-սւմյակին աորիվ), տեսնել «Նոր Կյանք» չարարարեր!», Բուխարեստ, № 12 (1078),20 ւ!արսփ 1971 ր., 1;ջ 3:
Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
հաւեոնն կամ հունարեն արձանագրություն չկա, քանի որ այս երկու լեզուները բոլ - բովին անհասկանալի էին ղպտիների համար: Եթե այդ օտարազգի (հա յ և հույն) նկարիչները մի որևէ տեղ թողել են իրենց մայրենի լեզվով մի որևէ արձանագրություն, դա կատարվել է բացասության կա րգով. որովհետև ա յդ գրությունը բոլորովիև անհասկանալի և անընթեռնելի է եղել բնիկ
ժողովրդի, տվյալ դեպքում Եգիպտոսի հնադարյան բնակիչ ղպտի ժողովրդի կողմից:
Մենք գտնում ենք, որ սույն նկարի հեղինակն է տիրացու Հովհաննես նկարիչը, որ նկարել է շուրջ երկու տասնամյակ աոաջ, քան Կահիրեում գործող Հովհաննես Երու- սաղեմացին (ա յլ անվամբ Յուհաննա կամ Հա ննա ) և ապրել ու գործել է հենց Երու- սաղեմում: Հայկական մանրանկարչության մեծագույն մասնագետ Գարեգին կաթողիկոսը վերևում նշված իր հոդվածում մանրամասն խոսում է և արժանիքները վեր հանում հիշյալ նկարչի, տալով նրա գործերի արդար գնահատականն և բազմաթիվ ֆոտոպատճենները, շատ գեղեցիկ սրբա պատկերներ, որոնք այսօր իսկ գոյություն ունեն Երուսաղեմի հայոց վանքում:
18-րդ դարի սկզբում Երուսաղեմի հայոց վանքը ճնշված էր «լեռնակուտակ» պարտքերի տակ: 1715 թ. պատրիարք է ընտըր- վում Գրիգոր Շղթայակիրը, խելացի մի մարդ, որ հօգուտ իր Աթոռին հանգանակություն կատարելուց հետո, 1717 թ. ժամա
նում է Երուսաղեմ և սկսում նոր էջ բանալ վանքի պատմության մեջ, դա ոնա լով նրա մեծագույն բա րերա րը10: Ն ա մարում էպ արտքերը, նորոգում շենքերը, գնում նոր կալվածներ, շենացնում վա նքը, ա նցկա ցնում ներքին և ա րտաքին բարեկարգումներ, բազմացնում միաբանությունը" և վերջա պես ձեռնարկում է եկեղեցու պատերը զսւր- դա րել նոր սրբապատկերներով: Գարեգին կաթողիկոսն իր հոդվածում Շղթայւսկրի ընտրությունը դնում է 1717-ին և գահակալությունն է լ '1 7 2 1 -ի ն 11:
Երուսաղեմի հայոց վանքի տաճարի պ ա տերից կախված կա ն բա զմա թիվ սրբա պատկերներ, որոնցից 23 տերունական մեծադիր պատկերները «խ որին ուշադրության ա րժա նի» են, գրում է հոդվածի հեղինակը: Սրանք բոլորն է լ պատկանում են վարպետ նկարիչ տիրացու Հովհաննեսին: Սույննկարների վրա պահպանված հայերեն երկաթագրով գրվա ծ հիշատակարանները ո- րոշ հստակ տեղեկություններ են տալիս մեր նկարչի, Գր. Շղթւսյակրի, պատվիրատուների և թվականի մասին: Պարզվում է , որ ա յդ 23 սրբապատկերները նկարված են բո լորն է լ Շղթայակրի օրով, 1728— 24 թվականներին՛3:
Ինչո՞ւ այս նկարի հեղինակը տիրացու Հովհաննեսն է .—
1. Ուսումնասիրվող այս նկարի ոճն ու արվեստը շատ մոտիկ են տիրացու Հո վ հաննեսի ոճին ու արվեստին: Հա յտնի կերպ ով տարբերվում է Հովհաննես Երուսաղե- մացու նկարներից:
2 . Նկարի չա փերը մեծ են,* ինչպ ես Երուսաղեմի 23 սրբապատկերները, մինչդեռ Հովհա ննես Երուսաղեմացու նկարներն սլվել^ փոքր են:
3. Հովհա ննես Երուսաղեմացին մեզ ծանոթ իր 324 նկարների մեջ երկուսում միա յն հայերեն տառեր ունի գրա՛ծ, որոնք նոտրգրեր են, իսկ վերոհիշյալ սրբապատկերում եղա ծ հայերեն գրությունը գրվա ծ է մեսրոպյան մեծ երկաթագրերով, որոնք շատ նման են տիրացու Հովհա ննեսի' Երուսաղեմի վանքի տաճարում ունեցած 23 մեծ
10 Աճաոյան Հ., Հայոց անձնանունների րաււարան, հատոր Ա, Երևան, 1942, էջ 630:
11 Մաւլաքիա արք. Օրմանյան, . Ազգապատում, հատոր Р, կ. Պոլիս, 1912, էշ 2812—14, 2824-25, 2803—64:
12 Նշված հոդվածը, էջ 27:13 Նշված հոդվածը, էջ 27, տեսնել Սիմոն Սիմոն-
յանի երկու աստղանիշ կրող տուլատակի ծանոթագրությունը:
1073 է տ ա հ Ս Ծ հ Ն25
նկարների հայկական տառերին:4 . Հովհա ննես Երուսաղեմացու ամենա
մեծ պատկերների ֆոնն ու երկինքը նկարվա ծ են ոսկեգույն, մինչդեո ա յս նկարի երկինքը բա ց կա նա չ է: Այս ֆոնն ավելի մոտենում է տիրացու Հովհաննեսի նկարների ֆոնին, քա ն թե Հովհա ննես Երուսաղեմա- ցու օգտ ա գործա ծ գույնին:
5 . Այս պատկերում նկարված անձերը բոլորն էլ անխտիր մաքուր հայկական տիպեր են, մինչդեո Հովհա ննես Երուսաղե- մացու սրբապատկերներում ա յսքա ն շեշտված չէ հայկական տիպը, տ եղ-տ եղ երե- վում է նույնիսկ ղպտի դիմա գիծը:
Այս բոլորը նկատի ա ոնելով, ինչպես նաև նկարի հայերեն երկաթագիր գրությունն ուսումնասիրելով, մենք գա լիս ենք այն եզրակացության, որ այս պատկերի հ՜ե- ղինակը պ ետ ք է լինի տիրացու Հովհաննես նկարիչը:
Նկա րի թվականը և տիրացու Հովհա ննեսը.— Նկարի թվականն անպայման պետք է հիշված լիներ նախապես, սա կայն, ինչ- պես ցույց տրվեց վերևում, սրբապատկերի վրա մի քանի տ եղ եղա ծ հայերեն գրությունները ջնջվա ծ և սրբվա ծ են, որով անհայտ է այժմ ճշգրիտ թվականը: Նկարի հեղինակն է տիրացու Հովհա ննեսը, որ գործել է Երուսաղեմում 1723— 24 թվականներին, ումից այսօր ա յդ քա ղա քի հայոց վանքի տաճարում մենք ունենք 23 մեծ՛ա՛դիր կտավներ, տերունական նկարներով:
Ա յս մեծ նկարները տ եղա դրվա ծ են հայկական տաճարի հարավային, արևմտյան և հյուսիսային պատերի վրա : Գա րեգին կաթողիկոսի համարակալած պայմանական թվերով տեսնում ենք, որ հարավային պատի վրա կան 10 նկարներ (№ № 1— 1 0 ), արևմտյան պատի վրա ' 5 նկարներ (№>Гв11— 1 5 ), իսկ հյուսիսային պատի վրա ' 8 նկարներ ( № № 16— 2 3 ) : Հեղինա կն իր ա- նունը թողել է միայն հինգ նկարների մրա (№ № 1, 14, 15, 22 և 2 3 ) , որոնցից № 15 նկարինը (Հիսուսի խաչելությունը և ա ռա քյալների նահատակությունները) գրվա ծ է ա յսպես, « ...ն կ (ա )ր ե ց ս ս ձ ե ո (ա )մ բ տիրացու Յ վ ն էի » (փ ա կա գրով) ՚ 4: Տիրացու Հո վ հաննեսն ա նկասկած նկա րա ծ է ա յլ պատկերներ ևս, ինչպ ես Մարիամ Աստվսւծած- նա երկու նկարները (տ եսնել «Սովետական ա րվեստ » ա մսա գիրը) և Ռեթղեհեմի մանուկների կոտորածը:
Մեր կա րծիքով, խնդրո առարկա այս պատկեր]] կա՛մ պ ետ ք է նկարված լիներ
" Տեսնել Դարեկին կւս|օւււլ)ւկււս)ւ նշված հոդվածը. Էջ 45:
1723 24 թվականներին Երուսաղեմում և ապա տեղափոխված Կահիրե, տեղվույն Г . ™ ! » 9 " 1 °Գ տւսգործման համար, ևЙшВЬпЬ ,՜Ի? կամ 1724-Ի9 հետո,4աոիրեում կամ Երուսաղեմում: Ընդարձակ ո վ ա յդ սահմանագիծը, կարելի Է ավելի ապահով կերպով ասել, որ դրա թվականը
г г 18՜ ՐԴ ԴԱ*ՐԻ աոա2Ին Կեսում, որի կենտրոնն ունենալով ւփշտ 1723— 241«վերը, տիրացու Հովհաննեսի Երոսւաղե-
ում ունեցած բեղմնավոր գործունեությանառանցքի ճշգրիտ երկու տարիները:
"Կարն ինչպե՞ս պետք Է անցած լիներղպտիներին.— Միջին դարերում (11— 12-րդ
ւաաՒ г " Տ ™ եգիս|Ս1Ոսի զանազանե Տ ե ո հ ^ Տ " Ի 2Ուրջ եք,եսուն Վանքեր և եկեղեցիներ, որոնց մասին մանրամասնկերպով խոսում Է Աբուսահլ (Աբու Սսղիհ) հայազգի պատմագիրը; Հետագայում կռիվների պատերազմների Ա հալածանքներիպատճառով, հայերի մի մասը կոտորվեց,
Й Г г 9ա վ ա1Լ ե Ո11ՈնեՈ. Ա մնացած հայկական գաղութն Էլ նոսրանալով, հայկական աղոթավայրերի ,»իվն իջաււ քլվազա- Դույնի, նույնիսկ 15— 16-րդ դարերում այլևս
ոՏ ր Ա ւ ք ք ' բոլորովին չհիշվելու աս- տիճան: Ավելի ուշ շրջանում, երբ ավելի բարենպաստ պայմաններ ստեղծվեցին Ե- գիպտոսում, երկրում մնացած հայկական գաղութը մտածում Էր մի աղոթատեղի ունենալու մասին մայրաքաղաքում, ուր ապրում Էին երկրի հայերի մեծ մասը: Գոյություն ունեցող հայկական մի քանի խսւչքա- ՈեՐԸ ցույց են տալիս, որ արդեն 18-րդ դարում հայերը պետք Է գոնե մի եկեղեցի ունեցած լինեին Կահիրեում1*: ՊատմիչՀա ննա Երոաաղեմացին 1727 թվին իր գրա ծ Երուսաղեմի պատմության մեջ (որ հետագայում 1731 թ. լույս տեսավ Կ. Պոլ- սում) խոսում Է Երուսաղեմում Քրիստոսի գերեզմանի արտաքին մասում Հեթում թագավորի շինել տված մի պատար ագամա- տույց սեղանի մասին, որ տրվել Է ղպտի եկեղեցուն, որի փոխարեն ղպտիներն Էլ մի եկեղեցի են տվել հայերին Կահիրեում16: ''ս կ Աստվածատուր պատմագրի ավելի ուշ շրջանում գրած Երուսաղեմի ժամանակա- ԳԸՐական պատմության մեջ (լույս տեսած 1890 թ. Երուսաղեմում, Р հատոր, Էջ 505) ղպտիների տված եկեււեցին հիշվում Է որպես ս. Սարգիս եկեղեցին, որ հետագայում շինված հայոց ք^եյն Էլ-Սուրենի եկեղեցու մոտերը գտ նվող Հա րել* Էլ-Զաելայի ղպտի
|!’ Թ(որգոմ) ե(պիսկոպոս) Գ(ուշակյան), Եգիպտոսի հայոց հին Ա արդի եկեղեցիները, Կահիրե, 1027, էջ 28-31 :
10 Նույն տ հղում, էջ 28:
гвէ ջ մ ի ա ծ ի ն 1978
վանքի տանիքի վրա կԱուացված մի Վեր- նահաոե մատուռ էր, որ հայերի սեփակա ն ա թ Հ ն ն է եղել մինչև 1886 Հ . Ц եկեղեցին շատ հավանաբար հայերին պատկանելիս է եղել 1651 թ. 11ամ ^ 10 Ի առաջ, որովհետև հետագա այցելուները հիշում են եկեղեցին որպես հայերի սեփականությունը, նույնիսկ 1 6 5 1 - 8 2 թվականներին պատկանող հայերեն шГ йи* ^ Г ™ - թյուններ է տեսել ա յդ եկեղեցում, 18™ Р- այդտեղ այցելող Հմայակ վարդապետ Դի-
մ1Առանցռ ավելի մանրամասնությունների մեջ մտնելու տեսնում ենք, որ Կահիրեի հայերը 17-րդ դարի կեսերից մինչև 19-րդ դարի Բ հիսնամյակի կեսերը (մոտավորապես 1650— 1875 թ թ.) ունեցել են մի ե- կեղեցի ս. Սարդիս անունով, որ գտնվելիս է եղել Հարեթ Էլ-Զուելայի ղպտի վանքի վերնահարկում: 19-րդ դարի սկզբներինԿահիրեի հայկական գաղութն աճելով և բազմանալով, պահանջ է զգացվում մի նոր և ավելի մեծ եկեղեցու: Որով ս. Սարգիսեկեղեցու անմիջական շրջակայքում 1839 թ. կառուցվում է ս. Աստվածածին եկեղեցին1’ , որից հետո ս. Սարգիս փոքր մատուռը կորցնում է իր կարևորությունը և վերջապես լքվում է 1886 թ ., վերջնականապես տ րվելով ղպտիներին, իր իսկական նախնական տիրոջը: Վերոհիշյալ նկարը, ինչպես նաև Կասրիյատ Էր-Ռիհանի եկեղեցում գտ նվող Աստվածամոր երկու սրբանկարները հայերից պետք է ղպտիների ձեռքն անցած լինեին 1886-ին կամ ավելի առաջ, գնման, փոխանակության և կամ մի այլ միջոցով, մի բան, որ անհայտ է մեզ համար, քանի որ մեր ունեցած աղբյուրները լրում են այս մասին:
Սակայն մենք ենթադրում ենք, որ վերոհիշյալ երեք հայկական նկարները պետք է հայերից ղպտիներին անցած լինեին անպայման 1839 թվականից առաջ, որովհետև այդ թվականին արդեն հայերն ունենալով մի նոր եկեղեցի, այն էլ ս. Կույսի անվան նվիրված, ամենայն հավանականությամբ ա յդ նկարները տեղափոխած կլինեին իրենց նոր' ս. Աստվածածին եկեղեցին:
1749 թվականին Կահիրեում գործում էր Հովհաննես երուսաղեմացի արվեստագե- տԸւ որ 1745— 55 թթ. մի ուրիշ նկարիչ, ղպտի Իբրահիմ Էլ-Նասիխի հետ նկարում էր բազմաթիվ սրբապատկերներ ղպտի ե-
Արսւաշես Գսւրտաշյաւ,՛, Նյութեր Ս(|իս|սւոսի հայոց պատմության հ՛ամար, Կսւ1!իրն, յՕ^Յ, էշ 16:
՛* Նույն անդամ, էջ 14:10 1060-ական թվականներին այս եկեղեցին Աս
քանդվեց, ս||անի տւսկ ընկնելա հետևանքով:
կեղեցիների և վանքերի համար: Հովհա ննես Երուսաղեմացու ոճն ու արվեստը չեն համապատասխանում հայկական վերոհիշյալ երեք նկարների ոճին ու արվեստին, ո- րով մենք ավելի հակված ենք ենթադրելու, որ ամենայն հավանականությամբ այս երեք կտավները պետք է նկարված լինեին 1723— 24 թթ-, մի քի չ ա ռա ջ և կամ մի քիչ հետո, Ծրուսաղեմում գործող մի ուրիշ հայտնի նկարիչ տիրացու Հովհաննեսի կողմից: Շատ հավանաբար ա յս նկարները Երուսաղեմից Կահիրե են բերվա ծ ուխտւսվորների կամ այցելուների միջոցով, նկատի ա ռնելով, որ Եգիպտոսից շատ հայեր էին գնում Պաղեստին որպես ուխտավոր, Քրիստոսի գերեզմա նը և ա յլ վայրերը տեսնելու համար:
Եգիպտահայոց ա ռա ջնորդ Թորգոմ եպս. Գուշակ յւսնը և բանասեր Արտսւշես Գւսր- տաշյանն իրենց գրքերում, խոսելով ս. Սարգիս եկեղեցու մասին, նշում են, որ այն հիմնական նորոգույծյան է ենթա րկվել1749 թ. «տարապհանեճի Ա յվա զ աղա կոչեցյա լ Վա հա ն ա ղա յի» բարերարությամբ, իսկ ապա Գարտաշյւսնը տալիս է հետևյալ հետաքրքիր տեղեկությունը. «Կամւսրա-կապցի Վա հա ն ա ղա Գրիգորյա ն ոչ միայն վերանորոգած էր ի հիմանե (խ ոսելով ս. Սարգիս եկեղեցու մասին— Ն . Տ . Մ .) ... ա յլ զբա ղա ծ է նաև անոր ներքին կահավորումով, նվիրելով ա զնիվ փայտե խորան մը խորաքանդակ ծա ղիկներով և հիշատակարաններով, ինչպես նաև միջակ մեծությամբ և արվեստի նույն նրբությամբ շրջանակյալ պատկերները ս . Ա ստվածածնա և ս. Հա - կոբա որոնք ա յժմ կգտնվի ն ս. Գրիգոր Լու- սավորիչ եկեղեցվո մ եջ»'ս, և- ապա քի չ հետո հիշելու) ս. Սարգիս եկեղեցու խորանի նկարների և երեք ա յլ նկարների շրջանակների հիշատակարանները, տալիս է դրանց բովանդակությունը: Ա յսպ ես մի սրբապատկերի շրջանակի վրա կա հետևյալ արձանագրությունը. «Յիշա տ ա կ է ս. Աստուա- ծա ծնա յ պատկերս, յԱ կնա յ գիւղէն, Կամարակապ ցի Գրիգոր և Վ ա հա ն ա ղա յից»21: Ոչինչ չի ասվում ս. Աստվածածնի (ա յսին- քըն ս. Կ ո ւ յս ի -Ն . Տ . Մ .) նկարի մասին: Դժբախտաբար գրվա ծ չեն շրջանակի չա - վւերը, որպեսզի իմանայինք, թ ե համապատասխանո՞ւմ են ա րդյոք մեր նկարի 136Х 118 սմ չափերին:
Գնահատականներ տիրացու Հովհա ննեսի մասին.— Սույն նկարչի մասին աոաջինը գրում է ժամանակակից Հա ննա պատմա- 4Իրն իր գրքում, որ կոչվում է «Դ ի ր յ,
10 Նույն անդամ, էջ 15:21 Նայն անդում, էշ 16:
պսւտմութեան ս ր բ պ և մեծի քա ղա քին Աս- տուծոյ' Երուսաղէմի, Ա սրբոց տնօրինակւս- նաց տ եղեա ց». (Ցովհա ննէս Հա ննա վարդ. Գործա կա լ վերա ձա յնեսղ, ԿոստւսնդԱու- պոլիս, 1 7 3 1 ): Խ ոսելով տիրացու Հովհա ննեսի երուսաղեմի նկարների մասին գրում է հետևյալը. «Ե ւ նկարեաց ի մէջ Սրբոյն, Ցա կոբա յ զտէրունական պատկերս, տնօրի- նականացն Քրիստ ոսի Ա սրբոց նորին, հրաշա գեղ արուեստա գործութեամբ»: Նույն հեղինակը մի ա յլ տ եղ էլ գրում է. « . . .և նկա- րեցոյց շուրջանակի ի մէջ սուրբ Յա կոբա յ զտէրունական պատկերս տնօրինակւսնաց Ա սրբոցն Աստուծոյ' արհեստապետ պւստ- կերա հա նութեա մբ»” :
Երուսաղեմի պատմագիր Տիգրսւն Սա- վւսլանյանցն իր գրքում, նշելով Շղթայակրի նորոգությունների ե վերոհիշյալ նկարների մասին, 1872 թ . գրում է հետ ևյա լը. «Ա յս ամէն պատկերները նկարուած են ճարտար պատկերահան տիրացու Յովհա ննէսի ձեռք ո վ »11:
Հա յ արվեստի բազմահմուտ մասնագետ Գա րեգին կաթողիկոս Հովսեփ յա նը իր նշված հոդվածում գովա սա նա կա ն բա զմա թիվ տողեր ունի տիրացու Հովհաննեսի թողա ծ ժառանգության վերա բերյա լ: ե ր բ նա առաջին անգամ, 1911 թ ., հայտնի նկարիչ եղիշե Թադևոսյանի հետ այցելում է Երու- ասղեմի հայոց վա նքը, այս մասին նա գրում է հետագայում, «...հա փ շտ ա կվա ծ Լինք տաճարի վերին շարքի հսկայական մեծությամբ և գեղա րվեստ ա կա ն արժանավորությամբ տնօրինական պ ա տ կերներով»2*: Հ ե ղինակը խոսելով Շղթայա կրի մատուցած մեծ ծառայության մասին գրում է հետևյա լը. «Գ րիգոր Շղթայա կրի գործունեությունը մեծ էր և բա զմա տ եսա կ Երուսաղեմի Ա- թոռի բարեկարգության և ապա գա բա րգա վաճման համար, բա յց, եթ ե ոչինչ էլ արած չյիներ նա, հայ պ ատկերագրության համար նորա գործա դրա ծ ջա նքերր բա վա կա ն են նորա անունը անմահացնելու հայ եկեղեցական արվեստի պատմության ւուսավոր էջերում»2’: Որով այսպես անուղղակի կերպ ով նա մի ա նդամ ևս գովում է տիրացու Հովհա ննեսին, որովհետ և սրա նկարները շատ պատվավոր տ եղ ունեն Շղթայակրի օրով Երուսաղեմի հայոց տաճարի պ ա տ երը գա րդա րող բոլոր նկարներում: Օրվապատրիարք Շղթւսյակրին ուղղված գովա
22 Գ- 1||»ղ- Հովսեփյանի նշված 1ւողված||, էջ 28: Տիգրսւն Հ. Թ. Սավւսլանյանյ), Պատմության ե-
րւսաալհմի, 1;ր||րւտղ հատոր, Օլւուսսւղեմ, 10.11, |.յ> 700:
21 Գ. կթղ. Հսվսեւիյսւնի նշված 1աւլվածլւ, էշ 20:25 Նույն տեղում, էջ 27:
սանական խոսքերի մեծ մասը բաժին է ընկնում անտարակույս տիրացու Հովհաննես նկարչին, նկատի ունենալով անշուշտ 1723 24 թթ. նկարած իր մեծածավալ սրր- բապատկերները:
Գա րեգին կաթողիկոսն ապա նշում է , որ նույն վանքում տիրացու Հովհաննեսի վերոհիշյալ 23 նկարների կողքին կան նույն ժամանակաշրջանի այլ պատկերներ ևս «ո- րոնք համեմատաբար շատ թույլ են իրենց գեղարվեստական արժեքով և երբեք տիրացու Հովհաննեսի վրձինի գործ լինել չեն կարող... հավանորեն նրա օգնականների կամ աշակերտների գործեր են »: Իսկ ակ- «արկելով տիրացու Հովհաննեսին, հեղինակը գրում է . «...ա յստ եղ գործ ունենք մի տաղանդավոր նկարչի հետ, մասամբ ազդված եվրոպական' հատկապես իտաւական աո- վեստ ից»“ :
Հա յտ նի նկարիչ և արվեստաբան Օննիկ I ).վետիսյանն իր արժեքավոր ֆրանսերեն գրքում, «Հա յ նկարիչներ և քանդակագործներ» վերնագրով, շատ քիչ տեղ է տալիս տիրացու Հովհաննեսի գործի և ստեղծագործության մասին և անցնում է թռուցիկ կերպով: Հիմնականում կրկնելով Գարեգին կաթողիկոսի գնահատականը, նա ևս Հո վ հաննեսին համարում է տաղանդավոր մի նկարիչ, որ, որոշ չափով ազդված պետք է լինի եվրոպական արվեստից: Ավետիսյւսնն արդարացի կերպով գտնում է, որ Հովհաննեսի արվեստը որոշ կապ ունի հայկական ավանդական մանրանկարչության և եկեղեցական նկարչության հետ: «Իդեսդիզմը թվում է լինել այս նկարչի գլխավոր հատկությունը: Դիմագծերը դրոշմված են մի ա զնիվ և պարզ արտահայտությամբ: Կեցվածքներն և բնական ու կենդանի շարժու- ձեվերը, վայելչորեն հարդարված զգեստ ները, թելադրում են կերպարների և իրենց հոգեկան վիճակների միջև գոյություն ունե- ցող մի կատարյալ հաղորդություն»27:
Ամփոփելով մեր հոդվածը հին Կւսհիրեի ս. Վաովւսոայի (Սիտտ Բարբարսւ) ղպտի եկեղեցում գտ նվող հայկական այս արժեքավոր սրբանկարի մասին, կարելի է ասել, որ դրա հեղինւսկր տիրացու Հովհաննեսն I;, մի տաղանդավոր նկարիչ, որ 1723— 24 թը- վսւկաններին Երուսաղեմում նկարել է նաև23 կտոր մեծածավալ սրբապատկերներ: Սրանցից բսւցի նա հին Կւսհիրեում ունի նաև երկու նկար ևս, որոնք ներկայացնում են Աստվածամայրը (Կտսրիյատ Էր-Ոփհա-
“ Նույն տեղում, էջ 2!):31 Օոո1յ> Лус(11*;>1ап, РеИНгев е1 >си1р1еигъ
Хгшёшепь, |.е Са1ге, 1009, раус 122՛
28Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 187ծ
նի ս. Կույսի ղպտի եկեղեցում): Տիրացու Հովհաննեսի կենսագրության մասին բոլորովին ոչ մի տվյալ չունենք, բացի միայն իր տիրացու լինելը եկեղեցում, որի մասին նա գրել է միայն մի հիշատակարանում: Ուրեմն նա եղել է և ' հայտնի նկարիչ, և միևնույն ժամանակ եկեղեցու ամենահա- մեստ սպսւսավոր, Երուսաղեմի հայոց ս. Հակոբ վանքում: Ն ա ամուսնացած է եղել շատ հավանաբար: Իր ծննդյան և մահվան թվերը պետք է որոնել 17-րդ դարի վերջին քաաւրդում և 18-րդի կեսերում: Թեպետևթվուլ շատ սակավ (ընդամենը 26 կտոր) կտավներ են հասել մեզ այսօր նրա վըրձ- նից, շուրջ երկու և կես դար հետո, սակայն
իր այս 26 նկարները նույնիսկ պ ա րզ կեր- պով ցույց են տալիս, որ մենք գործ ունենք սրբանկւսրային արվեստի մի հեղինակավոր ներկայացուցչի հետ, մի համեստ մարդ, որ չի մտածեյ իր անձի, ա նվա ն և ւիաոքի մասին և միջնադարյան մեր բա զմա թիվ հիանալի արվեստագետների նման, գլուխը կախած իր սիրած գործի վրա ստեղծւս- գործել է արվեստի իսկական նմուշներ, հանդիսանալով այսպես 18-րդ դարի մեր արվեստի պատմության հայտնի ներկայացուցիչներից մեկը: Իր վււսոավոր վաստակով նա արժանի է մտնելու լքեր մշակույթի պատմության հարուստ գանձարանում:
Ի. ԷԼԼԱ ՐՑԱ Ն
ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈՒՇԱՐՁԱՆՆԵՐԻ ՎԵՐԱՆՈՐՈԳՈՂ
Պատմական հուշարձանների պահպանման հայկական ընկերության հերթական2-ր դ համագումարը ա մփ ոփ ելով հանրապետական խորհրդի վերջին հինգ տարիների գործունեությունը նշեց, որ զգա լի աշխատանք է կատարվում հուշարձանների գ ի տական հաշվառման, ուսումնասիրման, պրոպագանդման, նրանց պահպանման ե վերականգնման ուղղությամբ:
Համագումարը միաժամանակ խնդիր դրբեց հանրապետական նորընտիր խորհրդի առաջ լուրջ ուշադրություն դա րձնել նա ե մեր հանրապետության սահմաններից դարս գտ նվող հայկական հուշարձանների՜ պ ա հպանման և վերա կա նգնմա ն վրա : Հա մա գումարից հետո ընկերության հանրապետական խորհուրդը ա ռա ջին քա յլերն է կատարել ա յդ ուղղությամբ: Ս տ եղծվել է հանրապետությունից դուրս գտ նվող հայկական պատմա՜ճարտարապետական հուշարձանների հաշվառման և պահպանման սեկցիա, որը եռանդուն աշխատանք է ծ ա վ ա լե լ ՚ա յդ ուղղությամբ: Սեկցիայի նախաձեռնությամբ (նա խ ա գա հ' պատմական գիտությունների թեկնածու Գր. Գ րիգորյա ն) վերջին երկու տարիներին ուսումնասիրվել, լուսանկարվել ե կինոնկարահանվել են Ղ րիմի, Հյուսիսա յին Կովկասի ե մի շա րք ա յլ հայաբնակ քա ղա քների ու բնակավայրերի բազմաթիմ կոթողներ: Ինչպ ես հայտնի է , օտարի հալա ծա նքներից ա զա տ վելով տարբեր ժամանակներում շատ հայեր գա ղթել են Ուկրաինա, Հյուսիսա յին Կովկաս, Աստրախան, Սոսկվա, Պետ երբուրգ, Լեհաստան, Բա լ-
ղարիա, Հունգարիա Ա ա]լ քաղաքնե щբնակավայրեր: Նրա նք սող մսւտեոումստեղծել են տնտեսական ու մշակութայինօջախներ կառուցել են բազմաթիվ ճարտա-
Տ ո 1" ? ? « " ^ ա ն ն ե ր ու կոթողներ, որոնց մի մասը մեզ է հասել-քոսկվայի Լենինգրադի, Ռոստովի,
ո Տ ն7 7 Ի’ ՀւՈԱ,իԱաւին Կ"Վկասի, Ուկրաինայի ե ա յլ գաղթօջախների հայկականհուշարձանների վիճակին ծանոթանալու նպատակով ընկերության հանրապետական խորհրդի նախագահությունը այդ վայրեր,, գործուղեց համապատասխան մասնագետներ: Նրա նք իրենց ծառայություններն են սատուցել ոչ միայն հուշարձանների ուսումնասիրման, բարեկարգման աշխատանքնե- րին, այլև ըստ հնարավորին նպաստել են դրա նք մշակութային օջախների վերածելու ե դրա նով իսկ կործանումից մեկընդմիշտ փրկելու գործին:
Դարերի պատմություն ունի հայ ե ուկրաինացի ժողո վուրդներ ի բարեկամությու՛՛ն: տարաբախտ հայ պանդուխտը ապաստան է գտ ել ուկրաինական հողում: Կիև- յան Ռուսիայի հետ հայերի ունեցած հնադարյան կապերը հայտնի են դեռևս վաղ ա նցյա լից, երբ 1062 թվականին իշխան 1 ՚զ - յասլավի հրավերով Անի քաղաքից Կիև է գնում հայ ռազմիկների քսան հազարանոց մի խումբ պոլովցիների դեմ մղվող պատերազմին մասնակցելու համար: Հետ ա գա յում հայ ռազմիկների մեծ մասը բնակություն է հաստատում Կիևում: Հա յ ճարտարապետությունը և նկարչությունը իրենց
է Տ Ա ՜ Ի Ա է Ո ՚ Ն
80
տքՀՏտտշյտյ̂ ш“ , и , , " 10 ,,ф
Տ Տ սէէՏ -* У й Л »5 Տ Տ Տ Տ ^կան Ի ^ 7 տ ա Տ 5 ? Վ ւ А » ь ! է???&й̂ дази̂Й Й ^ Г я - Д Ь я ф . « ? ^ շ շ ՜Պոդոլսկում, Լուցկում, Յազլովեցում, Սւոա- նի սլավում (այժմյան Ի վ ա ն ո վ ո ֊ֆ ր ա ն կ ո վ , նհսեօում Տրոսմենի ցայում, Գորոդենկա աւմ Օբերւոինում, Կուտում և ա յլ քա ղա քներում ու բնակավայրերում; ^ա րտ ա բա - աետական կաոուցվածքների մեջ հիմնականը այստեղ եկեղեցիներ են, որոնք կա - ոուցվել են ամենուրեք, որտ եղ ապրել է հայռնւսկչութւունը:
Ղրիմի ՜հայկական գաղթօջախների քա ղաքական և մշակութային ամենախոշոր կենտրոններից է եղել Կաֆա (ա յժմյա ն Թեոդոսիա) քաղաքը, որը ունեցել է 40 հայկական եկեղեցիներ: Պատերազմներիհետևանքով դրանց մի մասը հիմնահատակ կործանվել է , իսկ 21-Ը հետագայում վեր են ածվել թաթարական մզկիթների: Պահպանվել և այժմ մեզ են հասել 6 եկեղեցի: Դրան- ցից երկուսը՝ ս. Սարգիսը և- ս. Հրեշտւսկա- պետացը, նորոգվել ու վերականգնվել են վերջին երկու տարում, իսկ 4-ը՝ ս. Հո վ հաննեսը, ս. Գրիգորը, ս. Ստեփանոսը և ս. ]սաչ վանքի համալիրը, ներկայումս գտնվում են վերանորոգման ընթացքի մեջ:
Մեր ընկերությունը փոխադարձ կապի մեջ է գտնվում Ուկրաինայի համանուն ընկերության և գիտա-արտադրական այն ա րվեստանոցի հետ, որն զբաղվում է հայկական հուշարձանների վերանորոգման ու պահպանման աշխատանքներով: Ուկրաինացի մեր բարեկամներին մասնագիտական անհրաժեշտ օգնություն ցույց տալու նպատակով ընկերության նախագահությունը Թեոդոսիա գործուղեց պատմական գիտությունների դոկտոր Աս. Մնացականյանին, ճարտարապետ Յուրի Թամանյանին, տեխնիկական գիտությունների թեկնածու Գ . Ար- զումանյանին, արվեստագիտության թեկնածու էմ . Կորխմազյւսնին, պատմական գի
տությունների թեկնածու Գ ր. Գրիգորյա նին, և լուսանկարիչ Ա . Վրույրին: Ն ր ա նք խոր- հըրդւսկցեցին ուկրաինացի մասնագետների հետ, մտքեր փոխանակեցին և որոշեցին հուշարձանների վերա կա նգնմա ն հետ կա պ վա ծ պրակտիկ մի շա րք հարցեր:
Ա վա րտ վել ե ն ս. Սարգիս եկեղեցու վ երանորոգման, տերիտորիայի բարեկարգման և կանաչապատման աշխատանքները: Այժմ ա յն դա րձել է յուրահատուկ ուխտատեղի:
Ա յս եկեղեցու բակում է հանգչում աշխարհահռչակ ծովանկարիչ Հովհաննես Այվազովսկու մարմինը: Ամեն օր հազարավոր մարդիկ են այցելում հանճարեղ նկարչի մարմարակերտ շիրմաքարին, ուր փորա- Գ Ը Ր վ ա ծ է իրեն խիստ բնորոշ մի թևավոր արտահայտություն. «Մահկանացու ծնեալ անմահ յիշսւտակ զիւրն ե թ ո ղ »: Ընկերությունը նպատակահարմար է գտ ել հենց այս եկեղեցու շենքը դա րձնել հայկական քա- րեդարան (լա պ իդա րիում)' ա յդտ եղ ի մի հավա քելով քա ղա քի տարբեր վայրերում սփ ովա ծ հայկական մեմորիալ կոթողները, որոնց շուրջ 120 արձանագրություններից հնագետ Գ ր. Գրիգորյանի ջա նքերով թա րգմա նվել են ոուսերեն և ցուցադրվում ե ն ա- ոանձ՚րն սրահում: Քարեդարանում պահպանվում ե ն նաև մարմարակերտ այն յոթ հուշատախտակները, որոնք վերաբերում են Հովհա ննես Այվա զովսկու տոհմագրությանն ու շինարարական գործունեությանը: Հա յա լեզու ա յս քարեդարանը ա ոա ջինն է Անիի հանրահռչակ քարեդարանից հետո:
Ղրիմահայոց հոգևոր կենտրոնը դարեր շարունակ ե ղ ե լ է ս. 1սաչ վա նքը, որը հիմնադրվել է 1Ց58 թվականին: Ն ա միաժամանակ հանդիսացել է մշակույթի և դպրությա ն կենտ րոն: Ա յստ եղ անխոնջ վարպետները զբա ղվ ել են գիտության տարբեր ճյուղերով, ա րտ ա գրել են ձեռագրեր, ուսուցանել ե ն բա զմա թիվ աշակերտների և այլն: Հիա սքա նչ է վանքի դիրքը, ա յն գտնվում է անտառապատ սարալանջի վրա , ունի քաղցրա հա մ, սառնորակ ջրեր և հանդիսանում է Ղրիմի ա մենագեղա տ եսիլ անկյուններից մեկը: Ա մեն օր ա յս չքնա ղ բնության հմայքն են վայելում հարյուրավոր զբոսա շրջիկներ' հարգանքի տուրք մատուցելով մեր պանդուխտ հայրերի ստ եղծա գործ հանճարին... Ղրիմի գա ղթօջա խ ի հայաշատ կենտրոններից ե ն եղէղ նաև Ղարասու (ա յ- ժըմյան Ռելոգորսկ) քա ղա քը, Սուրիաթը (ա յժմյա ն Ս իմֆերոպ ոլը), Արմյանսկը, Եվ- պատորիան, Ռախչիսարայը և ա յլն: Հա յրենիքից հեռու ստեղծելով իրենց գա ղթօջա խ ները, հայերը երկար ժամանակ պահպանել են մայրենի լեզուն, գրականությունը, ա- վանդույթնէփը և արվեստը: Ն րա նք զա ր-
գա ցրհլ են սեփական մշակույթը, զ բ ա ղ յկ . շինարարական արվեստով Ա հոգԱ»ր Яш րուստ ժառանգություն թողել սերունդներին՜
Ուշագրավ են Լենինգրադի Ա Մոսկվայի հայկական ճարտարապետական կո.9ոոնե րը: Աշխատավորների դեպուտատների 1ե ' նինգրադի քա ղա քա յին սովետի դործաոհո կոմիտեն, հաշվի ա ոնելով մեր՛ խ ^ ա հքր որոշեց վերա նորոգել ՆԱսկի ա ո ո ո տ Տ վրա գտ նվող հայկական եկեղեցին, Ա 3այն հանձնվել է քա ղա քի գեղարվեստական ֆոնդին գրաֆիկայի Ա կիրաոական արմես տի մշտական գործող ցուցահանդես ոաօե լու համար: 8
Մեր ընկերության նւսխաձեոնաթյամո Ե րեվանում բա ցվել է Մոսկվայի Ա՛ ւ ենինգրադի հայկական ճարտարապետական հուշարձանների լուսանկարների ցուցահանդես:
Այցելուները մեծ հետաքրքրությամբ դիտեցին ցուցադրված 120-ից ա վելի լայնւս- չափ լուսանկարները, որոնցում պ ատկերվա ծ են 1814 թվականի մայիսի 25-ին Մոսկվայում կա ռուցվա ծ Լսւզարյան ճեմարանի շենքը, 1815 թվականին Լազարյանց- ների միջոցներով Մոսկվայի գերեզմանսւ- տանը կա ռուցվա ծ եկեղեցին, էմա նուել Լա- զարյսւնցի, Մինի (Մ ինա ս) ե Հովա կիմ Լա- զարյւսնց եղբա յրների, Լազարյան ճեմարանի սան, իսկ հետագայում նույն հաստատության ա րաբական և պարսկական լեզուների պ րոֆեսոր, «Հյոա իսւսփ ա յլ» ամսագրի խըս- բագիր Ստեփանոս Նա զա րյա նի, ճեմարանի դիրեկտոր, բա նա ստ եղծ Սմբատ Շահսւզի- զի , թուրքական, թաթարական և պարսկական լեզուների պ րոֆեսոր, մագիստրոս Լա- զա ր Լազար յա՛նի, գիտ նա կա ն ֆիզիոլոգ, ազգությամբ հայ, վրացական իշխան, ա կա դեմիկոս Հովհա ննես Ռոմանի Թարխան Մաուրավովի (Թ ա րխ ա նով), ա նցյա լ դարի 70-ա կա ն թվա կա ններին լույս տեսնող «Փ ա րո ս » հանդեսի հրատարակիչներ հայր ու որդի Զար մայր և Մսեր Մսերյւսնների, ճեմարանի պրոֆեսոր Գրիգոր Խալւսթյան- ցի ե այլոց դամբսւրա նա քա րերը, Մովսես Խորենա ցու պատմությունը առաջին անգամ ռուսերենի թա րգմա նա ծ, հայտնի գրա կա նագետ, հրապարակախոս Մ կրտ իչ էմիհի, 1895 թվականին հրատարակված «Ռ ուսա ստանի եղբա յրա կա ն օգնությունը Հա յա ստ ա նին» մատենագրական հազվագյուտ գրքի հեղինակ Գրիգոր Ջա նշյա նի, Գևորգ Կանանովի (Ք ա ն ա ն յա ն ), ուսուցչապետ- նահանգապետ Կարւսպետ Կոստանյանի մահարձանները, որոնցից յուրաքանչյուրը հայ ճարտարապետության մի գողտրիկ ստեղծագործություն է :
Ուշագրավ են հայ ա զնվա կա ն Աղալո
И ш м ^ Й К ь հ,սշա Ր8ա նԻւ Ղա րա բա ղի » Ի հիշա տակին նւլիրված գեղա -
բ ա նւս կ ի ՛ * ՚ 'գ ե ^ ե ^ ՝^ ս'ս1 ̂ նի',1 ̂ սւոլետ ւսկ^ս ն
ք - .Տ է ! :№ո;տ!,!նե,,իոհ!՝,հՏ Գ^ ԴԻ հա-,1՚ ա11Ա,ն հուշարձաններ ս Ն ե Անք “ ք ^ ՞ ^ ւ ն են ներկայաց-
Սրբելիների լուսանկարները, եոեռնի I
Հայկական հուշարձաններով հարուստ է նաև Ռոստովի մարզը, որոնց մեջ հատուկ
ш ш и ь . Т Т й ч 1 ս՜ հ,ա չ վանքը- ա »ն հԻ,1նս|-դըրվել է 1783 թ. ոուսահայոց թեմական առաջնորդ արքեպիսկոպոս Հովսեփ Ար- ղությւսնի կողմից: Վա նքն ունեցել է իրդպրոցը, տպարանը և ա յլ օջախներ- Ս
Աչի բակում են հանգչում Մ. Նսղբանդ- յանի Հ . Ալսադարյանի, Ռ. Պատկանյանի ս ուրիշ անվանի հայորդիների աճյունները:
Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին վանական այս համակառույցը մեծ չա փ ով տուժեց՝ ընկնելով գերմանացիների ռմբակոծության տակ: Կանգուն մնաց միայն մեծ տաճարը, որ խիստ վնասված ՛լինելու պատճառով քաղաքի գլխավոր հատակագծի համաձայն ենթակա էր քանդման: Մեր րնկերության նախագահության նախագահ, հանգուցյալ Մարտիրոս Սարյանը բանակցությունների մեջ մտնելու| Ռոստովի ղեկավար օրգանների հետ, նրա եռանդագին ջա նքերով կանխվեց տաճարի քանդման վտանգը: Հանրապետության վաստակավոր ճարտարապետ Մարկ Գրիգորյանի ղեկավարությամբ մի խումբ մասնագետներ ե- ղա ն Ռոստովում, նախագծեցին հուշարձանախմբի վերականգնման նախագիծը: Այժմ ս. Խա չը հիմնովին վերանորոգված է և վ երա ծվա ծ Ռոստովի մարզային երկրագիտական թանգարանի հայկական մասնաճյուղի:
Հայաշատ գաղթօջախներից է Կրասնո- դարի երկրամասը: Արմավիր քաղաքը1839 թվականին հիմնել են չերքեզահայե- ՐԸ, որոնց նախնիները գնացել էին Անիից և Շիրւսկից: Ն րա նք ժամանակին աչքի ընկնող դեր են կատարել երկրամասի տնտեսական ու մշակութային կյանքում: Քա ղա -
Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն1973
պ ա հ-
« տ հ հ յ տ տ - . и д а д а ^
է ' Այս տաճարը կառուցված է հայ՚ ^ շն" _ոաուան ճարտարապետության բնորոշոանձնահատկություններով և ա * ^ ^ ք՜,հ„ ոեն կապված է Արմավիր քաղաքի հիմնադրման պատմության հետ: Եկեղեցուբակում, մարմարա1|երտտա կ, ա մփ ոփ վա ծ են ա ոա ջին չեր քեզա հ ա յ քա հա նա Վար դա ն Գ ա սպ ա րյա նն ու ծերունա զա րդ Կա րա պետ Ա րծիվյա նը:
ձաւկական պատմա՜ճարտարապետականհուշարձաններ կա ն նա և Լեհա ստ ա նում, Ռումինիայում, Իրա նում, Ա վստ րիա յա մ և շատ ա յլ երկրներում:
Լեհաստանի Զամոստյե քաղաքում հսւ- ւերր բնակություն են հաստատել 400 տարի աոաջ և արժանացել լեհական իշխանությունների բարյացակամ վերաբերմունքին:
Այստեղ հաստատվում են ինչպես Ղրի- մից ու լեհահայոց ա յլ կենտրոններից, ա յնպես էլ Թուրքիայի ու Պարսկաստանի տ իրապետության տակ գտ նվող վայրերից ե- կսւծ հայ գաղթականներ:
1585 թվականի հրովարտակով նորաստեղծ ա յդ քաղաքի բնակիչներին իրա վունք է տրվում ազատորեն զբա ղվելու զա նազան արհեստներով ու աոևտրով, ունենալու սեփական դատարան, որտեղ կիրառվում էր հայոց դատաստանագիրքը: Գաղութը դարձել էր հայ գրչության օջախներից մեկը և գոյություն է ունեցել ավելի քա ն 200 տարի:
Այստեղ գործել են գրիչներ Հսւկոբ Դ պ իրը, Լուսիկ Սարկավագը, Ն իկոլ Երեցը, Վարդերես Աստվածատուրը, Մարութա Դ ը- պիր Ամասիացին, Հովհաննեսը, Դւսվիթ Սարկավագը:
Ա յստեղ ծնվել է լեհահայ նշանավոր ուղեգիր Սիմեոն Լեհացին: Ա յս գաղութը կւս- րեվոր դեր է խաղացել Լեհաստանի և արե- վելյան մի շարք երկրների մշակութային ու առևտրական կապերի ամրապնդման գործում:
Զամոստյեի հայկական թաղամասի ճարտարապետական գեղեցիկ շենքերը գրա վել են լեհ արվեստագետների ուշադրությունը, որոնք խնամքով վերանորոգվում են իբրև քաղաքի ճարտարապետական կարևոր հուշարձաններ:
Վերջերս քաղաքի կենտրոնական թա ղա մասի «հնավուրց շենքերից մեկի պատըշ-
գամոի գերանի վրա, վերանորոգման աշխատանքների ժամանակ, հայտնաբերվեց հայերեն մի արձանագրություն, որը վերա բերում է շենքի շինարարությանը:
Ավելի քա ն 900 տւսրի աոաջ Բագրւս- տունյաց Անի մա յրա քա ղա քից գաղթական հայերի մի հատված բնակություն հաստատեց Տրւսնսիլվանիայում ու հիմնեց հայկական Արմենւսպոլիս քա ղա քը (ա յժմ Ռումինիայում, Կեոյւսվեր ա նվա նումով): Նորբնակավայրում ևս հայը կառուցեց իր հայաոճ եկեղեցին, բնակարանը, տնտեսական կառույցները, ստ եղծեց իր հայկական կյանքը:
Հարուստ է քա ղա քը ճարտարապետական հուշարձաններով, որոնք քաղաքին հաղորդում են ինքնատիպություն ու ա - ոանձնակի գեղեցկություն: Այնուամենայնիվ ժամանակն իր ավեր ի չ դերը, ինչպես նաև քաղաքաշինական նորագույն ձեռնարկումները իրենց կնիքն են դնում հնամենի կառույցների վրա:
Ա յնքա ն բուռն ու տիրական էր Արմենի- սապոլսի կյա նքը, որ օտարն իսկ առնչվում էր, ներձուլվում դրան: Այդպիսին եղա վ և հունգարացի ճարտարապետ Կարլոս Կսպանի համար, որ բնակություն հաստատելով այստ եղ, ամուսնացավ հայուհու հետ ու հարեց հայ կյա նքին: Ն րա որդին՝ Հովհա ննես Կոպանը (1 9 1 0 թ. ծն վա ծ), բա զմա կողմանի կրթություն է ստ ա ցել? Եվ ահա նա իր ներկապնակով անհետացումից փըր- կա մ է հայ ճարտարապետական կոթողնե- րը:
Անխոնջ համառությամբ* նա վերամարմնավորում է դրա նք, էջ ա ո էջ ստեղծում նորա ցող քա ղա քի հնամենի հայկական պատկերը: Ա յդպ ես է ստ եղծվել «Սւսմոշայվարի պ ա տ կերա զա րդ ա լբոմը», որտեղից, ինչպես ռումին արվեստագետ Դոմինիկ Գոր- պուրն է ասում, «մ ե զ են նայում հին հայ տներ ու հին հայ դեմքեր, որոնք վկայում են, որ օտարի հողի վրա էլ, ավելի քա ն 900 տարի, քաջություն ունեցան հայ մնալու»:
Օսմանյան Թուրքիայի և Պարսկաստանի միջև մղվա ծ պատերազմների հետևանքով 1604 թվականին տասնյակ հազարավոր հայեր քշվեցին Իրանի խորքերը: Սերունդների սրտերում միշտ է լ անմար մնաց հայրենի երկրի կարոտ ը: Ա յդ անսահման կա րոտը մեղմացնելու համար նրանք մի դեպ քում էջմիա ծնից քարեր էին տեղափոխում Սպահան' իրենց նորակառույց վանքի հիմքերին դնելու համար, ա յլ դեպքերում' ա- պավինում Իրանի սահմաններում գտ նվող պատմական Հայաստանի հնագույն եկեղեցիներին ու վանքերին;
19731: Ջ 1Г |. ս Ծ 1. Ն
33
Բարեբախտաբար պ ա հպ ա նվել Ա յհ ր 0 .րերն են հասել պ ա տմա՜ճարտարապետական մի շա րք կառույցներ, վա նքեր: Նեոկայումս Իրանում կանգուն են մնացել հայկական երեք վա նքեր' պատմական Արտսա գավառի ս. Թադեի վանքը (գտ նվում է Մա կոփց ոչ հեռու) Հին Ջուղայի մերձակա Դարաշամբի ս. Ստեփանոս Նախավկայի վանքը (երկուսն էլ կա ռուցվել են 6— 9-Րդ դա րերում), Ա Ջուղայի գա ղթից հետո հիմնադրված Սպահանի ս. Ամենափրկիչ վա ն_ քը: Ա յդ կոթողները հարուստ են վիմական ու խաչքարերի բա զմա թիվ արձանագրություններով: Հատուկ ա րժեք են ներկայացնում, մանավանդ, նկարիչ վարպետների թողած հիշատակությունները: Հարուստժառանգություն են թողել պատկերահաններ Հովհա ննես Տիեզերա լույսը, Մինւսսր Տեր-Ս տ եփ ա նոսը, Սիմոնը, Տեր-1փ րակոսր՛ Բսւրսեղը և ուրիշներ:
Պարսկահայ բանարվեստի հմուտ հետա- զոտ ող Լեոն Մինասյանը մանրամասն տ եղեկություններ է տալիս հիշյալ վանքերի տեղա նքի, հիմնադրման պատմության, ճարտարապետական կա ռուցվա ծքի ե նը- Րանց արդի վիճակի մասին, վերջերս Թեհ- րանում հրատարակված «Իրա նի հայկական վա նքերը» աշխատության մեջ:
Օաշակով ընտ րվա ծ, գունավոր յոթա նա սուն լուսանկարները, հատ ակագծերը, գծա գրությունները, ա մբողջա կա ն, կենդանի պատկերացում են տալիս ա յդ խոշորագույն ճարտարապետական կառույցների մասին:
Միջնադարյան ճարտարապետական մտածողությանը հարազատ էր առարկան իբրև տեսողական երևույթ ըմբռնելը, իսկ ձևը գա լիս էր մարմնացում տալու գեղա գիտական ու հոգևոր ըմբռնումներին:
լա նդ քա ղա քում ա պ րում է աոհեստու! ա
телд ж „ т е
= բ հղկե լ 5 7000ւ իսկ ու
•>000 մա րմա րի բեկորներ:Ա մենոտ եք, ոտ ա պ րել Է հա յը, կարելի Է
տ ես նե լ հա զա րա մյա կների կնիքը կրու, սա րտ ա րա պ ետ ա կա ն սքա նչելի կոթողներ (յա րեր՛ “ ^ " ց Օ ե ր ու բերդեր, խ ա չ-
Ի ն չպ ե ս մեր հա նրա պ ետ ությա ն տ երի- սւորիսւյում, ա յնպ ես Էլ նրա սա հմա ններից հեռու գտ և վ ո ղ հուշարձանները իրենօ պւսսւմական, ճա րսւա րա պ ետ ա կա ն ու գ ե ղա րվեստ ա կա ն ա րժա նիքների շնորհիվ վա ղուց են ա րժա նա ցել քա ղա քա կիրթ ա շխ ա րհի ճա նա չմա նն ու բա րձր գնա հա տ ա կա նին:
Պ ա տ մ ա ճա րտ ա ր ա պ ետ ա կա ն բոլոր կ ո թ ո ղ ն եր ը , ո՛ւր Էլ որ նրա նք գտ նվեն , մեր հո- գեվո ր հա րստ ությունն ե ն , պ ետ ք Է մշտ ա պ ես գտ ն վ ե ն ուշա դրությա ն կենտրոնում և պ ա հպ ա նվեն վա յելուչ վիճակում:
I
ԱՄԲԵՐԴԻ ԲԱՂՆԻՔԻ ՎԵՐԱՆՈՐՈԳՄԱՆ ՆԱԽԱԳԻԾԸ
6 П К Թ Ա Մ Ա Ն Ց Ա Ն
Բագոատունյսւց թագավորության կողմից 10-րդ դարում Արագածի փեշերին հիմնա- ոորված Ամբերդ ամրոցը նշանակալից դեր կատարեց երկրի սահմանների ամրապընդ- ման, արաբների, Բյուգանդական Կայսրության և սելջուկների զորքերի հարձակումների չեզոքացման գործում:
իր ժամանակվա ռազմական բարձր արվեստով կառուցված Ա մբերդ ամրոցը շատ հաջող տեղադրված լինելով Արխաշան ե Ամբերդ գետերի ձորերով կազմվա ծ եռա նկյունաձև հրվանդանի վրա, անառիկ ամրոցի համբավ է ունեցել:
Ամրաշինական արվեստը հայկական բարձրավանդակի վրա ունի չափազանց խոր արմատներ, որոնք տանում են մինչև 3-րդ հազարամյակը մ. թ. ա . և նույնիսկ ավելի վաղ: Երևանի հարավ՜արևմտյանմասում, Հրազդան գետի ձախ ափին, հայտնաբերված Շենգավիթ հնագույն բնակավայրն արդեն ունեցել է պաշտպանական պարիսպ՛ որմահեցերով, որն այժմ հայտնաբերված կառուցվածքներից հավանական է հնագույններից մեկը լինի: Նմա ն կառուցվածքների աստիճանական զարգացման հետևանքով կիկլոպյան ամրոցները փոխարինվեցին ավելի կատարելագործված ամրոցների կառուցմամբ (Ուրարտական էր ե - բունի, Կարմիր բլուր, Ա րա գա ծ և հայկական Դառնի, Անի, Ա մբերդ): Ա յդ պատմական կառույցներում ընդհանուր սկզբունքները պահպանելու հետ միասին, փոխվում է շինանյութերի օգտագործման եղանակը (կրաշաղախ, քարի մշակում), առաջ են գալիս նոր զենքի և հարևան զորամասերի համագործակցության գաղափ՜արը և մի շարք ա յլ հարցեր, որոնց մասին հնարավոր չէ խոսել այս հոդվածում:
1 Ս . Հ . Ս ս ւ ր դ ա ր յա ն , Ն ա խ ն ա դ ա ր յա ն հ ա ս ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ , Ե ր ե ա ն , 1 9 6 7 , է ջ 1 7 1 :
Ա մբերդը իրենով պսւրփակել է հիմնա- դըրվա ծ միջնադարյան ամրոցների տարածական մի շղթա— Կոշ, Արուճ, Աշնակ, Թ ա յին* մի ուղղությամբ, Սևան Գւսռնի, Երեսա ն, Դ վին' ա յլ ուղղությամբ: Որքանով ա յդ շղթա ն հզոր է եղել, վկայում է այն փաստը, որ միայն Ա մբերդի գրավումից հետո Ջա - քարե սպասալարին հաջողվեց ա զա տ ել երկիրը օտար զա վթիչներից և ազատել նրա մայրա քա ղա ք Անին3:
Պատմական կյանքը Ա մբերդում ընթացել է ընդհուպ մինչև 14-րդ դարի վերջը, մինչև Լենկթեմուրի ա րշա վա նքը, որի ավերումից հետո նա այլևս չվերա կա նգնվեց և հասավ մեզ ավերակ վիճակում: Միջնադարյան ա յդ ամրոցը, մյուս ամրոցների օրինա կով, ետ չի մնա ցել ուրիշ քա ղա քա կիրթ բնա կա վա յրերից և քա ղա քներից: 1936 թվականին ա կա դեմիկոս Հովսեփ Օրրելու ղեկավարությամբ կա զմա կերպ ված պեղումները ի հայտ բ ե րին նշանավոր ճարտարագիտական կառուցվա ծքներից մեկը' ջրմուղը4:
Մ եծ հետաքրքրություն է ներկայացնում ամրոցի ջրամատակարարման սիստեմը, ուր թրծվա ծ կա վե խողովա կներով ջուրը բերվել է 4 — 5 կմ հեռավորությունից: Զա րը կուտակվել է երկու ջրամբարներում, որոնցից մեկը գտնվում է դղյակի ներսում, իսկ մյուսը' բա ղնիքից ոչ հեռու, . ստորգետնյա կաոուցվածքի ձևով:
Պաշարման ժամանակ թշնամու կողմից կարող էր ա վերվել ա յդ խողովակաշարը, և ամրոցը կմնար ա ոա նց ջրի: Ուստի հին ամրոցների օրինակով, որոնց ակունքը դարձ
՜ Ս տ - Մ ն ա ց ա կ ա ն յա ն , Ե ր և ա ն ը և ն ր ա շ ր ջ ա կ ա յք ը , Ե ր և ա ն , 1 8 7 1 , է ջ 1 3 4 :
а С. В. Арутюнян, Крепость Анбёрд и ее раскопки, автореферат., Ереван, 1969, стр. 1.
* И. А. Орбелн, Баня и скоморох XII века, Избранные труды, Ереван, 1963, стр. 318,
1973 է « Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 85
յա լ տանում է դեպի Շենգա վիթ, Հա ռիճ, Արզնի ս ա յլ ամրոցներ, կառուցված է եղեյ ստորգետնյա գաղտնի ճանապարհ դեպի Ա մբերդ գետ ը: Այդ գաղտնի ճանապարհի մնացորդները այժմ նշմարվում են ձորում:
Ամրոցի բարձրադիր մասում տեղադրված է եղել Պահլավունիների դղյակը, որի մնացորդները վկայում են ժամանակին բա վա կան շքեղ ներսի տարածության և կահւս- վորվածության մասին:
Ամրոցի ավերումից հետո ա մբողջ համակառույցը մնաց բնության ուժերի ավևրիչ ազդեցության տակ: Ա վերվա ծ դղյակիցմնացել են լոկ պատերը միայն: Անհրաժեշտ է մեծ պատկերացում ունենալ նրա երբեմնի կառուցապատված և հարդարված տե՛փը զգա լու համար: Մ իջհարկային ծածկերր ե- ղել են իրա կա նացվա ծ փ ա յտ ից, որոնց մասին դատում ենք պատերի մեջ պահպանվա ծ խոռոչների մնացորդներով:
Ամրոցի հարավային պարսպի բուրգերից մեկի միջհարկային ծածկը եղել է իրա կա նացված ձուլածո բետ ոնից: Ա յն վկայում են 1968 թվականին հնագետ Ս. Հարությունյա նի կողմից ղեկա վա րա ծ պեղումների շնորհիվ բա ցվա ծ բեկորները: Բուրգի միջհւսր- ևսւյին ծածկի մակերեսը մեծ չէր , և բա վա կան հաստ բետ ոնյա սալը ա շխատել է որպես հավասարւսչաւի հենված կոնստրակ- ցիա:
Բացի դղյակից ե Վ ա հրա մ Պահլսւվունա կողմից 1029 թվականին կա ռուցվա ծ նշանավոր տաճարից ամրոցում կաոուցվւսծ Լ եղել միջնադարյան բա ղնիքի շենքը: Հ ա յաստանում մեծ տարածում են ունեցել բա ղնիքները, որոնց գոյությա ն մասին հարուստ տեղեկություններ է հաղորդում պատմահայր Մովսես իյորենա ցին’, սակա յն ժամանակը չի խ նա յել նրանցից շատերին: Գա ռնիի, Անիի, Դվինի և ա յլ վա յրերում պահպանված բա ղնիքների շարքում Ամբերդի բա ղնիքը ունի իր ուրույն տեղը:
1936 թվականին ակադեմիկոս Հէւվսեվւ Օրբելու կողմից ղեկա վա րա ծ պեղումները չավւազւսնց ուշագրավ նյութ տ վին ինչպ ես ամրոցի պատմական կյա նքի, այնպես Էլ բաղնիքի վերա բերյա լ՞: Դտ նվւսծ երեքսանդերը հաղորդում են բա ղնիքում զա նա զա ն անուշահոտություններ և օծա նելիքներ պատրաստելու ե կիրառելու մասին: Միշարք ա րժեքա վոր նյութերի մեջ չսոիա- զա նց հետա քրքրա կա ն են երկու բրոնզյա վռա նները, որոնք մետ ա ղյա խ ողովա կներով բերվող ջրի ծորակներին են պատկանելիս եղել:
1’ նչպ ես գրում Է հեղինա կը, ա յդ գյուտ ե- րը լրա ցվեցին լողա րա նի հատակի տակ գտ ն վ ա ծ դա մբա րա նի հա յտ նա բերումով:1-ամբարա(.ում գտ ն վ ա ծ ոսկորների հետ ա
զոտ ությունը պ ա րզել Էր, որ դրա նք պ ա տ կա նելիս են եղ ե լ մի հա շմանդա մ ա նձնա վորութ յա ն, շատ հա վա նա կա ն Է ծաղրւս-
ր Դ,!Աէքին' ա նգութ վիրա հա տ ա կ ա ն հետ ևա նքով, տ ր վ ա ծ Էր «հա վերժ ծիծա ղ ո ղ » ա րտ ա հա յտ ություն: Ն ր ա ոսկորնե-
6 Մովսես Խորենացի, Պատմություն հայոց: 0 И. А. Орбели, там же,
Ы | . է . Մ ի ա կ տ ո ր ք ա ր ի ց կ ա զ մ վ ա ծ տ ր ո մ պ լւ
րի հետ գտ նվել Էին նաև հին ծաղրածուների մշտական ուղեկից աքաղաղի ոսկորնե- րը:
Այս բոլոր փաստերը բերելով Օրբելու հայտնի աշխատությունից, ցանկանում ենք ցույց տսղ, որ Ամբերդի բաղնիքի աշխարհիկ կաոուցվածքը հանդիսացել Է ամրոցի բարձրաստիճան տերերի համար նաև որպես հանգստանալու և զվարճանալու վայր:
Բաղնիքը ոչ մեծ, ուղղանկյուն հատակագծով կառուցվածք Է, տեղադրված ամրոցի հյուսիս-արևելյան պատին կից: Կառուցվածքը բա ղկա ցա ծ Է երկու փոքր դահլիճներից (հանդերձարան ու լողարան) և կրակարանից:
Դահլիճների սալահատակների սալերը տեղադրված են եղել քարե սյուների վրա: Վերջինս հնարավորություն Է տվել կրակարանում տաքացված օդին ու ծխին շարժվել հատակի ս ա կով , հաղորդելով նրան իր ջերմությունը: Անկյուններում տեղադրված թրծվա ծ կավե խողովակներով հեռանալու^ ա յդ օդը տաքացնում Էր նաև պատերը7:
7 И. А. Орбели, там же.Н. М. Токарский, Архитектура Армении IV—
X IV вв, Ереван. 1961, стр. 188.
36с Я Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1973
Դահլիճները ծածկված են եղել մի«*Կ“ *Փք ա ր ի ց կազմված (նկ. 1 ) , տրոմպներիվրա հենվող գմբեթներով, որոնց գագաթում բացված փոքր երդիկներից թափանցող լույսը լուսավորել է լողարանի և հանդերձարա՜նի ներսի տարածությունները:
Պատերը ներսից եղել են սվաղված ա նջրանցիկ սվաղով: Դահլիճները միացված են եղել իրար լայն բա ցվա ծքով: Կրակարանում տաքացված ջուրը մետաղյա խողովակներով բերվել էր լողարան: Սաոը
Ն կ . 2 . Ը ն դ հ ա ն ո ւ ր ւոIւԱр |ւ հ ա ր ա վ - ա ր ն մ ւ ո տ ք ի ց
ջուրը մի այլ խողովակով միացվում էր ընդհանուր ջրամատակարարման ցանցից առանձնացված խողովակին: Օգտագործված ջրերը հավաքվում և հեռացվում էին մի այլ խողովակով, որը դուրս գա լով միակ մուտքի մոտ բա ցվա ծ ա նցքով ուղղվում էր դ ե պի ձորը:
Բաղնիքի շենքը նույնպես կիսավեր վիճակում է հասել մեզ (նկ. 2 ) : Հարավային պատի մեջ մի քանի տեղերում ա ռա ջացել էին քանդվածություններ: Դահլիճների գմբեթները խիստ քա նդվել էին, տրոմպնե- րի մի մասը տեղից խախտվել էր, ստ եղծելով ավերակի տպավորություն: Կրակարանը ամբողջությամբ ավերվել էր:
Այս պայմաններում կառուցվածքի երկա
րակեցության հարցը շատ լուրջ էր դրվա ծ, Ա անհրաժեշտ էին շտապ միջոցառումներ վերանորոգման աշխատանքներն սկսելու համար:
Չնա յա ծ ճանապարհային ծանր պայմաններին այնուամենայնիվ աշխատանքները հնարավոր դա րձա վ կազմակերպել Հատուկ գիտա-վերանորոգման արվեստանոցի ցանքերով, Պատմական հուշարձանների պահպանման ընկերության միջոցներով:
Բաղնիքի վերանորոգման նախագիծը կա զմվա ծ է պրոֆեսոր Վ . Հարությունյանի և ճարտարապետ Ս. Ք յուրքչյա նի չսսիագը- րության հիման վրա:
Վերը նշված պեղումների ժամանակ, դեռ 1936 թվականին, բա ղնիքի շենքը ենթա րկվել էր մասնակի վերանորոգման, սակայն նրա ընդհանուր կայունությունը դեռ ապահովված չէր:
Նա խ ա գիծը նախատեսում է խարխուլ պատերի վերանորոգումը, կատարելով ե- րեսապւստերի վերաշար, նոր քարերի լրացումով: Մուտքի բարավորը, համաձայնպահպանված հիմքերի, իրականացված է միակտոր քա րից: Ներսում վերակւսնգնր- վում են գմբեթների խարխուլ մասերը և լրացվում նոր կրկնակի կորություն ունեցող քարերով: Երդիկների վերանորոգումը պահանջեց տ եղա դրել նրանց եզրող ձևավոր քա րերը: Վերջինիս արտաքինից տըր- վեց ցածր թմբուկ հիշեցնող տեսք: Տա նիքը նախատեսվում է ծա ծկել միջնադարին հատուկ բա զա լտ ե սալերով:
Վերջերս բա ղնիքի շրջակայքում պատահաբար գտ նվեց քիվի մի բեկորը, որը սա կա յն իր տաշվածքի ձևով և տրամատով ա յնքան էլ չի համապատասխանում շենքի ընդհանուր ոճին: Նա խ ա գծում քի վ չի նա խատեսվում և ա յդ հարցը, լիարժեք կըո- վաններ չունենալու հետևանքով, առայժմ մնում է բաց:
Նախատեսվում է վերա կա նգնել դահ- լիճների հատակի սալերը բա զա լտ ից, պահպանելով հատակի կառուցման պատմական ձևը:
Վերանորոգումը նախատեսվում է իրա կանացնել նույն բազւպտ քարից, որով կառուցված է բա ղնիքը, կիրառելով խառը շաղախ:
Հ . Ս . Ե Ղ Ի Ա Ջ Ա Ր Ց Ա Ն
Աք>ԱՔԵԼՈՑ Վ Ա ՆՔԸ
Ա ոա քելոց վանքը հայ մշակույթի ամենւս- հետւսքրքիր, նշանակալից ու բա զմա զա ն հուշարձանների մի մեծ ամբողջություն է: Այն գ տ ն փ ւմ է ա յժմյա ն Իջևա նի շրջանում, Դեսւաշեն (նա խկին Կունեն) գյուղից երեք կիլոմետրաչափ դեպի արևմուտք, անտառի մեջ: Այդ կոմպլեքսի մեջ, բացի Ա ոա քելոց վա նքից, որը նրա հիմնական խումբն է կազմում, մտնում են նաև Աււաքելոց գյուղա տ եղին' իր հուշարձանների խմբով, քա րավանատունը' իր հուշարձանների խմբով Ա Ա ոա քելոց գյուղատեղի միջով հոսող Կի- րանց գետա կի վրա կա ռուցվա ծ կամուրջը:
Ա ոա քելոց վանքը տ եղա դրվա ծ է Կիրանց գետակի ձախ կողմում գտ նվող բլրա ձև մի փոքրիկ բարձունքի վրա : Այն բա ղկա ցա ծ է երկու եկեղեցուց, զա վթ ից, բնա կելի շենքե- րից, մահարձաններից և պարսպից:
Պատմական աղբյուրներում բացակայում են տեղեկությունները վանքի մասին, նրա վրա փորա գրվա ծ մի քանի արձանագրություններն է լ սոսկ նվիրատվական բովա նդակություն ա նեն, աստի հայտնի չէ , թե երբ է հիմնադրվել ա յդ վանքը և ովքեր են եղել նրա կառուցողները:
Գլխավոր եկեղեցին հատ վածքում եր- կսւրսւձիգ ւսղիղ-քաոանկյունի տ եսք անի. արևելյան ծայրում մշակված I. կիսակլոր աբսիդը' բարօր բեմով' աււանց խորանների: Պատերը ներւփց ունեն երկուական կիսա- մույթեր կամ որմնամույթեր, որոնք մ ի ա ն ա ֊
ը ւ ՚՚- ^ ' 1երՈվ ,1տ,Ա գՈտԿ"1ւք ե(; թաղակապ ծածկը ապա իրենց վրա կրում գմբեթ դ գլա նա ձև թմբուկով և սրածայր վեւլա-
Ամբողջ շենքը շարված Է զանազան հանքաքարի գունավոր քարերով, որոնք արտաքուստ մաքուր տաշված են, իսկ հերսից թույլ կերպով տաշված-հսւրթեցված: Այո պատճառով եկեղեցին ներսից սվաղած Է կրաշաղախով, որը մեծ մասամբ թափված I.. պահպանված մասերի վրա նկատելի են որմնանկարների մնացորդներ: Միակ մուտքը արևմտյան կողմից Է, որը բացվում I. գա- վիթ-ժւսմատան մեջ: եկեղեցու կառուցման ոճը և հարդարման ձևերը բնորոշ են 12— 13-րդ դարերին:
Մյուս եկեղեցին համեմատաբար փոքր Է, երկարաձիգ ուղիդ-քառանկյանի հատակագծով: Պատերը անհամեմատ բարձր են ու 1.այն, կողերի պատերին կից ներսից ձգվում են որմնամույթեր, որոնք միանալով կամարներով գոտկում են թաղակապ ծածկը՝ երկթեք տանիքով: Արևելյան ծայրում հարդարված Է բազմակողմ մեծ աբսիդը՝ եկեղեցու ա մբողջ լայնությամբ, ցածրադիր բեմով: Այդ եկեղեցու կառուցման ժամանակը նույնպես հայտնի չէ:
Գավիթը կամ ժամատանը իր կառուցման ձևով հիմնականում նման է այդ կարգի կաոուցվածքներին, որոնք, ինչպես ընդունվածI. ասել, ժողովրդական ճարտարապեսաւ-
38Է Զ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
^ « а и д а ч ь а г а гտանում գոյություն ունեցող գ ա վ ի թ ֊^ ա ՜
հ ն И Д Ա ո ա ք ե լո ց վ ա ն ք ի , 4 “ ^ * ^ 5հ ա ն գ ա մ ա ն ք ը մ ե ծ չա փ ո վ Ւ ն ո ա ա ր ժ ե ք ն ու նշա նա կո ւթ յո ւնը հւսյկւսկան ճարտարապետության պատմության
'"ժ ա մ ա տ ա ն միակ մուտքը հարավային կողմից է, որը բացվում է սրահ-զանգակա-
տ1լյն Կստապետ մահարձանը գտնվում էախավոր եկեղեցու հարավային կողմում,տատին կից: Կոթողի մասը մի մեծ խաչքար լ ՝ կարմրավուն տուֆ քարից կերտած և պ ա տած է շքեղ զարդաքանդակներով ու սըր- բապատկեր բարձրաքանդակներով: Սա-հարձանի պատվանդանը մի ամբողջականմ ե ծ ա վ ա զ ա ք ա ր է :
Մ ա հա ր ձա նը ո ւն ե ց ե լ է կ ա ո ո ւց մ ա ն վ ե ր ա - բ ե ր ո ս լ ը ն դ ա ր ձ ա կ ա ր ձ ա ն ա գ ր ո ւթ յո ւն , ո ր ը խ իստ հո ղ մ նա հ ա ր վ ա ծ լի ն ե լո ւ հ ե տ և ա ն ք ո վ դ ա ր ձ ե լ է ա ն ը ն թ ե ո ն ե լի :
Զ ա ն գ ա կ ա տ ո ւն ը գ տ ն վ ո ւմ է գ ա վ թ ի հա ր ա վ ա յի ն կ ո ղմ ո ւմ , վ ե ր ջ ի ն ի ս մ ուտ քի ա ո ջ ե - վում և հ ի մ ն ո վ ի ն ա վ ե ր ա կ վ ի ճ ա կ ո ւմ է . մնում ե ն ա ր և մ տ յա ն պ ա տ ի ս տ ո ր ի ն մ ա ս ե րը միա յն :
Բնակելի շենքերը, որոնք բավական մեծ թիվ են կազմում' տարբեր մեծությամբ են: Դրանցից երկուսը, որոնք գտնվում են սարահարթի ամենահարավային մասում, ը ն դարձակ սրահների ձևով, շարված են խոշոր ավազաքարերով' կրաշաղախի միացությամբ և ունեն թաղակապ ծածկ: Ուշագրավն այն է, որ ա յդ երկու ընդարձակ շենքերը հիշեցնում են 13-րդ դարի հայ մատենագիր Վար- դան Բարձրսւբերդցու կողմից Դսեվանքում կաոուցած դպրոցի շենքր: Դրանից է լ հավանական է դաոնում, որ Աոաքելոց վանքն էլ ունեցել է իր դպրոցը:
Պարիսպը շրջափակում է վանքի' վերը նկարագրած հուշարձանների խումբը' բա ր- ձըր ու բրգավոր աշտարակների ձևով: Շա րվա ծ է որձաքարի շատ մեծ քարերով' կրաշաղախի միացությամբ: Գլխավոր մուտքը հարավ-արևելյան անկյունից է, որն ամրացված է կրկնակի ամրոցսւպատերով: Միփոքր գաղտնի անցք էլ ունի արևմտյան կողմից: Ա յդ բոլորով հանդերձ, Աոաքելոց վանքը վեր է ածվել մի անաոիկ ու անմատչելի վայրի:
Ա ոա քելոց գյուղատեղին տարածվում է վանքի շուրջը և Կիրանց գետակի երկու կողմերում, ընդարձակ տարածության վրա' հիմնովին ավերակ ու անտառապատված վիճակում: Բնակարանների ծավալային չա- փերը, նրանց դասավորության ձևերը հնարավորություն են տալիս ուսումնասիրողին որոշ գաղափար կա զմելու ա յդտ եղ բնա կվող մարդու կենցաղավարության ձևերի մասին:
Գյուղատեղում պահպանվել են հինգ եկեղեցիներ' տարբեր մեծությամբ, գյուղական սովորական եկեղեցիների ձևով, քա ր ու կիր շինվա ծքով, կամարակապ ծա ծկով: Դրանցից երկուսի վրա պահպանվել են կառուցման վերա բերյա լ արձանագրություններ, ո- րոնց համաձայն մեկը կա ռուցել են Ավետիս և Մ լքա ն ամուսինները 1274 թվականին, իսկ մյուսը' Գրիգոր քահանան 1276 թվականին: Ն՜յուս երեք եկեղեցիների վրա գրա վոր հիշատակություններ չի նկատվում, ուստի նրանց կաոուցման ժամանակը անհայտ
Գյուղատեղում աոանձին ուշադրության արժանի է բա ղնիքի շենքը' բա ղկա ցա ծ մի քանի բա ժիններից, շինված թրծած աղյուսից, կրաշաղախով: Պահպանվել են միայն պատերի ստորին մասերը, որոնց մեջ նկատելի են կա վե թրծա ծ ջրատար խողովակներ' ուղղահայաց և հորիզոնական դիրքերով դրված:
Բաղնիքի շենքի մեջ պահպանված կավե թրծա ծ ա յդ խողովակները, ինչպ ես և գյուղատեղի տ ա րբեր մասերում հայտնաբերված նույնաձև և զա նա զա ն մեծության խողովակների բեկորները վկայում են*ա յն մասին, որ գյուղը հնում ունեցել է իր ջրամատակարարման ա ոանձին համակարգը:
Ա ոա քելոց գյուղատեղի հուշարձանների խմբին է պատկանում նաև ընդարձակ գերեզմանատունը, որը գտնվում է գյուղատեղի արևմտյան թաղամասում: Ա յստ եղ, բացի զա նա զա ն ձևերով մշակված գերեզմանա- քարերից, կա ն բա զմա թիվ կոթող-մսւհար- ձաններ' գեղա քա նդա կ խաչքարերի ձևով: Դրանցից մեկը, որը գտնվում է գերեզմա նասալն հյուսիս-արևմտյան եզրին և , որին տ եղա ցիք «Թ ևա վոր խ ա չ» են կոչում, խիստ բնորոշ է թե' իր կաոուցման ձևով և թե' մեծությամբ: Մահարձանի կոթողի մասըազատ թևերով մի մեծ խաչքար է, հիմնը- վւսծ եոա կա րգ բարձր ու մեծ պատվանդանի վրա: Հուշարձանն ունեցել է կառուցման վերա բերյա լ արձանագրություն, որը խիստ եղծվա ծ լինելու պատճառով անընթեռնելի է դարձել: Անվթար է մնացել միայն . տարեթիվը՝ 1289 թվականով: Ա յդ ձևի հուշարձանները եզակի են հայ մշակույթի մեջ:
Աոաքելոց գյուղատեղի հուշարձանների
1 9 7 3է զ ս - ի ա ծ ի ն
39
խմբի' վերը կատարված նկարագրությունից պարզ ու հասկանալի է դաոնում, որ Առւս- քելոց գյուղը, որից վանքը ստ ա ցել է իր ա _ նունը, միջնադարյան Հայա ստա նի ամենա- խոշոր և նշանավոր բնա կա վա յրերից մեկն է եղել: Եվ իրոք, Սովետական Հայաստանի սահմաններում պահպանված հին գյուղա տեղերից ե ոչ մեկը, որոնք շատ մեծ թիվ են կազմում, չի պ ա հպ ա նվել իր ներքին բովանդակությունն ա յնպ ես, ինչպ ես Ա- ււաքելոց գյուղա տ եղը: Ա յդ հանգամանքըիր հերթին ա ոա վել չա փ ով բարձրացնում է նրա պատմա-հնագիտ ական ա րժեքն ու կա- րեվորությունը:
Ա ռա քելոց վանքի հուշարձանների համա կառույցին է վերաբերում նա և քա րա վա նա տունը: Վ երջինս գտնվում է Ա ռա քելոց գյուղատեղի ա րևելյա ն եզրին և բա ղկա ցա ծ է երկու կա րգ շենքերից' անասնագոմից և հյուրատնից:
Անասնագոմը ա րևելքից-ա րևմուտ ք ձգվող բավական ընդարձակ, քա րա կերտ մի շենք է, ցածրադիր ու լա յն պ ա տ երով և թա ղա կապ ծա ծկով: Ն երսից, պատերին կից ձըգ- վող կարճ որմնասյուները միանալով որմ- նակամարներով, պատերի մեջ առաջացնում են խորը խորշեր: Վերջիններից զա տ , պ ա տերի մեջ կան նա և խորը պահարաններ: Դարպասաձև միակ մուտքը արևմտյան կողմից է ' ճակատակալ մեծ քա րով:
Տեղ ա ցի ք ա յդ հուշարձանին Ձիթհա ն են անվանում, իրենց լեզվով «Ս րա նոց», որի հետ ևա նքով նրան մոտիկ գտ նվող կամուրջը հայտնի է «Սրանոցի կա մուրջ» անունով: Հա վա նա կա ն է, որ քա րա վա նա տա ն ա յդ շենքը հետագայում օգտ ա գործվելիս է եղել որպես ձիթհան:
Քա րա վա նա տ ա ն հյուրատունը գտ նվում է անասնագոմի հյուսիսային կողմում, բարձր ու լայն պ ա տերով քա րա կերտ մի շենք է, բա ղկա ցա ծ երեք սենյա կներից: Դրւսնցիցմեկը շատ ընդարձակ է ' մեծ դահլիճի ձևով, ձգվում է ա րևելքից-ա րևմուտ ք: Գլխւսվորմուտքը հարավային կողմից է, երկու փոքր մուտքեր էլ բա ցվում են հյուսիսային կողմից, որոնք տանում են կից գտ նվող մեկական փոքր սենյա կներ: Ա րևելյա ն պատի մեջ բա ցվում են երեք հատ մեծ լուսամուտներ: Հա վա նա կա ն է, որ հյուրատան ծածկը ե- ղա ծ լինի ւիայտից:
Սրանոցի կամուրջը գտ նվում է Առաքելոց գյուղատեղի միջով հոսող Կիրւսնց գետակի վրա' բա ժա նելով գյուղը երկու առանձին մասերի: Սա միակամար, լա յնա թռիչք' գետ ա կի ա մբողջ լայնությամբ քարաշեն, ճա րտա րապետական մի հոյակապ կա ռուցվա ծք է: Սա ոչ միայն հանդիսա ցել է որպես կապի միջոց' գետա կի երկու կողմերում գտ նվող
Առաքելոց գյուղի առանձին մասերի միջև, այլև ա յդ կամուրջի Ա քարավանատան վրսւյով են անցել միջազգային տարանցիկ առևտրի գլխավոր ճանապարհների' միջին դ Տ Հայաստանի վրսւյով անցնող է-վին քաղաքից, Հրա զդա ն և Աղստև գե
տերի հովիտներով դեպի Վրաստան գնա ցող ուղեգիծը:
Առաքելոց գյուղատեղի' գետի աջ ափին գտ նվող թաղամասում, կամրջին մոտիկ պահպանվել է յուրահատուկ ձևով կառուցվա ծ մի փոքրիկ շենք: 'Լեըջինս շարված է սասամբ թրծա ծ աղյուսից, մասամբ էլ աղյուսաձև մանր քա րերից' կրաշաղախի միացությամբ: Հատակագիծը քառակուսի տեսք ունի: Ներսի անկյուններում մշակված են վեղարաձև գագաթներ ունեցող խորշեր: Օե(.քի կամուրջի մոտ գտնվելը, ինչպես և մոտիկում գտ նվող քարավանատան գոյությունը ենթադրել են տալիս, որ ա յդ շենքր պետք է եղա ծ լինի պահակատուն կամ կւս- մուրջով անցնող առևտրական քարավաններից հարկ գանձելու կայան:
Վ ԻՄ Ա Դ ԻՐ Ա ՐԶԱ ՆԱ Դ ՐՈ ԻԹ ՅՈ ԻՆՆԵՐԸ
Առաքելոց վանքի ամբողջության մեջ մտնող հուշարձանների վրա փորագրված արձանագրությունները մեծ թիվ չեն կա զմում: Եղածների մի մասն էլ խիստ հողմնա- հարված լինելու հետևանքով, եղծվել ու անընթեռնելի է : Մեջ ենք բերում համեմսւտա- բար քիչ վնասված և հնարավոր ընթեռնելի արձանագրությունները' վերծանված ձևով.
Ա ռա քելոց վանքի գավիթ-ժամատան մուտքի ճակատակալ քարի վրա
1. Ի ԹՎԱԿԱՆԻՍ ՀԱ ՅՈ Ց Զ. (1251 Թ .)2. ԿԱՄԱԻ ԲԱ ՐԵՐԱՐԻՆ ԱՍՏՈԻԾՈՅ
ԵԻ ՈՎՈՐՄՈԻԹԵԱՄԲ ԱԹԱ'3 . ԲԱԿ ԵԻ ԱՄԻՐՍՊԱՍԱԼԱՐ ԽՈԻԹ-
[.ՈԻԲՈԻՂ.ԻՆ ԵՍ ԳՐԻԴՈՐ ԹՈՈ-Ն Խ Ա ՉԵՆ-4. ԻՍ ԵԱ ՆՑ Մ ԻԱ Բ Ա Ն Ե 8Ա ՍՈԻՐԲ Ա-
ՌԱՔԵԼՈՅՍ ԻՄ ՀԱԼԱԼ Ա ՐԴԵԱ ՄԲՔ ԵԻ Բ Ն Ա Կ ԻՉՔ
5. ՍՈԻՐԲ ՈԻԽՏԻՍ ԵՏՈ ԻՆ. Բ. Պ ԱՏԱ - Ր Ա Դ Ի ՏԱ Ն Ի ՍՈԻՐԲ ԴՐԻԴՈՐԻ Դ Ի Ի Տ Ն Շ ե ՚Ա Ր Ա Ց Ն : ԿԱ Տ-
6. Ա Ր Ի Չ Ք Ն Ա Ի Ր ՀՆ Ի Ն ՅԱՍՏՈԻԾՈՅ ԵԻ էսԱ ՓԱ ՆՈՎՔՆ Դ Ա ՏԻ Ն Ի ՏԵ Ա Ռ Ն Է: ՍՏԵՓԱՆՈՍ Դ Ծ Ո ՚Լ :
Դսւվթին կից սրահ-զանգակատան՛ որմնասյան վրա
1. ԿԱՄԱԻ ԱՍՏՈԻԾՈՅ ԵՍ2. ՄԱՐԵՏՈԻՐ ՄԻԱԲԱ-
40է ջ մ ի ա ծ ի ն 1973
3. Ն Ե ՑԱ ԱՌԱՔԵԼՈՑ ՍՈԻՐԲ4. ՈԻԽՏԻՍ ԻՄ ՀԱԼԱԼ Ա ՐԴ Ե Ա Ն Ց Ծէ
Մ15. ա բ ա ն ք ս ԵՏՈ ԻՆ . բ . ՊԱ ՏԱ Ր-6. ԱԳ Ի ՏԱ Ի Ն Ի ՍՈԻՐԲ ԳՐԻԳՈ ՐԻՆ7..........................................................................
Ն ա յն որմնասյան վրա, նախորդից վերև
1. ՅՈԻՍՈՎՆ ԱՍՏՈԻԾՈՅ ՏԻԿԻՆՍ2. Մ ԻԱԲԱՆԵՑԱ Ի ՍՈԻՐԲ ԱՌԱ-3. ՔԵԱԼՍ ԵԻ ՄԻԱԲԱՆՔՍ Ե ՏՈ Վ Ն4. .Ա. ԺԱՄ Ի ՏԱ Ի Ն Ի ՀՌԵՄ-
5. ՍԻՄԵ. Խ Ա Փ Ա Ն Ի Չ Ք Ն Դ Ա ՏԻ Ն
Աոաքելոց գյուղատեղի մի եկեղեցու մուտքի ճակատակալ քարի վրա
1. Ի Թ Վ Ի Ն ՉԻ Ե (1 2 7 6 Թ .) ԵԻ ԻՕԽԱ- Ն Ո ԻԹ Ե Ա Ն ԱԹԱՊԱԿ
2. Ս Ա ԴՈԻՆԻՆ ԵՍ ԳՐԻԳՈ Ր Ք Ա ՀԱ Ն Ա Շ Ի Ն Ե ՑԻ ԶԵ Կ Ե Ղ Ե -
3. ՑԻՍ ԲԱՋՈԻՄ ԱՕԽԱ ՏՈԻԹ ԵԱ Մ Բ, ՈՐՔ ՍՊԱՍԱՎՈՐԵՆ ՍՄԱ Ա Ռ ՆԵ Ն .Բ.
4. ԺԱ Մ Ի ՏԱ Ր Ե Ն Յ Ա ՅՏՆ Ո Ի Թ Ե Ա Ն .Ա. Շ Ն -
5. ՈՀՈՐ Տ Ի Կ Ն Ա .Ա . Գ Ո ՏԱ ՋԱ . Թ Է
*
ՄԱՀ ՃԱՐՏԱՐԱՊԵՏ ՌԱՖԱՅԵՀ ԻՍՐԱ8 ԵԼՅԱՆԻ ( 1908— 1973)
Երկարատև ու ծանր հիվանդությունից հետո, սեպտեմբերի 8-ին , Երևանի իր բնա կարանում, ստ եղծա գործա կա ն իր ուժերի հասունության շրջանում, 65 տարեկան հասակում, վախճանվեց ականավոր ճա րտ ա րապետ, պետական մրցանակի դափնեկիր և Մայր Ա թոռին առընթեր ճարտարաաե- տական հանձնաժողովի անդա մ Ռաֆաւեւ Սարգսի Իսրայելյւսնը:
Հա յ ճարտարապետությունը ծանր եո- րուստ կրեց:
Մայր Աթոռը և անձամբ Հա յո ց Հա յրա - պետը, որը մեծ բարեկամությամբ կապված էր տաղանդավոր ճարտարապետի հետ, հարազատորեն և հայրաբար բա ժա նեցին հայ ժողովրդի վիշտն ու հայ մշակույթի կրած մեծ կորուստը:
Տխուր է արձանագրել, որ հետայսու ս. էջմիա ծնի Վեհարանում, Հա յոց շինարար Հւսյրապետի կողքին, Մայր Ա թոռին ա ռընթեր ճարտարապետական հանձնաժողովի անդամների շարքում, թափուր պիտի մնա մեծավաստակ արվեստ ա գետ ի տ եղը, տեղ, որը միա՛յն ու միա՛յն նրան էր պ ա տ կա նում, որպես ուժեղ անհատականություն, մի բա ցա ռիկ ու ճշմարիտ արվեստագետ հոգի, հայրենասեր միտ ք ու սիրտ, որը որպես քաղաքացի հպարտ էր իր ժողովրդի և երկ- րի պատմությամբ և հայ ժողովրդի ստ եղծա ծ ա րժեքներով:
Հա նգուցյա լը ծնվել է 1908 թվականին Բիւիսի քա ղա քում, ղարաբսւղցի հսւյ ման
կավարժների ընտանիքում: Իսրւսյելյանն իր միջնակարգ կրթությունը ստ ա ցել է Թ-բիլի- սիում և ապա ընդունվել տ եղի գեղա րվեստի ակադեմիայի ճարտարապետության ֆ ա կուլտետը:
Դ եռևս ուսանողական , նստարանից նա խորունկ ու ջերմ սեր է ցուցա բերել ճարտարապետության, գեղա նկա րչությա ն ասպարեզներում:
Այնուհետև խոստումնալից պատանին, ապագա տաղանդավոր ճարտարապետն ա նկարիչը, իր ուսումը կաւոարելագործել է
ոիտուտւսմ և այն ավարտել' Ռեպինհ ան-
ս ս ն Քանդակսւգործու-I յան և ճարտարապետության ինստիտու-
1936 թվականին ճարտարւսպետ-նկա- րիչ Իսրւսյելյանը տեղափոխվում է Երևան, ուր հայրենի հողի վրա երիտասարդ արվեստագետի առաջ բացվում I. խոստումնսւ- 1ից, ստեղծարար գործունեության ճանապարհ, գործունեության, որը հարաճուն թա- փով և միշտ վերընթաց թռիչքով շարունակվում է մինչև իր կյանքի վերջին օրերը:
Հա յրենի հալի վրա, մայրաքաղաքում թև հայրենական այլ քաղաքներում, ավաննև-
43է Զ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1873
„ „ ս „ а . ™
Х й ^ д а д а Հ 2 - г > :ոհնական մշակույթի զարգացսա
; р™ и , д ^ а տաւլան1փԻսրայելյանն ՐՐ Р 9 կան արվեստի
շնորհիվ ի ր 2 #Д Г ? З м « ’» է " այ դա ՜ււեջ ստեղծագործաբար 4 1 վա նդո4թ-
ներն ու արդիակասը ւ տահւԱյտ-
,ՓենիսրայեԱւսնական ճարտարապետականոճն Իր մեջ կրում էր հայ ժողովրդի ազգային յ ն ա Հ Տ ա ն բնորոշ գծերը' . ш = ;հատոատւն, ամրություն և լավատեսություն
Այս իմաստով ԻսրայեԱանի կառույցները զոհվածԻ մարտիկների հ ի շ ա տ ա կ ի ն կ ա ն գ նեցված ծավալով փ ոքր, բա յց արվեստով բարձր ու եզակի աղբյրւր-հուշարձաններից մինչև քարե մեծ կտավի գործերը, մինչևՍարդարապատի համաժողովրդական . ճակատամարտում տարված հաղթանակի աատվին կառուցված հուշարձանը ստ եղծագործական անկրկնելի մոնումենտալ արժեքներ են, քարեղեն երգ ու քերթվա ծ, հայրենական ճարտարապետության մեկ-մեկ «անլռելի զանգակատուն»:
Սեպտեմբերի 13-ին ճարտարապետ Ոա- ֆայել Իսրայելյանի աճյունն ամփովւվում է Երևանի քաղաքային պանթեոնում:
ճարտարապետ Ռ. Իսրայելյանի անունը ոսկյա տառերով է գրված նաև Տ . Տ . Վլսզ- գեն Ա Ամենայն Հա յոց շինարար Հա յրա - պկտի գահակալության 17 տարիների շինա- րպրական-վերանորոգչակւսն գործունեության տարեգրության մեջ:
1956 թվականից սկսած, Հա յոց Հա յրա - պետի նախաձեռնությամբ Մայր Աթոռին առընթեր կազմված հայրենի ճարտարապետ ների հանձնաժողովի սւմենաեոանդուն և գործունյա անդամներից մեկն էր Ռ. Իս- րայելյանը, որն իր մյուս անվանի ճարտարապետ ընկերների հետ միասին ինքնա բուխ նվիրումով և հայ մարդու մեծ սիրով ու սրտով իր վրա էր վերցրել Մայր Աթոռի, վանքերի, եկեղեցիների վերանորոգչական և, ընդհանրապես, շինարարական մեծ ձեռնարկների վերին ղեկավարությունը' մարմին տալու Հա յոց շինարար Հայրապեսփ կառուցողական, ծրագրերին:
Բազում ու բազմապիսի ե ն Հա յոց Հւսյ- րապետի անմիջական թելադրությամբ և համաձայնությամբ ճարտարապետ Ռ. Իս- րսւյելյանի նա խագծերով կատարված շինարարական, վերանորոգչական աշխատանքները թե' Մայր Աթոռում և թե' նրա շրջանակից դուրս:
ք>. Ի ս րա յե լյա նի ն ա խ ա գծեր ով են կա տ ա րվ ե լ ի մա սնա վորի
1. Ս. էջմիա ծնի Մայր տաճարի Ա վա գ և իջմա ն ս. սեղանները.
2. Մայրավանքի շրջափակում, տաճարի հյուսիսային կողմում՝ «ա ղոթքի և ուխտի» նահւստակաց հուշարձանը.
3. Մայրավանքի ա րևելյա ն դարպասի մոտ' Կաթնաղբյուր - հուշար ձա նը.
4 . Արագածի լա նջին, Բյուրականում' հայրապետական «Հա յկա շէն» ամառանոցը.
5. Երևանում' ս. Սւսրգիս առաջնորդւս- նիստ եկեղեցու ւլերակառուցման նւսխւս- գիծը.
6. Երևանում, պատմական Կոնդի թա ղա մասում' ս. Հովհա ննես եկեղեցու վերւսկսւ- ոուցման նախագիծը, որի վրւս երիտասարդական թւաիով ու սիրով աշխատում էր ա նվանի ճարտարապետը մինչև իսկ իր մահվան անկողնու մեջ, ինչպես խոսստվւսնել էր Հա յոց Հա յրա պ ետ ին իր մահից չորս օր ա ռա ջ նրա այցելության ժամանակ, որպեսզի հայոց նոր մայրաքաղաքում էլ վարդագույն սքա նչելի նորակառույցներին համահնչուն վեր խոյանան մեր եկեղեցա կա ն ճարտարապետությունը հատկանշող հայկական գըմ- բեթներն ու զանգակատները, որպես երե- վանյա ն ճարտարապետական ՜ համանվագի անբաժանելի մի մասը:
Սեպտեմբերի 16-ին, կիրակի օրը, Խ ա չվերացի տոնին, Մայր տաճարում, ս. պատարագից հետո, Հա յոց Հա յրա պ ետի նախագահությամբ կատարվում է հոգեհան- գըստ յա ն հանդիսավոր արարողություն, ո- ]փն ներկա են լինում հանգուցյալի հարազա տ ները, բա րեկա մները, աշխատանքային ընկերները և մեծ թվով մտավորականնՒւր:
Հա յոց Հա յրա պ ետը «Ո ւղիղ եղիցին ա- ղօթ ք մեր, որպէս խունկ առաջի ք ո » բնա բա նով Իր սրտառուչ դամբանականում վեր է հանում հայ ճարտարապետության կրսւծ մեծ կորուստը' Ռ. Իսրայելյանի անվտխւս- րինելի մահով, և ապա հանգամանորեն նրան բնութագրում որպես տաղանդավոր ճարտարապետ ֊քա նդ ա կա գ ո ր ծ , որն իր ստեղծագործություններում հիանալիորեն միահյուսում է անցյալն ու ներկան, որպեււ իրավ հայ արվեստագետ, որն իր բազում շնորհներով ու իրագործումներով իր անունն ու կյանքը անմոռանալիորեն կապել է նաև 1957— 1973 թվականների ընթացքում, Իր
1973 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն43
գահակալության օրերին ս. էջմիա ծնի շի- նարարական-վերանորոգչսւկան մեծ աշխատա նքներին: Հա յոց Հւսյրապետն օրհնում է բա րի անունն ու շնորհակալ վաստակը մեծանուն Վւսրպետւսց Վարպետի:
Այնուհետև Մայր տաճարի կամարների ներքո հնչում են հոգեզմա յլ «Ցորժա մ»-ը Լուսինե Զա քա րյա նի սքա նչելի կատարումով և Ալ. Հարությունյանի «Գ թ ա , Տ է ր »-ը :
Հոգեհա նգստ յա ն արարողությունից հետո Վեհափսւո Հա յրա պ ետ ը Վեհարանում ընդունում է հանգուցյալի հարազատներին, բա րեկա մներին, ընկերներին ու մխիթարության հայրական խ ոսքով սփոփում բոլորի վիշտն ու տրտմությունը:
ճարտարապետ ГЪ. Իսրայելյսւնի հիշատակը ոգեկոչելով, մխիթարության խոսքեր
են ասում Մայր Աթոոին աոընթեր ճարտարապետական հանձնաժողովի անդամներ Ա,յ տ Փ' 4ա րա զդա տ Հարությունյանը, նկա- РР* Գրիգոր 1սանջյանը և «էջմիա ծին» ամսագրի խմբագիր Արթուն Հատիտյանո:
Վերջում հանգուցյալի 93-ամյա ծերունազարդ ու վաստակավոր մանկավարժ հայրը Սարգիս Իսրայելյանը, հանուն իր և իո գերդաստանի, Հա յոց Հսւյրապետի ն ա ղա ալ երախտագիտության և շնորհակւպութ յան
г ^ աւտւմ' 2եշտելով, որ իրենցընտանեկան վիշտը մեղմանում և սփոփվումո,„րայ1 9 5ա1րաս,ետի մխիթարության այս-ներ!ւվ* Ո1 ԱրտաՈՈ1չ 111ՈԱՔՈՎ և սւղոթք-
Հա նգիստ ողբացյալ ճարտարապետ Ռ. 1’սրայելյանի ոսկորներին:
ՍՓՅՈԻՌՔԱՀԱՅ ԿՅԱ ՆՔ
ԲԱ ՂԴԱ ՏԻ Ս. կ ա ր ա պ ե տ ե կ ե ղ ե ց ո ի ՕԾՈԻՄԸ
Մայիսի 11-ին տեղի է ունեցել Բաղդատի Նորաշեն թաղամասի ս. Կարապետ նորակառույց եկեղեցու օծումը' ձեռամբ Իրսւ- քի հայոց թեմի առաջնորդ տ . Ասողիկ եպս. Ղազար յանի:
եղել բա զմա թիվ հոգևորականներ քույր եկեղեցիներից, որոնց թվում' պապական նվիրակ մոնսենյոր Ժօսն Օյուպը, լատին եկեղեցու ա ռա ջնորդ մոնսենյոր Էռնեստ Նիւս- րին, սիրիական եկեղեցու առա ջնորդ Մութ- րան Զա քիա ն, հայ կաթոլիկ եկեղեցու ա ռա ջնորդ գերա պա յծա ռ Հովհաննես Դասպւսր- յա նը, ասորի Շապւսթապւսհ պատվելին,
Բ ա ղ դ ա տ ի ն ո ր ա կ ա ռ ո ւ յց ս . Կ ա ր ա պ ե տ ե կ ե ղ ե ց ի ն
Ս. Կարապետ եկեղեցին կառուցվել է բա - ա յլ հոգևորականներ և հայ կաթոլիկ ու լա-րեպաշտուհի տկն. Դեժինա Կարապետ Իս- տին քույրեր:կենտերի նվիրատվությամբ և պրն. Ա բրա - Օծման արարողությունից հետո տ. Ш т а т ! Շահին յանի անմիջական հսկողության ,լիկ եպիսկոպոսը հոգեշունչ քա իոզ Ւ |սո-
Կաոսո ь " Т Г " ' !!1 թ ե ղ ե ց ի ն կՈլ ! լեւ է ս- 1|ե1՝ եկեղեցի շինողա ց» բնա բա նով,Կարաս,ետ ի հիշատակ բարերարուհու հան- որից հետո սկսվել է ս. պատարագը:4 ուց,ա ,հոր Կարապետի: Ս. ս|1ստարագի ա րա րողա կա նից հետոմատուու1ււ!ծ ш 1,ш Г,,,|! п,1й|шаП և նույն օրր նորակառույց եկեղեցու մոտ գտ նվող հայ-մատուցված ս. պատարագին ներկա են կական ծերանոցի (ա յն նույնպես կա ոա ց-
1973_______________________________ էտսո
վել է տկն. Ո*եժինա Կարապետ Իսկենտերի նվիրատ վությամբ) ընդարձակ սրահում տրվել է ճոխ ճաշկերույթ, որին մասնակցել են պատարագի մասնակիցները:
Մայիսի 12-ին, շա բա թ օրը, ս. Կարապետ եկեղեցում ս. պատարագ է մատուցել տ. Ջա վեն քհ ն . Փոլա դյա նը, և տեղի է ունեցել մկրտության ս. ավազանի օծումը' ձեոամբ ա ոաջնորդ սրբազանի:
Մայիսի 13-ին, կիրակի օրը, ս. Կարսւ- պետ եկեղեցում ս. պ ատարագ է մատուցել տ. Սեպուհ վրդ. Սարգիսյանը, Ա տեղի՛ է ունեցել եկեղեցու սրբապատկերների օծման կարգը' ձեոամբ տ . Ասողիկ սրբա զա նի:
Կիրակի օրը, ս. պատարագի արարողությունից հետո, կա տա րվել է հոգեհանգըստ- յան պաշտոն' ի հիշատակ բարերարուհի տկն. Ռեժինւս Կարապետ Իսկենտերի հին ե նոր ննջեցյալների:
ԻՍԻ Լէ? Մ Ո ԻԼԻՆՈ ՅԻ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՀԻ Մ Ն Ա Ր Կ Ե Ք Ը
Մայիսի 31-ին, Հա մբա րձմա ն տոնի օրը, տեղի է ունեցել Իսի Լե Մուլինոյի հայկական եկեղեցու հիմնարկեքի օրհնությունը: Իսի Լե Մուլինոյը Փարիզի հայաշատ արվարձաններից մեկն է:
Տ . Ն որվա ն վարդապետի գւիսսվորա- թյա մբ ա նցյա լ տարի կա զմվել է սույն եկեղեցու շինության հանձնախումբը' հիմնականում բա ղկա ցա ծ երիտասարդներից: Հանձնախումբը նվիրումով Ա երիտասարդական ավյունով կարճ ժամանակի ընթա ցքում ի կատար է ա ծել նախապատրաստական բոլոր աշխատանքները:
Եկեղեցու հիմնարկեքի օրհնությա ն օրը խուռներամ բազմություն էր հա վա քվել եկեղեցու բակում: Ն երկա էին նաև. Փարիզի Մայր եկեղեցու վարչությա ն և ներկա յա ցուցչական ժողովների ա նդամները Ա ճա րտա րապետներ պ րն. պ րն. Ապրո Քա նճյա նը, Հա նրի ֊Մ ի հրան Ք ա նճյա նը և Ժ ա ն-Տիրա ն Հա նըմյա նը, որոնց հանձնվել էր ա յդ եկեղեցու շինության գործը:
Ժամը 17-ին ժամանում է Արևմտյան Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ տ . Սերովբե ա րքեպ . Մանուկյանը' շրջա պ ա տ վա ծ Փարիզի և շրջակայքի հայ եկեղեցիների հոգևորականներով:
Սկսվում է հիմնարկեքի օրհնության ա րա րողությունը: Յուրաքանչյուր վեմքարի կըն- քահայրությունը ստ ա նձնել էր բարեպաշտ ւ!ի ա զգա յին:
Ն ա խ լվա ցվում են վեմքա րերը ջրով և գ ի նով, ապա տ . Սերովբե սրբա զա նն «Ա ռա քե- լո յ աղւսւնոյ»-ի երգեցողությա մբ ս. մեռոնով օծում է յուրաքանչյուր վեմքա րը: Այնուհետև
Ա Ծ Ի Ն
օրհնում է եկեղեցու չորս անկյունները և առաջին շաղախը զետեղում իր իսկ ձեռքով' հիմքի մեջ դնելով հետևյալ հիշատակարանը.
«Յա մի Տեսա ն 1973-ի, յերեսանմեկերոր- >|Ի ւսւուր ամսեանն մայիսի, ի տօնի Հա մբարձմանն Տեսա ն մերոյ Յիսուսի Քրիստո-
Ի հայրապետաթեանն Տ . Տ . Վազգենի Առւսջնոյ Սրբազնագոյն կաթողիկոսին Ամենայն Հա յոց եւ ի պատուիրակաթեանն տ. ՍՍրովբէ ա. արքեպիսկոպոսին եղան հի- մա նք եւ օրհնեցւսն անկիւնաքարք սրբոյ ևկեղեցւոյն Իսի Լէ Մուլինոյի որ մերձ առ Փա րիզ մայրաքաղաքին Ֆրանսայի,
Օարտարապետաթեամբ եւ վերհսկողա- թեսչմբ տիար Ապրօ Քանճեանի եւ որդւոյ սորին Հանրի-Միհրանի եւ օգնականա- թեսւմբ պրն. Ժա ն-Տիրա ն Հանըմեանի:
Տէր Աստաած հաստատուն արասցէ զհի- մունս սորին եւ յաջողութեամբ ի կատար սւծցէ ի վայելումն մանկանցն Հայաստան-
1ցս առաքելական եկեղեցւոյ եւ ի փաՈս ւսնուան իւրոյ: Ա մէն»:
Այս հանդիսավոր արարողությունն ա- վսւրտվում է պատվիրակ սրբազան հոր «Պ ւսհպ ա նի չ» ֊ո վ և ւփաբերան երգված «Հա յր մեր»-ով:
Իսիի եկեղեցին գտնվում է քաղաքի գըլ- խավոր պողոտաներից մեկի վրա, քաղաքի կենտրոնում: Եկեղեցու հետ միասին պետք է կառուցվեն նաև ընդարձակ մի սրահ, հասարաններ՝ հայերեն դասընթացների համար, և հոգևորականի բնակարան' իր բոլոր հարմարություններով:
ԼԱ ՍԻՈԹԱՅԻ Ս. ԿԱՐԱՊԵՏ ԵԿԵՎԵՑՈԻ ՕԾՈԻՄԸ
Օգոստոսի 15-ին, ս. Աստվածածնի Վ երա փոխման տոնի օրը, տեղի է ունեցել Լա Սիո- թա (Մարսելի մոտ) քաղաքի ս. Կարապետ նորակառույց հայկական եկեղեցու օծումը' ձեոամբ Արևմտյան Եվրոպայի հայրապետական պատվիրակ տ . Սերովբե արքեպ. Մանուկյանի:
Հայրապետական պատվիրակ սրբազանը նույն օրը ս. Կարապետ մատուռում մատուցել է առաջին հանդիսավոր ս. պատարագը ' ի ներկայության Մարսելի հայրապետական պատվիրակի փոխանորդ տ. Հակոբ եպս .Վարդանյանի, Մարսելի և շրջակայքի հայ հոգևորականների, Լա Սիոթայի և այլ վայրերի հայության:
Օծման արարողությանը և ս. պատարագին ներկա էին նաև քաղաքապետարանի ներկայացուցիչները, օտար հոգևորականներ և տեղական թերթերի թղթակիցներ, որոնք հաջորդ օրը լրագրերում անդրա-
46
դար Տել են այս արարողությանը' լուսանկարներ հրատարակելով հանդերձ:
Հա վա րտ ս . պ ա տ ա րա գի կա տ ա րվ ե լ է հոգեհա նգստ յա ն պ ա շտ ոն րոլոր նվիր տ-սների հիշա տա կին, և ա պ ա կա տ ա րվել է Խա ղողի ա վա նդա կա ն օրհնությունը.
Նույն օրը, կեսօրին, եկեղեցու վարճ ՜ թւան ՛կողմից տրվել է պաշտոնական ճաշ- կերայթ, ուր խոսք են ա ոել տ Ս եր"վբե և ա. Հակոբ սրբազանները Ա Լա Սիոթւսյի եկեղեցական վարչության ատենապետ պրն.
Մարսելի Մայր եկեղեցու վա րչութ յա ն ա տ ե նապետ պ րն. Ա րծրուն Զ րբա շյա նը իր հա ր- դելի տ իկնոջ հետ , որոնք և ա յս ա ռի թ ո վ կարևոր նվիրա տվություն են կա տ ա րել նո- ր ա օծ ս. Կա րա պետ եկեղեցուն:
*
♦ *
Արևմտյան Եվրոպայի հայոց հայրապետական պատվիրակ տ. Սերովբե արքեպ. Մանուկյանի կարգադրությամբ վերջերս Շվեյցարիայի և Ժնևի հայոց հոգևոր հովիվ Է նշանակվել տ. Գավիթ ծ. վրդ. Սւսհակյա- նը, «որը տասը տարիներե ի վեր կրոնավորի նվիրումով և գիտակցությամբ պաշ- տոնավարել Է» Լիոնի հայոց համայնքի ծոցում: .
Հայրապետական պատվիրակի կարգադրությամբ Լիոնի հայ համայնքի համար հոգևոր հովիվ Է նշանակվել Երուսաղեմի սըր- բոց Հակոբյանց վանքի միաբան տ . Գեղամ ծ. վրդ. Զաքարյանը, որը «գիտա կից և լուրջ հոգևորական մըն Է և ութը տարի Կալկաթա հովվական և ուսուցչական փորձառություն ալ ունի»: Իսկ Մայր Աթոռի միաբան տ . Տա - րոն վրդ. Ծերեճյւսնը, որը նախապես հոգե- վոր հովիվն Էր Մարսելի արվարձաններից մեկի ս. Կարապետ եկեղեցու, այժմ հոգևոր հովիվ Է նշանակված Նիցցա յի և շրջակայքի հայ համայնքի:
«Էջմիա ծին» ամսագրի խմբագրությունը շնորհավորում Է նորընտիր հոգևոր հովիվներ տ . Գավիթ ծ. վրդ. Սահակյանին և տ. Գեղամ ծ. վրդ. Զաքւսր յանին ու նրանց բա րեմաղթում եկեղեցանվեր բեղուն գործունեություն' ի մխիթարություն իրենց համայնքների հայ հավատացյալ ժողովրդի:
ԲՈՂՈՔ Պ Ա ՏՄ Ո ԻԹ ՅԱ Ն ԱՌՋԵՎ
Ջվիցերիո հայոց եկեղեցական խորհուր- դըս Մայր Աթոռեն ստացավ պատճենը 18 հունիս 1973 թվակիր իր հայտարարության,
ուր վեր կա ոնե Անթիլիասի Խ որեն կաթողիկոսի նոր մեկ անօրինությունը և կոչ կը- նե մեր սուրբ եկեղեցվո սպասավորներուն ու ժողովուրդին մերժել հիշյալին սուրբ Ներ- ւ,ես Շնորհալիի մահվան ութհարյուրամյակին նվիրված «Կ ոնդա կը», ուր ան ինքզին- քին համար գործա ծեր Է «Ա մենա յն Հա յոց կա թողիկոս» տիտղոսը և զա յն ուղարկեր իր թեմեն դուրս գաղութներու ևս, ւսնօրի- նաբար:
Խորհուրդս, հանուն զվիցերիա հա յ գա ղութին, իր ներկա հայտարարությամբ ոչ միայն կմերժե նման հանդգնության մը հեղինակին արարքը, ա յլ նաև պատմության համար կա վելցնե հետևյալները:
1— Անթիլիասի Ա թոռին— մոոնսղով Սսո Ա թոռին ավա նդա կա ն և ա զգովին ընդունվա ծ դիրքն ու հանգամանքը— իր ա ռա քելության հանեն ու բնույթեն դուրս ելա ծ օ- րեն սկսյա լ, հայ ժողովուրդը, հայրենի և սփյուռքահայ իր զա նգվա ծին ջախջախիչ մեծամասնությամբ, իր սրտեն սրբա ծ ու դուրս Է նետ ա ծ զայն:
2— Մեր ժողովուրդը Մայր Աթոռի գերա գույն հեղինակության ի հարգանս հոգեկան զսպ վա ծ ճնշումով լուռ հետևեցավ ցարդ, Անթիլիասի Աթոռին հարաճուն շա- հատակաթյաններուն նկատմամբ Հա յոց Հսւյրապետի ն ծայրաստիճան հաշտարար ու հանդուրժող ընթա ցքին, քաջ գիտնալով թե գերա զնիվ կեցվա ծքով ցույց տրված հաշտարար ոգին և հայրապետական ներողամտությունը ւսնօրեններու կոէլմե պիտի շա հա գործվեին միայն:
3 — Խ որ հուրդս Մայր Աթոռի ներկա կոչը իրեն տ րվա ծ ազատություն մը կնկատե, որպես մեր ժողովուրդին մեկ մասնիկը, արտահայտելու համար իր ցասումն ու ընդվը- զումը հիշյալ Աթոռի անունով ցա րդ կա տարված անօրինա թյա ններուն դեմ, որոնք անկասկած պիտի դատապարտվի ն մեր պատմության կողմե, և կխնդրե Հա յոց Հա յ- րապետեն ու Մայր Ա թոռեն եպիսկոպոսական ժողովի մը միջոցավ ա զգա յին-եկեղե- ցական պախարակումի ենթա րկել հիշյալ Աթոռի վերջին ա նօրեն աթոռակալները ե անոնց գործա կցող բոլոր եպիսկոպոսները:
Ջ Վ ԻՑԵՐԻՈ ՀԱ ՅՈ Ց ԵԿԵՂԵՑԱ ԿԱ ՆԽ ՈՐՀՈԻՐԳ
Ժ նև
Բ Ե Յ Ր Ո Ի Թ Ի ' Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ն Ի Կ ՐՈ Ն Ա Ս Ե Ր Տ Ի Կ Ն Ա Ն Ց Հ Ա Մ ա ս Մ Բ Ո Ի Մ Ի
Գ Ո Ր Ծ Ո Ի Ն Ե Ո Ի Թ Յ Ա Ն 15-Ա Մ Յ Ա Կ Ը
Տա սնհինգ տարի ա ռա ջ Ռեյրութամ կա զմակերպվեց տեղի հայ էջմիա ծնա սեր բա -
1073 Լ' տ. 1Г Ի Ս. Ծ Ի Ն47
րեպւսշտ հայրենսւսեր տիկնանց միությունը: Սույն համախմբումի եկեղեցանվեր Ա ազգօգուտ գործունեության 15-ամյւս հոբելյանի ա ոթիվ ս /թ . հունիսի 3-ին Բեյրութի «Ա լիա զա ր» պանդոկում տեղի ունեցավ մի հետաքրքիր ճաշկերույթ' նախագահությամբ տեր և տիկին Հա յկա զուն Թորոսյանների:
Պատվո սեղանի շուրջ տեղեր Էին գրա վել օրվա նախագահը և տիկ. Հայկուհի Թորոսյսւնը, Մայր Ա թոո ս. Էջմիւսծնի միաբաններ տ . Գ ևորգ ծ. վրդ. Կւսրպիսյա- նը Ա տ. Արիս ծ. վրդ. Շիրվա նյա նը, ատե- նւսպետուհի տիկ. Արշալույս Ա յվա զյա նը, տիկ. Մաքրինե Շեքերճյա նը, տեր Ա տիկ. Աբրահամ Եսայւսնները և. օր. Մայտա Իհ- մալյանը, որը ներկայացնում էր պատվո սւտենապետուհի տիկ. Հրա նույշ Իհմաոսւ- նին:
ճաշկերույթին մասնակցում էին շուրջ 200 հրավիրյալներ, որոնց բա շխվեցին մեկական հայկական խա չքա ր-հուշա նվերներ' տեր և տիկ. Թորոսյսւնների կողմից:
Սրահում ցուցադրված էին վարչության տիկնանց ձեռքով իսկ պա տրա ստ վա ծ' է ջ միածին ուղարկվելիք պատարագի զգեստ ների նմուշները:
ճաշկերույթը սկսվում է վարչությա ն սւ- տենադպրուհի տիկ. Ռւպին Պապայտնի գե- ղեցիկ խոսքով, որը հրավիրյալներին ներկայացնում է միության միամյա գործունեության ընդհանուր պատկերը:
Այնուհետև տ. Արիս ծ. վրդ. Շիրվան- յանը կարդում է Նորին Ս. Օծություն Տ . Տ . վ ա զ գ ե ն Ա Ամենայն Հա յոց կաթողիկոսի շնորհավորական հետևյալ հեոա գիրը' տ. Գ ևորգ ծ. վրդ. Կւսրպիսյանի անունով, որն ունկնդրվեց հոտնկայս.
«Մ ե ծ սիրով և գնա հա տ ա նքով կողջու- նենք կրոնասեր տ իկնա նց համախմբումը և տա սնհինգ տսւրիներա նվիրյալ գործունեությունը ի պայծառություն ա մենայն հայոց սուրբ էջմիա ծնի: Մայր Ա թոռը երա խ տ ա պարտ է կրոնասեր տ իկնա նց վարչության հավատավոր անդամներուն և բոլոր գոր- ծակիցներուն և նվիրատուներուն: Աստված անսասան պահպանե մեր սուրբ եկեղեցին և հավետ պ ա յծա ռ սուրբ էջմիա ծինը: 2երկազմակերպության հոբելինական հանդիսության ա ոթիվ կհղենք Մ եր ողջույնը և օրհնությունը կրոնասեր ազնվասիրտ տիկնա նց, տեր և տիկ. Թ որոպսւններան և ձեգի սիրեյի հայր սուրբ ձեր եռա ջա ն աշխատանքին համար: Ողջ լերոլք զորա ցյա լսուրբ Հոգվո վ և հավետ օրհնյա լ ի Տյսւոնե և ի Մ ենջ»:
Ընդունելության ժամանակ բաժակներ բարձրացան Հա յոց Հայրսւպետի կենա ց ա-
րեւլշատության ե Մայր Աթոռի պայծառության համար:
°ՈՎա գլխավոր բանախոսն էր Վ քժ-ե- քեյա ն վարժարանի տնօրեն պրն. Եովանդ
Ասպայանր, որը կուռ և իմաստալից ճառով վեր հանեց սույն կազմակերպության օրինակելի և եկեղեցանվեր գործունեությունը' բարօրության մաղթելով հյուրընկալ Լիբա- սսւնին և բարգավաճում' նրա ժողովրդին:
Ь . Գ և ո ր գ ծ. վ ր դ . Կա րպ իսյա նն իր խոս- ՔՈ մեջ շեշտ եց հա վա տ քի տ ա րա ծմա ն կսւ- րեվորությունը և ւՈտր հա վա տ քի վեմ ս. է օ - նըաձնԻ 14ա յծա ոա ցմւսն ա նհրա ժեշտությու-
թյուններե1Ոև եղան պ,տաբու1Ա նվիրատվա-
Գործադրվեց գեղեցիկ ու կոկիկ գեղարվեստական մի հայտագիր: Մեջ ընդ մեջ երգեց տիկ. Մարիժան Գասարճյանը' ընկերակցությամբ դաշնակահար պրն. քՒաֆի ւօ-որոսյանի: Յուրահատուկ պերճախոսությամբ ներկաներին զվարճացրեց պոն. Գրիգոր Տեյիրմենճյանը:
Բոլոր ներկաները ճաշկերույթից մեկնեցին բարձր տրամադրությամբ:
«էջմ ի ա ծի ն» ամսագրի խմբագրությունը ջերմորեն շնորհավորում է կրոնասեր տիկնանց համախմբումը' նրա գործունեության 15-ամյակի ուրախ առիթով, և բարեմաղթում նորանոր հաջողություններ նրա եկեղեցանվեր և ազգօգուտ գործունեության ճանապարհի վրա' Մայր Ա թոռ ս. էջմիա ծնի հովանու և Հա յոց Հայրապետի օրհնության ներքո:
ԸՆ ՏՐ Ո Ի Թ ՅՈ Ի Ն Ն Ե Ր ԵԹՈՎՊԱՀԱՅ ՀԱ Մ Ա ՅՆ ՔՈ ԻՄ
Եգիպտահայոց առաջնորդական տեղապահ տ . Զա վեն եպս. Չինչինյանը վերջերս իր պաշտոնական գրությամբ Ամենայն Հա յոց Վեհափաո Հայրապետին տեղեկացնում է եթովպահայոց գաղութային ժողովի 1972 թ. նոյեմբերին տեղի ունեցած վերընտրությունների արդյունքի մասին' ներկայացնելով ընտրված դիվանի կազմը հետևյալ կերպով.
Նախագահհոգևոր հովիվ արժ. տ. Թորգոմ քհն.
Կյովողլանյան,Տիա ր էլիա ս ճեոահյւսն' ատենապետ, Տիար Պետրոս Սվաճյան' ւիոխ-ատե-
նապետ,Տիար ժ ո ր ժ Իսրւսյելյան' ատենադպիր, Տիա ր Մուշեղ Երևանյան' գանձապահ, Տիա ր Ավետիս Թերզյան' խորհրդական, .Տիար Արշավիր Թ երզյա ն' խորհրդա
կան,
43է « Մ Ո Ա Ծ Ի Ն 1973
Տիար Պերճ Կարապետյան' խորհրդա-
1|ԱՎեհափառ ձայրապետը եթովպահայ գա ղութային վարչությանն ուղղած Իր 28 ապրիլ 1973 թվակիր գրությամբ ողջունում է գաղութային ժողովի ընտրությունները մաղթելով հաջողություններ նրանց ա զգաշեն, եկեղեցանվեր գործունեության ճանապարհի վրա:
Այնուհետև Վեհափաո Հայրապետն Որ պաշտոնական գրության մեջ շեշտում է.
«Եթովպահայ համայնքը թեև իր համրանքով ոչ մեծ, սակայն որակով և խաղաղ ու արդյունավետ իր հոգևոր, կրթական և մշակութային գործունեությամբ երկար տարի ներե ի վեր կհանդիսանա օրինակելի եոոնական համայնք մը սփյուոքի տարածքի վրա: Այս իրողությունը նաև Մենք անձամբ հաստատեցինք 1965 թվականի Մեր ա յցե- լության առիթով ձեր քրիստոսասեր երկիրը, երբ պատիվը ունեցանք հյուրը ըլլալու օգոստաւիայլ Հայլե Սելասիե կայսեր, Վ եհափառ ղեկավարը ձեր երկրին և մեծ բա րեկամը հայ ժողովուրդին:
Գնահատելով ձեր նորընտիր վարչության անդամներու ծառայասեր և հավատարիմ ո
գին և վստահ ըլլալով թե ձեր ապագա աշխ ա տ ա նքներս ընթա ցքին առավեւ պիտի ամրապնդվի ձեր գաղութի եկեղեցա կա ն և կրթական կյանքը, և ա ռա վել պիտի ջերմանան ձեր հոգիները Մայր Ա թ ո ռ ս , էջմիա ծնի օրհնությամբ, Մ ենք, այսու Մեր գրով, կող- ջունենք և կշնորհավորենք ձեր ընտրությունը, մաղթելով որ Աստված միշտ շեն ու պ ա յծա ռ պահպանե ձեր եկեղեցին, ձեր կըր- թական, բարեսիրական, ա զգա յին հաստատությունները և միշտ անվարձ ու անվտանգ մնան համայն եթովպ ա հա յ .Մեր հավատացյա լ զավակները:
Մ ենք երջանիկ պիտի ըլլա նք բարի լուրեր ստանալով Ձեզմե և գերաշնորհ տ . Զսւվեն եպ ս. Չինչինյա նեն, որ իբրև Մեր ներկայացուցիչը կոչվա ծ է իր հոգևոր առաջնորդության ներքև պահպանելու ձեր եկեղեցին և ձեր կրոնական համայնքը' սուրբ Հոգվո օգնությա մբ»:
«էջմ ի ա ծի ն» ամսագրի խմբագրությունը ողջունում է եթովպահայ գաղութային վա րչության ժողովականներին և մաղթում նը- րանց հետագա գործունեության հաջողություն:
ՄԱՏԵՆԱԳԻՏՈԻԹՅՈԻՆ «ԷՋՄԻԱԾԻՆ» ԱՄՍԱԳՐԻ*( 1944— 1973)
1 9 0 2 . Տ Ե Ր - Հ Ա Կ Ո Ռ Յ Ա Ն Դ Ա Ր Ե Դ Ի Ն Ծ . Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ : — Հ ա մ ա յն Վ ր ա ս ս ւ ա ն ի պ ա տ ր ի ա ր ք - կ ա թ ո դ ի կ ո ս Կ ա լ ի ՚ւ տ ր ա տ ի մ ա հ ը և հ ո ւ ղ ա ր կ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ը : 1 9 5 2 , փ ե տ ր վ ա ր , է ջ 1 4 — 1 0 :
Ն կ . Կ ա լի ս ս ւ ր ա տ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը դ ա գ ա ղ ո ւ մ :1 9 0 3 . [ Տ Ե Ր - Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն ] Ս Ա Հ Ա Կ Ե Պ Ի Ս
Կ Ո Պ Ո Ս :— Բ ե մ բ ա ս ա ց ր Ա հ ռ ե տ ո ր ը : [ Դ ա ր ե գ ի ն Цկ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի մ ա ս ի ն : Մ ա հ վ ա ն ա ռ թ ի վ ] : 1 8 5 2 , հ ո ւ- 1 !|ա ( Աջ 2 4 — 2 7 :
1 9 0 4 . [ Տ Ե Ր - Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն ] Ս Ա Հ Ա Կ Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս :— Ս ր բ ո ց թ ա ր գ մ ս ւ ս չ ա ց տ ո ն ը : ( Ք ա ր ո զր ս ր բ ո ց թ ա ր գ մ ս ւ ն չ ս ւ ց ն մ ե ր ո ց Ս ա հ ա կ ա յ Ա Մ ե ս ր ո վ - պ ս ւ յ» տ ո ն ի ն , Օ շս ւկ ա ն ի Ս . Մ ե ս ր ո պ ի ա ն վ ա ն ե կ ե ղ ե ց ո ւ մ , հ ո ւ լի ս ի 8 - ի ն ) : 1 9 5 2 , օ գ ս ս տ . , է ջ 1 0 — 12-
1 9 0 5 . [ Տ Ե Ր - Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն ] Ս Ա Հ Ա Կ Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս :— « Վ ա ս ն խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա ն ա մ ե ն ա յն ա շ խ ա ր հ ի » ( Ք ա ր ո զ խ ո ս վ ա ծ Ս . Լ ՚ջ մ ի ս ւ ծ ն ի Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ո ւ մ ) : Լ ո ւ ս ա ն կ ա ր ' Ս ս ւհ ա կ 1 ,ս |ի ս կ ո ս |ա ւ ր բ ա ր ո զ ե - |ի ս : 1 9 5 2 , մ ա ր տ , է ջ 1 3 — 1 7 :
1 9 0 8 . Տ Ե Ր - Ս Ա Հ Ա Կ Յ Ա Ն Վ Ա Ր Դ Ա Ն Ծ . Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ : — ( Թ բ ի լ ի ս ի ի վ ա ն ա կ ա ն Ս . Դ ե ո ր գ ե կ ե ղ ե ց ո ւ վ ա ն ա հ ա յ ր ) : Ս Ս Ռ Մ ք ր ի ս տ ո ն յա ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի Ц կ ր ո ն ա կ ա ն ա ւյ կ ա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Մ ո ս կ վ ա յի խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա ն կ ո ն ֆ ե ր ե ն ց ի ա յո ւ մ : [ Լ ո ւ ս ա ն կ ա ր ո վ ] :1 9 5 2 , մ ս ւ յի ս , է ջ 1 1 — 1 5 :
1 9 0 7 . Տ Ե Ր - Ս Տ Ե Փ Ա Ն Յ Ա Ն Մ [ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս ] : — Ե ր ե - վ ա ն ի կ ե ն տ ր ո ն ա կ ա ն ծ ա ծ կ ա ծ շ ո ւ կ ա յի ր ա ց ո ւ մ ր :1 9 5 2 , ա պ ր ի լ , է ջ 4 1 — 4 9 :
Ն կ . ' Ե ր և ա ն ի կ ե ն տ ր ո ն ա կ ա ն շ ո ւ կ ա յի ճ ա կ ա տ ը :— հ ա կ ա յ ի զ լխ ւ ս վ ո ր վ ա ճ ա ռ ա տ ո ւ ն դ
1 9 0 8 . Տ Ե Ր - Ս Տ Ե Փ Ա Ն Յ Ա Ն Մ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս :— Ե ր ե - վ ա ն յա ն տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր : 1 9 5 2 , հ ո լ լ | լ լ լ , է ջ 5 5 — 5 7 , օ գ ո ս տ .) է ջ 2 8 — 3 3 , լւ ե պ տ .- հ ո 1 |1 ո ., է ջ 3 7 — 4 1 , ն ո յ ե մ ր .- դ ե կ տ . , է ջ 4 4 — 4 9 , 1 9 5 3 , ւ ի ե տ ր վ ա ր , է շ 4 0 ֊ 4 3 , ա ս ւ ր ի ւ , է ջ 5 0 - 5 4 :
Բ ո վ ս ւ ն դ . ' 1 . Հ ի ն Ա ն ո ր Ե ր և ա ն ը :— 2 . Ե ր և ա ն ի ր ե ր ղ ր :— Ե ր և ա ն ի ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր դ
1 9 0 9 . Տ Ե Ր - Ս Տ Ե Փ Ա Ն Յ Ա Ն Մ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս :— Հ ա յ ր ե -ն ա ս ե ր Ա է ջ մ ի ա ծ ն ա ս ե ր կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը : [ Դ ա ր ե գ ի նԱ - ի մ ա ս ի ն : Մ ա հ վ ա ն ս ւ ո թ ի վ ] : 1 9 5 2 , հ ո ւ ն ի ս , է *3 1 — 3 6 :
1 9 1 0 . Տ Ե Ր - Ս Տ Ե Փ Ա Ն Յ Ա Ն Մ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս :— Ո ւ ղ ե վ ո -ր ի տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր : Բ ե յր ա թ ի ց - Ե ր և ս ւ ն : 1 9 5 2 ,մ ա ր տ , է ջ 1 8 — 2 2 :
Բ ո վ ա ն դ . ' Օ դ ա ն ա վ ի մ ե ջ :— 2 . Ե ւ ի ր ա տ ի ց Տ ի զ - ր ի ս :— 3 . Ե ր կ ո ւ չ ա փ , ե ր կ ո ւ կ շ ի ռ :— Մ ի գ ի շ ե ր Թ ս ււ- ր ա ն ո ւ մ :— 5 . Դ ե ր ի Թ ս ւ վ ր ի դ ո ւ Ջ ո ւ լ ֆ ս ւ Ա ե ր կ ր ո ր դ բ ն ն ս ւ ր կ ո ւ մ ը :— Հ ա ն ձ ն մ ա ն ձ և ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը : — 7 . Մ ի պ ա ր զ հ ա մ ե մ ա տ ո ւ թ յո ւ ն :— 8 . Հ ա ն ձ ն ո ւ մ և հ ա ն ձ ն ա ռ ո ւ մ :— 9 . « Մ ա յր Ա լ ս ս ք ւ փ ա փ ե ր ո վ » :— 1 0 . « Ե ղ բ ա յր ե ն ք մ ե ն ք » : — 1 1 . Դ ե պ ի Ե ր և ա ն :— 1 2 . Ա ր ա ր ա տ ը , Ա ր ա ր ա ՜ տ ր :— 1 3 . Փ ա ռ ք ք ե զ ե ր կ ի ր հ ա յր ե ն ի :
1 9 1 1 . ( Տ Ե Ր Տ Ե Ր Յ Ա Ն ) Ե Ղ Ի Շ Ե Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս ( Ե ր ո ւ ս ա ղ ե մ ի Հ ա յ ո ց պ ա տ ր ի ա ր ք ա կ ա ն տ ե ղ ա պ ա հ ) : — Դ ա մ բ ա ն ա կ ա ն : ( Խ ո ս վ ա ծ վ ե հ ա փ ա ռ ի դ ա գ ա ղ ի ա ռ ա ջ ' օ ծ մ ա ն կ ա ր գ ի ն ) : [ Դ ա ր ե գ ի ն Ա Հ ո վ ս ե փ յա ն ի մ ա հ վ ա ն ւ ս ո թ ի վ ] : 1 9 5 2 , հ ո ղ ի ս , է ջ 1 2 — 1 3 :
* Շ ա ր ո ւ ն ա կ վ ա ծ « է ջ մ ի ա ծ ի ն » ա մ ս ա գ ր ի 1 9 7 3 թ վ ա կ ա ն ի № № Դ - Ը - ի ց :
II ■ ր [ Տ Ե Ր Տ Ե Ր Յ Ա Ն Ե Ղ Ի Շ Ե Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ ] : — Ս և ա ն : [ Չ ա փ ա ծ ո ] : 1 9 5 2 , օ գ ո ս տ . , է ջ 2 6 - 2 7 :
10 < ո о й ® | յ ”| ,ս Ոո ս 11ա |! ի — « 4 Ա ա ն » :1 9 1 8 . Տ Ի Դ Ր Ա - ա Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ [ ա , ժ մ Տ ի ր ա յր է .
պ ո ս Մ Ա,ր տ ի կ յ ա ն ] :— Վ ա ր դ ա պ ե տ ա կ ա ն ձ ե ռ - Ն ա և ՞ ՚՚ե հ Ր [ Վ |ա |’ ? ա ն Р ш Я ш С ш Տ ե ր - Ս ա հ ա կ յա ն ի :
է 7 աշկօ ֊շ ւ ք |,!ա|,կ Прш մասին]: ւ952՛Վ ա ր դ ա ն վ ա ր դ ա պ ե տ ի Դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ :1 9 1 4 . Տ Ի Դ Ր Ա - ա Ս Ա Ր Կ Ա « Լ Ա Դ : _ Ս ա1ր կ ա վ ա գ ա կ ա ն
Օ ե մ ա ր ա ն փ ս ա ն Պ ե ր ճ т ՚ ն |4 ե մ Բ - - դ ե կ տ ., է ջ 2 6 :Պ ե ր ճ Պ ե տ ի կ յա ն ի դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ :1 0 1 5 . [ Տ Ո Ի Ր Ս Դ Ո Ի Ս Տ Ա Վ Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս ] :—
Լ ա տ վ ի ա կ ա ն Ս Ս Ռ ա վ ե տ ա ր ա ն ա կ ա ն - լ ո լթ ե ր ա կ ա ն ե -ւ ա , ^ Ո1Ա ,^ Ր ? հ14իԱկՈ14ՈԱ Գ ո ,ս տ ա Վ Տ ո ւ ր ս ի ճ ա ո ը Ս Ս Ռ Մ ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի և կ ր ո ն ա կ ա ն ա յ յ կ ս ւզ մ ա կ ե ր - պ ո ւ թ ո ւ ն ն ե ր ի Մ ո ս կ վ ա յի խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա ն կ ո ն ֆ հ ր ե ն - ց ի ա յո ւ մ : 1 9 5 2 , մ ա յի ս , է ջ 5 1 — 5 4 :
Ն կ ՝ ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը ե լո ւ յթ ի պ ա հ ի ն :1 9 1 6 . Ց Ա Ն Կ , « է ջ մ ի ա ծ ի ն » ա մ ս ա գ ր ո ւ մ 1 9 5 2 թ վ ա
կ ա ն ի ը ն թ ա ց ք ո ւ մ տ պ ա գ ր վ ա ծ ն յո ւ թ ե ր ի : 1 0 5 2 , ն ո - յե մ ր . - դ ե կ տ . , է ջ 6 8 — 7 1 :
1 0 1 7 . Ո Ի Ղ Ե Ր Զ : Ս Ս Ռ Մ ի ո ւ թ յո ւ ն ո ւ մ գ ո ր ծ ո ղ բ ո լո ր ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի լ , կ ր ո ն ա կ ա ն մ ի ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի կ ո ն ֆ ե ր ե ն ց ի ա փ ց ' Խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա ն Հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն խ ո ր հ ր դ ի ն : [ Ա շ խ ա ր հ ո ւ մ խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա ն պ ա յք ա ր ի ն ա ջ ա կ ց ե լ ո ւ հ ա մ ա ր ] : 1 9 5 2 , մ ա յի ս , է ջ 5 9 — 6 0 :
1 9 1 8 . Ո Ի Ղ Ե Ր Տ Ս Ս Ռ Մ ի ո ւ թ յո ւ ն ո ւ մ գ ո ր ծ ո ղ բ ո լո րե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի ո ւ կ ր ո ն ա կ ա ն մ ի ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի կ ո ն ֆ ե ր ե ն ց ի ա յի ց ' ո ղ ջ ա շ խ ա ր հ ի ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի ն , կ ր ո ն ա կ ա ն մ ի ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ն , հ ո գ և ո ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն և բ ո լո ր կ ր ո ն ն ե ր ի հ ա վ ա տ ա ց յա լ ն ե ր ի ն : [ Ի պ ա շ տ պ ա ն ո ւ թ յո ւ ն խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա ն ] : 1 9 5 2 , մ ա յի ս , է ջ 5 5 — 5 8 :
1 9 1 9 . Ո Ի Ս Մ Ա Ն բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ : [ Հ ա մ ա ռ ո տ լո ւ ր ե ր ] : 1 9 5 2 . ւ ի ե տ ր վ ա ր , է ջ 4 7 :
Բ ո վ ս ւ ն դ . ' Ո ւ ս ո ւ ց ի չ ն ե ր ի մ ե թ ո դ ա կ ա ն խ ո ր հ ր դ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն :— Ո ւ ս ո ւ ց ի չ ն ե ր ի վ ե ր ա պ ա տ ր ա ս տ ո ւ մ :
1 9 2 0 . Ո Ի Ս Մ Ա Ն բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ : [ Հ ա մ ա ռ ո տ լ ո ւ ր ե ր ] : 1 9 5 2 , մ ա ր տ , է ջ 5 1 :
Ք ո վ ա ն դ . ' Լ ե զ վ ի դ ա ս ա վ ա ն դ մ ա ն հ ա ր ց ե ր ի ն ն վ ի ր վ ա ծ գ ի տ ա կ ա ն ս ե ս ի ա ( ն ս տ ա շ ր ջ ա ն ) :— Մ ա ն կ ա վ ա ր ժ ա կ ա ն բ ն թ ե ր ց ո ւ մ ն ե ր :
1 9 2 1 . Ո Ի Ս Մ Ա Ն բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ : [ Հ ա մ ս ւ ո ո տ լո ւ ր ե ր ] : 1 9 5 2 , մ ա յի ս , է ջ 6 2 — 6 3 :
1 'ո վ ա ն դ . ' Դ ա ս ա գ ր ք ե ր ա շ ա կ ե ր տ ն ե ր ի հ ա մ ա ր :— Հ ա յա ս տ ա ն ի ո ւ ս ո ւ ց ի չ ն ե ր ի ա մ ա ռ ա յի ն հ ա ն գ ի ս տ ը :— Թ ա տ ե ր ա կ ա ն ը ն կ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ո ւ մ :— Ս ի |վ ա Կ ս ւ պ ա տ ի կ - յա ն ի ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ա կ ա ն ե ր ե կ ո ն :— Դ ե ր ա ս ա ն Դ ո ւ բ - գ ե ն Տ ս ւ ն ի բ ե կ յա ն ի ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ա կ ա ն ե ր ե կ ո ն :
1 9 2 2 . Ո Ի Ս Մ Ա Ն բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ : [ Հ ա մ ա ռ ո տ լո ւ - ր ե ո ] : 1 9 5 2 , օ գ ո ս տ . , է ջ 3 5 :
Բ ո վ ա ն դ . ' Ե ր և ա ն ի դ պ ր ո ց ն ե ր ո ւ մ :— Հ ա յա ս տ ա ն ի դ պ ր ո ց ա կ ա ն ն ե ր ի ա մ ա ռ ա յի ն հ ա ն գ ի ս տ ը :
1 0 2 8 . Ո Ի Ր Ա Ր Տ Ա Կ Ա Ն կ ա ր և ո ր մ ի ա ր ձ ա ն ս ւ գ ր ա - թ յա ն գ յո ւ տ : 1 9 5 2 , փ ե տ ր վ ա ր , է ջ 5 8 :
Ի ր ա ն ի և Ի ր ա ք ի ս ա հ մ ա ն ո ւ մ , 1 0 . 0 0 0 ո տ ք р ш р й - ր ո ւ թ յա ն վ ր ա , Ք ե յի շ ի ն կ ի ր ճ ո ւ մ գ տ ն վ ե լ է ո ւր ս ւր - տ ե ր ե ն մ ի ա ր ձ ա ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն , ո ր ի ն զ ո ւ գ ա հ ե ռ փ ո ր ա գ ր վ ա ծ է ն ր ա թ ա ր գ մ ս ւ ն ո ւ թ յո ւ ն ր ա ս ո ր ա կ ա ն ս ե -
50Է Տ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1973
պ ւսգրով: Ե րկլեզվյա ն ա յս ա րձա նա գրութ յա նս Կ“ Ո"Ո է բա նա լի հա նդիսա նա լ ուրա րա ա կա և > լ ե զ վ ի « ա մա ,.: Ն ա խ նա կա ն հա ղորդա գրությա մբ ^ п п Ь т ՜գրութ յա նը կա նգնեցվա ծ է 9 0 0 թ . մեր 1 » ^ ™ ՜ թ յա նից ա ոա շ ա պ րող ուրա րտ ա կա ն թա գա վոր
Т Й Й Й к Т в 'ь у г Я » ЛГ >Դ ա ր ձ յա լ մ ի և ն ո ւ յն հ ւ ս ն կ ե ր գ ը : ( Պ ի ո ս պ ա պ ի վ 1 *Ր *Ո “ կ ո ն դ ա կ ի ա ո թ ի վ ) : [ Ը ն դ հ ա ն ր ա կ ա ն թ ա ղ թ . հ ր ա տ ա ր ա կ վ ա ծ Ք ս ւ ղ ք ե դ ո ն ի ժ ո ղ ո վ ի 1 5 0 0 - ա մ յա կ ի ա ո թ ի վ .Բ ա ն ա վ եճ]: 1952, ա պ րիլ, է ջ 2 1 — 23=
1 9 2 5 . Փ Ր Կ Յ Ի հ ր ա շ ա փ ա ռ հ ա ր ո ւ թ յա ն տ ո ն ի ա ռ թ ի վ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց ս ր բ ա զ ն ա գ ո ւ յն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն ս ո ւ ր բ օ ծ ո ւ թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Տ - ի ա ն ո ւ ն ո վ ս տ ա ց վ ա ծ շ ն ո ր հ ա վ ո ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ր ե ր և գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր : 1 9 5 2 , ա պ ր ի լ , է ջ 1 0 — 1 8 :
1 9 2 6 . Փ Ր Կ Յ Ի հ ր ա շ ա փ ա ռ հ ա ր ո ւ թ յա ն տ ո ն ի ա ո թ ի վ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց ս ր բ ա զ ն ա գ ո ւ յն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն ս . օ ծ ո ւ թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Տ - ի ա ն ո ւ ն ո վ ք ո ւ յր ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի ց ս տ ա ց վ ա ծ շ ն ո ր հ ա վ ո ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ր ե ր և գ ր ո ւ թ ո ւ ն ն ե ր : 1 9 5 2 , ս ւ պ ր խ , է ջ 1 4 — 1 5 :
1 9 5 8
1 9 2 7 Ա Բ Ր Ա Հ Ա Մ Յ Ա Ն Ա Օ Ո Տ : Ա ր և ե Ա ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ը Ռ ո ւ ս ա ս տ ա ն ի ն մ ի ա ց ն ե լ ո ւ 1 2 8 - ա մ յա կ ը : Ո >ըմ-բ ա գ ր ա կ ա ն : 1 9 5 8 , մ ա յի ս , է ջ 8 — 1 1 :
1 9 2 8 . Ա Բ Ր Ա Հ Ա Մ Յ Ա Ն Ա Շ Ո Տ : — Վ ա վ ե ր ա գ ր ե ր1 7 - ր դ դ ա ր ի հ ա յ- ռ ո ւ ս ա կ ա ն հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց : [ Ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն : Բ ն ա գ ր ե ր ] :1 9 5 3 , մ ա յի ս , է ջ 2 1 — 3 0 :
Բ ո վ ւ ս ն դ .՝ [ Բ ն ա գ ր ե ր Մ ո ս կ վ ա յի պ ե տ . պ ա տ մ . ա ր խ ի վ ի ց ] : 1 . Ի > ո շ ա Տ ա ք ա ր ի 1 6 6 0 թ վ ա կ ա ն ի գ ր ո ւ - 1» յո ւ ն ը ց ա ր ա կ ա ն ա ր ք ո ւ ն ի ք ի ն :— 2 . 1 օ ո ջ ա Ջ ա ք ա ր ի 1 0 6 6 թ վ ա կ ա ն ի ն ա մ ա կ ը Ա լ ե ք ս ա ն դ ր Մ ի խ ա յլ ո վ ի չ ց ա ր ի ն :— 8 . Ի » ո ջ ա Տ ա ք ա ր ի 1 6 6 6 թ վ ա կ ա ն ի ն ա մ ա կ ը ռ ո ւ ս ա ց ա ր ք ո ւ ն ի ք ի գ ր ա գ ի ր Ա ւ մ ա զ Ի վ ա ն ո վ ի չ ի ն :— 4 . Գ ր ի գ ո ր Լ ո ւ ս ի կ ո վ ի 1 6 7 1 թ վ ա կ ա ն ի ն ա մ ա կ ը Ա - լե ք ս ա ն դ ր Մ ի խ ա յլ ո վ ի չ ց ա ր ի ն :— 5 . Գ ր ի գ ո ր Լ ո ւ ս ի - կ ո վ ի 1 6 7 1 թ վ ա կ ա ն ի հ ո ւ լի ս ի 2 7 - ի ն ա մ ա կ ը Ա լ ե ք ս ա ն դ ր Մ ի խ ա յլ ո վ ի չ ց ա ր ի ն :— 6 . Գ ր ի գ ո ր Լ ո ւ ս ի կ ո վ ի ն ա մ ա կ ը Օ կ ո լն ի չի Ա ր տ ե մ Ս ե ր գ ե և ի չ ի ն և ի ր ը ն կ ե ր ն ե ր ի ն :— Յ ա ն կ օ տ ա ր և գ ա վ ա ռ ա կ ա ն բ ա ռ ե ր ի :
1 9 2 9 . Ա Կ Ա Դ Ե Մ Ի Կ Ո Ս Հ ր ա չ յա Հ ւ ս կ ո բ ի Ա ճ ա ո յա ն ի մ ա հ ը : [ Թ ա ղ մ ա ն ա ր ա ր ո ղ ո ւ թ յա ն ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը ] :1 9 5 8 , մ ա յի ս , է ջ 5 0 — 5 6 :
Ն կ . ' Հ ր ա չ յա Ա ճ ա ո յա ն :— Ա կ ա դ . Հ . Ա ճ ա ո յա ն ի դ ա գ ա ղ ը դ ո ւր ս է բ ե ր վ ո ւ մ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե - . մ ի ա յի ց :— Հ . Ա ճ ա ո յա ն ի դ ա գ ա ղ ի ն ո ւ ղ ե կ ց ո ղ մի խ ո ւմ բ ո ւ ս ա ն ո ղ ո ւ հ ի ն ե ր :— Ա ճ ա ո յա ն ի հ ա ր ա զ ա տ ն ե ր ը դ ա գ ա ղ ի ս ւ ո ջ և :
1 9 8 0 . Ա 6 Ա Ռ Յ Ա Ն Հ Ր Ա Յ Յ Ա : — Հ ա յո ց ա ն ձ ն ա ն ո ւ ն ն ե ր ը : [ Ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ] : 1 9 5 3 , հ ո կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 2 1 — 2 9 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 2 5 — 2 9 :
Բ ո վ ա ն դ . ' 1 . Ն ա խ ա հ ա յկ ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 2 . Ա ն ծ ա ն ո թ ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 8 . Բ ո ւ ն հ ա յկ ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 4 . Պ ա հ լա վ ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 5 . Ա ս ո ր ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 6 . Ե բ ր ա յա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 7 . Հ ո ւ ն ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 8 . Ա ր ա բ ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 9 . Լ ա տ ի ն ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 1 0 . Հ ա յ կ ր ո ն ա կ ա ն ս ւ ն ո ւ ն - ե ր :— 1 1 . Հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 1 2 . Ս ե լ- ջ ա կ - թ ա թ ա ր ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 1 3 . Ե վ ր ո պ ա կ ա ն ա - ն ա ն ն ե ր :— 1 4 . Ռ ո ւ ս ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :— 1 5 . Հ ա յ ա զ գ ա յի ն ա ն ո ւ ն ն ե ր :
1 9 8 1 . Ա & Ա Ռ Յ Ա Ն Հ Ր Ա Յ Յ Ա պ ր ո ֆ . :— Հ ա յե ր ե ն ի ցփ ո խ ա ռ յա լ բ ա ռ ե ր պ ա ր ս կ ե ր ե ն ո ւ մ : ( Բ ա ռ ա ք ն ն ա կ ա ն ) : 1 9 5 8 , ա պ ր ի լ , է ջ 2 3 — 2 9 :
Բ ո վ ա ն դ . ' ա ) Ա դ ի ւ ս :— բ ) Բ ա ր ե կ ե ն դ ա ն :— գ ) Գ ո ւ ս ա ն :— դ ) 1 օ ա չ :— ե ) Շ ն բ ա դ ե ղ :— զ ) Ք ա ր ո ւ կ ի ր :
1 9 8 2 . Ա է ք Ա Ռ Յ Ա Ն Հ Ր Ա Յ Յ Ա պ ր ո ֆ . ( Հ ա յկ ա կ ա նՍՍՌ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ա կ ա դ ե մ ի ա յի ի ս կ ա կ ա ն ա ն դ ա մ ) : — Հ ո ւ շ ե ր Կ ո մ ի տ ա ս ի մ ա ս ի ն : 1 9 5 3 , հ ո ւ ն ի ս ,է ջ 1 8 — 2 0 : 1
1 9 3 8 . Ա Մ Ա Դ Ո Ի Ժ Ո Ր Ժ ՚Ի :— Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ը խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա ն Ա բ ե ր կ ր ա ն ք ի ե ր կ ի ր Ь [ Ռ ր ա - զ ի լ ա կ ա ն պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յա ն տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր Հ ա յա ս տ ա ն ի մ ա ս ի ն ] : 1 9 5 8 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 4 7 — 5 0 : ՜
Ն կ . Պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ս . է ջ մ ի ա ծ ն ի Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ի բ ա կ ո ւ մ : Տ վ ա ր թ ն ո ց ո ւ մ :
Ո. յ Լ ^ 4 ' Ր Ա 5ք Ա Ն Ո Ր Ի և “ ՜ Ծ ն ն Դ1ա ն “ ո Ս հ ր ի ա ո թ ի վ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց ս ր բ ա զ ն ա գ ո ւ յն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն ս , Օ ծ ռ լթ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Տ - ի ա ն ո ւ ն ո վ ս տ ա ց վ ա ծ
շ ն ո ր հ ա վ ո ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ր ե ր ն ո ւ գ ր ո ւ թ ո ւ ն ն ե ր ը : 1 9 5 3 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 8 — 1 4 :
1985. Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ ա յ ո ց ծ ա յր ա գ ո ւ յն պ ա տ ր ի ա ր ք և ս ր բ ա զ ն ա գ ո ւ յն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն ս . օ ծ ո ւ թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ ե ո ր գ Տ - ի ա ն վ ա ն ա կ ո չ ո ւ թ յա ն ս ա ն ի ա ո թ ի վ ս տ ա ց վ ա ծ շ ն ո ր հ ա վ ո ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ր ե ր ը : 1 9 5 3 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ 6 — 1 0 :
1986. [ Ա Յ Ն Թ Ա Բ Յ Ա Ն ] Փ Ա Յ Լ Ա Կ Ծ Ի Ա Ծ Ա Ն : — Ծ խ ն ե լ ո ւ յ զ ն ե ր . . . : [ Բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ո ւ թ յո ւ ն ] : 1 9 5 3 , ւս պ - ՈԻ1, է 2 4 9 :
1987. [ Ա Յ Ն Թ Ա Բ Յ Ա Ն ] Փ Ա Յ Լ Ա Կ Ծ Ի Ա Ծ Ա Ն : — Ռ ո ւ ս մ ե ծ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն : [ Չ ա փ ա ծ ո ] : 1 9 5 3 , հ ո ւ ն ի ս , Էջ 4 8 — 4 9 :
1988. [ Ա Յ Ն Թ Ա Բ Յ Ա Ն ] Փ Ա Յ Լ Ա Կ Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ :— Ն ո ր տ ա ր ի ն : [ Բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ո ւ թ յ ա ն ] : 1 9 5 8 , հ ո ւ ն վ ա ր , Է ջ 58:
1 9 8 9 . Ա Ն Գ Լ Ի Ա Կ Ա Ն բ ա ն վ ո ր ա կ ա ն դ ե լ ե գ ա ց ի ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 9 5 8 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , Է ջ 7 3 — 7 5 :
Ն կ . ՝ Ա ն գ լ ի ա կ ա ն բ ա ն վ ո ր ա կ ա ն պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը Պ ե տ ա կ ա ն օ պ ե ր ա յի ա ո ա ջ :
1940. Ա Ն Գ Լ Ի Ա Կ Ա Ն ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ն ե ր ի դ ե լ ե - գ ա ց ի ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 9 5 3 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , Է ջ 3 3 — 3 5 :
Ն կ . ' Պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յա ն ը Ե ր և ա ն ի Պ ե տ ա կ ա ն օ - պ ե ր ա յի ա ռ ջ և :
1941. Ա Ն Դ Ր Ե Ա Ս Յ Ա Ն Ս . ( Դ պ ր ա պ ե տ Ե ր և ա ն ի ս .Հ ո վ հ ա ն ն ե ս ե կ ե ղ ե ց ո ւ ) Ծ ն ն դ յ ա ն տ ո ն ա կ ա տ ա ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը Կ ո ն դ ի ս . Հ ո վ հ ա ն ն ե ս ե կ ե ղ ե ց ո ւ մ : 1 9 5 3 ,հ ո ւ ն վ ա ր , Է ջ 88—40:
1942. Ա Ռ Ո Ղ Ջ Ա Պ Ա Հ Ա Կ Ա Ն հ ա ս տ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ա ն ց ի ա ճ ը : 1 9 5 3 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , Է ջ 8 2 :
1948. Ա Ռ Ո Ղ Ջ Ա Պ Ա Հ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ : [ Հ ա մ ա ռ ո տ լ ո ւ ր ե ր ] : 1 9 5 3 , փ ե տ ր վ ա ր , Է ջ 4 4 — 4 5 :
Բ ո վ ա ն դ . ' Ռ ե ն տ գ ե ն ո լ ո գ ի ա յի և օ ն կ ո լ ո գ ի ա յի ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ի գ ի տ ա կ ա ն ս ե ս ի ա ն : [ Ն վ ի ր վ ա ծ խ ո ց ե ր ի Ա չ ա ր ո ր ա կ ո ւ ռ ո ւ ց ք ն ե ր ի ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն ը ] : Գ ի տ ա կ ա ն ն ի ս տ ե ր ի ա ն ց կ ա ց ո ւ մ , Ա խ տ ս ւ յի , Ա շ տ ա ր ա կ ի , Ն ո ր - Բ ա յա զ ե տ ի շ ր ջ ա ն ն ե ր ո ւ մ ] :— Բ ժ ի շ կ ն ե ր ի կ ա - ս ւ ա ր ե լ ա գ ո ր ծ ո լ մ :— Հ ա յա ս տ ա ն ի հ ա ն ք ա յի ն ջ ր ե ր ը : [ Ջ ե ր մ ո ւ կ ի , Ա ր զ ն ի ի , Դ ի լ ի ջ ա ն ի հ ա ն ք ա յի ն ջ ր ե ր ի գ ո ր ծ ա ր ա ն ն ե ր ի մ ա ս ի ն ] :— Բ ժ շ կ ա կ ա ն շ տ ա պ օ գ ն ո ւ թ յո ւ ն ի ն ք ն ա թ ի ռ ո վ :— Կ ի ր ո վ ա կ ա ն ի « Հ ա յ ա ս տ ա ն » ա ռ ո ղ ջ ա ր ա ն ը ձ մ ռ ա ն ե ղ ա ն ա կ ն ե ր ո ւ մ :
1944. Ա Ռ Ո Ղ Ջ Ա Պ Ա Հ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ :—[ Հ ա մ ա ռ ո տ լ ո ւ ր ե ր ] : Ռ ա դ ո ն ա յի ն վ ա ն ն ա ն ե ր Հ ա -ա ս տ ա ն ի կ ո ւ ր ո ր տ ն ե ր ո ւ մ : [ Կ ի ր ո վ ա կ ա ն ի և Ա ո զ ն ի ի ա ռ ո ղ ջ ա ր ա ն ն ե ր ո ւ մ ] : 1 9 5 3 , ա պ ր ի լ , Է ջ 5 7 :
1945. Ա Ռ Ո Ղ Տ Ա Պ Ա Հ Ո Ի Թ Յ Ա Ն բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ : Ս ր տ ի ա ն ո թ ն ե ր ի վ ի ր ա բ ո ւ ժ ո ւ թ յա ն ը ն վ ի ր վ ա ծ խ ո ր - հ ը ր դ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն : [ Ե ր և ա ն ի օ ր թ ո պ ե դ ի ա յի և վ ե ր ա - կ ա ն գ ն ո ղ ա կ ա ն վ ի ր ա բ ո ւ ժ ո ւ թ յա ն գ ի տ ա - հ ե տ ա զ ո տ ա - կ ա ն ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ո ւ մ ] : 1 9 5 8 , հ ո ւ ն ի ս , Է ջ 5 5 — 5 6 :
1946. Ա Վ Ս Տ Ր Ո - ս ո վ ե տ ա կ ա ն ը ն կ ե ր ո ւ թ յա ն դ ե լ ե գ ա ց ի ա ն Ե ր և ա ն ո ւ մ : 1 9 5 8 , հ ո ւ ն վ ա ր , Է շ 4 3 — 4 5 :
Ն կ . ' Պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ս . է ջ մ ի ա ծ ն ի Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ո ւ մ :
1973 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 61
1 0 4 7 . Ա Ր Ա Մ Յ Ա Ն Հ լ Ա Կ Ո Բ հ - Վ ա ր պ ե տ ը : Ա վ ե տ ի ք Ի ս ա հ ա կ յս ւ Օ ի ծ ն ն դ յա ն 7 8 - ա մ յւ ս կ ի ա ո թ ի վ ; [ ) ւ . ս ս ւ հ ա կ յա ն ի դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ ] : 1 0 5 8 , հ ւ ւկ տ ., է ջ 4 0 — 4 0 :
1 0 4 8 . Ա Ր Դ Ե Ն Տ Ի Ն Յ Ա Ն բ ա ն վ ո ր ա կ ա ն դ ե լ ե գ ա ց ի ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 0 5 3 , հ ա լ ի ս - օ գ ո ս տ . . I >> 4 0 -
1 0 1 0 . Ա Ր Գ Յ Ո Ի Ն Ա Բ Ե Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն : ֊ [Հ ա մ ա ռ ո ՛տ լ ո ւ ր ե ր ] : Ե թ ե ր ա յի ն յո ւ ղ փ շ ա տ ի ծ ա ղ կ ի ց : [ Հ ո կ տ ե մ բ ե ր յ ա ն ո ւ մ ] : 1 0 5 3 , ա պ ր ի լ , է ջ 5 7 :
1 0 5 0 . Ա Ր Դ Յ Ո Ի Ն Ա Բ Ե Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն : Հ ա յկ ա կ ա նշ ա մ պ ա յն ն ե ր : 1 9 5 3 , հ ո ւ ն ի ս , է շ 5 6 :
1 9 5 1 . Ա Ր Ժ Ե Ք Ա Վ Ո Ր ն կ ա ր ն ե ր ի ն վ ի ր ո ւ մ ը Ե ր և ա ն իՊ ե տ ա կ ա ն գ ե ղ ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն թ ա ն գ ա ր ա ն ի ն : [ й т -խ ա ր ե ս տ ի Հ ա յկ ա կ ա ն դ ե մ ո կ ր ա տ ա կ ա ն կ ո մ ի տ ե ի կ ո ղ մ ի ց , ե ր ե ք ն կ ա ր , Գ ր ի գ ո ր Զ ա մ պ ա գ ճ յա ն ի ն վ ի ր ա տ վ ո ւ թ յա մ բ : Ն կ ա ր ն ե ր ն ե ն ' « Մ ա յր տ ա ճ ա ր ին ե ր ք ն ա մ ա ս » , գ ո ր ծ հ ո լ ա ն դ ա ց ի ն կ ա ր ի չ Ն ե ֆ ս Պ ի թ ո - ր ի , « Ֆ ո ն տ ե ն ը բ լ յ ո ա ն տ ա ռ ի ն ե զ ր ը » , գ ո ր ծ ' ֆ ր ա ն ս ի ա ց ի ն կ ա ր ի չ Դ ի ա զ դ ը Պ ե ն ա յի , « կ ի ն մ ը և ա ս պ ե տ մ ը ս ր ա հ ի մ ը մ ե ջ » , 1 9 - ր դ դ ա ր ի ֆ ր ա ն ս ի ա կ ա ն ռ ե ա լ ի ս տ ա կ ա ն ն կ ա ր չ ո ւ թ յա ն գ ո ր ծ ե ր ի ց ] : 1 9 5 8 , փ ե տ ը ր - վ ա ր , է ջ 5 2 :
1 9 5 2 . Ա Ր Վ Ե Ս Տ ե կ յ ա ն ք : [ Հ ա մ ա ռ ո տ լ ա ր ե ր ] :1 9 5 3 , փ ե տ ր վ ա ր , է ջ 4 4 :
Ռ ո վ ա ն դ . ’ Կ ի ր ա ռ ա կ ա ն ա ր վ ե ս տ ի ց ո ւ ց ա հ ա ն դ ե ս : [ Ե ր և ա ն ի ն կ ա ր ի չ ն ե ր ի տ ա ն ը ] : — Կ ո մ ի տ ա ս ի ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ա կ ա դ ե մ ի ա կ ա ն հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը : [ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի Ա ր վ ե ս տ իպ ա տ մ ո ւ թ յա ն և տ ե ս ո ւ թ յա ն բ ա ժ ա ն մ ո ւ ն ք ո ւ մ : Տ պ ա գ ր ո ւ թ յա ն պ ա տ ր ա ս տ ե ն ա ո ա ջ ի ն և ե ր կ ր ո ր դ հ ա տ ո ր ն ե ր ը ] :— Բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Տ ի ր ս ւ զ ի գ ր ա կ ա ն ե ր ե կ ո ն :— Լ ե ն ի ն ա կ ա ն ի տ ե ք ս տ ի լ ա գ ո ր ծ ն ե ր ի կ ո ւ լտ ո ւ ր ա յի տ ո ւ ն ը :
1 0 5 8 . Ա Ր Տ Ա Ռ Ո Ց մ ի դ ե պ ք 2 0 - ր դ դ ա ր ո ւ մ : [ Մ ի -ս ի ս ի պ ի ի հ ո վ ի տ ի հ ա յկ ա կ ա ն հ ա մ ա յն ք ո ւ մ : Հ ա յ կ ա թ ո լ ի կ հ ո գ և ո ր ա կ ա ն ն ե ր ի ծ ա յր ա հ ե ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ա ս ի ն ] : 1 0 5 3 , փ ե տ ր վ ա ր , է ջ 5 2 :
1 0 5 4 . Բ Ա Մ Բ Ա Կ Ե Ղ Ե Ն գ ո ր ծ վ ա ծ ք ն ե ր ի ա ր տ ա դ ր ո ւ թ յա ն ը ն դ լ ա յն ո ւ մ : [ Լ ե ն ի ն ա կ ա ն ի տ ե ք ս տ ի ) գ ո ր ծ ա ր ա ն ի մ ա ս ի ն ] : 1 9 5 3 , ն ո յ ե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 8 2 :
1 9 5 5 . Բ Ա Ն Վ Ո Ր Ա Կ Ա Ն ա վ ա ն ի բ ա ր ե կ ա ր գ ո ւ մ ը : [ Վ ե դ ի ի շ ր ջ ա ն ի Ա ր ա ր ա տ ա վ ա ն ը ] : 1 9 5 8 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 8 3 :
1 9 5 6 . [ Բ Ը Ն Ը 6 Ե Ա Ն Ո Ի Վ Լ Ա Գ ] : — Հ ա յա գ ի տ ա կ ա նա շ խ ա տ ա ն ք ն ե ր Ռ ո ւ մ ի ն ի ա յո ւ մ : ( Ք ա ղ վ ա ծ պ ր ո ֆ . Վ . Բ ը ն ը ց ե ա ն ո լի գ ե կ ո ւ յ ց ե ն ) : [ Օ ա մ ի ն ի ա յ ի ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն հ ա ն ր ա պ ե տ ո ւ թ յա ն Ա կ ա դ ե մ ի ա յի ն կ ի ց Ս լա վ և Ա ր և ե լ յա ն լ ե զ ո ւ ն ե ր ի ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ո ւ մ գ ր ա բ ա ր յա ն դ ա ս ը ն թ ա ց ն ե ր : Դ ա ս ը ն թ ա ց ն ե ր ի ծ ր ա գ ի ր ը բ ա ղ կ ա ց ա ծ է գ ր ա բ ա ր ի ք ե ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն , Հ ա յ ո ց պ ա տ մ ա - թ յա ն , հ ա յ հ ի ն և մ ի ջ ի ն դ ա ր ե ր ի գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն պ ա տ մ ո ւ թ ա ն ն յո ւ թ ե ր ի ց , ն ա և հ ն ա գ ի տ ո ւ թ յա ն և հ ի ն ձ ե ռ ա գ ր ե ր ի ը ն թ ե ր ց ա ն ո ւ թ յ ա ն : Ո ւ ս ա ն ո ղ ն ե ր ը ' հ ա յե ր , ռ ո ւ մ ի ն ն ե ր : Հ ր ա պ ա ր ա կ ա յի ն դ ա ս ա խ ո ս ա թ յա ն ն ե րհ ա յա գ ի տ ա կ ա ն հ ա ր ց ե ր ի շ ո ւ ր ջ ը դ ա ս ա խ ո ս ի և ո ւ ս ա ն ո ղ ն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց ] : 1 9 5 3 , փ ե տ ր վ ա ր , է ջ 5 1 :
1 9 5 7 . Բ Ի Բ Լ Ի Ո Գ Ր Ա Ֆ Ի Ա Հ ա յ կ ա կ ա ն Ս Ս Ռ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի ի ս կ ա կ ա ն ա ն դ ա մ պ ր ո ֆ . Հ ր ա չ յ ա Ա ճ ա ո յա ն ի տ պ ա գ ր վ ա ծ և ա ն տ ի պ ա շ խ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի : ( Գ ր ք ե ր և հ ո դ վ ա ծ ն ե ր ) : 1 9 5 3 , մ ա յի ս , է ջ 5 7 — 6 8 :
1 9 5 8 . [ Բ Ո Յ Ա Ջ Յ Ա Ն Ա . ] : — Դ պ ր ո ց ա ս ե ր տ ի կ ն ա ց ը ն կ ե ր ա կ ց ո ւ թ յա ն ը ն դ հ ա ն ո ւ ր ք ա ր տ ո ւ ղ ա ր ո ւ հ ի տ ի կ ի ն Ա . Բ ո յա ջ յա ն ի ո ւ ղ ե ր ձ ը ' դ պ ր ո ց ա ս ե ր տ ի կ ն ա ց ը ն կ ե ր ա կ ց ո ւ թ յա ն 7 5 - ա մ յա հ ո բ ե լ յա ն ի ա ո թ ի վ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց Հ ա յր ա պ ե տ ի ո ւ ղ ա ր կ ա ծ կ ո ն դ ա կ ի ը ն թ ե ր ց մ ա ն հ ա ն դ ի ս ո ւ թ յա ն ը ն թ ա ց ք ո ւ մ : 1 9 5 3 , ս ւ .գ ր ի ւ , է ջ 5 9 :
1 9 5 9 . Բ Ո Ռ Յ Ա Ն Յ Ա Ն Ֆ [ Ր Ա Ն Ս Ո Ի Ա ] : — Ա ր վ ե ս տ իվ ա ս տ ա կ ա վ ո ր գ ո ր ծ ի չ կ ո մ պ ո զ ի տ ո ր Գ ա ն ի ե լ Վ ա - զ ս ւ ր յա ն ը : ( Ծ ն ն դ ս ւ ն 7 0 - ա մ յա կ ի ա ո թ ի վ ) : [ Կ ո մ պ ո զ ի տ ո ր ի դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ ] : 1 9 5 3 , հ ա լ ի ս - օ գ ո ս տ ո ս , է ջՅՏ-57:
1 9 6 0 Բ Ր Ա Ն Կ Ո Է Լ Ի Ջ Ա :— Ե ր ջ ա ն ի կ հ ա ն դ ի պ ո ւ մ ն ե ր : [ հ ր ս ւ զ ի լ ա կ ա ն պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յա ն ա ն դ ա մ :^ պ ա վ ո ր ա թ յա ն ն ե ր Հ ա յա ս տ ա ն ի ց ] : 1 9 5 8 , հ ո ւ ն վ ա ր ,
1 9 6 1 . [ Գ Ա Լ Ս Տ Յ Ա Ն ] Շ Ն Ո Ր Հ Ք Ծ . Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ :—ւ ք Լ Գ ա 1Ի ֆ ո Ր ն ի ո թ ե մ ի ե ր ե ս փ ո խ ա ն ա կ ա ն ժ ո ղ ո -
„ սւ մ տ ս * ո վ " 4 ա շ խ ա տ ա ն ք ն ե ր ի մ ա ս ի ն ] : 1 8 0 0 , հ ա լ ի ս - օ գ ո ս տ ո ս , է ջ 5 8 — 6 0 :
Л П Ч Т 2 ՜ ,Գ Ա Ր Ե Գ Ի Ն Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս [ Հ Ո Վ Ս Ե Փ - п Г г п Ա 4Ո > П Ь р с Ր1ո լ Գա < *դ ա կ ա ն կ ա յս ր ո ւ թ յա ն
1 , ^ ա ա մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ Օ տ Ձ ե ռ ա գ ր ի հ ր ա տ ա ր ս ւ-
ր ե ր է ջ 15 - 241,մՈ ն1ա նի ] : 1 9 5 8 , 0 ո ^ հ Ո -Դ հ կ տ ե մ -
Ա ր տ ա տ պ վ ա ծ ՝ ( « Հ ա ս կ » , պ ա շ տ ո ն ա թ ե ր թ Կ ի ւի -
1 9 5 3 ) - ա |* ՈՈ,1կՈԱՈ,|41Ա|Ո’ Ա ° ^ 4 ,ա Ա - « ո ւ ն ի ս - հ ո ւ լի ս ,
1 9 6 8 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ . Զ Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : - Ա մ ա ն ո ր ի և ս . Ծ ն ն դ յ ա ն տ ո ն ե ր ի ա ո թ ի վ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց ս ր ր ա զ - ն ա գ ո ւ յն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն ս . օ ծ ա թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ ե -
,.՜Ի 21’ ? ա Րե Ոա Կլս ն հ ե ռ ա գ ի ր ը բ ո1ո ր թ հ մ ե ր ի ն : 1 0 5 3 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 8 :
1 9 6 4 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Я Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Յ : - Ա մ ա ն ո ր ի և ս . Ծ ն ն դ յա ն տ ո ն ե ր ի ա ո թ ի վ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց ս ր ր - բ ա զ ն ա գ ո ւ յն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն ս . Օ ծ ա թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Ջ - ի շ ր ջ ա բ ե ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ի ր ը ք ո ւ յր ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի ն : 1 9 5 8 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 1 2 :
1 9 6 5 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Զ Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : — Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց Հ ա յր ա պ ե տ ի հ ե ռ ա գ ի ր ը Թ ա վ ր ի զ ի թ ե մ ի ա - ո ա ջ ն ո ր դ ա կ ա ն տ ե ղ ա պ ա հ բ ա ր ձ ր ա պ ա տ ի վ Տ . Կ ս ւ- ր ա պ ե տ ա վ ա գ ք ա հ ա ն ա յի ն : [ Ի ր ա ն ի թ ե մ ի մ ա ս ի ն ] : 1 9 5 8 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 7 :
1 9 6 6 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Я Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Յ : — Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց Հ ա յր ա պ ե տ ի շ ր ջ ա բ ե ր ա կ ա ն գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը մ ա յր հ ա յր ե ն ի ք ի և ս փ ո ւ ո ք ի բ ո լո ր թ ե մ ե ր ի ն : [ Հ ա յտ ա ր ա ր ո ւ թ յո ւ ն ' հ ա յ ե կ ե ղ ե ց ո ւ ա ռ ա ջ ն ո ր դ ն ե ր ի ն և հսւյ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն հ ա յ ե կ ե ղ ե ց ո ւ պ ա շ տ ո ն ա կ ա ն ա ն ո ւ ն ը կ ա մ տ ի տ ղ ո ս ն է « Հ ա յա ս տ ա ն յա ց ա ռ ա ք ե լ ա կ ա ն ե - կ ե ղ ե ց ի » ո ր և ' պ ա տ մ ա կ ա ն է , և ' դ ա ր ե ր ի գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յա մ բ ս ր բ ա գ ո ր ծ վ ա ծ հ ա յ ե կ ե ղ ե ց ո ւ և ժ ո ղ ո վ ր դ ի կ ո ղ մ ի ց , և ' ո չ ո ք ի ր ա վ ա տ ե ր է հ ի շ յա լ պ ա տ մ ա կ ա ն տ ի տ ղ ո ս ի վ ր ա հ ա վ ե լո ւ մ կ ա մ հ ա պ ա վ ո ւ մ կ ա տ ս ւ- ր ե | ] : 1 9 5 8 , ն ո յե մ բ ե ր ֊դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 4 :
Ը ն դ դ ե մ Հ յո ւ ս ի ս ա յի ն Ա մ ե ր ի կ ա յի Հ ա յո ց Ա ր և ե լ յ ա ն թ ե մ ի ն ա խ կ ի ն ա ռ ա ջ ն ո ր դ Տ ի ր ս ւ ն ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Ն ե ր ս ո յա ն ի հ ր ա հ ա ն գ ի , ը ս տ ո ր ի թ ե լա դ ր ո ւ մ է ր ի ր թ ե մ ի հ ո գ և ո ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն ը Հ ա յ ե կ ե ղ ե ց ի տ ի տ ղ ո ս ի վ ր ա ա վ ե լա ց ն ե լ « Օ ր թ ո դ ո ք ս » մ ա կ դ ի ր ր :
1 9 6 7 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Я Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : — Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց Հ ա յր ա պ ե տ ի շ ր ջ ա բ ե ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ի ր ը Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Մ ի ո ւ թ յա ն թ ե մ ա կ ա լ ա ռ ա ջ ն ո ր դ ն ե ր ի ն ՝ Ս Ս Ռ Մ ի ո ւ թ յա ն մ ի ն ի ս տ ր ն ե ր ի Ս ո վ ե տ ի ն ա խ ա գ ա հ Ի ո ս ի ֆ Վ ի ս ա ր ի ո Օ ո վ ի չ Ս տ ա լի ն ի հ ի վ ա ն դ ո ւ թ յա ն ա ո թ ի վ : [ Ա պ ա ք ի ն մ ա ն հ ա մ ա ր ա ղ ո թ ք մ ա տ ո ւ ց ե լո ւ մ ա ս ի ն ] : 1 9 5 3 , մ ս ւր տ , է ջ 5 :
1 9 6 8 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Я Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : - Ա մ ե ն ս 1]ն Հ ա յ ո ց հ ա յր ա պ ե տ ի շ ր ջ ա բ ե ր ա կ ա ն հ ե ո ա գ ի ր ը Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Մ ի ո ւ թ յա ն և ս փ յո ւ ռ ք ի թ ե մ ա կ ա լ ա ռ ա ջ ն ո ր դ ն ե ր ի ն ' Ս Ս Ռ Մ ի ո ւ թ յա ն Մ ի ն ի ս տ ր ն ե ր ի Ս ո վ ե տ ի ն ա խ ա գ ա հ Ի ո ս ի ֆ Վ ի ս ա ր ի ո ն ո վ ի չ Ս տ ա լի ն ի մ ա հ վ ա ն ա ո թ ի վ : [ Պ ա տ ա ր ա գ և հ ո գ ե հ ա ն գ ի ս տ կ ա տ ա ր ե լո ւ հ ա մ ա ր ] : 1 9 5 3 , մ ա ր տ , է ջ 1 2 :
1 9 6 9 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Я Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց : — Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց հ ա յր ա պ ե տ ի ց ա վ ա կ ց ա կ ա ն հ ե ո ա գ ի ր ը Ս Ս Ռ Մ ի ո ւ թ յա ն Մ ի ն ի ս տ ր ն ե ր ի Ս ո վ ե տ ի ն ' Ս Ս Ռ Մ ի ո ւ թ յա ն Մ ի ն ի ս տ ր ն ե ր ի Ս ո վ ե տ ի ն ա խ ա գ ա հ Ի ո ս ի ֆ Վ |ւ ս պ .
Г,2 Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1 0 7 3
ր ի ո ն ո վ ի չ Ս տ ս ւլի ն ի մ ա հ վ ա ն ա ո թ ի վ : 1 0 5 3 , մ ա ր տ ,
է ? 1 9 7 0 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Ջ Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : — Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց վ ե հ ա փ ա ռ հ ս ւ յր ա պ ե տ ի պ ա տ ա ս խ ա ն ը Գ ե ր ե - նի կ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի ն : [ Հ ա յր ե ն ի ք ն ո ւ հ ա յ ե կ ե ղ ե ց ի ն հ ա մ ա ր ո ւ մ է ա դ յ ի ա ն կ ա խ գ ո յո ւ թ յա ն հ ի մ ք ն ու պ ա շ տ պ ա ն ը , ն ա և ս փ յո ւ ռ ք ա հ ա յո ւ թ յա ն գ ո յո ւ թ յա ն պ ա տ վ ա ր ը ] : 1 9 5 3 , հ ո կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 1 0 :
1 9 7 1 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Տ Ծ Ա Յ Ր Ա 9 - Ո Ի Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր ՔԵ Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Յ : — Բ ո զ ղ ա - ր ա կ ա ն ո ւ ղ ղ ա փ ա ռ ե կ ե ղ ե ց ո ւ պ ա տ ր ի ա ր ք ն ո ր ի ն ս ր բ ո ւ թ յո ւ ն Կ յո ւ ր ե դ մ ի տ ր ո պ ո լի տ ի ն : Ս ո ֆ ի ս ւ , Բ ո ւ լղա րիս!.- [ Պ ա տ ա ս խ ա ն գ ր ո ւ թ յո ւ ն ' շ ն ո ր հ ա վ ո ր ա ն ք ն ո ր ը ն տ ի ր պ ա տ ր ի ա ր ք ի ն ] : 1 9 5 3 , հ ւ ւ ւ լի ս - օ գ ո ս տ .,է ջ 5:
1 9 7 2 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Я Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : — Գ ի տ ո ւ - թ յա ն ց ճ ե մ ա ր ա ն ի և Ե ր և ա ն ի հ ա յ հ ա մ ա լս ա ր ա ն ի պ ա տ վ ա ր ժ ա ն վ ա ր չ ո ւ թ յա ն ց : ( Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց հ ւս յ- ր ա պ ե տ ի ց ա վ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ը ա կ ա դ ե մ ի կ ո ս Հ ր ա չ յա Ա - ճ ա ո յա ն ի մ ա հ վ ա ն ա ո թ ի վ ) : 1 9 5 3 , մ ա յի ս , է ջ 7 :
1 9 7 8 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Ջ Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Յ : — Լ ի ո ն ի և շ ը ր - ջ ա կ ա յք ի ա զ գ ա յի ն մ ի ո ւ թ յա ն կ ե ն տ ր ո ն ա կ ա ն վ ա ր չ ո ւ թ յա ն ա տ ե ն ս ւ պ ե տ ' պ ա տ վ ա ր ժ ա ն պ . Ա ղ ե ք ս ա ն դ ր Կ յո զ պ ե ն կ յա ն ի ն Ա մ ե ր ս ի ր ե լի հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն ն վ ի ր ո ւմ ե ն ք ա ո ս ւ ք է ղ ա շ ա վ ի ղ ս . Գ ր ի գ ո ր Լ ո ւ ս ա վ ո ր չ ի ա թ ո ռ ա կ ա լի հ ա յր ա կ ա ն ս ի ր ո ո ղ ջ ո ւ յն ը և հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն օ ր հ ն ո ւ թ յո ւ ն ը : Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց հ ս ւ յր ա պ ե տ ի կ ո ն դ ա կ ը ' Լ ի ո ն ի և շ ր ջ ա կ ա յք ի ա զ գ ա յի ն մ ի ո ւ թ յա ն կ ե ն տ ր ո ն ա կ ա ն վ ա ր չ ո ւ թ յա ն ե հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն : 1 9 5 3 , հ ո ւն ի ս , Է ջ 3 — 5 :
1 9 7 4 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Ջ Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Ւ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : — Կ ո ն դ ա կ : Ա մ ե ն ա պ ա տ ի լ պ ա տ ր ի ա ր ք ի ն Թ ի լ ր ք ի ո յ գ ե ր ա շ ն ո ր հ Տ . Գ ա ր ե գ ի ն [ Խ ա չ ա տ ո ւ ր ե ս ւ ն ] ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի ն ե լ թ ր ք ա հ ա յ ս ի ր ե ց ե ս ղ հ օ տ ի ն մ ե ր ո ւ մ ո ղ ջ ո յն ե ւ օ ր հ ն ո ւ թ ի ւ ն ի գ ա հ է ն ս ր բ ո յ հ օ ր ն մ ե ր ո յ Գ ր ի գ ո ր ի Լ ո ւ- ս ա ւ ո ր չ ի ե ւ ի գ ա հ ա կ ս ղ է ն ո ր ի ն : [ Կ ո ս տ ա ն դ ն ո ւ պ ո լ - ս ա մ ն ո ր ա կ ա ո ո ւ յց ս . Խ ա չ ե կ ե ղ ե ց ո ւ կ ո ղ ք ի ն , Ա ր - մ ա շի Դ պ ր ե վ ա ն ք ի ծ ր ա գ ր ո վ մ ի ջ ն ա կ ա ր գ դ պ ր ո ց բ ա ց ե լո ւ ա ռ թ ի վ : Օ ր հ ն ո ւ թ յո ւ ն ] : 1 9 5 3 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ 3 — 5 :
1 9 7 5 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Ջ Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր ՔԿ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : - Կ ո ն դ ա կ : Ա -ո ա ջ ն ո ր դ ի թ ե մ ի ն Հ ա յո ց Կ ա լ ի ֆ ո ր ն ի ո յ ' բ ա ր ճ ր ա պ ա - տ ի ւ տ է ր Շ ն ո ր հ ք վ ա ր դ ա պ ե տ ի Գ ա լ ս տ ե ա ն ե ւ հ ա մ ա յն հ օ տ ի ն մ ե ր ո ւ մ ո ղ ջ ո յն հ ա յր ա կ ա ն ե ւ օ ր հ ն ո ւ թ յո ւ ն հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն : [ Գ ա ղ ո ւ թ ա հ ա յո ւ թ յա ն պ ա հ -
й Л ь ь ь [ 1ա մ ա '1ո .ա ն հ ր ա ժ ե շ տ պ ա յմ ա ն է հ ա յր ե ն ի ք ի , ո ր ! ո Д , \ 9П ‘ ’^ ա ս ն ա Կ " ն ո լ թ յ ա ն , մ ա յր ե ն ի ւ ե զ վ ի . ը ն տ ա ն ի ք ի պ ա հ պ ա ն մ ա ն հ ա ր ց ը ] : 1 9 5 3 , մ ա յի ս ,
1 9 7 8 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Յ Ա Ն Ք Ա Ջ Ի Կ Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ ( ա ւժ լ,Э Й Т | : ք Ս ՜ո ս կ վ ս յյի Հ ո գ և ո ր Ս ե մ ա ր ա ն ի ո ւ ս ա ն ո ղ ) : Հ ա մ ա ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն վ ի շ տ ը : [ ի . Վ . Ս տ ա -
1 9 5 3 , թ մաղ ո է , էջա 3 3 - 2 8 - ւ | , ,ա ն “ Կ - Ր - գ ո ո ^ յ ո ւ ն ը ] :
է Դն" 1մ К 4 ՛ Ս տ ա -
յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 7 8 - в Г ’ С " ՜
ն ո ց ո ւմ - Գ հ ր մ ա ն ա , ՚ ա ն պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը Ջ վ ա ր թ -
Տ & Ո Տ » „ т е » а а с1 9 7 9 . Գ Ե Ր Մ Ա Ն Ա Կ Ա Ն կ ե ր պ ա ր վ ե ս տ ի ց ո ւ ց ա հ ա ն
դ ե ս : [ Հ ա յա ս տ ա ն ի պ ե տ ա կ ա ն պ ա տ կ ե ր ա ս ր ա հ ո ւ մ ] :1 9 5 3 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 8 8 :
1980. Գ Ե Ր Մ Ա Ն Ա Կ Ա Ն ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ն ե ր ի Հ ա յա ս տ ա ն ա յց ե լ ո ւ թ յա ն ա ո թ ի վ : Տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե րհ ա յկ ա կ ա ն ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն : 1 9 5 3հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 4 1 — 4 2 :
Ն կ . ' Պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը Զ վ ա ր թ ն ո ց ո ւ մ :1 9 8 1 . Գ Ի Տ Ա Կ Ա Ն ս ե ս ի ա ն ե ր ն վ ի ր վ ա ծ Ա ր և ե լ յա ն
Հ ա յա ս տ ա ն ի Ռ ո ւ ս ա ս տ ա ն ի ն մ ի ա ց ն ե լ ո ւ 1 2 5 - ս ւ մ յա - կ ի ն : 1 9 5 3 , մ ա յի ս , է ջ 8 9 — 4 1 :
Բ ո վ ւ ս ն դ . ' Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Ռ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա - կ ա դ ե մ ի ա յո ւ մ :— Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Ռ Պ ե տ ա կ ա ն Մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն ո ւ մ :
1982. Գ Ի Տ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն և ա ր վ ե ս տ ի բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ - [ Հ ա մ ա ռ ո տ լ ո ւ ր ե ր ] : 1 9 5 3 , հ ո ւ ն ի ս , է ջ 5 4 :
Բ ո վ ւ ս ն դ . ' Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Ռ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի ը ն դ հ ա ն ո ւ ր ժ ո ղ ո վ ը :— Մ ի ք ա յե լ Ն ա լ բ ա ն դ - յա ն ի ա ր Տ ա ն ի բ ա ց ո ւ մ ը Լ ե ն ի ն ա կ ա ն ո ւ մ -
1988. Գ Յ Ո Ւ Ղ Ա Տ Ն Տ Ե Ս Ա Կ Ա Ն ա շ խ ա տ ա ն ք ն ե ր ր Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 9 5 3 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է , 8 1 -
1984. Գ Ր Ա Կ Ա Ն Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն , ա ր վ ե ս տ և կ Լ ն ք -[ Հ ա մ ա ռ ո տ լ ո ւ ր ե ր ] : 1 9 5 3 , ա պ ր ի լ , է ջ 5 5 — 5 7 :
Բ ո վ ւ ս ն դ . ' Բ ա զ մ ա հ ա տ ո ր ն ր ա տ ա ր ա կ ո լթ յո ւ Ա ն ե ր ի բ ա ժ ա ն ո ր դ ն ե ր ը : Շ ի ր վ ա ն զ ա դ ե ի « Ք ա ո ս » վ ե պ րվ յ . ա ց հ ր ե ն : - Հ ա , գ ր ո ղ ն ե ր ի ե ր կ ե ր ը ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն դ ե մ ո կ ր ա տ ի ա յի ե ր կ ր ն ե ր ի ժ ո դ ո վ ո ւ ր դ ն ե ր ի լ ե զ ո ւ ն ե ր ո վ :— Գ ե ղ ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը 19 5 8թ վ ա կ ա ն ի ն :— Ե ր և ա ն ի բ ն ա գ ի տ ա կ ա ն թ ա ն գ ա ր ա ն - պ լ ա ն ե տ ա ր ի ո լ մ : 1
^ ® " Ն Ի Ա - Ս Ո Վ Ե Տ Ա Կ Ա Ն ը ն կ ե ր ո ւ թ յա ն դ ե լ ե գ ա ց ի ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 9 5 3 , է ջ 4 5 - 5 7 -
ՏաՆճարո'?մատՎԻ,,աԿՈ1̂ 'ՈնԸ է?միածնՈ1մ ' և «Ц П 1 9 8 8 . Դ Ա Ր Բ Ա Ս Ց Ա Ն Ա Ր Ա Ք Ս Յ Ա :— Հ ի շ ո ղ ո լ թ յո ւ ն -
Й Л п г Г ^ ա ս ի ն ! 4 « ա « Վ ա ն 1 0 - ա մ յա . ,ի ա ո - ^ ո ր հ ի շ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը դ ե ր ա ս ա ն ո ւ հ ի Ա ր ո ւ ս
Ո ս կ ւ ս ն յա ն ի մ ա ս ի ն : Հ ե ղ ի ն ա կ ի դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ ] : 1 9 5 3 , հ ո ւ լ ի ս - օ գ ո ս տ ո ս , է ջ 5 1 — 5 4 :11 1 8 8 7 ь 'Է / ,Ա Մ Բ Ց Ա Ն Ռ Ո Ւ Բ Ե Ն Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս - Ս ո ւ ր բ է ջ մ ի ա ծ ի ն : Ք ա ր ո զ : 1 9 5 3 , հ ո ւ ն ի ս , է օ 1 0 - 1 2 -
1988. Ե Կ Ե Ղ Ե Ց Ա Կ Ա Ն ժ ո ղ ո վ Ս ո ֆ ի ա յի մ ե , - Г 1 9 5 3 Iе - Ա ն վ ա ր ի 4 - ի ն ] : 1 9 5 3 , ա պ ր ի լ , է » 5 8 : * [
ւ. в Տ - Գ ա ր ե գ ի ն Ա կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի մ ա հ վ ա ն ա ո ա ջ ի ն ս ւ ա ր ե ւ ի ց ը Ա ն թ ի լ ի ա ս ի մ ե ջ : [ Ա ր տ ա տ պ վ ա ծ « Հ ա ս կ » , պ ա շ տ ո ն ա թ ե ր թ Կ ի լի կ ի ո կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ո ւ թ յա ն , Ա ն թ խ ի ա ս , 1 9 5 3 , հ ո ւ ն ի ս - հ ա Ա ա ] ,1 9 5 3 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ 5 6 — 6 0 - '
1990. Ե Ր Ե Մ Յ Ա Ն Ա [ Ր Ա Մ ] : - Ժ Է դ ա ր ի մի ն ո ր ա . հ ա յտ գ ր չ ա գ ի ր Ա վ ե տ ա ր ա ն : ( Ռ & Թ 1040 թ . ) ( Է « ե ո հ ա յ գ ր չ ա գ ր ա կ ա ն և մ ա ն ր ա ն կ ա ր չ ա կ ա ն ա ր վ ե ս տ ի պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց ) : [ Ս պ ա հ ա ն ո ւ մ Ի ր ա ն ի Շ ա հ Ս ե ֆ ի ի թ ա գ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ժ ա մ ա ն ա կ ա շ ր ջ ա ն ո ւ մ գ ո վ ա ծ Ա վ ե տ ա ր ա ն : Ո ա ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ] : 1 9 5 3 , ա պ ր ի լ , է ջ
ւ Ч * * ՛ * , ? 4 0 թ վ ա կ ա ն ի ն Ս պ ա հ ա ն ո ւ մ մ ս ւ ն ր ա ն ե ա ո - վա1 է „ է ճ 3 7 8 ֊Ո Դ է ջ ի խ ո ր ա ն ը : Р 1 ра Ь и Պ ե ծ ! 1 М л У Ա է Ր Օ . Մ ] :_ Մ ա ն ր ա ն կ ա ր ի չ Ս ա ր գ ի ս Պ ի ծ ա կ : (14-ՐԴ դ ա ր ) : [ Ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ ո ւ ն ] :1 9 5 3 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , Է ջ 4 5 - 5 0 , հ ո կ տ ե մ բ ն ր , Է ջ 8 0 - 3 5 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , Է ջ 3 0 — 4 0 :
Բ ո վ ւ ս ն դ .՝ 1 . 1 2 — 1 4 - ր դ դ ա ր ա շ ր ջ ա ն ի ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ա ն ց ք ե ր ը :— 2 . Հ ա յ մ շ ա կ ո ւ յթ ի պ ա տ կ ե ր ը 1 2 — 1 4 - ր դ դ ա ր ե ր ո ւ մ :— 3 . Կ ի լ ի կ յա ն ա ր վ ե ս տ ա գ ե տ ը :նն ա ո հտ ո ^ « ծ ն ո ղ ն ե ր ը .- — 5 . Ի ն չ ո ՜ ւ Պ ի ծ ա կ Է կ ո չ վ ո ւ մ ն կ ա ր ի չ ը .— 6 . Հ ա յ բ ա ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն ը .Ս ա ր գ ի ս Պ ի ս ա կ ի մ ա ս ի ն :— 7 . Է ջ ե ր Ս ա ր գ ի ս Պ ի ծ ա կ ի ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւ թ յ ո ւ ն ն ե ր ի ց : ^ . ճ շ տ ո ւ մ ն ե ր :— 9 . Ե զ ր ա կ ա ց ա -
Ն կ . ' Ի ն ք ն ա ն կ ա ր Ս ա ր գ ի ս Պ ի ծ ա կ ի :— Ա վ ե տ ա ր ա ն իЙ Й 3 2 № .ա Վե. տ ա Ո ա ն ի չ : - Կ ի լ ի կ ւ ա ն հ ո . վ ի վ ն ե ր : Հ ա յ ի շ խ ա ն :— Դ ա վ ի թ մ ա ր գ ա ր ե : ֊Կ ո ւ յ ր
Հ ո վ հ ա ն ն ո ւ :— Կ ո ւ յր Ղ ա կ ա ս ո ս - Ս ո ղ ո մ ո ն ի մ ա ս տ ւս Օ — Ե ս թ ե ր :— Հ ա կ ո բ Р կ ա թ ո ո ի կ ո ս . ֊_ Հ ո 1 ո հ լ ,
1 8 0 2 . Ե Ր Ե Մ 6 Ա Ն Ա [ Ո Ա Մ ] : - Ս ա հ + ա Օ ո ս է հ մ ե ծ ա ր ժ ե ք ձ ե ո ա գ ի ր մ ա տ յա ն ը : « Գ ի ր ք ո ո , 3Հ ա ն գ ի տ ա գ ի ր ք , ո ր Է մ տ ա ծ մ ա ն * ժ ա մ ա ն ա կ ա ե հ օ ա ն ց ե լո ց և ն ե ր կ ա յ ի ց » : Դ ր վ ա ծ 1 7 8 7 թ .
2 Г з а М и Ь Р " ,М П 1 С ] ! 1 9 5 3 ’ " Ո1ւԻԱ-ՕԳ"Ա»ՈՈԱ, Էջ
Ք ո վ ա ն դ . ' 1 . 2 1 ,ո ս ւ գ ր ի ն ե ր ա ծ ա կ ա ն ը : — 2 լ ւ տ ւ. փ ա ն ո ս հ ր ե ց ի պ ա տ կ ե ր ը : 3 . Պ ա տ մ ա գ ր ի ՚ | ( յա ն 'հ՜ո ւ ր վ ա գ ի ծ ը :— 4 . Զ ե ո ա գ ր ի մ յւ ս ս Է ա կ ա ն մ ա ս ե ո ո - — օ . Ձ ե ո ա գ ի ր մ ա տ յա ն ի բ ն ո ր ո շ « ա տ կ ա ն ի շ ն ե ո ո ՜ -0 . Ձ ե ո ա գ ր ի հ ի մ ն ա կ ա ն բ ա ց ե ր ը :— 7 . Ջ ե ո ա գ ի ր ր ,,ո պ ե ս հ ի մ ն ա կ ա ն ա ղ բ յո ւ ր Ն ո ր - « ո ւ ղ ա յ ի պ ա տ մ ա կ ա ն : — 8 . Ձ ե ո ա գ ի ր մ ա տ յա ն ի բ ո վ ա ն դ ա կ ո ւ ա ա Օ ո - — 8 . Ձ ե ո ա գ ի ր մ ա տ յա ն ի լ ե զ ո ւ ն :— 1 0 . Պ ա տ մ ա գ ո հ » հ ր ի մ ը :— 1 1 . Ա ն տ ի պ Է ջ ե ր Ս տ ե փ ա ն ո ս Ե ր ե ց ի ո ր ա . կ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ի ց : « Վ ա ս ն թ ա գ ա տ ր ո ւ թ ե ա ն Ն ս ւ դ ր ի ն եւ
" и,1М Я Ш Ь П М РН ? Т г П ' РЙ, " 1 Р Ш и 9 ' п Р » Г ^ ш ф ш Л , , ] : 1 8 9 8 . Ե Ր Ե Վ Ա Ն Ի ն ո ր ա կ ա ռ ո ւ յց ն ե ր ո ւ մ : 1 8 5 3 ն ո յ ե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , Է ջ 8 2 :
1 8 8 4 . Զ Ա 1 » Վ Ա Տ Ո Վ Ի Ձ Յ Ա Ն , Ս Ի Ր Կ Ո Ի Ս Ե Լ Ե -? , ! է օ ՜ Լ ե հ ա 1 ,ա '3 ®ա Րտ ա Րա ս | ե տ ն հ ր ը Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ -1 9 5 8 , հ ա լ ի ս - օ գ ո ս տ ո ս , Է ջ 4 2 — 4 4 :
Ն կ . ՝ Պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յա ն ը Գ ե ղ ա ր դ ո ւ մ Ա գ ա ւլ. ն ի ո ւ մ :
1 8 8 5 . Է Ս Կ Ի Ճ Յ Ա Ն Ս * [ Ե Ս Ի Ա ] :— Կ ա ր ո տ հ ա յր ե ն ի -[ Բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ո ւ թ յո ւ ն : Ք ո ւ լ ղ ա ր ա հ ա յ հ ա յրենա դա րձբ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ] : 1 8 5 3 , հ ա լ ի ս - օ գ ո ս տ ո ս , է օ 6 1 :
1 9 8 6 . Թ Ա Տ Ե Ր Ա Կ Ա Ն ն կ ա ր ի չ ն ե ր ի ց ո ւ ց ա հ ա ն դ ե ս : [ Ե ր և ա ն ա մ , ն կ ա ր ի չ ն ե ր ի տ ա ն ը ] : 1 9 5 3 , ն ո յե մ ս -դ ե կ տ . , է ջ 8 1 : 1 н ՛
1 8 8 7 . Ժ Ո Լ Ի Ո - Կ Յ Ո Ի Ր Ի Ֆ Ր Ե Դ Ե Ր Ի Կ : - Ֆ ր ե դ ե ր ի կԺ ո լ ի ո - Կ յո ւ ր ի ի հ ա յտ ա ր ա ր ո ւ թ յո ւ ն ը : Խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա նպ ա յք ա ր ի ճ ա կ ա տ ո ւ մ : 1 8 5 8 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ 2 1 —
1 8 8 8 . Ժ Ո Ղ Ո Վ Ո Ի Ր Դ Ն Ե Ր Ի կ ո ն գ ր ե ս ի կ ո չ ը : 1 8 5 3 հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 3 2 — 3 3 :
1 8 8 8 . « Ժ Ո Ղ Ո Վ Ո Ի Ր Դ Ն Ե Ր Ի մ ի ջ և խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ս ւ մ ր ա պ ն դ ե լ ա հ ա մ ա ր » մ ի ջ ա զ գ ա յի ն Ս տ ա լի ն յա ն մ ր ց ա ն ա կ ն ե ր ի կ ո մ ի տ ե ո ւ մ : ( 1 8 5 2 թ վ ա կ ա ն ի մ ի ջ ա զ գ ա յի ն Ս տ ա լ ի ն յա ն մ ր ց ա ն ա կ ն ե ր շ ն ո ր հ ե ւ ո ւ մ ա ս ի ն « Ժ ո ղ ո վ ո ւ ր դ ն ե ր ի մ ի ջ և խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ա մ ր ա պ ն դ ե - յո ւ հ ա մ ա ր » մ ի ջ ա զ գ ա յի ն Ս տ ա լ ի ն յա ն մ ր ց ա ն ա կ ն ե ր ի կ ո մ ի տ ե ի 1 8 5 2 թ վ ա ! |ա ն ի դ ե կ տ ե մ բ ե ր ի 2 0 - ի ո ր ո շ ո ւ մ ը ) : 1 8 5 3 , հ ո ւ ն վ ա ր է ջ 3 4 :
2 0 0 0 . Ի Տ Ա Լ Ի Ա Յ Ի կ ո ւ լ տ ո ւ ր ա յի գ ո ր ծ ի չ ն ե ր ի դ ե լ ե -
1, 7 7 6 ,- 7 8 ա 1 ա Ա տ ա ն ,Ա մ ! 1 0 5 8 ’ ( !ո 1հ մ Բք'Ո -Ո 1ւ1(տ |.մ բ1 ,ր ,
ս1ա ս ս 1հ Ո Ա «կ .ս թ յո ւՕ ը է ջ մ ի ա ծ ն ա մ : ՃՍՍ1. ԼՄՀ,-սովետական բարեկամության ընկերա-
թ յա ն դ ե լ ե գ ա ց ի ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 8 5 3 , հ ո ւ ն վ ա ր ,է ջ 4 5 — 4 7 : 1 1
ն ա մ ՛ ՛ Պ ա տ ւ Ա 4’ ա 11, ս 141, , , ն Ը Ե ր և ա ն ի Մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա -
2 0 0 2 . Ի ւ Ա Ղ Ա Ղ Ո Ի Թ Յ Ա Ն հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն խ ո ր -հ ը ր դ ի ա ն դ ա մ , ն ո ր վ ե գ ա կ ա ն պ ա ս տ ո ր Ռ ա գ ն ս ւ ր Ֆ ո ր բ ե կ կ ը Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 9 5 3 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ
Ն կ . " Ռ ա գ ն ա ր Ֆ ո ր բ ե կ կ ը է ջ մ ի ա ծ ն ա մ , Վ ե հ ա ր ա ն ի մ ո ւ տ յւ ի ա ո ա ջ : 1
2 0 0 3 . Խ Ա Վ Ա Ղ Ո Ի Թ Յ Ա Ն հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն խ ո ր -
2 3 ^ 2 4 - Ր1Ո,Ր պէ1 р ш В ш а и П: 1 9 5 8 ՛ “ ^ տ և մ բ ե ր , Է ջ
2 0 0 4 . Խ Ա Ղ Ա Ղ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն Հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն խ ո ր - հ ր ր դ ի բ յո ւ ր ո յի կ ո մ յո ւ ն ի կ ե ն : 1 8 5 3 , հ ո ւ ն ի ս , Է ջ 1 3
2 0 0 5 . 1 ս Ա Ղ Ա Ղ 0 Ի Թ 0 Ա Ն Հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն խ ո ր - հ ը ր ղ ի Ր -ա ղ ւս պ ե շ տ ի ս ե ս ի ա յի դ ե կ լ ա ր ա ց ի ա ն ՝ բ ա ն ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի օ գ տ ի ն հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն կ ս ւմ ա ս ւ-
“ ‘ ,Ահճ ; 1 մ ա ս Ի ն : 1 »՛"՛•% հ ա ն ի ս , Է ջ 1 0 - 1 7 :“ Ի Ւ Ա Ղ Ա Ղ Ո Ի Թ Յ Ա Ն Հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն խ ո ր -
յ ր Ո ի Ք ո լդ ա պ ե շ տ ի ս ե ս ի ա յի կ „ չ ը : ^
' ■ ^ ‘ “ м Е я Й Ж կ է & է * * » ш аՏ Ո Ի Մ : Լ 0 ա Տ րՊ Ա Յ Ք Ա Ր 1 ՝ 6 Ա Կ Ա -
ն հ ր ի և կ ր ո ն ա կ ա ն ^ К рГ » . ш С, С Ь п Т Р ь ե կ ե Ղ ե 9 | ,~ թ յա ն պ ա շ տ պ ա ն ո ւ թ յա ն В ш , „ Г Р խ “ *դ ա դ ա -« » ! . « , 1 4 1 Հ 8 Հ : X ,
- -
վ ո ւ ր դ ն ե ր ի Ակ ^ ի ^ = Ո Ո 4* 1ա ն <|Ո,1Ո՜
фдаНЙР* *1 *3 ,
2 0 1 8 . Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Կ Ա Ն պ ա տ վ ի ր ա և Ս ե ո ն Ւ
Հ ո “ էջ 49-950քԴՈ,նվհ1Ո1 մԱ,Աի° ]: 185Տ' ք " տԱՈ- 2 0 1 0 . Կ Ա Ն Ա Դ Ա - Ս Ո Վ Ե Տ Ա Կ Ա Ն բ ա ր ե կ ա մ ա կ ա ն
Դ ա 1Ա Ո ն Կ ս յք,տ ե ՈՈ Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ . 1 0 օ 8 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ 3 2 — 3 3 :
« վ ա ր թ ն ^ մ ք ԿաՐտ,Փն Ի" 1|նՈ* " հս' <4«*Փ»л Л , Կ Ի Ր Ի Լ ^ Ղ Ա Ր Ի Ա Յ Ի Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք ;— Ա - ս ե ն ս ւ յն Հ ա յո ց ծ ա յր ա գ ո ւ յն պ ա տ ր ի ա ր ք ե ս ր ր ա գ ն ս ւ- գ ո լ յն Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն վ ե հ ա փ ա ո ա թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ ե - վ ո ր գ Տ - ի ն : ( Բ ո ւ լ ղ ա ր ա կ ա ն ո ւ ղ ղ ա փ ա ռ ե կ ե ղ ե ց ո ւն ո ր ը ն տ ի ր պ ա տ ր ի ա ր ք և Ս ո ֆ ի ա յի մ ե տ ր ո պ պ ի տ ն ո ր ի ն ս . օ ծ ո ւ թ յո ւ ն Կ ի ր ի լի գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց ս ր բ ա զ ն ա գ ո ւ յն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի ն ի ր ը ն տ ր ո ւ թ յա ն և գ ա հ ա կ ց ո ւ թ յա ն ա ռ թ ի վ ) : 1 8 5 3 , հ ո ,փ ," - օ գ ո ս տ ո ս , |.ջ
.V.!!.1! 11 « И т Ч պ ա տ ա ս խ ա ն գ ր ա թ յա ն ր :2 0 2 1 « Կ Ի Լ Ի Կ Յ Ա Ն հ ա յկ ա կ ա ն պ ե տ ո ւ թ յա ն պ ա տ
մ ո ւ թ յո ւ ն » : պ ր ո ֆ . Գ . գ . Մ ի ր ա յե | յա ն : Հ ր ա տ ա ր ա Կ ՞ ՛ թ յ ո ւ ն Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Ռ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա ո ե -
տ ե մ բ 1 1, ւ, է ջ " * 8 1 ' Տ ' ........ ՛ "1 և ո ո ր ա գ ր .՛ П . :
■ » . ,Կ ք Ս: Ն ք , Ը | , 0 Դ ո Օ հ զ ի ա յի 1ոսյ գ ա ղ ո ւ թ ո ւ մ :[ ւ ՚ե կ ւ ո ե մ բ ե ր ի 1 4 - ի ն , ս . Գ և ո ր գ ե կ ե ղ ե ց ո ւ հ ի մ ն ա - դ ը ր ա թ յս ւ ն 2 5 - ա մ յս ւ կ ի ւս ո թ ի վ կ ս ւ յւս ց ա ծ հ ա ն դ ի ա ս -
54Է Տ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
վոր տ ոնա կա տ ա րությա ն մ ա ս ի ն ]: 1 9 5 8 , հա նիս, է շ
6 Ա րտ ա տ ա պ վա ծ' «Ն ո ր ^ ա զդ ա ր ա ր », Ս ա ֆ ա ր ա :
к —
- & 2 Р « А д а տ տ տ տЙ ^ Й » а » К ш а < Ж գնողունա կությա ն ա ճը:" м к Կ Ո ^ Ո Ո Տ Ի Տ Ո Ր Ա լ ե ք ս ա ն դ ր ^ « դ ի ա ր ց յա ն ի մ ա հ վ ա ն 2 5 - ա մ յա կ ը : [ Դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ ] : 1 9 5 3 ,
Я Я & Կ Ո Ս ^ Ո Զ Ի Տ Ո Ր Ա ր ա մ » » “ ° ձ ; նԱԸ ն ? 2 յա ն 5 0 - ա մ յա կ ը : [ Դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ ] : 1 9 5 3 , հ ո ւ ն ի ս , է շ
5 Կ Ո Ս 8 Ա Ն Յ Ա Ն Վ Ա Հ Ա ՆՊ ՈՍ— Խ ա ղա ղութ յա ն պ ա շտ պ ա նությա ն շա րժումը և հայ ՚ եկեղեցին: ( « ա ո խ ոսվա ծ Խ ա ղա ղութ յա նպաշտպանութւան Հա յկա կ ա ն ո Խ պ ո ւր մ կ ա կ ա ն կո- միտեի պլենումում, 1 9 6 8 թ վա կա նի սեպ տ եմբերի1 5 - Ы П : 1 0 5 8 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ 1 0
2 0 2 7 . Հ Ա Մ Ա Ռ Ո Տ ւո ւր ե ր Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի ց : 1 9 5 8 , հ ո կ տ ե մ բ ե ր , Է շ 5 5 — 5 7 : „ .
Բ ո վ ա ն դ . ’ Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի Գ ե ր ա գ ո ւ յնՍ ո վ ե տ ի ն ս տ ա շ ր ջ ա ն ը :— Ռ ո ւս մ ե ծ գ ր ո ղ _ Է-Տ ո լս տ ո յի մ ե ծ ա ր ո ւ մ ը : [ Ծ ն ն դ յա ն 1 2 5 - ա մ յա կ ի ա ռ թ ի վ ] :—Գ ր ո ղ Մ . Ա ր ա զ ո ւ ծ ն ն դ յա ն 7 5 - ա մ յա կ ը : Հ ն ա գ ի տ ա կ ա ն պ ե ղ ո ւ մ ն ե ր : [ Հ Ս Ս Ռ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի Պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ի ա ր շ ւ ս վ ա - խ ո ւ մ բ ը Р . Ա ռ ս ւք ե Ա ա ն ի ղ ե կ ա վ ա ր ո ւ թ յա մ բ Դ ա ռ ն ի ա մ ր ո ց ո ւ մ : Р . Պ յա տ ր ո վ ս կ ո ւ գ լ խ ա վ ո ր ո ւ թ յա մ բ Կ ա ր մ ի ր բ լ ո ւ ր ա մ ] :— Հ ն ա գ ի տ ա կ ա ն հ ա յտ ն ա գ ո ր ծ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր : [ Բ ա ս ա ր գ ե չ ա ր ո ւ մ ( ն ե ր կ ա յո ւ մ ս Վ ա ր դ ե -Ո ի ս ) ] : - Ն ո ր ը ն դ ո ւ ն ե լո ւ թ յո ւ ն ն ե ր Հ ա յա ս տ ա ն իբ ա ր ձ ր ա գ ո ւ յն ո ւ ս ո ւ մ ն ա կ ա ն հ ա ս տ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո ւ մ : — « Հ ա յ- ո ո ւ ս ա կ ա ն հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը 1 7 - ր դ դ ա ր ո ւ մ » փ ա ս տ ա թ ղ թ ե ր ի ժ ո ղ ո վ ա ծ ո ւ ի հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը : [ Հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ՛ Հ Ս Ս Հ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի ] : — Ե ր և ա ն ի կ ի ն ո ս տ ո ւ դ ի ա յո ւ մ :— Հ ա յա ս տ ա ն ի Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի շ ե ն յշ ի կ ա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը :— Շ ի ն ա ր ա ր ա կ ա ն և բ ա ր ե կ ա ր գ մ ա ն ա շ խ ա տ ա ն ք ն ե ր ը Լ ե ն ի ն ւ ս կ ա ն ո ւ մ :— Շ ի ն ա ր ա ր ա կ ա ն և բ ա ր ե կ ա ր գ մ ա ն ա շ խ ա տ ա ն ք ն ե ր ը Շ ա հ ո ւ մ յա ն ի շ ր ջ ա ն ո ւ մ :
2 0 2 8 . Հ Ա Յ գ ա ղ ո ւ թ ը Ի ս ր ա յե լի մ ե շ : [ Վ ի ճ ա կ ա գ ր ա կ ա ն տ վ յա լն ե ր հ ա յ բ ն ա կ չ ո ւ թ յա ն թ վ ի , վ ա ն ք ե ր ի , հ ա յ հ ա մ ա յն ք ի ն ե ր ք ի ն կ յա ն ք ի մ ա ս ի ն ] : 1 9 5 3 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , Է շ 8 8 — 8 7 :
2 0 2 0 . « Հ Ա Յ գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն բ ի բ լ ի ո գ ր ա ֆ ի ա » ( X I X դ ա ր ի ց մ ի ն չ և Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ Ս ո վ ե տ ա կ ա ն կ ա ր գ ե ր ի հ ա ս տ ա տ ո ւ մ ը ) : Կ ա զ մ ե ց Հ ո վ հ . Պ ե տ ր ո ս - յ ա ն : Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Ռ Պ ե տ գ ր ա պ ա լ ա տ , Ե ր և ա ն ,1 9 5 8 թ . : [ Գ ր ա խ ո ս ո ւ թ յո ւ ն ] : 1 9 5 8 , հ ա լ ի ս - օ գ ո ս տ ո ս , Էջ 6 2 - 6 8 :
Ս տ ո ր ա գ ր . ' Ս .:2 0 8 0 . Հ Ա Յ մ տ ա վ ո ր ա կ ա ն ն ե ր ի ց ա վ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ը
Ի . Վ . Ս տ ա լի ն ի մ ա հ վ ա ն ա ո թ ի վ : 1 9 5 8 , մ ա ր տ , Է շ1 6 — 2 2 :
Բ ո վ ւ ս ն դ .' Պ ր ո ֆ . Հ . Ա ճ ա ո յա ն : Ի մ Է լ խ ո ս ք ը :— Ա վ . Ի ս ա հ ա կ յա ն : Մ ե ր ս ի ր ե լի ա ո ա շ ն ո ր դ ը մ ե զ հ ե տ Է :— Գ . Ղ ա փ ա ն ց յա ն : Մ տ ք ի տ ի տ ա ն ը :— Ա ղ ա վ ն ի Մ ե ս ր ո պ յա ն : Հ ա վ ե ր ժ փ ա ո ք Ս տ ա լի ն ի հ ի շ ա տ ա կ ի ն :— Դ ո կ տ . Լ . Ա լ թ ո ւ ն յա ն : Ս տ ա լի ն ը ա ն մ ա հ Է :— Մ ա ր տ ի ր ո ս Տ ե ր - Ս տ ե փ ա ն յա ն : Վ շ տ ի խ ո ս ք : [ Չ ա փ ս ւ -ծ ւ ւ ] :— [ Ա յն թ ա փ յա ն ] Փ ա յլա կ - Ծ ի ա ծ ա ն : Հ ա ն գ չ ո ղս ի ր տ ը : [ Չ ա փ ա ծ ո ] :
2 0 8 1 . Հ Ա Յ Կ Ա Կ Ա Ն գ յո ւ ղ ո ւ մ : [ Ծ ո վ ա գ յ ա ղ ] : 1 9 5 3 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , Է շ 8 2 :
2 0 Й . Հ Ա Յ Կ Ա Կ Ա Ն Ս Ս Ռ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի տ ա ս ն ա մ յա կ ը : [ Ա , դ ա ո թ ի վ գ ի տ ա կ ա ն ն ի ս - '" ' • Ո Ա կ ա դ ե մ ի ա յի տ ա ր բ ե ր բ ա ժ ա ն մ ո ւ ն ք ն ե ր ո ւ մ ] :1 9 5 3 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , Է շ 6 9 — 7 2 :
2 0 8 8 . Հ Ա Ն Գ Ի Ս Տ ա ր ժ ա ն ա պ ա տ ի վ Տ . Վ ա ր դ ա ն ք ա հ ա ն ա Վ ա ր դ ե ր ե ս յա ն ի : [ Մ ս ւ հ ա խ ո ս ա կ ս ւ ն - կ ե ն ս ա - գ ը ր ա կ ա ն ] : Դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ : 1 9 3 8 , փ ե տ ր վ ա ր , Է օ 6 1 :
2 0 8 4 . Հ Ա Ն Գ Ի Ս Տ Տ . Հ ո վ հ ա ն ն ե ս ա վ ա գ ք ա հ ա ն աՏ ե ր - Մ ի ն ա ս յա ն ի : [Մ ա հ ա խ ո ս ա կ ս ւ ն - կ ե ն ս ւ ս գ ր ա կ ա ն :Դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ ] : 1 9 5 8 , ա պ ր ի լ , է շ 6 0 :
2 0 8 5 . Հ Ա Ն Գ Ի Ս Տ Տ . Վ ա ր դ գ ե ս ա վ ա գ ք ա հ ա ն աԳ ր ի գ ո ր յա ն ի : [ Մ ա հ ւ ս խ ո ս ա կ ա ն - կ ե ն ս ա գ ր ա կ ա ն ] :1 9 5 8 , հ ո ւ ն վ ա ր , է շ 6 3 :
2 0 8 6 . [ Հ Ա 8 Ի Տ 6 Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — Ա մ ա ն ո ր ի բ ա ր ե մ ա ղ թ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : 1 9 5 3 , հ ո ւ ն վ ա ր , է շ 3 — 5 :
Ն կ . ՝ է շ մ ի ա ծ ն ի Մ ա յր տ ա ճ ա ր ը :2 0 8 7 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց
ը ն դ հ ա ն ր ա կ ա ն հ ա յր ա պ ե տ ո ւ թ յո ւ ն ը և Մ ե ծ ի Տ ա ն ն Կ ի լ ի կ ի ո կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ո ւ թ յո ւ ն ը : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : [ Գ ա ր ե գ ի ն Ա - ի մ ա հ ւ լա ն Ա . տ ա ր ե լի ց ի ա ո թ ի վ : Ե ր կ ո ւԱ թ ո ռ ն ե ր ի բ ա ր ե կ ա մ ա կ ա ն հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի մ ա ս ի ն ] : 1 9 5 8 , հ ո կ տ ե մ բ ե ր , է շ 8 — 7 :
2 0 8 8 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — « Ա ր ծ ա թ ա գ ի նս տ ր ո ւ կ ն ե ր » : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : [ Ս փ յո ւ ռ ք ա հ ա յո ւ թ յա ն ըկ ա թ ո լ ի կ ա ց ն ե լ ո ւ ք ա ղ ա ք ա կ ա ն ո ւ թ յա ն դ ե մ . հ ա ն ձ ի ն ս կ ա ր դ ի ն ա լ Գ ր ի գ ո ր Ա ղ ա շ ա ն յ ա ն ի ] : 1 9 5 3 , հ ա լ ի ս -օ գ ո ս տ ո ս , է շ 6 — 1 0 :
2 0 8 9 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — Գ ա հ ն ո ւ գ ա հ ա կ ա լը : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : [ Գ և ո ր գ Զ - ի ա ն վ ա ն ա կ ո չ ո ւ թ յա ն տ ո ն ի ա ռ թ ի վ ] : 1 9 5 8 , ս ե պ տ . , է շ 1 1 — 1 5 :
2 0 4 0 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — Հ ա յ ժ ո դ ո վ ր դ ի ա զ ա տ ո ւ թ յա ն և ա ն կ ա խ ո ւ թ յա ն փ ա ո ա պ ա ն ծ տ ո ն ը : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : 1 9 5 3 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է շ 4 — 7 :
2 0 4 1 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — Հ ա վ ե ր ժ փ ա ռ ք Ի . Վ . Ս տ ա լ ի ն ի ն : [ Մ ա հ վ ա ն ա ռ թ ի վ : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն ] : 1 9 5 8 , մ ա ր տ , է ջ 1 8 — 1 6 :
2 0 4 2 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — Ս ր բ ո ց թ ա ր գ ֊ մ ա ն չ ա ց տ ո ն ը : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : 1 9 5 8 , հ ո ւ ն ի ս , է ջ 0 — 9 :
2 0 4 8 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — Ս ո ւ ր բ Հ ա ր ո ւ թ յա ն տ ո ն ը : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : 1 9 5 3 , ա պ ր ի լ , է շ 1 2 — 1 5 :
2 0 4 4 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — Օ ր մ ա ն յա ն պ ա տ ր ի ա ր ք ի « Հ ա յ ո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն » և կ ա ր դ ի ն ա լ Ա ղ ս ւ շ ս ւ ն - յա ն ը : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : 1 9 5 8 , փ ե տ ր վ ս փ , է ջ 3 — 6 :
2 0 4 5 . Հ Ն Ա Գ Ի Տ Ա Կ Ա Ն պ ե ղ ո ւ մ ն ե ր : [ Ա շ տ ա ր ա կ իշ ր ջ ա ն ի Թ ա լի շ գ յո ւ ղ ո ւ մ : Ն պ ա տ ա կ ը ' ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ե լ Հ ա յա ս տ ա ն ի 7 - ր դ դ ա ր ի մ ա ր զ պ ա ն ի շ խ ա ն Գ ր ի գ ո ր Մ ա մ ի կ ո ն յա ն ի պ ա լ ա տ ի մ ն ա ց ո ր դ ն ե ր ը ] : 1 9 5 8 , ն ո յ ե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 8 2 :
2 0 4 8 . Հ Ն Դ Կ Ա Կ Ա Ն ե ր ի տ ա ս ա ր դ ա կ ա ն դ ե լ ե գ ա ց ի ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 9 5 8 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ . 3 5 — 8 7 :
Ն կ . ' Պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յա ն ը է ջ մ ի ա ծ ն ո ւ մ :2 0 4 7 . Հ Ո Կ Տ Ե Մ Բ Ե Ր Յ Ա Ն ռ և ո լ յո ւ ց ի ա յի 8 6 - ր դ տ ա
ր ե դ ա ր ձ ի տ ո ն ա կ ա տ ա ր ո ւ թ յո ւ ն ը : [ Հ ա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ ] :1 9 5 8 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 8 1 :
2 0 4 8 . Հ Ո Վ Հ Ա Ն Ն Ի Ս Յ Ա Ն Գ . : — Ն ո ր ո ւ ս ո ւ մ ն ա կ ա ն շ ե ն ք ե ր Ե ր և ա ն ո ւ մ : 1 9 5 3 , հ ո կ տ ե մ բ ե ր , . է ջ 4 7 — 5 0 :
Ն կ . ’ Ե ր և ա ն ի Պ ե տ ա կ ա ն Հ ա մ ա լ ս ա ր ա ն ի կ ա ռ ո ւ ց մ ա ն ը ն թ ա ց ք ի մ ե ջ գ տ ն վ ո ղ շ ե ն ք ի գ լ խ ա վ ո ր ճ ա կ ա տ ը ’ ը ս տ ն ա խ ա գ ծ ի : [ ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ' է . Տ ի գ ր ւ ս ն - յ ա ն ] :
2 0 4 9 . « Հ Ո Ի Շ Ա Ր Տ Ա Ն հ ա յ ա վ ե տ ա ր ա ն ա կ ա ն ա ց և ա վ ե տ ա ր ա ն ա կ ա ն ե կ ե ղ ե ց վ ո » ( Ք ն ն ա կ ա ն ծ ա ն ո թ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ո վ ) : Գ ր ե ց ' վ ե ր . Կ . Պ . Ա տ ա ն ս դ յա ն : [ Գ ր ա խ ո ս ո ւ թ յո ւ ն ] : 1 9 5 3 , փ ե տ ր վ ա ր , է ջ 6 2 — 6 3 :
Գ ր ա խ ո ս . ս տ ո ր ա գ ր . ' I ) . :Ն կ . ’ [ գ ր ա խ ո ս վ ո ղ գ ր ք ի շ ա պ ի կ ը ] :2 0 5 0 . Ա Ի Թ Ա Պ Տ Ղ Ի ա ո ա ջ ի ն բ ե ր ք ը Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ :
[ Ա լ ա վ հ ր դ ա շ ր ջ ա ն ո ւ մ ] : 1 9 5 3 , ն ո յե մ ր հ ր - դ ե կ տ ե մ ր ե ր , է շ 8 2 :
2 0 5 1 . Ղ Ե Վ Ո Ն Դ ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Դ ա ր յս ւ ն ի ս պ ա ն ո ւ թ յա ն ք ս ա ն ա մ յա կ ը : [ Դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ ] : 1 9 5 3 , ն ո յ ե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 8 — 1 0 :
1978 Է Զ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 55
2 0 5 2 . Ճ Ա Ր Տ Ա Ր Ա Պ Ե Տ Ա լ ե ք ս ա ն դ ր Թ ա մ ա ն ւս ւն հ ծ ն ն դ ս ւ ն 7 5 - ա մ ս ւ կ ը : [ Դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ ] : 1 9 5 8 , հ ո ւ ն ի ս ,է ? 5 1 :
2 0 5 3 . Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ :— [ Ք ա հ ա ն ա յա կ ա ն ձ ե ս ն ւս - դ ր ր ա թ յ ա ն ն ե ր ] : 1 9 5 3 , հ ո ւ լ ի ս - օ գ ո ս տ ո ս , Է շ 1 4 :
2 0 5 4 . Ս ՛Ա Յ Ր Ա թ ո ռ ի վ ի ճ ա կ ը Պ ս ւ ր ս կ ա - թ յո ւ ր ք ա - կ ա ն տ ի ր ա պ ե տ ո ւ թ յա ն տ ա կ , Ա ր և ե լ յա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի ' Ռ ո ւ ս ա ս տ ա ն ի ն մ ի ա ց մ ա ն ն ա խ օ ր յա կ ի ն : ( 1 8 2 8 թ վ ա կ ա ն ի վ ա վ ե ր ա գ ի ր ) : 1 9 5 8 , մ ա յի ս , Է ջ 1 2 — 1 4 :
Վ ա վ ե ր ա գ ի ր ը ք ա ղ վ ա ծ Է՝ ( Հ ա յ կ ա կ ա ն Ս Ս ք > պ ե տ ա կ ա ն մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն , ա ր խ ի վ ա յի ն բ ա ժ ի ն , կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ա կ ա ն դ ի վ ա ն , թ ղ թ ա պ ա ն ա կ № 4 5 , վ ա վ ե ր ա գ ի ր № 2 2 3 ) : Վ ա վ ե ր ա գ ի ր ը հ ե ղ ի ն ա կ չ ա ն ի , ե ն թ ւ ս - դ ը ր վ ո ւ մ Է , ո ր ա յն գ ր ե լ Է Ն ե ր ս ե ս Ա շ տ ա ր ա կ ! ,ց ի ն գ ե ն ե ր ա լ Ե ր մ ո լ ո վ ի ն ռ ո ւ ս ե ր ե ն լ ե զ վ ո վ :
2 0 5 5 . Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Ի Մ :— 1 9 5 8 , ա պ ր ի լ , Է շ 2 1 _
ք ՛ո վ ա ն դ . ' [ Փ ե տ ր վ ա ր ի 1 8 - ի ն Տ ո ն Վ ա ր դ ա ն ա ն ց զ ո ր ա վ ւ ս ր ս ւ ց 1 .0 8 6 վ կ ա յ ի ց ] : — [ Փ ե տ ր վ ա ր ի 1 8 - ի ե ր ե կ ո յա ն ' Տ յ ա ռ ն ը ն դ ա ռ ա ջ ի ն ա խ ա տ ո ն ա կ : Հ ա ջ ո ր դօ ր ը ' հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր պ ա տ ա ր ա գ ] :— [ Ա պ ր խ ի 1 2 - ի ն ' ք ա հ ա ն ա յա կ ա ն ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յա ն : Պ ա տ ա ր ա գ ի ց հ ե տ ո հ ո գ ե հ ա ն գ ի ս տ ի հ ի շ ա տ ա կ Հ ա յր ե ն ա կ ա ն մ ե ծ պ ա տ ե ր ա զ մ ի ^ բ յո ւ ր ա վ ո ր ն ա հ ա տ ա կ ն ե ր ի ] :—
88 :Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Ի Մ :— 1 9 5 3 , հ ա ն ի ս , Է ջ 8 5 —
Բ ո վ ս ւ ն դ . ՛ [ Մ ա յի ս ի 1 4 - ի ն Ք ր ի ս տ ո ս ի հ ա մ բ ա ր ձ մ ա ն տ ո ն ի օ ր ը ե պ ի ս կ ո պ ո ս ա կ ա ն ս . պ ա տ ա ր ա գ : Ն ա յ նօ ր ը Գ և ո ր գ Զ - ի ք ա ր ո զ ը ՝ Հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն Ա թ ո ռ ը 1 4 4 1 - ի ն Ս ս ի ց Է ջ մ ի ա ծ ի ն տ ե ղ ա փ ո խ ե լ ո ւ պ ա տ մ ա կ ա ն դ ե պ ք ի մ ա ս ի ն ] :— [ Մ ա յի ս ի 2 8 - ի ն Ռ ա մ ի ն ի ա յի Հ ս ւ յո ց թ ե մ ի ա ռ ա ջ ն ո ր դ Վ ս ւ զ գ ե ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս Պ ս զ ճ - յ ա ն ի ժ ա մ ա ն ո ւ մ ը Մ ա յր Ա թ ո ո ] : — [ Մ ա յի ս ի 2 4 - ի ն Հ ո գ ե գ ա լ ա ո յա ն տ ո ն ի ա ռ թ ի վ հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր պ ա տ ա ր ա գ Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ո ւ մ : Պ ա տ ա ր ա գ ի չ Վ ւ ս զ գ ե ն ե պ ս . Պ ա լ ճ յ ւ ս ն ] :— [ Հ ո ւ ն ի ս ի 7 - ի ն , . « Տ օ ն Կ ւ ս թ ո ղ ի կ Է Ս . է ջ մ ի ա ծ ն ի » օ ր ը հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր պ ա տ ա ր ա գ Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ո ւ մ : Պ ա տ ա ր ա գ ի չ ՛ Վ ս ւ զ գ ե ն ե պ ի ս կ ո պ ա ւ Պ ա տ յ ա ն ] : — [ Հ ո ւ ն ի ս ի 2 5 - ի ն , « Ս ր բ ո ց թ ա ր գ մ ա ն չ ւ ս ց ն մ ե - ր ո ց 1 1 ա հ ա կ ս ւյ ե Մ ե ս ր ո վ բ ւ ս յ» տ ո ն ի օ ր ը ս . պ ա ւ ո ա - ր ա գ Օ շ ա ե ա ն ի ս . Մ ե ս ր ո պ Մ ա շ տ ո ց ի գ ե ր ե զ մ ա ն ի վ ր ա ] : — [ Հ ո ւ ն ի ս ի 2 8 - ի ն , « Գ ի ւ ւ ո տ փ ո յ Ս ր բ ա հ ւ ո յ Ա ա ո ա ա ծ ս ւ ծ ն ի » տ ո ն ի օ ր ը լ ր ա ն ա մ է Գ և ո ր գ Զ - ի ծ ա յր ա գ ո ւ յն պ ա տ ր ի ա ր ք և կ ա թ ո ղ ի կ ո ս օ ծ մ ա ն 8 - ր դ ւա ս ր ե ո
5 7 . Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Ւ Մ :— 1 9 5 8 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ 2 7 - 2 9 :
Բ ո վ ա ն դ . ' [Օ գ ո ս տ ո ս ի 1 6 - ի ն ս . Ա ս տ վ ւ ս ծ ա ծ ն ի Վ ե - ր ա վ ւ ո խ մ ա ն տ ո ն ի օ ր ը ս . պ ա տ ա ր ա գ Մ ա յր Տ ս ւ ճ ա - ր ո ւ մ ] : — [ Ս ե պ տ ե մ բ ե ր ի 1 8 - ի ն Խ ա չ վ ե ր ա ց ի տ ո ն ի օ ր ը հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր պ ա տ ա ր ա գ Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ո ւ մ ] :— [ Ս ե պ տ ե մ բ ե ր ի 1 9 - ի ն Մ ե ծ ի Տ ա ն ն Կ ի լ ի կ ի ո մ ի ա բ ա ն ո ւ թ յա ն ա ն դ ա մ Դ ե ր ե ն ի կ ե պ ի ս կ ո պ ո ս Փ պ ա տ ւ ա ն ի ժ ա մ ա ն ո ւ մ ը Մ ա յր Ա թ ո ռ ] : — [ Ս ե պ տ ե մ բ ե ր ի 2 4 - ի ն , Գ ե - վ ո ր գ Զ - ի վ ե ր ա դ ա ր ձ ը Կ ի ս լ ո վ ո դ ս կ ի բ ո ւ ժ ա վ ա յ ր ! , - Ր Ի օ ] : — [ Ս ե պ տ ե մ բ ե ր ի 2 6 - ի ն ս . պ ա տ ա ր ա գ Գ և ո ր գ զ ո ր ա վ ա ր ի տ ո ն ի Ա Գ և ո ՜ր գ Զ - ի ա ն վ ա ն ա կ ո չ ո ւ թ յա ն ս ա թ ի վ : Պ ա տ ա ր ա գ ի չ ՛ Դ ե ր ե ն ի կ ե պ ի ս կ ո պ ա ւ Փ ո լա ւ ո - յ ւ ս ն ] : — [ Ս ե պ տ ե մ բ ե ր ի 2 7 - ի ն Վ ա ր ա գ ա ս . Խ ւս չի տ ո ն ի ւ ս ո թ ի վ ս . պ ա տ ա ր ա գ Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ո ւ մ ] :
2 0 5 8 . Մ Ա Յ Ր Ա Թ Ո Ռ Ո Ւ Մ : — 1 9 5 3 , հ ո կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 1 4 - 1 6 :
Ր -ո վ ս ւն դ .' [ Հ ո ւ ն ի ս ի 2 1 - ի ն Գ ա ր ե գ ի ն Ա կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի մ ա հ վ ա ն ս ա թ ի վ հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր պ ա տ ա ր ա գ Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ո ւ մ ] : [ Ս ե պ տ ե մ բ ե ր ի 2 0 - ի ն , կ ի ր ա կ իո ր ը հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր պ ա տ ա ր ա գ , պ ա տ ա ր ա գ ի չ ը ' Դ ե ր ե ն ի կ ե պ ի ււկ ո պ ււս Փ ւ ւ |ս ւ տ յւ ս ն ] : [ Հ ո կ տ ե մ բ ե ր ի4 ֊ի ն , Ե ր և ա ն ի ս . Ս ա ր դ ի ս ե կ ե ղ ե ց ո ւ մ հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր պ ա տ ա ր ա գ , պ ա տ ա ր ա գ ի չ Դ ե ր ե ն ի կ ե պ ի ս կ ո պ ո ս Փ ո - լ ա տ յ ա ն ) : — [ Հ ո կ տ ե մ բ ե ր ի 8 - ի ն Վ ա հ ա ն ա ր ր ւ ,պ ի ս - կ ո պ ո ււ Կ ո ս տ ա ն յա ն ի 1ւ Դ ե ր ե ն ի կ ե պ ի ս կ ո ս լ ո ս Փ ո - լ ա տ յա ն ի , մ ե կ ն ո ւ մ ը № բ ի | | ա ի ] : [ Հ ո կ տ ե մ բ ե ր ի 1 1 - ի ն
ս - Գ ս »Ր Գ ե կ ե ղ ե ց ո ւ մ հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր պ ւս -
ա.ատԲ՜=̂Й « Й п
տ ե մ բ ե ր , է շ 5 4 - ՚ ն ո յե մ ր ե ր - դ ե կ -
в Ж г 5* * а
2 0 6 0 . Մ Ա ՜Ն Ո Ւ Կ Յ Ա Ն Ս Ի Ո Ն Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս - Ո ւ ս ,
Տ ^ ;? ա̂ 48-ղ&1ած
ն"ւհմբե7 5 ՞ւասբեր,ո,Տ սո8“ ն: [Ьг,ишат1,]:2 0 6 2 . [ Մ Ա Ր Տ Ւ Ր Յ Ա Ն ] Ի Գ Ն Ա Տ Ի Ո Ս Ս Ա Ր Կ Ա -
հ ա ն վ ՜ա ր ՞է շ ™ Րխ [ ^ ա ն ա ս տ հ ղ ծ ո ,թ յ ա ն ] : 1 9 5 3 ,
2 0 6 8 . Մ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս Յ Ա Ն Ռ Ո Ի Բ Ե Ն Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա գ . _
п т * * , 5 3 " » և., Զ “ տ Կ“ Կս " ! տ " ն ե ր ը Մ ա յր Ա թ ո -* . 1 9 յ 3 > ա 4 ր ի լ . է ջ 18 — 2 0 :Բ ո վ ա ն դ . ՝ 2 9 մ ա ր տ ի , ծ ա ղ կ ա զ ա ր դ : [ կ ի ր ա կ ի ա -
ս ա վ ո տ յա ն ժ ա մ ե ր գ ո ւ թ յո ւ ն : Կ ե ս օ ր ի ն հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր
о ! ո “ |ա գ , ա | ՚ ա Դ ՜ օ ^ ,|,1 ' " 1 ա ն ՝ « ա ն դ ի ս ա վ ո ր « Դ ս ն բ ա - ո ՛ ? > ս ո ՐԳ *՛ մա Ա 0 ա կ ց ո լ թ յա մ բ 1 : ֊2 ա պ ր ի ւի Ա վ ա գ Հ ի ն գ շ ա բ թ ի : [ Ց ե ր ե կ ը հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր ս . Հ , -
Ե քլե կ ո ւ ,ա ն ՝ Ո տ ն ա ''1 |Աւ1' ՚ 1“ - ր գ ո : Գ ի շ ե ր ը ՝ Հ ս կ ո ւ մ ե Ա ռ ա վ ո տ յա ն Ժ ա մ ե ր գ ո ւ թ յ ո ւ ն ^ - Յ ա պ ո ի -
П [ПРШ 1»: [ Ե ր ե կ ո յա ն ՝ Ք ր ի ս տ ո ս ի թ ա ղ մ ա ն կ ա ր գ ի կ ա տ ա ր ո ւ մ ] : 4 ա պ ր խ ի , Ա վ ա գ Օ ա բ ա թ : [ Ե ր ե կ ո ճ ր ա գ ս ղ ա յ ց Հ ա ր ա թ յ ա ն ] : ֊- 5 ա պ ր ի լի , կ ի ր ա կ ի « Ց ա ր ո ւ թ ի ւ ն Տ ե ա ո ն մ ե ր ո յ Յ ի ս ո ւ ս ի Ք ր ի ս տ ո ս ի » : [ Հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր ս . պ ա տ ա ր ա գ և Ժ ա մ ե ր գ ո ւ թ յա ն : Պ ա տ ա ր ա գ ի չ Ս ա հ ա կ ե պ ի ս կ ո պ ո ս Տ ե ր - Հ ո վ հ տ ն ն ի ս -
2 0 М . [ Մ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս Յ Ա Ն ] Ռ Ո Ւ Բ Ե Ն Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ : Ծ ն ն դ յա ն տ ո ն ե ր ը ս . Է ջ մ ի ա ծ ն ո ւ մ : [ Հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր պ ա տ ա ր ա գ ն ե ր , հ ա ն դ ի ս ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ] : 19 0 3 ,հ ո լ ն վ ա ր , է շ 3 5 — 8 7 :
Բ ո վ ա ն դ . ' « ճ ր ա գ ա լ ո յց ծ ն ն դ ե ա ն ե ւ յա յտ ն ո ւ թ ե ա ն ծ ե ս ւ ռ ն մ ե ր ո յ Յ ի ս ո ւ ս ի Ք ր ի ս տ ո ս ի » : 5 հ ո ւն վ ա ր ի :Ե ր կ ո ւ շ ա բ թ ի :— « Տ օ ն Ծ ն ն դ ե ա ն ե ւ յա յտ ն ո ւ թ ե ա նՏ ե ա ո ն մ ե ր ո յ Յ ի ս ո ւ ս ի Ք ր ի ս տ ո ս ի » : С հ ո ւ ն վ ա ր ի ,ե ր ե ք շ ա բ թ ի :
2 0 6 3 . Մ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս Յ Ա Ն Ռ Ո Ւ Բ Ե Ն Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ :—Հ ռ ի վ ւ ս ի մ ե ի տ ա ճ ա ր ր : [ Հ ա յ մ ա տ ե ն ա գ ր ա կ ա ն ա ղ բ յո ւ ր ն ե ր ը տ ա ճ ա ր ի մ ա ս ի ն ] : 1 9 5 3 , ւ ի ե տ ր վ ա ր , է ջ2 5 — Ց 2 :
Ն կ . ՛ I ) . Հ ո ի ւ ի ս ի մ ե ի տ ա ճ ա ր ը :— Կ ո մ ի տ ս ւս 1,ւսթ ո- ղ ի կ ո ս ի թ ո ղ ա ծ ա ր ձ ա ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը Հ ո ի ւ ի ս ի մ ե ի տ ա ճ ա ր ի ն ե ր ս ո ւ մ :
2 0 6 6 . Մ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս Յ Ա Ն Ռ Ո Ի Բ Ե Ն Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ : - Մ ա յր Ա թ ո ռ ը ս գ ո ւ մ է : [ ! • . Վ . Ս տ ա լի ն ի մ ա հ վ ա ն ս ա թ ի վ ] : 1 9 5 3 , մ ւս ր տ , է ջ 2 7 — 8 0 :
Ն կ . Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց հ ա յր ա պ ե ս ւ ը , հ ո գ ե հ ա ն գ ր ս տ յս ւ հ ա ր ա ր ւ ւ ղ ա թ յա ն ի ց հ ե տ ո , շ1ւջ ս ա |ս ւս ւվ ա ծ Մ ա յր Ա թ ո ռ ի մ ի ա ր ա ն ա թ յւ ս մ ր : Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց հ ւ ս յր ա պ ե տ ր հ ա |ե հ ս ւ ն գ ս տ յա ն ս ւ ր ս ւր ո ւ |ա թ յո ւհ ի {լ հ ե տ ո :
2 0 6 7 . [ Մ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս Յ Ա Ն ] Ռ Ո Ի Բ Ե Ն Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ : — Ն ե ր ս ե ս Ա շ տ ա ր ա կ ե ց ո լ կ ա տ ա ր ա ծ խ ո շ ո ր
06Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1873
դ ե ր ը Ա ր և ե լ յա ն Հ ա յա ս տ ա ն ը Ռ ո ւ ս ա ս տ ա ն ի ն ս ի ա ց - ն հ լո ւ գ ո ր ծ ո ւ մ : 1 9 5 3 , մ ա յի ս , է շ 3 1 — 3 8 :
Ն կ . ' Ն ե ր ս ե ս Ա շ տ ւ ս ր ա կ հ ց ի : Ե ր և ա ն ի ր ս ր դ ր : Ռ ո ւս ա կ ա ն զ ո ր ք ե ր ի զ ո ր ա հ ա ն դ ե ս ը Ե ր և ա ն ո ւ մ 1 ծ 2 < թ վ ա կ ա ն ի ն ո յե մ բ ե ր ի 1 - ի ն :— Ե փ ր ե մ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ը դ ի մ ա վ ո ր ո ւ մ է գ ե ն ե ր ա լ Ե ր մ ւղ ո վ ի ն :
2 0 6 8 . Մ Ա .Ր Տ Ի Ր Ո Ս Յ Ս .Ն Ռ Ո Ի Բ Ե Ն Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ - Ո ւխ տ ա գ ն ա ց ո ւթ յո ւն դ ե պ ի Օ շ ա կ ա ն : 1 9 օ Տ , հ ո ւն ի ս ,
' ՛ ն ա ? Մ Ա Ր Տ Ո Ի Ն Ի Ա . : — Ն ո ր հ ա մ ա լր ո ւ մ մ ի ո ւ թ ե ն ա կ ա ն Ա կ ա դ ե մ ի ա յո ւ մ : [ Հ ա մ ա ռ ո տ տ ե ղ ե կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր մ ի ո ւթ ե ն ա կ ա ն Ա կ ա դ ե մ ի ա յի հ ա յ ա կ ա դ ե մ ի կ ո ս ն ե ր ի և թ ղ թ ա կ ի ց ա ն դ ա մ ն ե ր ի մ ա ս ի ն ] : 1 9 օ Յ , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է շ 6 0 — 6 8 :
Ռ ո մ ա ն դ .' Ա կ ա դ ե մ ի կ ո ս վ ի կ տ ո ր Հ ա մ բ ս ւ ր ո ա մ - յ ա ն :— Ա կ ա դ ե մ ի կ ո ս Հ ո վ հ ա ն ն ե ս է . Կ ն ո ւ ն յս ւ ն ց :— Ս Ս Ռ Մ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի թ ղ թ ա կ ի ց - ա ե - դ ա մ Ա ր տ ե մ Ի . Մ ի կ ո յա ն :— Ս Ս Ռ Մ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի թ ղ թ ա կ ի ց - ա ն դ ա մ Ս ե ր գ ե յ Մ . Մ ե ր գ ե լ - յ ա ն :— Ս Ս Ռ Մ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի թ ւ լթ ս ւ- կ ի ց - ա ն դ ա մ ս |ր ո ֆ .- դ ո կ տ . Ն ո ր ա յր Մ . Ս ի ս ա կ յա ն : [ Դ ի մ ա ն կ ա ր ն ե ր ո վ ] :
2 0 7 0 . Մ Ե Լ Ի Ք - հ > Ա Յ Ա Տ Ր Յ Ա Ն Ս . :— Ա շ խ ա ր հ ի հ ն ա -գ ո ւ յն ո ր ս ա ն ո ց ը : [ !ս ո ս ր ո վ ի ա ն տ ա ռ ի մ ա ս ի ն : Ա ն տ ա ռ ը տ ն կ վ ե լ է Հ ա յո ց է ս ո ս ր ո վ Բ թ ա գ ա վ ո ր ի ( 3 3 0 — 3 3 8 ) օ ր ո ք ] : 1 9 5 3 , հ ո ւ լի ս - օ գ ո ս տ ո ս , Է շ 4 8 — 5 0 :
2 0 7 1 . Մ Ե Լ Ի Ք - 1 օ Ա 2 Ա Տ Ր 8 Ա Ն Ս . :— Հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ս գ ո օ ր ե ր ը : [ Ի . Վ . Ս տ ա լի ն ի մ ա հ վ ա ն ա ռ թ ի վ ] : 1 9 5 3 , մ ա ր տ , Է շ 3 1 — 3 4 :
2 0 7 2 . Մ Ի Ն Ա Ս 9 Ա Ն Ա . : — « Հ ի ն հ ա յկ ա կ ա ն մ ա ն ր ա ն կ ա ր չ ո ւ թ յո ւ ն » : Ա լ բ ո մ : Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Ռ Պ ե տ ա կ ա ն հ ր ա տ ա ր ա կ չ ո ւ թ յո ւ ն , Ե ր և ա ն , 1 9 5 2 թ . [ Գ ր ա խ ո ս ո ւ թ յո ւ ն ] : 1 9 5 3 , ա պ ր ի լ , Է ջ 6 3 :
2 0 7 8 . Մ Ե Ս Ր Ո Պ Յ Ա Ն Ա Ղ Ա Վ Ն Ի :— Կ ո մ ի տ ա ս վ ա ր դ ա պ ե տ ի դ ե ր ը խ ա զ ա գ ր ո ւ թ յա ն և հ ա յ ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն ե ր ա ժ շ տ ո ւ թ յա ն ա ս պ ա ր ե զ ի ն մ ե շ : 1 9 5 3 , հ ո կ տ ., Էշ 3 6 — 3 9 :
2 0 7 4 . Մ Ե Ս Ր Ո Պ Յ Ա Ն Ա Ղ Ա Վ Ն Ի :— Ս . Է շ մ ի ա ծ ն ի տ ո ն ը : [ Տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր : Հ ա ն դ ի ս ո ւ թ յա ն ն կ ա ր ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ը ] : 1 9 5 3 , հ ո ւ լի ս - օ գ ո ս տ ո ս , է շ 3 6 — 3 8 :
2 0 7 5 . Մ Ե Ս Ր Ո Պ Յ Ա Ն Ա Ղ Ա Վ Ն Ի : — Տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր Թ ւ ս լի ն ե ն : [ Հ Ս Ս Հ Թ ս ւ լի ն ի շ ր ջ ա ն ի մ ա ս ի ն ] :1 9 5 3 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ 4 2 — 4 4 :
2 0 7 6 . Յ Ա Պ Ո Ն Ա Կ Ա Ն կ ա ն ա ն ց դ ե լ ե գ ա ց ի ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 9 5 3 , հ ո ւ լի ս - օ գ ո ս տ ո ս , է ջ 4 0 — 4 2 :
Ն կ . ' Պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը Ե ր և ա ն ի օ դ ա ն ա վ ա կ ա յա ն ո ւ մ :
2 0 7 7 . Ն Ե Ր Ս Ե Ս Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս Ա Շ Տ Ա Ր Ա Կ Ե - 8 Ի : — Ա մ ե ն ա բ ս ւ ր ե պ ա շ տ պ ա տ ո ւ ե լի ՛ Ե ր ա մ ո ց ս ր բ ո յ Լ ո ւ ս ա ւ ո ր չի ն Հ ա յո ց հ ո գ ե ւ ո ր ա կ ա ն ա ց ե ւ մ ա ր մ ն ւս ւո - ր ա կ ա ն ա ց բ ն ա կ ե ց ե լո ց ( տ ե ղ ա ն ո ւ ն ը բ ա ց է թ ո ղ ն ը - վ ա ծ ) : Ս ր բ ա գ ո ր ծ ք ա հ ա ն ա յի ց ' ա ւ ա գ ա ց ե ւ ե ղ ե լ ո ց յի ւ ր ս ւ ք ա ն չի ւ ր կ ա ր գ ի ե ւ գ ե ր ա պ ա տ ի ւ ա զ գ ա ս է ր ի շ - խ ա ն ա ց ' հ ո գ ա բ ս ւ ր ձ ա ա ց հ ա ս ա ր ա կ ո ւ թ ե ա ն , ե ւ վ ե -ր ա տ ե ս չ ա ց ս ր բ ո ց ե կ ե ղ ե ց ե ա ց , ե ր ե ց փ ո խ ս ւ ն ա ց եւգ ա ն ճ ա պ ե տ ա ց ե ւ ա ռ հ ա ս ա ր ա կ ա մ ե ն ա յն ժ ո ղ ո վ ը ր - դ ա կ ա ն ա ց , ա ր ա ն ց ե լ կ ա ն ա ն ց , մ ե ծ ա ց ե լ փ ո ք ո ւ ն ց , ո ղ շ ո յն ք ր ի ս տ ո ս ւ ս ւ ա ն դ ն ո ւ ի ր ե մ բ ա զ մ ա պ ա տ ի կ օ ր ո - ն ո ւ թ ե ւ ս մ բ : ( Ն ե ր ս ե ս ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Ա շ տ ա ր ա կ ե ց ո ւ կ ո ն դ ա կ ը Ա ր և ե լ յա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի ա զ ա տ ա գ ր ո ւ թ յա ն ա ռ թ ի վ ) : 1 9 5 3 , մ ա յի ս , է ջ 1 5 — 2 0 :
Բ ն ա գ ի ր ը վ ե ր ց ր վ ա ծ է ( Հ Ս Ս Ռ պ ե տ ա կ ա ն Մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն , ա ր խ ի վ ա յի ն բ ա ժ ի ն , կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ա կ ա ն դ ի -
“ « Ն Ի Դ Ե Ռ Լ Ա Ն Դ Ն Ե Ր ֊Ս Ս Ռ Մ » ը ն կ ե ր ո ւ թ յա ն դ կ ե գ ա ց ի ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 8 5 3 , ( ս ս փ ս - օ գ ո ս ւ ո , , , , ,
195 Ч7 8 Г Л ПГ [ Ե ր և ա Ս . . . . ! ] :^ " ւ հ մ բ հ ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 8 1 :д » в и . Ն 1 1 Ր կ ա ր ո ր լ , , : [ Ա ռ ո ղ ջ ա ր ա ն ի կ ա ււո ւա ս մ
Հ ա ն ք ա վ ա ն ո ւ մ ] : 1 9 5 3 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է շ 8 1 :
2 0 Տ 1 . Ն Ո Ր Ա Յ Ր Բ յո ւ զ ա ն դ ա ց ո ւ ձ ե ռ ա գ ր ե ր ի մ ա ս ի ն : ( Հ ա ղ ո ր դ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն № 4 8 ս ւ , 2 4 փ ե տ ր վ ա ր ի 1 0 5 3 թ . Ա մ ե ր ի կ ա հ ա յ շ ր ջ ա ն ի ՝ Հ ա յա ս տ ա ն ի հ ե տ մ շ ա կ ո ւ թ ա յի ն կ ա պ պ ա հ ո դ հ ա ն ձ ն ա խ մ բ ի ) : [ Գ ո ս ո ե մ բ ե ր գք ա ղ ա ք ի հ ա մ ա լս ա ր ա ն ի գ ր ա դ ա ր ա ն ո ւ մ գ տ ն վ ո ղ Բ յո ւ զ ա ն դ ա ց ո ւ ձ ե ռ ա գ ր ե ր ը ' « Բ ա ռ ա գ ի ր ք ս ւո ւղ փ ն հ ա յե ր ե ն ի » հ ի ն գ հ ա տ ո ր , 5 . 2 7 2 է ջ և « Մ ի ջ ն ա դ ա ր յա ն ք ն ա ր ե ր գ ո ւ թ յո ւ ն » ե ր կ ո ւ հ ա տ ո ր 6 4 8 է ջ . ՜ Ա մ ե ր ի կ ա հ ա յ Մ ի ջ հ ա յր ե ն ա կ ց ա կ ա ն մ ի ո ւ թ յա ն մ ի ջ ո ց ն ե ր ո վ լ ո ւ ս ա ն կ ա ր վ ե լ ո ւ և Ե ր և ա ն ի Մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն ո ւ ղ ա ր կ վ ե լո ւ մ ա ս ի ն ] : 1 9 0 3 , հ ո ւ ն ի ս , է ջ 6 2 — 6 3 :
2 0 8 2 . Շ Ի Ն Ա Ր Ա Ր Ո Ւ Թ Յ Ա Ն ա ս պ ա ր ե զ ո ւ մ : [ Հ ա մ ա ռ ո տ լ ո ւ ր ե ր ] : 1 9 5 3 . հ ո ւ ն ի ս , է ջ 5 4 — 5 5 :
Բ ո վ ս ւ ն դ . ’ Ե ր և ա ն ի Պ ե տ ա կ ա ն հ ա մ ա լս ա ր ա ն ի ո ւ ս ո ւ մ ն ա կ ա ն ն ո ր կ ո ր պ ո ւ ս ն ե ր ը :— Ե ր և ա ն ը կ ա ն ա չ ա զ ա ր դ ք ա ղ ա ք : Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի ա ր դ յո ւ ն ա բ ե ր ա կ ա ն ձ ե ռ ն ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ն ո ր ա կ ա ռ ո ւ յց ն ե ր ը :— Կ ո լ տ ն տ ե ս ա յի ն ն ո ր ջ ր ա ն ց ք ի կ ա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը :— Ա լ ա վ ե ր - դ ո ւ գ ա ր ե ջ ր ի ն ո ր գ ո ր ծ ա ր ա ն ը :
2 0 8 8 . Շ Ի Ն Ա Ր Ա Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն ' և բ ա ր ե կ ա ր գ ո ւ մ : [ Հ ա մ ա ռ ո տ լ ո ւ ր ե ր ] : 1 9 5 3 , փ ե տ ր վ ա ր , է ջ 4 6 — 4 7 :
Բ ո վ ս ւ ն դ . ' Ե ր և ա ն ի Մ ի կ ո յս ւ ն ծ ռ ա յո ն ի ՜ բ ա ր ե կ ա ր գ ո ւ մ ը :— Ե ր և ա ն ի ն ո ր ա կ ա ռ ո ւ յց ն ե ր ո ւ մ :— Ն ո ր ա վ ա ն ն ե ր : [Թ ո ս լի ն ի շ ր ջ ա ն ի Ա ր ս ւ ք ս , Մ ա ս տ ա ր ս ւ , Կ ա ր մ - ր ա շ ե ն , Ա ր տ ե ն ի , Ա ր ա գ ա ծ ա վ ա ն ն ե ր ո ւ մ ] :— 1Գ յո ւ ղ ե ր ի է լ ե կ տ ր ա ֆ ի կ ա ց ո ւ մ ը :— Ա լ յո ւ մ ի ն ե ա մ ա ն ե ղ ե ն ի ա ր տ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը : ՚
2 0 8 4 . Շ Վ Ե Յ Ց Ա Ր Ա Կ Ա Ն կ ա ն ա ն ց դ ե լ ե գ ա ց ի ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 9 5 3 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ 3 9 — 4 1 :
Պ ս ս ո Վ Ի ո ա կ ո ւթ յւ ււն ը Ե ր և ա ն ո ւ մ :2 0 Տ 5 . Պ Ա Լ « Յ Ա Ն Վ Ա Ջ Գ Ե Ն Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս --- ( Ա
ո ա ջ ն ո ր դ ռ ո ւ մ ի ն ա հ ա յ թ ե մ ի ) : — Ն ո թ ե ր ռ ո ւ մ ա ն ա հ ա յ
Տ ի ս մէ 7 1՚5ն7 - 6 0 - 1,' (!ա 1|Ի դ 1,ւ1 ա ն |1ս |1,1ո 1 ] : 1 9 5 3 ,
2 0 8 0 . Պ Ա Լ 6 3 Ա Ն Վ Ա Ջ Գ Ե Ն Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ե Տ :— Տ պ ա - զ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ե ն : 1 0 5 5 ն ո հ մ բ ե ր - դ հ կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 8 4 — 8 6 :
2 0 Տ 7 . Պ Ա Պ Ա Կ Ա Ն ե կ ե ղ ե ց ի ն և « Հ ա յ ո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն » : [ Մ ա ղ ա ք ի ա ա ր ք . Օ ր մ ւս ն յա ն ի « Հ ա ւ ո ց ե կ ե ղ ե ց ի ն » գ ր ք ի վ ե ր ա հ ր ա տ ա ր ա կ մ ա ն ա ռ թ ի վ կ ա ր դ ի ն ա յ Գ ր ի գ ո ր Ա դ ա շ ա ն յա ն ի հ ա յտ ա ր ա ր ո ւ թ յո ւ ն ը ] : 1 9 5 3 , հ ո ւ ն - վ ա ր , է ջ 5 4 — 5 5 :
^ , ™ * Ե Ս Ո Ր Ա ր ս ե ն Հ ա ր ո ւ թ յո ւ ն ի Տ ե ր տ ե ր - յս ւ ն : [ Մ ա հ ա խ ո ս ա կ ա ն - կ ե ն ս ւ ս գ ր ա կ ա ն ] : 1 9 5 3 , հ ո ե - տ ե մ բ ե ր , է ջ 5 8 — 6 0 : 4
Ն կ . ' [ Ա ր ս ե ն Տ ե ր տ ե ր յ ա ն ] : — Պ ր ո ֆ . Ա ր ս ե ն Տ ե ր - տ ե ր յա ն ի հ ո ւ ղ ա ր կ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ւք ա ս ն ա կ ց ո ղ ո ւ ս ա - ն ո ղ ն ե ր ի մ ի խ ո ւ մ բ :
2 0 8 9 . Ռ Ա Ջ Գ Ր Ա Տ Լ Յ Ա Ն Գ . Հ . : - Բ ա լ ղ ա ր ա հ ա յ ե ր ը : [ Հ ա մ ա ռ ո տ ա կ ն ա ր կ պ ա տ մ ա կ ա ն ա ն ց յա լ ի և ն ե ո - Կ ա յի ] : 1 9 5 3 , մ ա յի ս , է ջ 4 6 — 4 9 :
2 0 8 0 . Ռ Ո Ս Տ Ո Վ Ի Ց ս տ ա ց վ ա ծ ա ր ժ ե ք ա վ ո ր վ ա վ ե ր ա գ ր ե ր Ա ձ ե ռ ա գ ր ե ր : [ Մ ա ս ե հ Բ ա բ ա շ ա ն յա ն ի կ տ ա կ ի շ ո ւ ր ջ ը ե ղ ա ծ գ ր ա գ ր ո ւ թ յա ն գ ո ր ծ ը , ո ր ը կ ա զ մ վ ա ծ է հ ա ր յո ւ ր ա վ ո ր վ ա վ ե ր ա գ ր ե ր ի ց : Գ ո ր ծ ը վ ե ր ն ա գ ր վ ա ծ է « Հ ա ն գ ո լ ց հ ա լ Մ ս ա ե հ Բ ա բ ա ջ ա ն ե ա ն ի կ ա ւ ո ւ ա ծ օ հ
ե ղ ա ն ա կ ը 1 |ա ր գ ա ւ ո ր ե լո ւ և յա - 1՚ա կ ի ց խ ն դ ի ր ն ե ր ը յ ւ ս ր դ ա ր ե լա հ ա մ ա ր բ ո ւ ս ա բ ա ն ա կ ա ն դ ո կ տ ո ր Ց ո վ ա կ ի մ Բ ե դ ե լ ե ա ն ի ա ռ ա ք ե լ ւ ս - թ ի ւ ն ն ի Կ ա լ կ ւ ս թ ի » : Գ ո ր ծ ի մ ե ջ կ ա 1 8 6 1 թ . վ ա վ ե ր ա գ ի ր , ո ր ի մ ե ջ Մ ի ք ա յե լ Ն ա լ բ ա ն դ յա ն ը հ ա ն դ ե ս է
ս .ե մ բ ! ,ր ՐԱ|է ջ ց ց,ա հ ս ,ն 2 ա տ հ 1, ] : 1 9 5 3 . ն ո յե մ բ հ ր - դ ե կ -
а п п Л ^ Г ^ ' Т Ի Ն Ա Կ Ա Ն գ ի տ ո ւ թ յա ն և կ ո ւ լտ ո ւ ր ա յի գ ո ր ծ ի չ ն ե ր ի դ ե լ ե գ ա ց ի ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 9 5 3 , հ ո կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 5 0 — 5 3 : 1
а * м а я к
2 Р 3 3 ֊4 8 : “ р а ш а “ М, " 11 П " « в В и р ] : 1 8 5 3 , ա ս (, 1(4ւ
Ն կ ա ր ն ե ր ' Դ ե ղ ձ ն ա տ ի վ ա ն ք ի ե կ ե ո ե օ ո . .г . . . . Դ ե ղ ձ ն ա տ ի վ ա ն ք ի ա ր և ե Ա ա ն ճ ա կ ա տ ր - | ,ս , յ>ը :
2 0 8 8 . Ս Ա Ր Գ Ս Յ Ա Ն Դ [ Ե Ղ Ա Մ ] : — Հ ո ւ յա ո Տ ա Ր Ո հ պ ա հ պ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը Ա վ ե ր ա ն ո ր ո գ ո ղ ո վ ը Ս ո վ ձ ա -
« Ճ տՅ: ' ՚ “ "ւ ՚՚^ ՚՚Ո -Դ ՚-կ տ Ա ր հ ^ էջ
օաՆն Տ ի : տ 1,Դ " 1մ' ® " 1?Ա ,Կ է 1ւ' ,ա Ա ,,Ո »Գ Վ “ -'> « ա շ ա ր -
п Ь п Л ’ ^ - Փ թ հ լ ա շ ե ն » 1. 1, 1, -դ ե ց ի ն ( 1 9 3 9 թ . ) վ ե ր ա ն ո ր ո գ ո ղ ի ց ա ւ ւ ա ջ ;— Ա մ ա -ղ ո ւ ի Ն ո ր ա վ ա ն ք ի « Ք ո ւ ր թ ե լ ա շ ե ն » ե ե ե ո ե օ հ Օ ,ււն ո ր ո գ ո ւ մ ի ց հ ե տ ա ֊Կ ե չ ա ո ի ս ի վ ա ն ք ի ь Ж ь ^ Тկ ե ղ ե ց ի ն վ է ւ ր ա ն ո ր ո գ ո ւ մ ի ց ա ռ ա ջ :— Կ ե չ ա ո հ ս ի Ա ս,гք ի կ ա թ ո ղ ի կ ե ե կ ե ղ ե ց ի ն վ 1փ ա ն ո ր „ գ , ք մ Ից Ի„ , , տէ ! :Ս ւս ն ա հ ի ն ի ա ղ բ յո ւ ր ի շ ե ն ք ը ( 1 2 - 1 3 - ր դ դ ա ր ) ՛ն ո ր ո գ ո ւ մ ի ց ս ,ո ա ջ : Ս ա ն ա հ ի ն ի ա ղ բ յ ա բ ի , % *ր ա Օ ո ր ո գ ո ւ մ ի ց հ ե տ ո :— Կ ե չ ա ո ի ս ի վ ա ն ք ի (I •!ե կ ե ղ ե ց ի ն ա ր և մ ո ւ տ ք ի ց , վ ե ր ա ն ո ր ո գ ո ւ մ ի ց ш ш „ Г _կ ե չ ա ո խ փ վ ա ն ք ի Ս . Ն շ ա ն ե կ ե ղ ե ց ի ն վ ե ր ա Տ ' ՜մ ի ց հ ե տ ո :— Դ ը ղ ե ր ի վ ա ն ք ը ( 1 2 1 1 — 1 2 3 2 гаи ) ,п
գ ա մ ի ց ՚՚^ հ ե տ ո ՛ ^ - ' ^ ^ Ո ի վ ա ն ք ը վ ե ր ^ ն ո Տ ո - ՛ЛУМй г 1Ь " т ■ 1 Ա ր և 1 , ,ա ( ; ՞ ՜ա յա ս տ ա ն ը Օ ո ա ա ս տ ա - ն ի ն մ ի ա ց ն ե լ ո ւ գ ո ր ծ ո ւ մ : Հ ա մ ա ր վ ո ւ մ է 1 8 - ր դ т и п ] , ա ո ա ջ ի ն կ ե ս ի Ո ս ,յ ա զ գ ս ց ի ն - ա զ ա տ ա գ ր ա կ ա ն Լ ա . ք ա ր ի կ ա զ մ ա կ ե ր պ ի չ ն ե ր ի ց մ ե կ ր ! : *
2 0 8 5 Ս Ե Մ Յ Ա Ն Ո Վ Լ Ե Վ Ո Ն պ ր ո ֆ , - * ^ , , տ „ . ն ի տ ո մ ա ր ա կ ա ն ս ա հ մ ա ն ո ւ մ ը : 1 8 5 3 , ա պ ր ի լ , է ջ 3 0 -
2 0 9 0 . Ս Ե Մ 6 Ո Ն Ո Վ Լ Ե Վ Ո Ն ( պ ր ո ֆ . ) : - Ա մ ա ն ո ր . ^ * ^ ^ $ « » 1|»1" 1ն ] : 1 8 6 8 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 2 5 - 3 0 -
2 0 9 7 Ս Ե Մ Յ Ո Ն Ո Վ Լ Ե Վ Ո Ն պ ր ո ֆ . : ֊Ա ն ա ն ի ա Շ հ - ր ա կ ա ց ի ն ո ր պ ե ՛ ա ս տ ղ ա բ ա շ խ : 1 8 5 3 , հ ո ւ ն ի ս , | ջ
— Հօ, հ ա լ ի ս - օ գ ո ս տ ո ս , է ջ 2 2 — 2 5 -
ւ ^ ™ Տ “քա “ " " " " " " " ՚ ‘ •‘ " " ‘ ՚2 0 8 8 Ս Ի Մ Ո Ն Յ Ա Ն Ս Ի Մ Ո Ն .— Զ ե կ ո ւ յ ց ե ր ա ն ա
շ ն ո ր հ Տ . Դ ա ր ե գ ի ն Հ ս ւ յր ա պ ե տ ի ձ ե ւ ւ ւ ս գ ի ր ն ե ր ո ւ նէ? 50 57: ®«Я-Ա ր տ ա տ պ վ ա ծ ՝ ( « Հ ա ս կ » պ ա շ տ ո ն ա թ ե ր թ Կ խ ի կ ի , ,
! 5 ЕЙ5 Д Г ЦВИ'1|'“ ՛ 185Տ’2 0 8 8 . Ս Ի Տ Ա Լ Կ ա ր ա պ ե տ : « Պ ա յ ք ա ր ի ե ր գ ե ր » Ե -
ր ե վ ա ն , Հ ա յպ ե տ հ ր ա տ , 1 8 5 8 : [ Գ ր ա խ ւ ւ ս ա » ,ո ւ ն 1-1 0 0 8 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 8 8 - 8 8 -
Ս տ ո ր ա գ ր . ՝ (> . ւ յ . :2 1 0 0 . Ս Մ Կ Պ Կ Ե Ն Տ Ր Ո Ն Ա Կ Ա Ն Կ Ո Մ Ի Տ 1-- 1111(1.
Մ Ի Ո Ի Թ Յ Ա Ն Մ Ի Ն Ի Ս Տ Ր Ն Ե Ր Ի Ս Ո Վ Ե Տ .— Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Մ ի ո ւ թ յա ն Կ ո մ ո ւ ն ի ՚՚տ ա կ ա ն Պ ա ր տ ի ա յի Կ ե ն տ -
ո հ Ս ո մ Ւ , ի տ ե ի . և ” Ս Ռ մ ի ո ւ թ յ ա ն Մ ի ն ի ս տ ր ն ե - |փ Ս ո վ ե տ ի ո ր ո շ ո ւ մ ը : Ի ո ս ի ֆ Վ ի ս ա ր ի ո ն ո վ ի չ Ս լո ա -1ի ն ի ա ճ յո ւ ն ն ա մ փ ո փ ո ղ ս ա ր կ ո ֆ ա գ ի տ ե ղ ի մ ա ս ի ն : լ ւս ւր մ ի ր հ ր ա պ ա ր ա կ ի դ ա մ բ ա ր ա ն ո ւ մ , Վ . ի 11,ն հ -
, ՚ 9 1 Ո, Փ 1 8 5 3 , մ ա ր տ , է ջ 9 : ՜ . Ո հ ո 2 Լ , ո > Կ Պ Կ Ե ն Տ Ր ք 1 Ն Ա Կ Ա Ն Կ Ո Մ Ի Տ Ե : Ս Ս Ռհ 2 5 ? Մ Ի Ն Ի Ս Տ Ր Ն Ե Ր Ի Ս Ո Վ Ե Տ :— Ս ռ վ ե տ ա - 4 ա ն Մ ի ո ւ թ յա ն Կ ո մ ո ւ ն ի ս տ ա կ ա ն պ ա ր տ ի ա յի Կ ե ն տ ր ո ն ա կ ա ն Կ ո մ ի տ ե ի և Ս Ս Ռ Մ ի ո ւ թ յա ն Մ ի ն ի ս տ ր ն ե ր ի Ս ո վ ե տ ի ո ր ո շ ո ւ մ ը , ս ո վ ե տ ա կ ա ն ե ր կ ր ի մ ե ծ մ ա ր դ կ ա ն ց հ ա վ ե ր ժ փ ա ո ք ի հ ո ւ շ ա ր ձ ա ն ՜ պ ա ն թ ե ո ն կ ւ ս ռ ա - Я Ь |П . մ ա ս ի ն : 1 8 5 3 , մ ա ր տ , է ջ 8 - 1 0 :
2 1 0 2 . Ս Ո Վ Ե Տ Ա Կ Ա Ն Մ ի ո ւ թ յա ն Կ ո մ ո ւ ն ի ս տ ա կ ա ն Պ ա ր տ ի ա յի Կ ե ն տ ր ո ն ա կ ա ն Մ ո մ ի տ ե : Ս Ս Ռ Մ ի ո ւ թ յա ն Մ ի ն ի ս տ ր ն ե ր ի Ս ո վ ե տ :— Կ ա ռ ա վ ա ր ա կ ա ն հ ա ղ ո ր դ ա գ ր ո ւ թ յ ո ւ ն : Ս Ս Ռ Մ ի ո ւ թ յա ն Մ ի ն ի ս տ ր ն ե ր ի Ս ո վ ե տ ի
ЦГЛЗ,3 մ""""՛ " “Տգ ո ւ յն Ս ո վ ե տ հ * Մ ի ո ւ թ յա ն Գ ե ր ա -Ս ՜ի ո ւ թ յա ն Կ ո մ ո ,Օ ի ս տ ա ^ ա ն4 % ^ ! յ յ յ " ^ - Ս " ^ ս ւ ա կ ա ն կ ա ն Կ ո մ ի տ ե ի , Ս Ս Ռ Մ հ ո . , " 4 1" 1 ,ա յի Կ ե ն տ ր ո ն ա
կ ե տ ի ն ա խ ա գ ն հ „ " թ ն ն Ի կ ո Տ ՒնիԱԱլ , ,ն ե ' ’ Ի Ա ո ՜ա ն դ ա մ ն ե ր ի ն , Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Մ հ ո ,ա ա Ո Ր տ ,,Ա ,փ Р " 1Пр
1 8 5 3 , մ ա ր տ , է շ ն ֊8 : տ ս ,1 |,ռ ի Դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ ] :
Йк11шршап Տս,յ-1 9 5 4 ո ւ ս ո ւ մ ն ա կ ա ն 2 Ոն Դ ո ւն հ լո ւթ յո ւն 1 8 5 3 ֊ է ջ [ 6 5 ] : ՐվԱ< ն ա մ ա ր : 1 8 5 3 , հ ո ւն ի ս ,
ս ո վ ե տ ա կ ա ն կ ա ո օ ե ո հ к ^ " “ Վ ա ծ Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ
я р - Л м'я й р г д с г и а г ? . т2 1 0 8 . Վ Ա Թ 6 Ա Ն Գ Ե Վ Ո Ր Գ Վ Ա Ր Դ Ա Պ Ւ Տ II,
[ Т վրա: а т - " 1 * 4ԲՈԱԱւ,իս; 1‘м-
2 1 0 8 . Տ Ա Ր Ա դ ր ր լ յ Ս ^ ա ն ի в Г Т " ' Ч [ ' ] : [ Հ ա յ կ ա կ ա ն մ ա ն ր ա ն կ ա ր չ ո ւ թ յա ն ե р 1 Т | հ ա թ յա ն ա կ ա ն ա վ ո ր | ш т . , 1 т А 1 'ա ե դ ա կ ա գ ո ր -
1Гт||1 8 « « в д п П , 1958, ’ ,՝ շքձ՜
Ս տ ո ր ա գ ր . ' Մ ի ա բ ա ն :
Պ տ ւ ? 1 ՜ Հ Տ Ե ր ՜ ^ Ո 4 Հ Ա Ն Ն , ’ Ս Յ Ս ' Ն Ս 1 Ա Ա Կ Ե Պ Ի Ս Կ Ո -
^ и г " ՝'-՝••Պ 1 - Տ II ь , Ս Ա Հ ՚ Ա 1 , Յ Ա ն Կ Ա Ր Դ Ա Ն Ծ . Վ Ա Ր Դ Ա -
1իս-0^ստ.է?^ սՈ ֊1 18ՈՐ'1Ո,',,,,!: ՔաՐՈ4: 1853' ,!" -
ш ^ пи % х ;ը ն տ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը : 1 8 5 8 , մ ա ր տ , է , 3 7 - 3 9 ' '
Ն կ Ը ն տ ր ո ղ ն ե ր ը ք վ ե ա ր կ ո ւ մ ե ն :ե ա Օ Տ ^ Ր - Ս Տ Ե Փ Ա Ն Յ Ա Ն Մ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս :- Գ ր ա -ն 1 ո , ս ՐՎ Կ ա ° հ ա ն դ ե ս ս . է ջ մ ի ա ծ ն ա մ ՝ե № Վ | Տ ո Р Ъ " ? Т т е * " ? 11" » “ Ր Ր ա զ ա ն հ ի շ ա տ ա - Կ ր ն . 1 » .> 3 , հ ո կ ա ե մ ր ե ր , է ջ 1 7 — 2 0 :
ւ 4 ' , ? ՛ Դ Տ ? հք|Ի ՚՛ հ 4 Ի “ կ ո պ ո ս Փ ո լ ա տ յա ն ը ՝ հ ււգ ե - վ ո ր ճ ւ ,մ ա ր ա ն ի մ ի խ ո ւ մ բ ս ա ր կ ա վ ա գ ն ե ր ի III ,տ : Տ . ւ Ր I I ե պ ի ս կ ո պ ո ս ը վ ե ր ա տ ե ս ո ւ չ տ ի ա ր Մ ի ն ա ս Մ ի ն ւ ս ս յա ն ի ե * ՚ , ս ա ն ո ղ ն ե ր ի հ ե տ :
2 1 1 5 . Տ Ե Ր - Ս Տ Ե Փ Ա Ն Յ Ա Ն Մ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս :— Հ ա յկ ա կ ա ն ֆ ի ւ հ ա ր մ ո ն ի ա յի հ ա մ ե ր գ ա յի ն մ ե ծ դ ա հ ւի ճ ր :
1 М Մ լ ք ՚ր ս ա ն դ ր Թ ա մ ա ն յա ն ի մ ա ս ի ն ] : 1 9 5 3 , հ ո ւ ն ի ս , է ջ 4 3 — 4 7 :
Ն կ . ՝ Հ ա մ ե ր գ ա յի ն մ ե ծ դ ա հ ւ ի ճ ի ճ ա կ ա տ ը ե ն ե ր - | 2ի ն տ ե ս ա ր ա ն ը : 1
2 1 1 0 . Տ Ե Ր - Ս Տ Ե Փ Ա Ն Յ Ա Ն Մ Ա Ր Տ Ի Ր Ո Ս :— Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Թ ա մ ա ն յւ ս ն ի տ ա ն - թ ա ն գ ա ր ա ն ր : И Г Лմ ա յի ս , է ջ 4 2 — 4 8 : Լ ’
1'ո վ ս ւ ն դ . ' Թ ա ն գ ա ր ա ն ի բ ա ց ո ւ մ ը :— Տ ո ւ ն - թ ա ն գ ւ ս - ր ւ ս ն ի ց ն ե ր ս :— Ա ո ա ջ ի ն մ ա ս ն ա բ ս ւ ժ ի ն ը :— Ե ր կ ր ո ր ո մ ա ս ն ա բ ա ժ ի ն ը :— ե ր ր ո ր ւ ) մ ա ս ն ա բ ւ ս ժ ի ն ը :— « Վ ե ր ն ա -
5$Է Զ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1073
տ ա ն ը » : - Կ հ ն տ ր ո ն ա կ ա ն դ ա ք կ ի ճ ^ - Վ հ բ շ ի ն ա կ -
° 7 կ ' Հ ո վ հ ա ն ն ե ս ք ծ ՚ո ւմ ս ւն յա ն Ա տ ո ւ ն - թ ա Օ գ ա ր ա ն ի
՞ է կ ք :Й ^ Ь р ^ “ Г Д и л р է տ * * » ա ն դ ա մ
ն ե ր ի , Վ ա ր պ ե տ ի [ Ա փ / Ար“ " աԿ1 ճ Լ վ հ Լ փ ա Տ
« в »հ ե տ մ ի ա ս ի ն ն ' շ ր ջ ա պ ա տ վ ա ծ մ ի խ ո ւ մ բ “ ա Ր 4
■"Տճ՛Հ ո ղ հ ա յր ե ն ի : [ Բ ա ն ա ս տ ե ղ ծ ո ւ թ յո ւ ն ] : 1 9 5 3 , ա պ ր ի ւ , Է ջ 4 7 — 4 8 :
Ս տ ո ր ա գ ր .' Ե ղ ի վ ա ր դ :2 1 2 0 . Ց Ա Ն Կ : « Է ջ մ ի ա ծ ի ն » ա մ ս ա գ ր ո ւ մ 1 9 5 8 թ վ ա
կ ա ն ի ը ն թ ա ց ք ո ւ մ տ պ ա գ ր վ ա ծ ն յո ւ թ ե ր ի : 1 9 5 3 , ն ո - ւ հ մ ո .- ո ե կ տ ., Է ջ 9 1 — 9 4 :
2 1 2 1 . Ց Ո Ւ Ց Ա Հ Ա Ն Դ Ե Ս շ ր ջ ա ն ո ւ մ : [ Ա շ տ ա ր ա կ ո ւ մ ] : 1 9 5 3 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , Է ջ 8 2 :
2 1 2 2 . Ո Ւ Ս Մ Ա Ն բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ : [ Հ ա մ ա ռ ո տ լ ո ւ ր ե ր ] : 1 9 5 3 , փ ե տ ր վ ա ր , Է ջ 4 6 :
Բ ո վ ա ն դ . ' Պ ո լի տ ե խ ն ի կ ա կ ա ն ո ւ ս ո ւ ց մ ա ն ը Ա վ ի ր - վ ա ծ դ ա ս ը ն թ ա ց ն ե ր :— Հ ե ռ ա կ ա ֆ ա կ ո ւ լ տ ե տ Ե ր և ա ն ի Պ ո լի տ ե խ ն ի կ ա կ ա ն ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ո ւ մ :— Դ պ ր ո ց ա կ ա նպ ի տ ո ւ յք ն ե ր :— Ո ւս ո ւմ ն ա կ ա ն տ ա ր վ ա ե ր ր ո ր դ ք ա ռ ո ր դ ի ս կ ի զ բ ը :
2 1 2 8 . Ո Ւ Ս Մ Ա Ն բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ :— [ Հ ա մ ա ռ ո տ լո ւր ե ր ] : Դ ա ս ա գ ր ք ե ր ռ ե ս պ ո ւ բ լի կ ա յի դ պ ր ո ց ն ե ր ի հ ա մ ա ր : 1 9 5 3 , ա պ ր ի լ , Է ջ 5 6 :
2 1 2 4 . Փ Ա Ր Ի Զ Ի Հ ա յա ս տ ա ն յա ց ե կ ե ղ ե ց ո ւ կ ր ո ն ա կ ա ն ը ն կ ե ր ո ւ թ յա ն վ ա ր չ ա կ ա ն ժ ո ղ ո վ ի ն ա մ ա կ ը Ա - մ ե ն ա յն Հ ա յո ց Հ ա յր ա պ ե տ ի ն ' ն ո ր ի ն ս . օ ծ ո ւ թ յա ն դ պ ր ո ց ա ս ե ր տ ի կ ն ա ց մ ի ո ւ թ յա ն 7 5 - ա մ յա հ ո բ ե լ յա ն ի
ա ո թ ի վ ո ւ ղ ա ր կ վ ա ծ կ ո ն դ ա կ ի ս տ ա ց մ ա ն մ ա ս ի ն :1 9 5 3 , ա պ ր ի լ , Է շ 5 8 — 5 9 :
2 1 2 5 . Փ Ո Լ Ա Տ Յ Ա Ն Դ Ե Ր Ե Ն Ի Կ Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս :— Գ ե ր ա շ ն ո ր հ Տ . Դ ե ր ե ն ի կ ե պ ի ս կ ո պ ո ս Փ ո լս ւ տ յա ն ի պ ա տ ա ս խ ա ն ն ե ր ը մ ե ր հ ա ր ց ո ւ մ ն ե ր ի ն : [ « Է ջ մ ի ա ծ ի ն » ա մ ս ա գ ր ի թ ղ թ ա կ ց ի հ ա ր ց ա զ ր ո ւ յց ը ] : 1 9 5 8 , Ա ո յե մ - բ ե ո - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , Է շ 1 8 — 1 4 :
2 1 2 6 . Փ Ո Լ Ա Տ Յ Ա Ն Դ Ե Ր Ե Ն Ի Կ Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս :—Տ ո ն կ ա թ ո ղ ի կ ե ս ո ւ ր բ Է ջ մ ի ա ծ ն ի : Ք ա ր ո զ : ( Խ ո ս վ ա ծ Բ ե յր ո ւ թ ի ռ ա դ ի ո կ ա յա ն ի ց ս . է ջ մ ի ա ծ ն ի տ ո ն ի ա ո թ ի վ , 1 9 5 8 թ . հ ո ւ ն ի ս ի 7 - ի ն ) : 1 9 5 8 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր ,է ջ 1 8 — 2 0 :
2 1 2 7 . Փ Ո Լ Ա Տ Յ Ա Ն Դ Ե Ր Ե Ն Ի Կ Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս :—« Ո ւ խ տ ս դ ի ՛ ք և կ ա տ ա ր ե ց ե ՜ ք » : ( Ո ղ ջ ո ւ յն ի խ ո ս ք ,ա ս վ ա ծ Ս . Ի ջ մ ա ն ս ե ղ ա ն ի ց , Վ ե հ ա փ ա ո Հ ւ ս յր ս ւ պ ե - տ ի ա ն վ ա ն ա կ ո չ ո ւ թ յա ն տ ո ն ի ա ո թ ի վ , շ ա բ ա թ , 20 ս ե պ տ ե մ բ ե ր ի , 1 9 5 8 թ . ) : 1 9 5 3 , հ ո կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 8 — 9 :
2 1 2 8 . Փ Ա Վ Ս Տ Ո Ս Բ Ո Ւ Ջ Ա Ն Դ Ի « Հ ա յ ո ց պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ը » ո ո ւ ս ե ր ե ն : ( Փ ա վ ս տ ո ս Բ ո ւ զ ս ւ ն դ « Պ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն հ ա յ ո ց » : Թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը գ ր ա բ ա ր ի ց ո ո ւ ս ե - ր ե ն և ծ ա ն ո թ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը Մ . Ա . Գ և ո ր գ յս ւ ն ի , խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա մ բ Ս . Տ . Ե ր ե մ յա ն ի : Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս ՌԳ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն , Ե ր և ա ն , 1 9 5 8 թ . ) : [ Գ ր ա խ ո ս ո ւ թ ո ւ ն ] : 1 9 5 8 , հ ո կ տ ե մ բ ե ր , է շ 6 1 — 6 2 :
Ս տ ո ր ա գ ր . ' Բ ա ն ա ս ե ր :2 1 2 9 . Փ Ր Կ Յ Ի հ ր ա շ ա փ ա ռ Հ ա ր ո ւ թ յա ն տ ո ն ի ա ո
թ ի վ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց ս ր բ ա զ ն ա գ ո ւ յն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն ս . օ ծ ա թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Я - ի հ ե ռ ա գ ր ե ր ը և Վ ե հ ա փ ա ո Հ ա յր ա պ ե տ ի ա ն ո ւ ն ո վ ս տ ա ց վ ա ծ շ ն ո ր հ ա վ ո ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ր ե ր և գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր : 1 9 5 8 , ա պ ր ի լ , է շ 3 — 1 1 :
2 1 8 0 . « Ֆ Ր Ա Ն Ս Ի Ա — Ս Ս Ռ Մ » ը ն կ ե ր ո ւ թ յա ն դ ե լ ե գ ա ց ի ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : 1 9 5 3 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ 3 7 — 3 9 :
Ն կ . ' Պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը է ջ մ ի ա ծ ն ի Վ ե հ ա ր ա ն ի դ ա հ լի ճ ո ւ մ :
2 1 8 1 . « Ֆ Ր Ի Կ Ի դ ի վ ա ն ը » : [ 7 5 մ ե ծ ա դ ի ր է ջ : 5 1տ ա ղ ե ր ի ր ե ն ց տ ա ր բ ե ր ա կ ն ե ր ո վ : Ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յ ա ն Ֆ ր ի կ ի , ն ր ա ա պ ր ա ծ ժ ա մ ա ն ա կ ա շ ր ջ ա ն ի , ն ր ա ե ր կ ր ի մ ա ս ի ն : Հ ե ղ ի ն ա կ ' Մ ա յր Ա թ ո ռ ի ծ ե ր ա ն ի մ ի ա բ ա ն ' Տ ի ր ա յր ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս : Գ ի ր ք ը լ ա յս Լ տ ե ս ե լ Հ ա յկ ա կ ա ն Բ ա ր ե գ ո ր ծ ա կ ա ն Ը ն դ հ ա ն ո ւ ր Մ ի ո ւ թ յա ն հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յա մ բ ] : 1 9 5 3 , հ ա ն ի ս , է ջ 6 1 :
1 9 5 4
2 1 8 2 . Ա Բ Ր Ա Հ Ա Մ Յ Ա Ն Ա Տ Ո Տ Գ . : — Վ ա ր դ ա ն Կ ա - ֆ ս ւ յե ց ո ւ չ ա փ ա ծ ո տ ո մ ա ր ը : [ 1 7 - ր դ դ ա ր ի մ ա տ ե ն ա գ ի ր : 1 6 1 5 — 1 7 1 2 : Ծ ն վ ե լ է Ղ ր ի մ ի Կ ա ֆ ա ք ա ղ ա ք ո ւ մ : Ո ւս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն : Բ ն ա գ ր ե ր ] : 1 9 5 4 , ս ե պ տ . . է ջ 2 7 — 3 1 , հ ո կ տ ., է ջ 2 9 — 3 7 :
Բ ն ա գ ի ր ' Վ ա ր դ ա ն ծ ա ո ա յ հ ա լր Ա ս տ ո ւ ծ ո յ . . .2 1 8 8 . Ա Բ Ր Ա Հ Ա Մ Յ Ա Ն Ա Օ Ո Տ :— Ֆ ր ի կ ի « Դ ի վ ա ն ի »
հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յա ն ա ո թ ի վ : Տ ի ր ա յր ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս [ Մ ւ վ ի ք - Մ ա շ կ ա մ բ ա ր յա ն ( Տ ե ր - Հ ո վ հ ա ն ն ի ս ա ն ) ]« Ֆ ր ի կ , Դ ի վ ա ն » : ( Ա շ խ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ' պ ս ա կ վ ա ծ Ռ ո ւս ա կ ա ն Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ա կ ա դ ե մ ի ա յի կ ո ղ մ ի ց ) : Հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն Հ ա յ Բ ա ր ե գ ո ր ծ ա կ ա ն Ը ն դ հ ա ն ո ւ ր Մ ի ո ւ թ յա ն Մ ե լ ք ո ն յա ն հ ի մ ն ա դ ր ա մ ի : [ Գ ր ա խ ո ս ո ւ թ յ ա ն ] : 1 9 5 4 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 8 2 — 4 3 :
Ն ա յ ն տ ե ղ ո ւ մ ' Հ ա մ ա ռ ո տ բ ի բ լ ի ո գ ր ա ֆ ի ա Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Հ պ ե տ ա կ ա ն Մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն ի Յ ե ո ւ ս գ ր ե - ր ա մ ե ղ ա ծ Ֆ ր ի կ ի տ ա ղ ե ր ի :
Բ ն ա գ ի ր ’ Ֆ ր ի կ ի « Դ ի վ ա ն » - ի մ ե ջ չ մ տ ա ծ ւո ա դ ը , | Չ ա փ ա ծ ո ] : է ջ 4 1 — 4 3 :
1 И |||« |р ' ,|Ա ւմ ի մ ը ն դ Л1.<| բ ա ն մ ի խ ո ս ե | ս ւն |ր ս լս ր ի ււ մ ե զ ա ր վ ե ր ս ւ յ . . .
2 1 8 4 . Ա Թ Ա Ն Ա Ս Յ Ա Ն Ղ Ե Վ Ո Ն Դ Ա Վ Ա Գ Ք Ա Հ Ա Ն Ա : — Ի մ հ ա ն դ ի պ ո ւ մ ը Մ ի ք ա յե լ Ն ւ պ բ ա ն դ յս ւ ն ի հ ե տ Ե ր և ա ն ա մ : [ Հ ւ ւ դ վ ա ծ ը ք ա ղ վ ա ծ է Ա թ ա ն ա ս յա ն ի հ ի
շ ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի տ ե տ ր ի ց , խ մ բ ա գ ր ո ւ թ յա ն ը տ ր ա մ ս ւ - դ ը ր ե լ է ո ր դ ի ն ' Պ . Ա թ ա ն ա ս յս ւ ն ը ] : 1 9 5 4 , դ ե կ տ . , է ջ 1 8 — 1 9 :
2 1 8 5 . Ա Ղ Ա Վ Ն Ի Մ ե ս ր ո պ յա ն : [ Մ ա հ ա խ ո ս ա կ ա ն -կ ե ն ս ա գ ր ա կ ա ն ] : 1 9 5 4 , հ ա լ ի ս - օ գ ո ս տ . , է ջ 5 9 — 6 0 :
Ա . Մ ե ս ր ո պ յա ն ի դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ :2 1 8 8 . Ա Ծ Ա Ռ Յ Ա Ն Հ Ր Ա Չ Յ Ա : — Մ ե ս ր ո պ Մ ա շ տ ո ց :
1 9 5 4 , ն ո յե մ բ ե ր , է ջ 2 2 — 3 0 , դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 2 7 — Տ Յ ,1 9 5 5 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 2 1 — 2 8 , փ ե տ ր վ ա ր , ■ է ջ 1 4 — 2 1 , մ ա ր տ , է ջ 2 8 — 3 1 , ա պ ր ի ւ , է ջ 2 6 — 8 1 , ս ե պ տ ե մ բ ե ր , է ջ 3 6 — 4 2 , 1 9 5 6 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 4 6 — 5 1 , վ ւե տ ր վ ս ւր , է ջ 2 9 — 8 5 , ա պ ր ի լ - մ ա յի ս , է ջ 5 8 — 5 8 , օ գ ո ս տ ո ս - ս ե պ - տ ե մ բ ե ր , է ջ 4 8 — 5 8 , ն ո յե մ բ ե ր - դ ե կ տ ե մ բ ե ր , է ջ 4 1 — 4 7 : 1 9 6 1 : հ ո կ տ . , է ջ 4 1 — 5 0 , ն ո յե մ բ . , է ջ 1 9 — 8 5 ,1 9 6 2 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 3 1 — 4 6 , փ ե տ ր վ ա ր , է ջ 1 8 — 3 5 , մ ա ր տ , է ջ 2 5 — 3 2 , ա պ ր ի լ , է ջ 1 6 — 3 3 :
Բ ո վ ա ն դ . ' Գ լ ո ւ խ ա ո ա ջ ի ն . Մ ե ս ր ո պ ի ա շ խ ս ւ ր հ ա - կ ա ն կ յա ն ք ը :— Գ | ա խ ե ր կ ր ո ր դ . Ա ո ա ջ ի ն .ք ա ր ո զ չ ա կ ա ն գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յո ւ ն ( Լ ո ւ ս ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ՛ Դ ա լ - թ ա ն ) : — Գ լ ո ւ խ ե ր ր ո ր դ . Դ ս ւ ն ի ե լ յս ւ ն գ ր ե ր ը :— ՚Գ լո ւ խ չ ո ր ր ո ր դ . Մ ե ս ր ո պ յա ն գ ր ե ր ի գ յա տ լ ւ :— Ա ւ ւ ա կ ք 11ո- ւ լո մ ո ն ի ո ր դ ա յ Դ ս ւ ւ թ ի թ ւ ս գ ա ւ ո ր ի |< ս ր ս ւ յե լի : Գ լո ւ խ Ա . ճ ա ն ա չ ե լ զ ի մ ա ս տ ա թ ի ւ ն ե ւ ւ |խ ր ա ւ ո , ի մ ա ն ա լ զ բ ա ն ս հ ա ն ճ ա ր ո յ :— Գ լ ո ւ խ հ ի ն գ ե ր ո ր դ : Մ ե ււր ո պ ի վ ե -
1973Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն
59
ր ա դ ս ւ ր Տ ը Ա ե ր կ ր ո ր դ ք ա ր ո է լ չ ա կ ւ ս ն գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յւ ս - հ ը : ( Լ ո ւ ս ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն Մ ա ր ա ց ) : Գ լ ո ւ խ վ ե ց ե ր ո ո ո - Ե ր ր ո ր դ ք ա ր ո զ չ ա կ ա ն գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յո ւ ն ը : ( Լ ո ւ ս ա վ ո ր ո ւ թ յա ն Գ ո դ թ ս ւ ն , Ս յո ւ ն յա ց Ա Վ ր ա ս տ ս ւ ն ի ) : Գ լո ւ խ յո թ ե ր ո ր դ : Չ ո ր ր ո ր դ ք ա ր ո զ չ ա կ ա ն գ ո ր ծ ո ւ ն հ ո ւ թ - ո ւ ն ր - ( Լ ո ւ ս ա վ ո ր ո ւ թ յա ն հ ա ն ա հ ս ւ յո ց ) : Դ լ ո ւ խ ո ւ թ ե ր ո ր դ -Հ ի ն գ ե ր ո ր դ ք ա ր ո զ չ ա կ ա ն գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յո ւ ն ( I ո ւ ս ա - վ ո ր ա թ յա ն Ա ղ վ ա ն ի ց , Ր -ա ղ ա ս ս ւ կ ա ն ի , Գ ա ր դ մ ա ն ի Վ ր ւ ս ց Ա Տ ս ւ շ ր ա ց ) : Գ լ ո ւ խ ի ն ն ե ր ո ր դ : Մ ե ս ր ո պ ի վ ե ր ջ ի ն օ ր ե ր ը : Գ լ ո ւ խ տ ա ս ն ե ր ո ր դ : Ս ո ւ ր բ գ ր ք ի թ ա ր գ մ ա ն ո ւ թ յո ւ ն ը :— Գ ւ ո ւ խ տ ա ս ն ե ր ե ք ե ր ո ր դ : Ս ա հ ս ւկ ի Ա Մ ե ս ր ո պ ի վ ա խ ճ ա ն ը : Գ լ ո ւ խ տ ա ս ն չ ո ր ս ե ր ո ր դ : Տ ո նա ն ո ւ ն Ա պ ա տ կ ե ր Ս . Ս ՚ե ս ր ա պ ի :— Շ ա ր ա կ ա ն ս ր բ ո ց թ ա ր գ մ ա ն չ ս ւ ց օ ր հ ն ւ ս թ ի ւ ն :— Հ ա ր ց : — Մ ա ն կ ո ւ ն ք :— Շ ա ր ա կ ա ն Ս ր բ ո յ Ս ա հ ա կ ա յ հ ա յո ց հ ա յր ա պ ե տ ի :— Գ լ ո ւ խ տ ա ս ն հ ի ն գ ե ր ո ր դ : Մ ե ս ր ո պ Մ ա շ տ ո ց ի ե ր կ ս ւ - ս ի ր ո ւ թ յւ ո ն ն ե ր ը :— Գ լ ո ւ խ տ ա ս ն վ ե ց ե ր ո ր դ : Ս ս ւե ա կ ի ևՄ ե ս ր ո պ ի ժ ա մ ա ն ա կ ա գ ր ո ւ թ յա ն ը :
2 1 8 7 . Ա Մ Ա Ն Ո Ր Ի Ц Ս . Ծ ն ն դ յ ա ն տ ո ն ե ր ի ա ո թ ի վ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց ս ր բ ա զ ն ա գ ո ւ յն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն Ս . օ ծ ա թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Զ - ի ա ն ո ւ ն ո վ թ հ մ ե ր ի ց ս տ ա ց վ ա ծ շ ն ո ր հ ա վ ո ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ր ե ր ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը : 1 9 5 4 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 4 — 8 :
2 1 8 8 . Ա Մ Ա Ն Ո Ր Ի Ա Ս . Ծ ն ն դ յա ն տ ո ն ե ր ի ա ո թ ի վ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց ս ր բ ա զ ն ա գ ո ւ յն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն Ս . օ ծ ա թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Ջ - ի ա ն ո ւ ն ո վ ք ո ւ յր ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի պ ե տ ե ր ի ց ս տ ա ց վ ա ծ շ ն ո ր հ ա վ ո ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ր ե ր ն ո ւ գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը : 1 9 5 4 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ В —
2 1 8 9 . Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ ա յ ո ց ե ր ջ ա ն կ ա հ ի շ ա տ ա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն ս . օ ծ ա թ յ ո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Զ հ ա յ- ր ա պ ե տ ի դ ա ռ ն ա կ ս կ ի ծ մ ա հ վ ա ն ա ո թ ի վ Գ ե ր ա գ ո ւ յ՛ն հ ո գ և ո ր խ ո ր հ ր դ ի ա ն ո ւ ն ո վ ս տ ա ց վ ա ծ ց ա վ ա կ ց ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ր ե ր ը : 1 9 5 4 , մ ա յի ս , է ջ 1 6 — 8 5 , հ ո ւ ն ի ս , է ջ 7 —
2 1 4 0 . Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ ա յ ո ց ե ր ջ ա ն կ ա հ ի շ ա տ ա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն Ս . օ ծ ա թ յ ո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Զ հ ա յր ա պ ե տ ի հ ի վ ա ն դ ո ւ թ յա ն ա ռ ն չ ո ւ թ յա մ բ Գ ե ր ա գ ո ւ յն հ ո գ և ո ր խ ո ր հ ր դ ի ա ն ո ւ ն ո վ ա ր տ ա ս ա հ մ ա ն ի թ ե մ ե ր ի ց ս տ ա ց վ ա ծ հ ե ռ ա գ ր ե ր ը : 1 9 5 4 , մ ա յի ս , է ջ 7 — 1 0 :
2 1 4 1 . Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ ա յ ո ց ե ր ջ ա ն կ ա հ ի շ ա տ ա կ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն ս . օ ծ ո ւ թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Զ - ի հ ո ւ ղ ա ր կ ա վ ո ր ո ւ թ յա ն ը և թ ա ղ ո ւ մ ը : 1 9 5 4 , հ ո ւ ն ի ս ,է ջ 2 5 — 8 8 : ՚
Ա ր ա ր ո ղ ո ւ թ յա ն ը վ ե ր ա բ ե ր ո ղ 1 0 լո ւ ս ա ն կ ա ր :2 1 4 2 . Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ ա յո ց ծ ա յր ա գ ո ւ յն պ ա տ ր ի ա ր ւ ւ
ե կ ա թ ո ղ ի կ ո ս Տ . Տ . Գ և ո ր գ Զ - ի հ ի վ ա ն դ ո ւ թ յա ն և մ ա հ վ ա ն մ ա ս ի ն : Ե զ ր ա կ ա ց ո ւ թ յա ն : [ Ս տ ա մ ո ք ս իչ ա ր ո ր ա կ ո ւ ո ո ւ ց ր մ ե տ ա ս տ ա զ ն ե ր ո վ ! : 1 9 5 4 , մ ա յի ս , է ջ 1 1 :
Ս տ ո ր ս ւ գ ր ա թ . ' Ա . Ի . Ա յր ի մ Ա ա ն , Հ . Գ ր ի գ ո ր յա ն , 4 . Ա . Մ ո ւ ս ւ [ յա ն է Լ . Ա . Հ ո վ հ ա ն ն ի ս յ ա ն , ք>. Հ . Յ ւ ղ - յս ւ ն , Վ . Հ . Ֆ ւ ս ն ա ր ջ յւ ս ն , Տ . Ս . Մ ն ա ց ւ ս կ ա ն յա ն . Ս . Ս . Շ ս ւ ր ի մ ա ն յա ն , Ա . Տ . Ս ի մ ո ն յա ն , Ա . Ա . Ք ս ւ թ ա ն - յ տ ն , Ի . ք>. Ղ ա ր ի բ յա ն :
2 1 4 8 . Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն հ ա յո ց հ ա յբ ա պ ե տ ը : ( Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն « Հ ա ս կ ո - ի ) : [ Գ և ո ր գ Զ - ի մ ա հ վ ա ն ա ո թ ի վ : Ա ր տ ա տ պ վ ա ծ ' « Հ ա ս կ » պ ա շ տ ո ն ա թ ե ր թ ա մ ս ա գ ի ր կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ո ւ թ յա ն Հ ա յ ո ց Կ խ ի կ ի ո , Ա ն թ ի փ ա ս . 1 9 5 4 , մ ա յի ս - հ ւ ս ն ի ս , № 5 — 8 ] : 1 9 5 4 , ս ե պ տ . , Է ջ 0 — 0 ;
2 1 4 4 . Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ ա յ ո ց վ ե հ ա փ ա ո հ ա յր ա պ ե տ Տ . Տ . Գ և ո ր գ Զ ե ր ջ ա ն կ ա հ ի շ ա տ ա կ կ ա թ ո դ ի կ ո ւ ւ ի հ ա մ ա ռ ո տ կ ե ն ս ա գ ր ո ւ թ ա ն ը : [ Մ ա հ վ տ ն ա ո թ ի վ ] : 1 9 5 4 , մ ա յի ս , Է ջ 1 2 — 1 5 :
2 1 4 5 . Ա Մ Ե Ր Ի Կ Ա Հ Ա Յ հ ա ո ա ջ ա դ ի մ ա կ ա ն մ ի ո ւ թ յա ն 1 7 - ր դ հ ա մ ա գ ո ւ մ ա ր ը : 1 Ս 5 4 , ն ո յ ե մ բ . , I .» Н 0:
2 1 4 0 . Ա Յ Ն Թ Ա Ր Յ Ա Ն Փ Ա Յ Լ Ա Կ Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ :— « Մ ա յր ց ո ւ ց ա կ Յ ե ռ ա գ ր ս ւ ց Ս ր բ ո ց Հ ս ւ կ ո ր յա ն ց » : Ե ր կ ր ո ր դ հ ա տ ո ր : Կ ա զ մ ե ց Ն ո ր ա յր ե պ ի ււկ ո պ ա ւ Պ ո ղ ա լւ - յ ա ն , Ե ր ա ւ ւ լս ղ ե մ , տ պ ա ր ա ն Ս ր բ ո ց Հ ա կ ո բ յս ւ ն ց , 1 0 5 8 , [ Գ ր ա խ ո ս ո ւ թ յա ն | : 1 9 5 4 , մ ա ր տ , Է օ հ 1 8 3 :
2 1 4 7 . Ա Յ Ն Թ Ա Ր .Յ Ա Ն Փ Ա Յ Լ Ա Կ Ս Ա Ր Կ Ա Վ Ա Գ :—
Й Ж Г '■ « .‘ Г А """, 'Г Г ? Г
նամականւ’! 19м-ք ո վ ա ն դ • ք լՈ ւե ն ո ս - Ա յր ե ս : [ Հ ո կ տ ե մ բ ե ր ի Ю -ի ն
- ո ւ հ ն ո ս - Ա յր ե ս ի « Հ ա յ կ ե դ ր լ ,ն » - ի ս ր ա հ ա մ ե ր ե կ ո Й Й * ՛ « ա յ մ շ ա կ ո ւ յթ ի տ ո ն ի ն : Ե ր ե կ ո ն կ ա . մ ա -կ ե ր զ վ ա ծ է ր Հ ս ւ յա ս տ ա ն յա ց Ա ո ա ք ե լ ա կ ա ն ե կ ե ղ ե ց ո ւ ե ր ի տ ա ս ա ր դ կ ա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յա ն կ ո ղ մ ի ց Ս ի ո ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս Մ ա ն ո ւ կ յա ն ի ն ա խ ա ձ ե ռ ն ո ւ թ յա մ բ ] : ֊ Հ ա ւա ս -
“ П,Ш рЬ ,Ш Ц .ШС ե կ ե '1ե ' ՚ու “ Ի Կ Օ ա ց հ ա ն դ ե ս ը : [ 1 ,ն տ ա ն ե կ ս ւ ն պ ա ր ե ր : Թ ա տ ե ր գ ո ւ թ յո ւ ն ՝ (Ւ. Ա ,փ ս - տ ա կ ե ս յւ ս ն ի « Մ ա ր ի Մ ս ս ո լե Օ » պ ի ե ս ի ] :— « Մ ա ս ի ս » ա մ ս ա գ ր ի հ ա ն դ ե ս ը : [ Մ ա ն կ ա կ ա ն հ ա ն դ ե ս ի մ ա ս ի ն մ ա մ ո ւ լի տ ե ս ո ւ թ յո ւ ն ] : Ա ր գ ե ն տ ի ն ա յի կ ր ո ն ի ց տ ն օ ր ե - ն ը 1 Է ո ւ ս ա վ ո ր ի , ե կ ե ղ ե ց ո ւ մ : [ Տ ն օ ր ե ն ՝ Լ ե ո ն ա ր դ ոI. Բ ե ն ի տ ե ս դ ե Ա լ մ ա դ ա ն ի ն ե ր կ ա յո ւ թ յա մ բ պ ա տ ա ր ա գ , « Կ ո մ ի տ ա ս » ե ր գ չ ա խ մ բ ի մ ա ս ն ա կ ց ո ւ թ յա մ բ : Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի բ ա ր գ ա վ ա ճ մ ա ն Ս ա ս ի ն ք ա ր ո զ Ս ի ո ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս Մ ա ն ո ւ կ յա ն ի | : _ Հ ա յ ր ե ն ի ք ի տ ո ն ը : [ Ն ո յն մ ր ե ր ի 2 9 - ի հ ա մ ա ր հ ս ւա ո ւկ ն ա խ ա պ ա տ ր ա ս տ ա կ ա ն ա շ խ ա տ ա ն ք ն ե ր Ս փ յա ո ք ո ւ մ 1 :- Ե ր գ չ ո ւ հ ի Զ ա ր ա հ ի Գ ո լ ո ւ խ ա ն յա ն : [ Ռ ո ւ ե ն ս ս - Ա յր ե -ա ս մ հ ա մ ե ր գ ն ե ր տ ա լ ո ւ մ ա ս ի ն ] :— « Հ ա յր ե ն ի ե ր ե ր ի մ ե ջ » | Գ ր ք ի լ ո ւ յս ը ն ծ ա յո ւ մ ը Հ ա յս ւ ս տ ա ն յա ց ե կ ե դ ե ց - վ ո ե ր ի տ ա ս ա ր դ ա կ ա ն կ ա զ մ ա կ ե ր պ ո ւ թ յա ն կ ո ղ մ ի ց : Հ ե ղ ի ն ա կ ՝ Ս ի ո ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս Մ ա ն ո ւ կ յա ն ] :
2 1 5 3 . Ա Ր Ժ Ե Ք Ա Վ Ո Ր ն վ ե ր Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Ռ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն թ ա ն գ ա բ ա ն ի ն : [ Կ ի ւի կ ի ս ւ յի հ ա ն գ ո ւ ց յա լ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս Գ ա ր ե գ ի ն Հ ո վ ս ե փ յա ն ի ա ր խ ի վ ի ց 8 ո ս կ յա , 0 ա ր ծ ա թ յա ս2 պ ղ ն ձ յա դ ր ա մ ն ե ր ] : 1 9 5 4 , ս ե պ տ ., է ջ 5 6 :
Ո ս կ յա դ ր ա մ ն ե ր ի ց մ ե կ ը կ տ ր վ ա ծ է Մ ա կ ե դ ո ն ի ս ւ - յո ւ մ 3 3 0 - 8 1 8 թ թ . մ ե ր թ վ ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ի ց ա ո ա ջ , Ա - լ ե ք ս ա ն դ ր Մ ա կ ե դ ո ն ա ց ո ւ ա ն ո ւ ն ո վ : Մ յո ւ ս ը ՛ պ ա տ կ ա ն ո ւ մ է կ ա յս ր Վ ե ս պ ա ս յա ն ի ն 8 9 — 7 9 թ թ . մ . թ .: Ե ր ր ո ր դ ը ' մ ի ջ ն ա դ ա ր յա ն մ ո ւ ս ո ւ լմ ա ն ա կ ա ն դ ի ն ա ր է , կ տ ր վ ա ծ 1սՈր ա ս ա ն ի Ն ի շ ա ր ո ւ ր ք ա ղ ա ք ո ւ մ Մ ս պ ս ւ ն - դ ա ր ա ն ի շ ա հ ք ք ո ս տ ե մ - Ի բ ն - Ա լի ի կ ո ղ մ ի ց , հ ա վ ա ն ա բ ա ր 5 5 1 — 5 5 2 թ թ , ւրլւ հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ո ւ մ է մ ե ր թ վ ա կ ա ն ո ւ թ յա ն 1 1 5 7 - 1 1 5 8 թ թ . :
2 1 5 4 . Ա Ր Տ Ա Ն Ա Գ Ր Ո Ի Թ Յ Ո Ի Ն : Գ ե ր ա գ ո ւ յն հ ո գ և ո րխ ո ր հ ՜ր դ ի ե ե պ ի ս կ ո պ ո ս ա կ ա ն հ ա մ ա տ ե ղ ժ ո ղ ո վ ի : Ա ն ի ս տ . Ի 6 - ն հ ո ւ ն ի ս ի 1 0 5 4 ա մ ի : Ռ ն ի ս տ . Ի 7 - ն հ ո ւ ն ի ս ի 1 9 5 4 ա մ ի : [ Օ ր ա կ ա ր գ ի հ ա ս տ ա տ ո ւ մ : Օ ր ա կ ա ր գ ՛ 1 . Տ ե ր հ ա ն գ հ ւ ց յլպ վ ե հ ա ւ ի ս ս լ հ ա յր ա պ ե տ ի կ տ ա կ - կ ո ն դ ա կ ը ա մ ե ն ա պ ա տ ի վ Տ . Տ ե ղ ա կ ա լի մ ա ս ի ն :— 2 . 4 - ե ր ս ւ գ ա յն հ ո գ և ո ր խ ո ր հ ր դ ի ա ն դ ա մ ն ե ր ի կ ա զ մ ր լր ւ ս ց ն ե |ո ւ մ ա ս ի ն : 3 . Հ ա յւ ս ս տ ս ւ ն յա ց Ա լլա|ւ1ւ|ւււկւսն Ս . 1 ;կ ե ղ ե ||վ ւ ւ մ ի ա ւ ւ ն ա կ ա ն ս ւ թ յա ն հ ե ս ս տ լա ւ ս մ ր ւ ս պ ն դ մ ա ն մ ա ս ի ն | : Ո ր ո շ ո ւմ : Ը ն դ ո ւ ն վ ա ծ Մ ա յրԱ թ ո ո Ս . Լ ՚ջ մ ի ս ւ ծ ն ա մ 11)54 թ վ ա կ ա ն ի հ ո ւն ի ս ի 5 - ի ն գ ո ւ մ ա ր վ ա ծ Գ ե ր ա գ ո ւ յն հ ո գ և ո ր խ ո ր հ ր դ ի և ե պ ի ս կ ո պ ո ս ա կ ա ն հ ա մ ա տ ե ղ ն ի ս տ ի կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ա կ ա ն տ ե
60Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1873
3^«лз*Нա-Տ ե ո - Հ ո վ հ ւ ս ն ն ի ս յա ն . Մ ա ր տ ի ր ո ս Տ ե ր - Ս տ ե փ ա ն յա .
8 ձ ա յա ս տ ա ն յա ց Ա ռ ա ք ե լ ա կ ա ն Ծ կ հ ղ հ ց ո ւ մ Ի ա ս Ա ա - կ ա ն ա թ յա ն ա մ ր ա պ ն դ մ ա ն հ ա ր ց ը ] : 1 9 5 4 » հ ո ւ ն ի ս ,
^ Տ ^ Ա Մ Բ Ո Ի Կ Զ Յ Ա Ն գ Ր Ի Գ Ո ^ ֊Ռ ա մ ի ն ա հ ա : թ ե մ ա կ ա ն խ ո ր հ ր դ ի ա ն դ ա մ դ ո կ տ . Գ ր ի գ ո ր « ս մ բ ո ւկ ջ յս ւն ի ե լ ո ւ յթ ը : [ Ռ ա դ ի ո յո վ : Մ յ9 Ը Հ ա յա ս տ ա նԳ և ո ր գ Զ - ի մ ա հ վ ա ն ա ռ թ ի վ : Տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր
Ր ա մ բ ա կ ջ յա ն ի զ ե կ ո ւ ց ո ւ մ ը ռ ո ւ մ ե ն ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ռ ե ս պ ո ւ բ լի կ ա յի ա կ ա դ ե մ ի ա յի բ ժ շ կ ա կ ա ն բ ա ժ ա ն մ ո ւ ն ք ի ն մ ե ջ : 1 9 5 4 , ապրԻե է ջ 5 5 :
2 1 5 7 . Բ Ա Ն Ա Ս Ե Ր :— Հ ա յ թ ա տ ե ր ա կ ա ն ա ր վ ե ս տ իպ ա տ մ ո ւ թ յո ւ ն ի ց : [ Գ ո յա ն Գ և ո ր գ « Հ ի ն Հ ա յա ս տ ա ն իթ ա տ ր ո ն ը » հ տ . 1 , Մ ո ս կ վ ա , ( ռ ո ա ե ր հ ն ) : 1 9 5 2 .Ն ո ւ յն ի ՝ « Մ ի ջ ն ա դ ա ր յա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի թ ա տ ր ո ն ը » , հ տ . 2 , Մ ո ս կ վ ա , 1 9 5 2 , ( ռ ո ւ ս ե ր ե ն ) , գ ր ք ե ր ի մ ա ս ի ն : Գ ր ա խ ո ս ո ւ թ յո ւ ն ] : 1 9 5 4 , հ ո ւ ն վ ա ր , Է ջ 5 9 В о :
2 1 5 8 . Բ Ո Ռ Յ Ա Ն Յ Ա Ն Ֆ [ Ր Ա Ն Ս Ո Ի Ա ] :— Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց կ ա թ ո ղ ի կ ո ս Գ և ո ր գ Զ - ի մ ա հ վ ա ն ա ո թ ի վ : ( Й ш п ս գ ո ս ե ղ ա ն ի շ ո ւ ր ջ ) : 1 9 5 4 , հ ո ւ լ ի ս - օ գ ո ս տ ., է ջ 3 1 — 3 2 :
2 1 5 9 . Բ Ր Ա Զ Ի Լ Ա Հ Ա Յ թ ե մ ի վ ա ր չ ա կ ա ն ը ն տ ր ո ւ թ յո ւ ն ը : 1 9 5 4 , ա պ ր ի լ , է ջ 5 7 :
2 1 6 0 . Գ Ա Լ Ա Մ Գ Ա Ր Յ Ա Ն Ա Ն Դ Ր Ա Ն Ի Կ Ս Ա Ր Կ Ա -Վ Ա Գ :— [ Ա յժ մ վ ա հ ա ն ե պ ի ս . Տ ե ր յ ա ն ] : է ջ ե ր վ ե հ ա փ ա ռ հ ա յր ա պ ե տ ի ա ն ց յա լ ի ց : [ Գ և ո ր գ Զ - ի գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յա ն վ ա ղ շ ր ջ ա ն ի մ ա ս ի ն : Ք ա ղ վ ա ծ « Ա ր ա ր ա տ » ա մ ս ա գ ր ի է ջ ե ր ի ց ] : 1 9 5 4 , փ ե տ ր վ ա ր , է ջ 2 9 —80:
2 1 6 1 . Գ Ա Լ Ֆ Ա Յ Ա Ն Մ Ա Մ Ր Ր Ե Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս :— Հ յո ւ ս ի ս ա յի ն Ա մ ե ր ի կ ա յի , հ ա յո ց ա ր և ե լ յա ն թ ե մի ա ռ ա ջ ն ո ր դ ա կ ա ն տ ե ղ ա պ ա հ Մ ա մ ր ր ե ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Գ ա լ ֆ ա յա ն ի ե լ ո ւ յթ ը : [ Ռ ա դ ի ո յո վ : Ա յց ը ' Հ ա յա ս տ ա ն Գ և ո ր գ Զ - ի մ ա հ վ ա ն ա ո թ ի վ : Տ պ ա վ ո ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր հ ա յր ե ն ի ք ի ց ] : 1 9 5 4 , հ ո ւ լ ի ս - օ գ ո ս տ ., է ջ8 8 — 3 9 :
2 1 6 2 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Զ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի մ ա հ վ ա ն ք ա ո ա ս ա ն ք ը Ե ր ո ւ ս ս ւ ղ ե մ ի մ ե ջ : [ Հ ա ն դ ի ս ա վ ո ր ա ր ա ր ո ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ] : 1 9 5 4 , հ ո կ տ ., է ջ 5 7 — 5 8 :
Ս տ ո ր ա գ ր . ' Թ ղ թ ա կ ի ց :2 1 6 8 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Զ Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք
Ե Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո Ց : — Ա մ ա ն ո ր ի և Ս . Ծ ն ն դ յա ն տ ո ն ե ր ի ա ո թ ի վ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց ս ը ր - բ ս ւ զ ն ւ ս գ ա յն կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն Ս . օ ծ ո ւ թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Զ - ի շ ն ո ր հ ա վ ո ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ի ր ը ր պ ո ր թ ե - մ ե ր ի ն ե ք ո ւ յր ե կ ե ղ ե ց ի ն ե ր ի պ ե տ ե ր ի ն : 1 9 5 4 , հ ո ւն վ ա ր , է ջ 8 :
2 1 6 4 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Զ Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : — Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց հ ա յր ա պ ե տ ի հ ե ռ ա գ ի ր ը մ ա յր հ ա յր ե ն ի ք ի և ս փ յո ւ ռ ք ի թ ե մ ե ր ի ն ' ս ր բ ա լո ւ յս մ ե ռ ո ն ի օ ր հ ն ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն : [Օ ր հ ն ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա տ ա ր ե լ ս ե պ տ ե մ բ ե ր ի 2 8 - ի ն , Վ ա ր ա գ ա Ս . (ս ա չ ի տ ո ն ի ն ] : 1 9 5 4 , ա պ ր ի լ , է ջ 8 :
2 1 6 5 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Զ Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Ւ Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր ՔԵ Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : - Մ ո ս կ վ ա - Կ ր ա ւ ո ի ց կ ո ւ և Կ ո լո մ ե ն ա յի մ ի տ ր ո պ ո լի տ Ն ի կ ո լ ա - յի ն : [ Շ ն ո ր հ ա վ ո ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ի ր ա ս տ վ ա ծ ա բ ա ն ո ւ թ յա ն դ ո կ տ ո ր ի ա ս տ ի ճ ա ն ս տ ա ն ա լո ւ ս ա թ ի վ Ն 1ПЛ4 ա պ ր ի յ , է ջ 1 8 : 1 Ա
Տ Ծ Ա Ց Ր Ա գ Ո Ի Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Վ Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : - Շ ր ջ ա բ ե -
ր ա կ ա ն : Հ ա յր ե ն ի և ա ր տ ա ս ա հ մ ա ն յա ն բ ո լո ր թ ե մ ե - ր ի ն : Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց հ ա յր ա պ ե տ ի շ ր ջ ա բ ե ր ա կ ս ւ ն ո 1 9 5 4 թ վ ա կ ա ն ի ս ե պ տ ե մ բ ե ր ի 2 6 - ի ն , Վ ա ր ա գ ա Ս . Ի > ա չի տ ո ն ի ն Մ ա յր Ա թ ո ռ Ս . է ջ մ ի ս ւ ծ ն ո ւ մ մ ե ո ո և - օ ր հ ն ե ք կ ա տ ա ր ե լ ո ւ մ ա ս ի ն : 1 9 5 4 , ա պ ր ի ) , է * Տ — 9 :
2 1 6 7 . Գ Ե Վ Ո Ր Գ Յ Ա Ն Պ Ա Ր Գ Ե Վ Ա Բ Ե Ղ Ա :— Հ ո վ - ս ե փ ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Ա ր ղ ո ւ թ յս ւ ն ը և հ ա յ տ պ ա գ ր ո ւ թ յա ն գ ո ր ծ ը Ռ ո ւ ս ա ս տ ա ն ո ւ մ 1 8 - ր դ դ ա ր ո ւ մ : [Ո ւ ս ո ւ մ - ն ա ս ի ր ա թ ա ն ] : 1 9 5 4 , ս ե պ ւ ո . , է ջ 4 5 — 5 5 , ն ո ե մ բ . , է ջ 4 5 - 4 9 , դ ե կ տ . , է ջ 8 9 — 4 5 :
Հ ն ա տ ի պ գ ր ք ե ր ի շ ա պ ի կ ն ե ր ի 1 4 ա ր տ ա տ պ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր :
2 1 6 8 . Գ Ե Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ն Հ Ո Գ Ե Վ Ո Ր Խ Ո Ր Հ Ո Ւ Ր Դ :— Հ ա յա ս տ ա ն յա ց Ա ռ ա ք ե լ ա կ ա ն Ս . ե կ ե ղ ե ց ո ւ բ ո լո ր պ ա տ ր ի ա ր ք ն ե ր ի ն , ա ռ ա ջ ն ո ր դ ա ր ՛ա ն ն ե ր ի ն , թ ե մ ա կ ա ն խ ո ր հ ո ւ ր դ ն ե ր ի ն և հ ո գ և ո ր հ ո վ ի վ ն ե ր ի ն : Գ ե ր ա գ ո ւ յն Հ ո գ և ո ր խ ո ր հ ր դ ի շ ր ջ ա բ ե ր ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ի ր ը ' Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց ծ ա յր ա գ ո ւ յն պ ա տ ր ի ա ր ք և կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն Ս . օ ծ ո ւ թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Զ - ի հ ի վ ա ն դ ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն : 1 9 5 4 , մ ա յի ս , է ջ 6 :
2 1 6 9 . Գ Ե Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ն հ ո գ և ո ր խ ՚ո ր հ ո ւ ր դ ի ն խ ի ղ ճ ըհ ա ն դ ա ր տ է , թ ե և վ ի շ տ ը ա ն դ ա ր մ ա ն ե լ ի : [ Գ և ո ր գԶ - ի մ ա հ վ ա ն ա ռ թ ի վ Կ ո ս տ ա ն դ ն ո ս փ ղ ս ի ( Ի ս տ ա մ - բ ո լ լ ) « Ն ո ր լ ո ւ ր » թ ե ր թ ի ա ր Տ ա գ ա ն ք ն ե ր ը ] : 1 9 5 4 ,ս ե պ տ ., է ջ 6 2 — 6 3 :
2 1 7 0 . Գ Ե Ր Ա Գ Ո Ի Յ Ն Հ Ո Գ Ե Վ Ո Ր Խ Ո Ր Հ Ր Դ Ի կ ռ չ ը Մ ա յր հ ա յր ե ն ի ք ի և Ս փ յո ւ ռ ք ի հ ա վ ա տ ա ց յա լ հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի ն : ( Ը ն դ ո ւ ն վ ա ծ Ս . է ջ մ ի ա ծ ն ո ւ մ գ ո ւ մ ա ր վ ա ծ Գ ե ր ա գ ո ւ յն Հ ո գ և ո ր խ ո ր հ ր դ ի և ե պ ի ս կ ո պ ո ս ա կ ա ն հ ա մ ա տ ե ղ ժ ո ղ ո վ ի 1 9 5 4 թ վ ա կ ա ն ի հ ո ւ ն ի ս ի 7 - ի ն ի ս տ ո ւ մ ) : [ « Հ ա յ ո ց Ա ռ ա ք ե լ ա կ ա ն Ե կ ե ղ ե ց ո ւ մ ի ո ւ թ յա ն ա ր տ ա հ ա յտ ո ւ թ յո ւ ն ն է Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց ը ն դ հ ա ն ր ա կ ա ն Հ ա յր ա պ ե տ ո ւ թ յո ւ ն ը » ս կ զ բ ո ւ ն ք ո վ ] : 1 9 5 4 , հ ո ւ ն ի ս , է ջ 5 6 — 5 7 :
2 1 7 1 . Գ Ե Ր Ա Շ Ն Ո Ր Հ Մ ա մ բ ր ե ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Գ ա լ ֆ ս ւ յա ն Մ ա ր ս ի լի ո մ ե ջ : 1 9 5 4 , հ ո կ տ ., է ջ 5 9 :
Ս տ ո ր ա գ ր . ' Թ ղ թ ա կ ի ց :2 1 7 2 . Գ Ե Ր Ա Շ Ն Ո Ր Հ Տ . Տ ի ր ա ն ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս
Ն ե ր ս ո յա ն ի հ ա յտ ա ր ա ր ո ւ թ յա ն ա ո թ ի վ : [ Ա մ ե ր ի կ ա յի Հ ա յ ո ց ա ռ ա ջ ն ո ր դ ի հ ա յտ ա ր ա ր ո ւ թ յո ւ ն ը Գ և ո ր գ Զ - ի շ ր ջ ա բ ե ր ա կ ա ն ի մ ա ս ի ն : Ա յդ ա ռ թ ի վ « է ջ մ ի ա ծ ի ն »ա մ ս ա գ ր ի խ ո ս ք ը ' « կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ի շ ր ջ ա բ ե ր ա կ ա ն ի վ ա վ ե ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն և Տ ի ր ա ն ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի վ ե ր ջ ե ր ս ո ր դ ե գ ր ա ծ տ ա ր օ ր ի ն ա կ ը ն թ ա ց ք ի մ ա ս ի ն » ! :1 9 5 4 , փ ե տ ր վ ա ր , է ջ 9 — 1 0 :
Ս տ ո ր ա գ ր . ' « է ջ մ ի ա ծ ի ն » ա մ ս ա գ ր ի խ մ բ ա գ ր ա - թ յո ւ ն :
2 1 7 8 . Գ Է Ո Ր Գ Զ Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Ի Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : - [ Կ ո ն դ ա կ ] : Մ ե ծ ա յա ր գ Տ ի ա ր Ե ր ա ա ն դ ւ ս յ Հ ի տ ի ս ե ա Օ հ ա ր ա զ ա տ ի Հ ա յա ս տ ա ն ե ա յց ա ռ ա ք ե լ ա կ ա ն Ս . ե կ ե ղ ե ց ւ ո յ ' ո ղ - ջ ո յՕ հ ա յր ա կ ա ն ե ւ օ ր հ ն ո ւ թ ի ւ ն հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն : Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց հ ա յր ա պ ե տ ի կ ո ն դ ա կ ը ' Տ ի ա ր Ե ր - վ ա ն դ Հ յո ւ ս ի ս յա ն ի ն Ս . Լ ա ս ա վ ո ր չ ի ա ո ա ջ ի ն կ ա ր գ ի ա դ ա մ ա ն դ յա շ ք ա ն շ ա ն շ ն ո ր հ ե լ ո ւ մ ա ս ի ն : 1 9 5 4մ ա ր տ , է ջ 8 — 4 :
2 1 7 4 . Գ Է Ո Ր Գ Զ Ծ Ա Յ Ր Ա Գ Ո Յ Ն Պ Ա Տ Ր Ի Ա Ր Ք Ե Ի Կ Ա Թ Ո Ղ Ի Կ Ո Ս Ա Մ Ե Ն Ա Յ Ն Հ Ա Յ Ո 8 : - Կ ո ն դ ա կ : Մ ե ծ ի Տ ա ն ն Կ ի ւ ի կ ի ո յ կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ա կ ա ն տ ե ղ ա պ ա հ ա մ ե - ն ա պ ա տ ի լ Տ . Խ ա ղ ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Ա ջ ա պ ա հ ե ա ն ի ն , ս ր բ ո յն Ս ա ղ ի մ ա յ պ ա տ ր ի ա ր ք ա կ ա ն տ ե ղ ա պ ա հ ա մ ե - ն ա պ ա տ ի ւ Տ . Ե ղ ի շ է ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Տ ե ր տ ե ր ե ա Օ ի ն , Կ ո ս տ ա Օ դ ն ո լ պ պ ս պ պ ա տ ր ի ա ր ք ա մ ե ն ա պ ա տ ի լ Տ . Գ ա ր ե գ ի ն ա ր ք ե ս փ ս կ ո պ ո ս Խ ա չ ա տ ր ե ա ն ի ն , գ ե ր ա շ ն ո ր հ ա ո ա ջ ն ո ր դ ա ց հ ա մ օ ր է ն թ ե մ օ ր է ի ց հ ա յո ց , հ ո - գ ե ւ ո ր հ ա ր ց , ե ղ բ ա ր ց ե լ հ ա մ ա յն ժ ո ղ ո վ ր դ ե ա ն ս , հ ա ր ա զ ա տ ի ց Մ ա յր Ա թ ո ո ո յ ս ր բ ո յ Է ջ մ ի ա ծ ն ի ' ի գ ա - հ է ն ս ր բ ո յ հ օ ր ն մ ե ր ո յ Գ ր ի գ ո ր ի Լ ո ւ ս ա ւ ո ր չ ի ե ւ ի գ ա հ ա կ ա լ է ն ո ր ի ն ' տ ի ր ա ւ ա ն դ ո ղ ջ ո յն ե ւ օ ր հ ն ո ւ թ ի ւ ն ա ս տ ո ւ ւ ս ծ ա յի ն : Ա մ ե ն ա յն հ ա յո ց հ ա յր ա պ ե տ ի կ ո ն դ ա կ ը 1 0 5 4 թ վ ա կ ա ն ի ս ե պ տ ե մ բ ե ր ի 2 6 - ի ն , Վ ա ր ա գ ա Ս . ւս ա չի տ ո ն ի ն Մ ա յր Ա թ ո ո Ս . Է ջ մ ի ա ծ ն ո ւ մ մ ե -
1073Է Տ Ս ՛ԻՍ . Ծ Ի Ն
ո ո ն օ ր հ ն ե ք կ ա տ ա ր ե լո ւ մ ա ս ի ն : 1 В 5 4 , ա պ ր ի լ , է շ 4 -
2 1 7 3 . Գ Ո Լ Ա Ն 6 3 Ա Ն Ե [ Դ 4 Ա Ր Դ ] : - Ե ո ի շ ե ա ր ւ յե . պ ի ս կ ո պ ո ս Դ ո ւ ր յա ն : ( Հ ո ւ շ ե ր ե ն ո թ ե ր ) ; 1 0 5 *3 ւ;,, յ ե մ բ . , է ջ 3 7 - 4 2 : ՚ ‘ " ' ՜
Ն կ . ՝ Ե ղ ի շ ե ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Դ ա բ յս ւ ն ա ւ ս ա ո հ ա ո օ է յր ո ւ ս ա ղ ե մ ի : *
2 1 7 6 . Դ Ա Մ Բ Ա Ն Ա Կ Ա Ն Ն Ե Ր : ( Խ ո ս վ ա ծ Ս . Է . մ ի ա ծ ն ի Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ո ւ մ , 1 9 5 4 թ վ ա կ ա ն ի ՛մ ա յի ս ի 2 7 - ի ն , Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց ծ ա յր ա գ ո ւ յն պ ա տ ր ի ա ր ք Ա կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն ս . օ ծ ո ւ թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Ջ ե ր ջ ա ն կ ա հ ի շ ա տ ա կ հ ա յր ա պ ե տ ի դ ա գ ա ղ ի ա ո ջ ե ) . ( Վ ե ց լ ո ւ ս ա ն կ ա ր ) : 1 9 5 4 , հ ո ւ ն ի ս , Է ջ 3 9 — 5 1 ;
Բ ո վ ա ն դ . ' Վ ա հ ա ն ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Կ ո ս տ տ ն յս ւ ն - ( Գ ե ր ա գ ո ւ յն հ ո գ և ո ր խ ո ր հ ր դ ի ն ա խ ա գ ա հ ո դ ա ն դ ա մ ) : Հ ա յ ե կ ե ղ ե ց ո ւ և հ ա յ հ ա վ ա տ ա ց յա լ ժ ո ղ ո վ ր դ ի մ ե ծ կ ո ր ո ւ ս տ ը :— Ա ջ ա պ ա հ յա ն Խ ա ղ ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս : ( Կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ա կ ա ն տ ե ղ ա պ ա հ Մ ե ծ ի Տ ա ն ն Կ ի ւ ի կ ի ո ) :— Հ ա յ ե կ ե ղ ե ց վ ո ս ո ւ գ ը :— Տ ե ր - Հ ո վ հ ս ւ ն - ն ի ս յա ն Ս ա հ ա կ ե պ ի ս կ ո պ ո ս : ( Մ ի ա բ ա ն Մ ա յր Ա թ ո - ւ ա յ Ս . Է ջ մ ի ա ծ ն ի ) : — Հ ա ն գ ի ՜ ս տ մ ե ծ հ ո վ վ ա պ ե տ ի ն :— Ա բ ր ա հ ա մ յա ն Հ ա յկ ա զ ո ւ ն վ ա ր դ ա պ ե տ : ( I ? -ր ո ւ ս ս ւ ղ ե մ ի Ս ր բ ո ց Հ ա կ ո բ յւ ս ն ց մ ի ա բ ա ն ո ւ թ յա ն ա ն դ ա մ ) : — Հ ր ա ժ ե շ տ ի խ ո ս ք վ ե հ ա փ ա ռ հ ա յր ա պ ե տ ի ն :— Պ Ի տ ի ր ի մ ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս : ( Ռ ո ւ ս ո ւ ղ ղ ա փ ա ռ ե կ ե - ղ ե ց ա ն ե ր կ ա յ ա ց ո ւ ց ի չ ) :— Ռ ո ւ ս ո ւ ղ ղ ա փ ա ռ ե կ ե ղ ե ց ո ւ վ շ տ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ը .— Դ ի մ ի տ ր ի ե պ ի ս կ ո պ ո ս : ( Վ ր ա „ո ւ ղ ղ ա փ ա ռ ե կ ե ղ ե ց ո ւ ն ե ր կ ա յ ա ց ո ւ ց ի չ ) :— Վ ր ա ս ո ւ ղ ղ ա փ ա ռ ե կ ե ղ ե ց ո ւ վ շ տ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն ը :— Գ ա լ ֆ ա յա ն Մ ա մ ր ր ե ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս : ( Ա ռ ա ջ ն ո ր դ ա կ ա ն տ ե ղ ա պ ա հ Հ յո ւ ս ի ս ա յի ն Ա մ ե ր ի կ ա յի հ ա յո ց ա ր և ե լ յա ն թ ե - մ ի ) : — Հ ա յ ժ ո ղ ո վ ր դ ի մ ե ծ կ ո ր ո ւ ս տ ը :— Մ ա ն ո ւ կ յա ն ՜ Ի ո ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս : ( Կ ա թ ւ ւ ղ ի կ ո ս ա կ ա ն պ ա տ վ ի ր ա կ Հ ա ր ա վ ա յի ն Ա մ ե ր ի կ ա յի հ ա յ ո ց ) : — Ո չ և ս Է հ ա յո ց մ ե ծ ա գ ո ր ծ հ ա յր ա պ ե տ ը :— Պ ա լճ յա հ Վ ս ւ զ գ ե ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս : ( Ա ռ ա ջ ն ո ր դ Ռ ո ւ մ ի ն ա հ ա յ թ ե մ ի ) : — Հ ա յ ե կ ե ղ ե ց վ ո ա ն փ ո խ ա ր ի ն ե լ ի կ ո ր ո ւ ս տ ը :— Փ ո լ ա տ յա ն Դ ե ր ե ն ի կ ե պ ի ս կ ո պ ո ս : Հ ա վ ի տ ե ն ա կ ա ն հ ա ն գ ի ս տ վ ե հ ա փ ա ռ հ ա յր ա պ ե տ ի ն : ( Խ ո ս վ ա ծ հ ա վ ա ր տ թ ա ղ մ ա ն ա ր ա ր ո ղ ո ւ թ յա ն ) :
2 1 7 7 . Ե Ղ Բ Ա Յ Ր Ա Կ Ա Ն հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր : [ Ա ր . վ ե ս ւ ո ի , գ ի տ ո ւ թ յա ն և գ ր ա կ ա ն ո ւ թ յա ն բ ն ա գ ա վ ա ռ ո ւ մ : Հ ա յ - ո ո ւ մ ի ն ա կ ա ն ] : 1 9 5 4 , մ ա ւ հ ս , Է ջ 6 1 - 6 3 -
2 1 7 8 . Ե Ղ Ի Ա Ջ Ա Ր Յ Ա Ն Հ [ Ո Վ Ս Ե ծ ] : - Հ ա ղ ա ր ծ ի ն ի վ ա ն ք ը և ն ր ա վ ի մ ա գ ի ր ա ր ձ ա ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը :[ Ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն :. Վ ի մ ա գ ր հ ր ի բ ն ա գ ր ե ր ր Ն 1 9 5 4 . “ И Ш - . է ջ 3 3 — 4 1 , հ ո կ տ . , Է ջ 3 8 — 4 3 , ն ո յ ե մ բ . , Էջ
— Ցօ:Ն կ . ' Հ ա ղ ա ր ծ ի ն վ ա ն ք — Ը ն դ հ ա ն ո ւ ր տ ե ս ա ր ա ն
հ յա ս ի ս - ա ր և մ ո ւ տ ք ի ց :— Ս . Գ ր ի գ ո ր ե կ ե ղ ե ց ո ւ գ ա վ ի - | » ր : Ա ր և ի ժ ա մ ա ց ո ւ յց և ա ր ձ ա ն ա գ ր ո ւ թ յո ւ ն Ս . Ս տ ե լը ս ա ռ ս ե կ ե ղ ե ց ո ւ հ ա ր ա վ ա յի ն պ ա տ ի վ ր ա : — Ս . Ա ս տ վ ա ծ ա ծ ի ն ե կ ե ղ ե ց ի ն հ ա ր ա վ - ա ր և մ ո ս ո ք ի ց :— Ե - կ ե ղ ե զ ա հ ա ր ա վ ա յի ն շ ք ս ւ մ ա տ ո ր :
п-2 1 7 ,9Д г ! !Г ,Ч ՝и , 4 и ' ' 'Л . 0 й С И Պ ե ր պ ե ր յա ն Ֆ ի լ ա ղ ե լ ֆ ի ո մ ե ջ : 19 < )4 , փ ե տ ր վ ա ր , Է ջ 5 6 :
2 1 8 0 . Ե Ր Ե Մ Յ Ա Ն Ա [ Ր Ա Մ ] : - Ե ր ա ժ շ տ ա գ ե տ Գ ր ի . գ ո ր ք ա հ ա ն ա Գ ո զ ի կ : 8 - ր դ դ ա ր : ( Է ջ ե ր հ ն ա գ ո ւ յն հ ա յ ե ր ա ժ շ տ ո ւ թ յա ն պ ա տ մ ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց ) : 1 9 5 4 , ս ե պ ս , . ,Է ջ 4 2 — 4 4 :, « « ■ Ե Ր Ե Մ Յ Ա Ն Ա [ Ր Ա Մ ] : — Ե ր ա ժ շ տ ա պ ե տ Ս ա մ -
վ ե լ վ ա ր դ ա պ ե տ : 1 8 - ր դ դ ա ր : ( Է ջ ե ր հ ն ա գ ո ւ յն հ ա յ ե բ ա ժ շ տ ո ^ յ ա ն պ ա տ մ ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց ) : 1 9 5 4 , ն ո յ ե մ բ . , Է ջ
2 1 8 2 . Ե Ր Ե Մ Յ Ա Ն Ա [ Ր Ա Մ ] : - 1 6 4 տ ա ր վ ա պ ա տ - մ ա կ ա ն մ ի կ ա ր և ո ր հ ր ո վ ա ր տ ա կ : [ Ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յո ւ ն : բ ն ա գ ի ր : Հ ր ո վ ա ր տ ա կ ը Վ ր ա ց Ջ ա մ բ ա զ ա ր ք ա յի ո ր դ ի Հ ե ր ա կ լ ե ր կ ր ո ր դ ի ն ն Է , ը ս տ ո ր ի կ ո չ Էա ն ո ւ մ օ տ ա ր ո ւ թ յա ն մ ե ջ ա պ ր ո ղ հ ա յե ր ի ն վ ե ր ա դ ա ռ ն ա ] հ ա յր ե ն ի ք : Հ ե ր ա կ լ Բ - ն ա շ խ ա տ ո ւ մ Է ր հ ս ւմ ւս - խ ը մ բ ե լ հ ա յ- վ ր ա ց ա կ ա ն ա զ ա տ ա ս ե ր շ ր ջ ա ն ն ե ր ը ը ն դ -
Դ^սյսփսիօ սսբսոնացող վտանգիյ; 1115-1, 1սս|ր|4ւ
ьСпьрВшя
Е Л .............
ռարՀՕմ ենՐէսՍովեաաեաօամահահւԴ̂ ականներ ձա+ ա-1).. Ա ՚լ ա ր յա ն ի [ Փ ա ր ի զ ո ւ մ ;1954, մարտ, Է ջ ՚58 1Ш Ի' Մ ,սՈաԴ"՝1Ի մասին];
» ի 2 ^ ա հ 4ԵանՏ Ա րէ հԱնՀ է ,Տ Ա «Տ Ա Կ Դ և Ո ' ’ 4 Ջ ն ա յր ա պ ե -
1954"':ՐաԳՐ' Թ,Ա4ա1|Ի9: (Երուսաղեմ, 25 մայիս,
^ “ սիԵՐկ Տ ^ Տ ? ? А Г8 ֊ Զ Կ ա -
* ա ՐԿա ,ա Գ Խ ա չ ա տ ր ե ա ն Э Ы п в ч Ь ш П
^ Д Д ^ - з Е Т с а а ю1 * « օ 7 Ի ^ Ն ա հ ա ս ) ե տ յ ա ն ) : — « ի 10 „ „ ը հ ս հ1 8 8 9 ա մ ի , ը ս ս , հ ր ա մ ա ն ի Ն ո ր ի ն Կ ա յս ե ր ա կ ա ն Մ ե - ծ ո լ թ ե ա ն Ի ն ք ն ա կ ա լ ի ն Ա մ ե ն ա յն Ռ ո ւ ս ա ց ե ւո ւս ա ւո ր չւ ս կ ա ն հ ա յո ց Ս ի ն ո դ ի Ս ր բ ո յ Է ջ մ ի ա ծ ն ի , ա ւա ն՜ զ կ ո ն դ ս ւ կ Վ ե հ ա փ ա ռ կ ա թ ո ղ ի կ ո ա ի Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ղ ի « - ն ս ո յն յո ւ ն ի ս ի № 2 5 8 յո ր ո ւ մ գ ր ի 1 2
ս ե օ հ Ր -> ^ ՜ ^ ^ ա ն Ի ն ‘ ^ " Ո Գ Ձ ո ր ե ք չ յա ն ի ն ,՛ ր ե գ ի ն Հ ո վ ս ե փ յա ն ի ն ս ա ր կ ա վ ա գ ո ւ թ յա ն ա ս տ ի
ճ ա ն տ ա լո ւ և Մ ա յր Ա թ ո ռ ի մ ի ա բ ա ն ո ւ թ յա ն մ ե ջ ր ն - Շ ո հ ն ՚Կ մ ա ս ի ն ] : ֊« Ի 2 5 / 2 6 հ ո կ տ ե մ բ ե ր ի 1 9 1 8 թ . Ն ո ր ի ն Կ ա յս ե ր ա կ ա ն մ ե ծ ո ւ թ յա ն Ա մ ե ն ա յն Ռ ո ւս ա ց
Տ հ ն Ա А | ,ա 7 ա ն Ո վ ,.? - է * մ 1,ա 8 Ո 1' Ս Ի ն ո դ ո ւ մ ,ս ե - ոՒոէ, ա յս տ ա ր վ ա հ ո կ տ ե մ բ ե ր ի 2 5 - ի № 1 . 6 5 0 կ ո ն ն դ ա կ ը ո ր ո վ . . . » [ Գ և ո ր գ վ ա ր դ ա պ ե տ Ձ ո ր ե ք չ յա ն ի ն Ն ո ր - Ն ա խ ի ջ և ա ն ի փ ո խ ա - ն ո ր դ ն շ ա ն ա կ ե լո ւ մ ա ս ի ն ] :— « Գ ե ր ա պ ս ւ տ խ Տ . Գ է ո ր գ ն ո ր ա պ ս ա կ ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի , հ ա ր ա զ ա տ ի Մ ա յր Ա թ ո ո ո յ և շ ն ո ր հ ա ծ ի ն ո ր դ ւ ո յ Մ ե ր ո յ ո ղ ջ ո յն և օ ր հ ն ո ւ թ ի ւ ն յԱ թ ո ո ա կ ա լ է ս Ս . Ա ո ա ք ե լ ո ց և ն ա խ կ ի ն Լ ո ւ ս ա ւ ո ր չ ա ց ն Հ ա յա ս տ ա ն ա շ խ ա ր հ ի ս .. . [ Գ և ո ր գ Ե -ի կ ո ն դ ա կ ը 1ւս |ի ս կ ո ա ո ս ւս 1 |ս <ն ձ ե ո ն ս ւ դ ր ո ւ թ ւսւն ա ււ-|տ ի վ ]: - « Ա ն դ ա մ ո յ Դ ե ր ա գ ո յն Հ ո գ ե տ ր խ ո ր հ ր դ ի Ս . է ջ մ ի ա ծ ն ի և ն ե ր կ ա յա ց ո ւ ց ի չ ի Մ ե ր ո ւ մ գ ե ր ա շ ն ո ր հ Տ . Գ է ո ր գ ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի Յ ո ր ե ք չ ե ս ւ ն , հ ա ր ա զ ա տ ի Մ ա յր Ա թ ո ռ ո յս ո ղ ջ ո յն ք ր ի ս տ ո ս ա ւ ա ն դ և օ ր հ ն ո ւ թ ի ւ ն հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն » : [ Խ ո ր ե ն Ա - ի կ ո ն դ ա կ ը 1 9 3 6 թ . ն ր ա ն հ ա յր ա պ ե տ ա կ ա ն տ ե ղ ա պ ա հ ն շ ա ն ա կ ե լո ւ մ ա ս ի ն ] :
Ն կ ա ր ն ե ր ՝ 1 . Վ ե հ ա փ ա ռ ի մ ա ,ր ը ' տ ի կ ի ն Կ ա տ ա - ր ի ն ե : 2 . Գ և ո ր գ ս ա ր կ ա վ ա գ Չ ո ր ե ք չ յ ս ՚ն ի ս տ ա ց ա ծ վ կ ա յա գ ի ր ը Լ ա յպ ց ի կ ի կ ո ն ս ե ր վ ա տ ո ր ի ա յի ց :— 3 . Գ ե - վ ո ր Գ ս ա ր կ ա վ ա գ Չ ո ր ե ք չ յա ն ի ս տ ա ց ա ծ վ կ ա յա գ ի ր ը Լ ա յպ ց ի կ ի հ ա մ ա լս ա ր ա ն ի փ ի ի լ ս ո փ ա յա թ յա ն Ա ա ս տ վ ա ծ ա բ ա ն ո ւ թ յա ն ֆ ա կ ո ւ լ տ ե տ ն ե ր ի ց :— 4 . Վ ե հ ս ւ -
«2Է Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1973
փ ա ռ ի ա ս ո ւ ց ի շ ը ' “ в З З Г ն Տ :
Ն ա ի փ շ և ա ն ա մ և^ ^ Я Т ֊7 . « Տ Տ ^ Տ ո Կ » 1 Գ և ո ր գ վ ա ր դ ա պ ե տ հ ր գ հ 9 ի կ խ մ բ ի
Թ : - 8 . " Զ Վ |>ա-՜
տ ք ք . : Տ 5:ս™ ^ з а , '՞յտ տ յտ д г т д а
ո > ն յա ց մ ա ն զ ե ն ք ի ա ր գ կ ա կ մ ա ն հ ա մ ա ր Ւ ւա ղ ա ղ ա ֊ ? հ ո ո ք ժ ե ո հ պ ա յք ա ր ի մ ա ս ի ն : Խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա ն К ш -Տ ա շ խ ա ր հ ա ւի ն խ Տ ր հ ք դ ի ս ե ս ի ա յի ը ն դ ո ւ ն ա ծ բ ս ւ ն ա -
аЬ 2 1 8 7 . ! Խ Ա Ղ Ա Ղ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն խ ո ր - հ ը ր դ ի բ յո ւ ր ո յի դ ե կ լ ա ր ա ց ի ա ն ա տ ո մ ա յի ն զ ե ն ք ի
մ1շ 1 8 8 Խ Ա Ղ Ա Ղ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն խ ո ր - հ ո ր ո ի դ ի մ ո ւ մ ը ա շ խ ա ր հ ի ժ ո ղ ո վ ա տ ն ե ր ի ն : Հ ա ն ո ւ ն Տ պ ա յ ի բ ո լո ր պ ե տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի հ ա մ ա գ ո ր ծ ա կ ց ո ւ թ յա ն ա պ ա հ ո վ մ ա ն ՛ ն ր ա ն ց ը ն դ հ ա ն ո ւ ր ա ն վ տ ա ն գ ո ւ թ յո ւ ն ը կ ա զ մ ա կ ե ր պ ե լո ւ ն պ ա տ ա կ ո վ : [ Ը ն դ ո ւ ն վ ա ծ2 4 ն ո յե մ բ ե ր ի , Ս տ ո կ հ ռ լմ ո ւ մ ] : 1 9 5 4 , ն ո յե մ բ . , է ջ 9
1Օ2 1 8 0 Խ Ա Ղ Ա Ղ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն խ ո ր - հ ը ր դ ի բ յո ւ ր ո յի դ ի մ ո ւ մ ը Ե վ ր ո պ ա յի ժ ո դ ո վ ո ւ ր դ ն ե ր ի ն :1 9 5 4 , ա պ ր ի լ , է շ 2 8 — 2 9 :
2 1 9 0 . Խ Ա Ղ Ա Ղ Ո Ւ Թ Յ Ա Ն պ ա յք ա ր ի ճ ա կ ա տ ո ւ մ :« Ժ ո դ ո վ ո ւ ր դ ն ե ր ի մ ի շ ե խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յո ւ ն ն ա մ ր ա պ ը ն - դ ե լո ւ հ ա մ ա ր » մ ի շ ա զ գ ա յի ն Ս տ ա լի ն յա ն մ ր ց ա ն ա կ ն ե ր ի կ ո մ ի տ ե ո ւ մ : 1 9 5 4 , հ ո ւ ն վ ա ր , է շ 2 2 — 2 3 :
2 1 9 1 . Խ Ո Ր Ե Ն Տ ե ր ֊Հ ա ր ո ւ թ յո ւ ն յա ն ո ս կ ե մ ե դ ա լ ո վ կ պ ա ր գ և ա տ ր վ ի Ֆ ի լա ղ ե լ ֆ ի ո մ ե շ : [ « Խ ւ ս չ ե ն է շ ք ը » մ ա ր մ ա ր ե ջ ա ն դ ա կ ի հ ա մ ա ր : ժ ա մ ա ն ա կ ա կ ի ց ա մ ե ր ի կ յա ն ն կ ա ր չ ո ւ թ յա ն Ա ք ա ն դ ա կ ա գ ո ր ծ ո ւ թ յա ն 1 4 9 - ր դ տ ա ր ե կ ա ն ց ո ւ ց ա հ ա ն դ ե ս ո ւ մ ] : 1 9 5 4 , փ ե տ ր վ ա ր , է շ 5 7 :
Ս տ ո ր ա գ ր .' Թ ղ թ ա կ ի ց :2 1 9 2 . Խ Ր Ի Մ Յ Ա Ն Հ Ա Յ Ր Ի Կ :— Ն ո ր ծ ր ա գ ի ր Վ ա
ր ա գ ա ե ր կ ր ա գ ո ր ծ ո ւ թ յա ն :— Բ ա ր ե փ ո խ ո ւ թ յո ւ ն ե ր կ ր ա գ ո ր ծ ո ւ թ յա ն : 1 9 5 4 , հ ո կ տ ., է շ 1 6 — 8 4 :
Գ ր վ ա ծ է Ե ր ո ւ ս ա ղ ե մ ո ւ մ , 1 8 9 2 թ . հ ո ւ ն ի ս ի ն :Ն կ . ' Ե ր կ ո ւ կ ա ղ ն ի կ ո ն ա կ կ ռ ն ա կ ի : [ Խ ր ի մ յա ն
Հ ա յ ր ի կ ] :2 1 9 8 . Խ Ո Ւ Մ Բ մ ը ս ո վ ե տ ա կ ա ն մ ա ր զ ի կ ն ե ր Փ ա
ր ի զ ի մ ե շ : ( [ Հ ր ա ն տ ] Շ ա հ ի ն յա Ո և [ Ա լ բ ե ր տ ] Ա - զ ա ր յա ն ա պ շ ե ց ո ւ ց ի ն Փ ա ր ի զ ի մ ա ր զ ա ս ե ր հ ա ս ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ) : 1 9 5 4 , վ ւե տ ր վ ա ր , է ջ 5 7 :
2 1 9 4 . Կ Ո Մ Յ Ո Ւ Ն Ի Կ Ե խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա ն հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն խ ո ր հ ր դ ի բ յո ւ ր ո յի ն ի ս տ ի մ ա ս ի ն : [ Վ ի ե ն ն ս ւ - յ ո ւ մ ] : 1 9 5 4 , ա պ ր ի լ , է շ 2 8 :
2 1 8 5 . Կ Ո Ս Տ Ա Ն Յ Ա Ն Վ Ա Հ Ա Ն Ա Ր Ք Ե Պ Ի Ս Կ Ո Պ Ո Ս : ( Գ ե ր ա գ ո ւ յն Հ ո գ և ո ր խ ո ր հ ր դ ի ն ա խ ա գ ա հ ո ղ ա ն դ ա մ ) : — Ք ա ր ո զ : ( Խ ո ս վ ա ծ 1 9 5 4 թ վ ա կ ա ն ի ս ե պ տ ե մ բ ե ր ի 1 2 - ի ն , Մ ա յր Տ ա ճ ա ր ո ւ մ , չ ո ր ս ա բ ե ղ ա ն ե ր ի ձ ե ռ ն ա դ ր ո ւ թ յա ն կ ա պ ա կ ց ո ւ թ յա մ բ ) : 1 9 5 4 , ս ե պ տ .,է ջ 1 0 — 1 1 :
2 1 9 6 . Կ Ո Ւ Լ Տ Ո Ւ Ր Ա Կ Ա Ն մ ե ծ տ ա ր ե դ ա ր ձ ն ե ր ի ա ն ց կ ա ց մ ա ն մ ա ս ի ն : [ Խ ա ղ ա ղ ո ւ թ յա ն հ ա մ ա շ խ ա ր հ ա յի ն խ ո ր հ ր դ ի ս ե ս ի ա յի ո ր ո շ ո ւ մ ը ] : 1 9 5 4 , ն ո յե մ բ . , է ջ 1 2 :
2 1 9 7 . Հ Ա Ղ Ո Ր Դ Ա Գ Ր Ո Ւ Թ Յ Ո Ւ Ն : Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ցծ ա յր ա գ ո ւ յն պ ա տ ր ի ա ր ք և կ ա թ ո ղ ի կ ո ս Տ . Տ . Գ և ո ր գ Զ - ի ա ռ ո ղ ջ ո ւ թ յա ն վ ի ճ ա կ ի մ ա ս ի ն : 1 9 5 4 , մ ա յի ս ,է ջ 4 — 5 :
Ս տ ո ր ա գ ր . ' Հ Ս Ս Հ ա ռ ո ղ ջ ա պ ա հ ո ւ թ յա ն մ ի ն ի ս տ ր ' Ա . Ի . Խ ր ի մ լ յա ն , ա կ ա դ ե մ ի կ ո ս , դ ո կ տ . պ ր ո ֆ . Լ . Ա . Հ ո վ հ ա ն ն ի ս յա ն , ա կ ա դ ե մ ի կ ո ս , դ ո կ տ . պ ր ո ֆ . 1>. Հ . Յ պ յ ա ն և ա յլ ա ն ձ ի ն ք :
2 1 8 8 . Հ Ա Մ Ա Ռ Ո Տ ա մ փ ո փ ո ւ մ : Պ ր ո ֆ . Ա . Գ . Ա բ ր ա հ ա մ յա ն ի « Մ ի է ջ Ա ն դ ր կ ո վ կ ա ս ի ժ ո ղ ո վ ո ւ ր ղ ն ե ր ի և հ ա յ- ռ ո ւ ս ա կ ա ն հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի պ ա տ մ ո ւ թ յ ո ւ ն ի ց » խ ո ր ա գ ր ո վ ո ւ ս ո ւ մ ն ա ս ի ր ո ւ թ յա ն : 1 Й 5 4 , 1 !ա - լ ի ս - օ գ ո ս տ ., է ջ 6 1 — 6 3 :
Ս տ ո ր ս ւ գ ր .' Р . :2 1 8 8 . Հ Ա Մ 1Լ Մ Ա Ռ Ո Տ լ ո ւ ր ե ր Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա
ն ի ց : 1 9 5 4 , հ ո ւ ն վ ա ր , է շ 4 8 — 5 0 :Բ ո վ ւ ս ն դ . ' Ֆ ի զ ի ո լ ո գ ն ե ր ի գ ի տ ա կ ա ն ն ս տ ա շ ր ջ ա ն
Ե ր և ա ն ո ւ մ :— Հ ա յա ս տ ա ն ի պ ե տ ա կ ա ն թ ա ն գ ա ր ա ն ո ւ մ : [ Դ վ ի ն ո ւ մ , Ա շ տ ա ր ա կ ո ւ մ , Ա ր թ ի կ ո ւ մ , Գ ա ռ ն ի ա Ա կ ա տ ա ր վ ո ղ հ ն ա գ ի տ ա կ ա ն պ ե ղ ո ւ մ ն ե ր ի շ ն ո ր հ ի վ հ ն ա գ ի տ ա կ ա ն ն մ ո ւ շ ն ե ր ո վ թ ա ն գ ա ր ա ն ի հ ա ր ս տ ա ց մ ա ն մ ա ս ի ն : Մ ի շ ա ր ք ա պ ա կ յա հ ե տ ա ք ր ք ի ր ի ր ե ր վ կ ա յո ւ մ ե ն , ո ր 1 1 - ր դ դ ա ր ո ւ մ Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ գ ո յո ւ թ յա ն է ո ւ ն ե ց ե լ ա պ ա կ ո ւ ա ր տ ա դ ր ո ւ թ յ ա ն ] :— Հ ա մ ա մ ի ո ւ թ ե ն ա կ ա ն ա ս տ ղ ա գ ի տ ա կ ա ն - ե ր կ ր ա չ ա փ ա կ ա ն ը ն կ ե ր ո ւ թ յա ն բ ա ժ ա ն մ ո ւ ն ք Ե ր և ա ն ո ւ մ :— Ի ն ք ն ո ւ ս ա ր վ ե ս տ ա գ ե տ ն ե ր :— Ք ա ղ ա ք ա կ ա ն . ե գ ի տ ա կ ա ն գ ի տ ե լ ի ք ն ե ր ի տ ա ր ա ծ մ ա ն ը ն կ ե ր ո ւ թ յա ն հ ա մ ա գ ո ւ մ ա ր ը :— Հ ե տ ա ք ր ք ի ր հ ա մ ե ր գ : [ 1 9 5 3 - ի դ ե կ տ ե մ բ ե ր ի 2 5 — 2 7 - ր Հ ա յֆ ի լ հ ա ր մ ո ն ի ա յի դ ա հ լ ի ճ ո ւ մ կ ա տ ա ր վ ե լ է Հ ե ն ր ի խ Ի բ ս ե ն ի և կ ո մ պ ո զ ի տ ո ր Գ ր ի գ ի « Պ ե ր - Գ յ ա ն տ » գ ր ւս - կ ա ն - ե ր ա ժ շ տ ա կ ա ն ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւ թ յ ա ն ը ] : — Հ ա յ ա ս տ ա ն ի ն կ ա ր ի չ ն ե ր ի տ ա ր ե կ ա ն ց ո ւ ց ա հ ա ն դ ե ս ը :— Ե ր ե - վ ա ն ի Կ ո ն ս ե ր վ ա տ ո ր ի ա յի 8 0 տ ա ր ի ն :— Ժ ՜ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ս տ ե ղ ծ ա գ ո ր ծ ո ւ թ յա ն և գ ե ղ ա ր վ ե ս տ ա կ ա ն ի ն ք ն ա գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յա ն օ լ ի մ պ ի ա դ ա : — Ա ր դ յո ւ ն ա բ ե ր ա կ ա ն ն ո ր ձ ե ռ ն ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր :— Հ ա յա ս տ ա ն ի լ ե ռ ն ա գ ո ր ծ ն ե ր ի ք ա ղ ա ք ը : [ Ղ ա փ ա ն ի բ ա ր ե կ ա ր գ մ ա ն մ ա ս ի ն ] : — Հ ա յա ս տ ա ն ի ա ն տ ա ռ ն ե ր ը : [ Ս և ա ն ի ա փ ե ր ի ա ն տ ա ռ ա պ ա տ մ ա ն մ ա ս ի ն ] :
2 2 0 0 . Հ Ա Մ Ա Ռ Ո Տ լո ւ ր ե ր Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի ց : 1 9 5 4 , մ ա ր տ , է շ 4 5 — 4 7 :
Բ ո վ ւ ս ն դ . ' Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Ռ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի Ա կ ա դ ե մ ի ա յի 1 9 5 4 թ վ ա կ ա ն ի ա շ խ ա տ ա ն ք ն ե ր ի ծ ր ա գ ի ր ը : — Գ ի տ ա կ ա ն ս ե ս ի ա :— Ք ա ր ի վ ե ր ա մ շ ա կ մ ա ն գ ո ր ծ ա ր ա ն : [ Հ Ս Ս Հ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ա կ ա դ ե մ ի ա յի Շ ի ն ա ն յո ւ թ ե ր ի և կ ա ռ ո ւ ց ո ւ մ ն ե ր ի ■- գ ի տ ա - Ո ե տ ա զ ո տ ս ւ - կ ա ն ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ի ] :— Դ ա ս ա գ ր ք ե ր դ պ ր ո ց ա կ ա ն ն ե ր ի հ ա մ ա ր :— Հ ա յա ս տ ա ն ի շ ր ջ ա ն ա յի ն կ ե ն տ ր ո ն ն ե ր ի բ ա ր ե կ ա ր գ ո ւ մ ը :— Ե ր և ա ն ի բ ն ա գ ի տ ա կ ա ն թ ա ն գ ա ր ա ն ը :— Ա ր հ ե ս տ ա կ ա ն ա ն տ ա ռ ն ե ր : [ Հ ա յա ս տ ա ն ի տ ւսո- բ ե ր շ ր ջ ա ն ն ե ր ո ւ մ ] :— Ռ ո ւ ս ա կ ա ն ա վ ո ր գ ր ո ղ Ա . Գ ր ի բ ո յե դ ո վ ի հ ի շ ա տ ա կ ի մ ե ծ ա ր ո ւ մ ը : [ Մ ա հ վ ա ն1 2 5 - ա մ յա կ ի ա ռ թ ի վ ] : — Խ ա ղ պ ղ ո ւ թ յա ն կ ո ղ մ ն ա կ ի ց ն ե ր ի ֆ ի ն ն ա կ ա ն պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը Ե ր և ա ն ո ւ մ :— Հ ա յա ս տ ա ն ի հ ն ա գ ո ւ յն բ ո ւ ժ ա կ ա ն հ ա ս տ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ը : [ Ե ր և ա ն ի զ ի ն վ ո ր ա կ ա ն հ ի վ ա ն դ ա ն ո ց ի 1 2 5 - ա մ յս ւ - կ ը ] ••— Բ ա ր ե կ ա մ ո ւ թ յա ն ե ր ե կ ո : [ Ո ւ ս ա ն ո ղ ն ե ր ի հ ա ն դ ի պ ո ւ մ ը ] :— Ջ ե ր մ ո ւ կ կ ո ւ ր ո ր տ ո ւ մ : . [ Ա ռ ո ղ ջ ա ր ա ն ի և շ ր ջ ա կ ա յք ի բ ա ր ե կ ա ր գ մ ա ն մ ա ս ի ն ] :— Ն ո ր բ ն ա կ ա վ ա յր ե ր Հ Ս Ս Հ ք ա ր տ ե զ ի վ ր ա :— Կ ի տ ր ո ն ա թ թ վ ի գ ո ր ծ ա ր ա ն : [ Կ ա ռ ո ւ ց ո ւ մ ը ' Ս պ ի տ ա կ ի շ ր ջ ա ն ո ւ մ ] :
2 2 0 1 . Հ Ա Մ Ա Ռ Ո Տ լո ւ ր ե ր Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ի ց : 1 9 5 4 , ւ ս ա ր ի լ , է շ 4 1 — 4 4 :
Բ ո վ ւ ս ն դ . ' Հ ա յա ս տ ա ն ի կ ե ր պ ա ր վ ե ս տ ա գ ե տ ն ե ր ի 4 - ր դ հ ա մ ա գ ո ւ մ ա ր ը :— Հ ա յա ս տ ա ն ի գ յո ւ ղ ա կ ա ն բ ժ ի շ կ ն ե ր ի հ ա մ ա գ ո ւ մ ա ր ը :— Գ ի տ ա կ ա ն խ ո ր հ ր դ ա կ ց ո ւ թ յո ւ ն : [ Մ ա ր տ ի ն : Հ Ս Ս Հ Դ ի տ . ա կ ա դ ե մ ի ա յո ւ մ ] :— Հ ա յա ս տ ա ն ի ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ն ե ր ի մ ի ո ւ թ յո ւ ն ո ւ մ : — Դ ե ր ա ս ա ն ո ւ հ ի Հ ա յկ ա ն ո ւ շ Դ ա ն ի ե լ յա ն ի ծ ն ն դ յա ն 6 0 - ա մ յա կ ը :— Հ ա յա ս տ ա ն ի ա ո ա ջ ի ն բ ժ շ կ ա կ ա ն գ ի տ ա հ ե տ ա զ ո տ ա կ ա ն ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ո ւ մ : [ Մ ա լ ա ր ի ա յի ևբ ժ շ կ ա կ ա ն պ ա ր ա զ ի տ ո լ ո գ ի ա յի ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ի 3 0 տ ա ր ի ն ] : — Ն ո ր կ ի ն ո ն կ ա ր ն ե ր :— Ս ո վ ե տ ա - հ ո ւ ն գ ա ր ս ւ կ ա ն բ ա ր ե կ ա մ ո ւ թ յա ն մ ի ա մ ս յա կ :— Ե ր և ա ն ի ե ր ա ժ շ տ ա կ ա ն դ պ ր ո ց ի 1 5 տ ա ր ի ն :— Գ ի տ ա կ ա ն հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր : [ Հ Ս Ս Հ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ա կ ա դ ե մ ի ա յի հ ր ա տ ա ր ա կ չ ո ւ թ յ ա մ բ ] :— Հ ա յա ս տ ա ն ի ա յգ ի ն ե ր ո ւ մ :— Յ ո ւ ղ իև պ ա ն ր ի ա ր տ ա դ ր ո ւ թ յո ւ ն ը :— Շ ե ր ա մ ա պ ա հ ո ւ թ յա ն զ ա ր գ ա ց ո ւ մ ը :— Մ ի գ յո ւ ղ ի ի ն տ ե |ի գ ե ն ց ի ա ն ; — Հ ա խ -
Տ ա պ ւս կ ո ւ գ ո ր ծ ա ր ա ն ո ւ մ :— է ջ մ ի ա ծ ի ն ք ս ւդ ս ւո հ ո ա рր ե կ ա ր գ ո ւ մ ը : ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ Թ ո ր ո ս Թ ո ո ս ւմ ա Օ ւա Й , Բա Ո *Ո ա Գ"*10 ո ւ ս ո ւ մ ն ա կ ա ն հ ա ս ս ւ ա տ ո ս ո ո .ոն ի ն ն վ ի ր վ ա ծ ե ր ե կ ո : [ Ծ ն ն դ յա ն 9 0 - ա մ յա կ ի ա ո » ի վ ֊ Շ ս ,հ | ,ն Ի Գ ո ր ծ ե ր ի ց ո ւ ց ա հ ա ն դ ե ս "1 > ր ե ա (փ ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ն ե ր ի տ ա ն ը ] : 1' Լ < ա յա ս տ ա ն ի Պ ե տ ա կ ա ն պ ա տ կ ե ր ա ս ր ա հ ո ւ մ - я
2 2 0 2 . Հ Ա Մ Ա Ռ Ո Տ |Ո 1ր ե ր Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա - Г Г 1ШЛ է ՈևՈ ի ն ա կ ի գ ո ո ծ ե ր ի ց 1 8 5 « ձ , . . , ?ն ի ց : 1 0 5 4 , հ ո ւ լ ի ս - օ գ ւ ա ա ., է ջ 4 3 - 5 0 : 1 Ե Ո ի ա ա ս ա ր դ մ ա ս ն ա գ ե տ ն ե ր ի ն ո ր Խ մ ո Լ - Ւ « հ
Բ ո վ ս ւ ն դ .՝ Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Հ Գ ե ր ա գ ո ւ յն Ս ո վ ե տ հ յ ա ն ա Կա ն ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ո ւ մ :— Ե ր և ա ն ի Մ Լ ո մ ա ո հ ս ե ս ի ա ն : Գ ե ր մ ս ւ ն ա - ս ո վ ե տ ա կ ա ն բ ա ր ե կ ա մ ո ւ թ յա ն ®ա ր ա ն ո ւ մ :— IԲ ն ա կ ա ր ա ն ա յի ն շ ի ն ա ո ա ո ո ա ւ ո ւ ն - Ր Րը ն կ ե ր ո ւ թ յա ն պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յա ն ը Հ ա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ : ֊ օ ^ - Ք ա » է Ր " » » ա կ ա ն « ա ս ա ա տ ո ,հ ո ւ ն ն ե ր ի ց ա ն ֊"Կ ե ր պ ա ր վ ե ս տ ա գ ե տ ն ե ր ի Ա ն դ ր կ ո վ կ ա ս յա ն կ ո ն ֆ ե - ^ а п Ь п И г Г , 4 ' " 1 մ հ * հ ն ա 0 հ Ր : ֊Դ « 4 Ր ո ց ա կ ա ն ն ո „ր ա ն ս : Ա ր զ ն ի ջ ր ա է լ ե կ տ ր ա կ ա յա ն ի շ ի ն ա ր ա ր ո լ - ̂ Г ՞ , ՝ " 8 " ' 1 մ ե ք ե ն ա ն ե ր :- Ա ր տ ա ս ա հ մ ա ն -թ յո ւ ն ը : Ն կ ա ր ի չ Հ ա ր ա թ յո ւ ն Շ ա մ շ ի ն յա ն ի ս տ ե ղ ծ ս ,- շ շ ո Տ Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ -գ ո ր շ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ց ո .ց ա հ ա ն դ ե ս : [ Հ ա յա ս տ ա ն ի պ Ա . Г ,1Ո' ր հ ր « " Վ հ տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա -ւո ա կ ա ն պ ա տ կ ե ր ա ս ր ա հ ո ւ մ , ն կ ա ր չ ի մ ա հ վ ա ն 4 0 - ռ . ^ ս ' Ւ-2 5 7 — 8 0 :ւ ս մ յա կ ի ա ո թ ի վ ] : ֊Հ ո ւ շ ա տ ա խ տ ա կ ի պ ա տ ի վ „ ո ւ ս , ո . . , . յ . ւ о ,է " * ս ա ս տ ա ն Ի « ե տ Ո ւկ ր ա ի ն ա ւհ մ ե ո ամ ե ծ գ ր ո ղ Ա . Ս . Գ ր ի ր ո յ ե դ ո վ ի :— Հ ա յա ս տ ա ն ի բ ա ր ձ - Գ ի տ ա ե ա ր « Օ Օ ֊ա մ յա կ ի ն շ ո ւմ ը Հ ա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ -ր ս ւ գ ո ւ յն ո ւ ս ո ւ մ ն ա կ ա ն հ ա ս տ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ն ո ր Հ ւ Տ յ ա ս Տ հ Г Т 1 Ա.հսք ,“ ! է ՚^ Ք Վ ՚ս մ ֊ Վ ր ա ս տ ա ն ի ,շ ր ջ ա ն ա վ ա ր տ ն ե ր ը : [ Վ ի ճ ա կ ա գ ր ա կ ա ն տ վ յ ա լ ն ե ր ] : — Ա ւ ե ո ս ա Ր ո I I ' ւ ,» 1Ր 1ւ? ա ն Ի ] - — Ն ո ր ա շ խ ա տ ո ւթ յո ւ նՀ ո ւ ն գ ա ր ա կ ա ն ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ն ե ր ը Հ ա յ ա ս տ ա ն ո ւ մ : - Հ ա ր ի , Հ ա Ա ո ո ն '’ 1̂ մ ա ս Ի ն : ֊ժ ո ղ ո վ ՈՈա կ ա նժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն դ ե մ ո կ ր ա տ ի ա յի ե ր կ ր ն հ ր ի գ ր ո ղ ն ե ր ի հ? Ո, ո Լ \ " ?П 1 ш С Ь 7 0 - ա մ յ ա կ ը :_ Ա .ր տ ա ս ս ւհ .ա շ խ ա տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը հ ա յե ր ե ն ւ ե զ վ ո փ - Ա ր տ ա շ ա տ ի ս ա գ ի ո - Г « П „ г к Հ ա 1ա ,,տ ս ' ն ո ւ մ : - Ե ր գ ի ծ ա կ ա ն ա մ - շ ր ջ ա ն ա յի ն թ ա տ ր ո ն ի 2 0 - ա մ յ ա կ ը : - Հ ա յա ս տ ա ն ի и ш а р Г 2 5 ^ < |ա ր դ ] :~ * Պ Իո ն ե Ո »ս պ ա ռ ո ղ ա կ ա ն կ ո պ ե ր ա ց ի ա յի ո ւ թ ե ր ո ր դ հ ա մ ա գ ո ւ մ ա - գ ո ո „ ՞ " “ 7 ն : - կ Ի ն ,ո ն Կ«“ Ո ն եր հ ա յե ր ե ն մ ա կ ա ր ը :— Ա շ խ ա տ ա վ ո ր ն ե ր ի ա մ ա ռ ա յի ն հ ա ն գ ի ս տ ը :— ,ե ն ո հ , հ ք , Կա ն 8 ա մ ս ւ լս ա ր ա ն ի ը ՈրԼ ե ն ի ն ա կ ա ն ի և Կ ի ր ո վ ա կ ս ւ ն ի ե ր ա ժ շ տ ա կ ա ն դ պ ր ո ց - թ յ ա Ը հ ա մ ա Ս ' ' 7 Պ 1>Ո1ո., ! : ՜ ? , 'ա ն Ո ,կ ն հ ր ի ա ո ո դ ջ ո լ-ն ե ր ը :— Ե ր և ա ն ի ք ա ղ ա ք ա յի ն բ յ ո ւ ջ ե ն :— Ա խ տ ա յի , ,հ ն 1 ___ Դ -ա ո ո ո ս .! ., г г 5 հ ր ա ! | " ն ճ ա մ բ ա ր ն ե ր ի Ա ա -բ ա ր հ կ ա ր գ ո ւ մ ը :— Ե ր և ա ն ի ն ո ր կ ա յա ր ա ն ի շ ի ն ա ր ա - մ ե ր գ ն ե ո Կ հ ո ո Ո ւ г 1 2ե ^ հ ր :— Ս ի մ ֆ ո ն ի կ հ ա ր ո ւ թ յո ւ ն ը : [ Ե ր կ ա թ ո ւ ղ ա յ ի ն ] :— Գ ի տ ա կ ա ն ա ր շ ա - ր ա ո ո ւ ա ո ւ ն ո Հ .Կ " * 0 " 1* — Բ ն ա կ ա ր ա ն ա յի ն շ ի ն ա -վ ա խ ո ւ մ բ :— Ո ո ո գ մ ա ն ն ո ր ջ ր ա ն ց ք ն ե ր ի կ ա ո ո ւ ց ո ւ մ : - օ գ ն ո ւ թ յո ւ ն ո օ ա ւ ո հ Ո Т ՛ " о | ,տ ա |ս ս ,4 ե ւո ն ե 1,Ի Հ ա յա ս տ ա ն ի Ս ո վ ե տ ա կ ա ն գ ր ո ղ ն ե ր ի հ ա մ ա գ ո ւ մ ա - ր ր : ք Ա ո տ ւ Տ հ ա 1:ւ1ա Ր 7 ՛ ° Ի Կ ն ք ա յ ի ն ջ ր ե - ր ը : [ Տ ե ղ ի ո ւ ն ե ց ա վ Ե ր և ա ն ո ւ մ , հ ո ւ լի ս ի 2 1 — 2 3 - ի ն : վ ա ն դ ա կ ի ո ո ո ւ ս ս մ ո - г а г ւ 7 . . ^ " ‘ Ի РшРа Рш -ք ՚ա ց մ ա ն խ ո ս ք ՝ Ա վ ե տ ի ք 1’ ս ա հ ա կ յ ա ն ի ] :— Հ ա յա ս - ն ո ւ մ 1 — Շ ո օ ա ն ա ւ հ ն Ь Ь Г .п г п ^ й Ա 1ա վ ե ր դ ւ ս ? ր ջ ա _տ ա ն ի և Ա դ ր բ ե ջ ա ն ի ա ր վ ե ս տ ա գ ե տ ն ե ր ի բ ա ր ե կ ա - 2 2 0 5 Հ Ա լ ո ւ Ռ Ո Տ կ ե ն " Ր ո ? ն ե 1, Ի բ ա ր ե կ ա ր գ ո ւ մ ը :մ ո ւ թ յո ւ ն ը : [ Բ ս ւ ք վ ի պ ե տ ա կ ա ն թ ա տ ր ո ն ի հ յո ւ ր ա - ն ի օ : 1 8 5 4 հ ո ե ւ ո , " г ЧГ * ! " Վ հ տ ա Կա 0 Հ ա յա ս տ ա -խ ս ւ ղ ե ր ը ] :— Ա . Պ . Յ ե խ ո վ ի մ ա հ վ ա ն 5 0 - ս ւ մ յս ւ կ ր :— Բ ո ւ1ւււՈ ո ՚* 1Гц... " V * ՚Հ ն ա գ ի տ ա կ ա ն պ ե ղ ո ւ մ ն ե ր Կ ա ր մ ի ր բ լ ո ւ ր ո ւ մ : [ Պ ե - ա մ յա կ ի ա ո թ ի վ - » # В С ? > ш 0 Ш *ղ ո ւ մ ն ե ր ը կ ա տ ա ր վ ո ւ մ է Հ Ս Ս Հ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ա - ս ա ն դ յա ն ա կ ա ն Ц п а ш О ш Г ւ! ; մ շ “ ա |1ա (! Ն ա 1 ՜կ ս ւ դ ե մ ի ա յի և է ե ն ի ն գ ր ա դ ի Պ ե տ ա կ ա ն է ր մ ի տ ա ժ ի բ ա ն ա ս ի ր ա կ ա ն ա ? խ ա տ Լ ա ն ա ! ո հ ^ հ,ա ւ ' ա փ “ Գ " 1»նհ ն ա գ ի տ ա կ ա ն ա ր շ ա վ ա խ մ բ ի կ ո ղ մ ի ց Բ. Պ ի ո տ ր ո վ ս - թ յա ն ք ա ղ ա ք ն ե ր ո ւ մ ա ն ո Ь Г Խ И ո ! ^ " ւ՜կ ա ղ ե կ ա վ ա ր ո ւ թ յ ա մ բ ] :— Պ ր ո ֆ . Կ ո ս տ ա ն դ ի ն Ս ա ր ա - ե ր ե կ ո ն ե ր ] :— Վ ա ւ ե ր հ Յ ա ե ո մ ւ ե հ .. ’ Բ ո "ջ ե վ Ի մ ա հ ը : Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Հ Գ ի տ ո ւ թ ո յւ ն ն ե ր ի ա - վ ա ն 3 0 - ա մ յա կ ր ^ ն ո հ ս ա մ ^ ո Ь п Ы г“ Г ь ^ . » օ Տ ՜
ա մ ս ա գ է ր : " « Հ ա յ ա ս տ ա ն ի կ ո լ տ ն տ ե ս ա կ ա ն » ^ օ ր գ ա ն ՝ ^ Հ % հ ա ա ւ &Հ Ս Ս Հ Գ յո ւ ղ ա տ ն տ ե ս ո ւ թ յա ն մ ի ն ի յ « ո ր ո լ թ , ա ն ] : - Գ ա - վ ա ն 2 5 - ա մ յա կ ի ա ո թ ի վ : [ Զ ե կ ո ւ ց ո ւ մ ' Ռ ո ա ե ն Զ ա ով ա ո ա գ ի տ ա կ ա ն թ ա ն գ ա ր ա ն : [ Կ ի ր ո վ ա կ ա ն ւ ւ ւ մ ] - յա ն ի : Հ ո ,շ ե ր ' Ս տ ե փ ա ն Զ ո ր յ ա ն ի ] : - Բ ո ս ո ա ո ա ե ա նԵ ր ի տ ա ս ա ր դ լ ր ա գ ր ո ղ ն ե ր : [ Պ ե տ ա կ ա ն հ ա մ ա լ ս ա ր ա - ժ ո ղ ո վ ր դ ի ա զ ա տ ա գ ր մ ա ն 1 0 - ա մ յա կ ի ա ո թ ի վ : - Պ ա տ -Ф 9 9 М Ш! ,ш Й к ШПСШ ,1Ш Т ПЬТ ^ 1 Ш1ф, С ]:п , կ ե ր ա հ ա ն դ ե ս գ յո ւ ղ ո ւ մ : [ Հ ա յա ս տ ա ն ի կ ե ո պ ա ր վ ե ս -
Л « ո Վ ե տ ա Կ ա ն ^ ա յա ս տ ա - տ ա գ ե տ ն ե ր հ մ ի ո ւ թ յա ն շ ր ջ ի կ պ ա տ կ ե ր ա հ ա ն դ ե ս իԻ ր ՛ 1 8 5 4 , Ահ ւ տ ո . , է շ յ 7 - 6 0 . մ ա ս ի ն ] :— Հ ա յ պ ա ր բ ե ր ա կ ա ն մ ա մ ո ւ լի բ ի բ լի ո գ ր ա -
1 ձ " Ր Տ հ " “ <№ ^ Հ ա յ կ ա կ ա ն Ս Ս Հ Պ ե տ ա - ֆ ի ա : [ Հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը ՛ Հ ա յա ս տ ա ն ի Պ ե տ ա կ ա նկ ա ն Մ ա տ ե ն ա դ ա ր ա ն ո ւ մ : [ Ա ր տ ա ս ա հ մ ա ն ի հ ե տ Գ ր ա պ ա լ ա տ ի ՛ կ ա զ մ ո ղ ՝ Հ ո վ հ ա ն ն ե ս Պ ե տ ր ո ս յւ ս ն ] :—կ ո ւ լ տ ո ւ ր ա կ ա ն կ ա պ ի Հ ա յ կ ա կ ա ն ը ն կ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ը , Ս ո - Կ ո մ պ ո զ ի տ ո ր Ա ր ա մ Խ ա չ ա տ ր յա ն ի հ ա մ ե ր գ ն ե ր ը : վ ե տ ա կ ա ն Մ ի ո ւ թ յա ն հ ե տ բ ա ր ե կ ա մ ա կ ա ն կ ա պ ե ր ի [ Մ ե կ ա մ ս յա հ ա մ ե ր գ ն ե ր հ ա ն ր ա պ ե տ ո ւ թ յա ն տ ա ո - Օ ո ւ մ ի ն ա կ ա ս ը ն կ ե ր ո ւ թ յա ն մ ի ջ ո ց ո վ , ս տ ա ց ե լ է հ ա յ- | ե ր ք ս ւ ղ ա ք ն ե ո ա մ և շ ր ջ ա ն ն ե ր ո ւ մ ] :— Ն կ ա ր ի չ Վ . Մ . կ ա կ ա ն հ ի ն ձ ե ռ ա գ ր ե ր ի մ ի հ ա ր ո ւ ս տ հ ա վ ա ք ա ծ ո ւ ՛ Գ ա յֆ ե ջ յա ն ի ծ ն ն դ յա ն 7 5 - ա մ յա կ ը : [ Ա յ դ ա ո թ ի վ Ե - թ վ ո վ 4 2 ձ ե ո ա գ ի ր : Ն վ ե ր ն ո ւ ղ ա ր կ ե լ ե ն Ռ ո ւ մ ի ն ի ս ւ յի ր ե վ ա ն ի Ա ր վ ե ս տ ի ա շ խ ա տ ո ղ ն ե ր ի տ ա ն ր կ ա յա ց ա վ հ ա յե ր ը : Գ ո ր ծ ի ն ա խ ա ձ ե ռ ն ո ղ ն ե ր ի ց մ ե կ ը հ ա ն դ ի - հ ո բ ե Ա ս ւն ս ւկ ա ն ե ր ե կ ւ ւ ] :— Վ յե տ ն ա մ ա - Ս ո վ ե տ ա կ ա ն ս ա ց ե լ է Վ ւ ս զ գ ե ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս Պ ա լ ճ յ ա ն ը ] : — Պ ե - բ ա ր ե կ ա մ ո ւ թ յա ն պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը Հ ա յս ւ ս տ ա - ղ ո ւ մ ն ե ր Կ ա ր մ ի ր բ լ ո ւ ր ա մ : [ Գ լ խ ս ւ վ ո ր ո ւ թ ա յմ բ Հ Ս Ս Հ ն ո ւ մ :— Շ ի ն ա ր ա ր ո ւ թ յո ւ ն ը Ա լ ա վ ե ր դ ո ւ մ :— Ի ւ ո ր հ ր դ ա կ - Գ ի տ ո ւ թ յա ն ն ե ր ի ա կ ա դ ե մ ի ա յի թ ղ թ ա կ ի ց - ւ ս ն դ ա մ ' ց ո լ թ յո ւ ն ն վ ի ր վ ա ծ ս ե յս մ ա կ ա յո ւ ն ( շ ա ր ժ ա դ ի մ ա ց կ ո ւ ն ) Բ ո ր ի ս Պ ի ո տ ր ո վ ս կ ո ւ : Հ ա յ տ ն ա բ ե ր վ ա ծ ե ն 9 ն ո ր շ ի ն ա ր ա ր ո ւ թ յա ն հ ա ր ց ե ր ի ն :— Պ ա տ վ ա վ ո ր կ ո չո ւ մ ն ե րշ ե ն ք ե ր , մ ե ծ ք ա ն ա կ ո ւ թ յա մ բ տ ն ա յի ն գ ո ր ծ ա ծ ա թ յ ա ն ա ր վ ե ս տ ի ա շ խ ա տ ո ղ ն ե ր ի ն .— Ա զ գ ա գ ր ա կ ա ն ա ս ո ւ մ - Ի ր ե ր : Մ ի և ն ո ւ յն ժ ա մ ա ն ա կ կ ա տ ա ր վ ո ւ մ ե ն Ա ր ի ն ն ա ս ի ր ո լ թ յո ւ ն ն ե ր : [ Հ Ս Ս Հ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ա կ ա դ ե - բ ե ր դ ի պ ե ղ ո ւ մ ն ե ր ը : Հ ա յ տ ն ա բ ե ր վ ա ծ ե ն հ ի ն տ ա ճ ա - մ ի ա յի պ ա տ մ ո ւ թ յա ն ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ի ա ր շ ա վ ա խ մ բ ե ր ը ր ի ա վ ե ր ա կ ն ե ր ] :— Ը ն դ ա ր ձ ա կ վ ո ւ մ է գ ր ա դ ա ր ա ն ն ե - Թ ա լ ի ն ի , Ա պ ա ր ա ն ի , Ս ւ ո ե փ ա ն ա վ ա ն ի շ ր ջ ա ն ն ե ր ո ւ մ ր ի ց ա ն ց ը :— Ռ ո ւ մ ի ն ա կ ա ն ժ ո ղ ո վ ր դ ի ա զ ա տ ա գ ր մ ա ն հ ա ր ո ւ ս տ ա զ գ ա գ ր ա կ ա ն ն յո ւ թ ե ր ե ն հ ա վ ա ք ե լ ] :— 1 0 - ա մ յա կ ի ա ո թ ի վ :— Ն ո ր շ ի ն ա ր ա ր ո ւ թ յո ւ ն Լ ե ն ի ն ա - Կ ե ն ց ա ղ ա յի ն գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յա ն ն ո ր ա գ ո ւ յն ա ո ա ր կ ա ն ե - կ ա ն ո ւ մ :— Ո ս կ ե ր չ ա կ ա ն գ ո ր ծ ա ր ա ն :— Ը ն դ ո ւ ն ե լ ո ւ - ր ի մ ե ծ պ ա հ ա ն ջ :— Ա վ տ ո մ ե ք ե ն ա ն ե ր ի վ ա ճ ա ռ ք :—
мԷ Ջ Մ Ի Ա Ծ Ի Ն 1 0 7 3
рЬ2 2 0 в . Հ Ա Մ Ա Ռ Ո Տ Щ .р Ь р Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա -
■ * . 2 К - И д ; _ . г -
մ ա ն կ ա վ ա ր ժ ա կ ա ն ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ո ւ մ ] : - Բ յ» 1 ր ա կ ա ս ր ա ս տ ղ ա դ ի տ ա ր ա ն ը : [ Հ Ս Ս Հ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի , ա կ ա դ ե մ ի ա յի ն ո ր ա ս տ ղ ա դ ի տ ա ր ա ն ի կ ա ո ո ւ ց ւ ո մ ը Ա շ ա ա ո ա ե հ 7Ո9ա ն հ Բ յո ւ ր ա կ ա ն գ յո ւ ղ ո ւ մ , Ա ր ա գ ա ծ ի
Ր М Л п п Л п л ш М ա ր տ ի ս տ Վ ա ղ ա ր շ Տ Հ Տ ^ Տ Տ Տ ը ' ^ [ Ծ ն ն դ յ ա ն 8 0 - ա մ յա Ь բ ե մ ա կ ա ն գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յա ն 4 0 - ա մ յա հ ո բ ե լ յ ա ն ը ] : - Հ ն ա գ ի տ ա կ ա ն պ ե ղ ո ւ մ ն ե ր : [ Ա ր թ ի կ ի ց ո չ հ ե ո ո ւ գ ը տ - ն ր վ ո ղ , 7 - ր դ դ ա ր ի Լ մ բ ա թ ա վ ս ւ ն ք ի պ ե ղ ո ւ մ ն ե ր ի մ ա ս ի ն : Ա շ խ ա տ ա ն ք ն ե ր ե ն տ ա ր վ ո ւ մ վ ա ն ք ի վ ե ր ա կ ա ն գ ն մ ա ն հ ա մ ա ր ] :— Տ վ հ դ ա ց ի ո ւ ս ո ւ ց ի չ ն ե ր ի պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : Հ ա յկ ա կ ա ն ն ո ր բ ա -ւ ե տ : [ է դ գ ա ր Հ ո վ հ ա ն ն ի ս յա ն ի « Մ ա ր մ ա ր » բ ա լե տ ի մ ա ս ի ն ] :— Ն ո ր է լե կ տ ր ո կ ա յա ն Հ ր ա գ դ ա ն գ ե տ ի վ ր ա :— Ն ո ր ա յգ ի ն ե ր :— Բ ժ շ կ ա կ ա ն ո ւ ս ո ւ մ ն ա ր ա ն :— Տ ե խ ն ի կ ա կ ա ն ո ւ ս ո ւ մ ն ա ր ա ն Ե ր և ա ն ո ւ մ :— Գ ո ր ծ ա ր ա ն ա յի ն ա վ ա ն ը :— Տ ե ր մ ո ւ կ կ ո ւ ր ո ր տ ո ւ մ :— Հ ա ն ք ա յի ն ջ ր ի ն ո ր ա ղ բ յո ւ ր :— Հ ա ց ի ն ո ր գ ո ր ծ ա ր ա ն Ե ր և ա ն ո ւմ :— Գ յո ւ ղ ա տ ն տ ե ս ո ւ թ յա ն ա շ խ ա տ ո ղ ն ե ր ը ս տ ա ն ո ւմ ե ն բ ա ր ձ ր ա գ ո ւ յն մ ա ս ն ա գ ի տ ա կ ա ն կ ր թ ո ւ թ յո ւ ն :— Թ ա տ ե ր ա կ ա ն ի ն ք ն ա գ ո ր ծ խ մ բ ե ր ի ս տ ո ւ գ ա - տ ե ս :
2 2 0 7 . Հ Ա Մ Ա Ռ Ո Տ լո ւ ր ե ր Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յս ւ ս տ ա - ն ի ց : 1 0 5 4 , դ ե կ տ . , է ջ 4 7 — 4 0 :
Բ ո վ ա ն դ .՝ Հ ա յկ ա կ ա ն Ս Ս Հ Գ ե ր ա գ ո ւ յն Ս ո վ ե տ ի և տ ե ղ ա կ ա ն ս ո վ ե տ ն ե ր ի ը ն տ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը :— Ժ ո դ ո վ ը ր - դ ա կ ա ն դ ա տ ա ր ա ն ն ե ր ի ը ն տ ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ա ր դ յո ւ ն ք ն ե ր ը :— Կ ո լո ւ մ բ ի ա յի ա շ խ ա տ ա վ ո ր ն ե ր ի պ ա տ վ ի ր ա կ ո ւ թ յո ւ ն ը Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ :— Հ ա յա ւ ւ տ ա ն ի կ ե ր պ ա ր վ ե ս տ ա գ ե տ ն ե ր ի տ ա ր ե կ ա ն ց ո ւ ց ա հ ա ն դ ե ս ը :— Պ ե տ ա կ ա ն հ ա ն ր ա յի ն գ ր ա դ ա ր ա ն ո ւ մ :— Ե ր և ա ն ի Պ ա տ ա ն ի հ ա ն դ ի ս ա տ ե ս ի թ ա տ ր ո ն ի 2 5 տ ա ր ի ն :— Ե ր և ա ն ի հ ա յկ ա կ ա ն մ ա ն կ ա վ ա ր ժ ա կ ա ն ի ն ս տ ի տ ո ւ տ ի 2 0 տ ա ր ի ն :— Ա ր և ի ջ ե ր մ ո ւ թ յա ն օ գ տ ա գ ո ր ծ ո ւ մ ը տ ն տ ե ս ա կ ա ն կ ա ր ի ք ն ե ր ի հ ա մ ա ր :— Հ ա յա ս տ ա ն ի բ ո ւ ժ ա վ ա յր ե ր ը ձ մ ռ ս ւ ն ը :— Հ ա ն դ ի պ ո ւ մ ա կ ա դ ե մ ի կ ո ս Վ ի կ տ ո բ Հ ա մ բ ա ր ձ ո ւ մ յա ն ի հ ե տ :— Ռ ո ւ ս - հ ա յե ր ե ն ն ո ր բ ա ո ս ւ - ր ա ն : [ Հ Ս Ս Հ Գ ի տ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ի ա կ ա դ ե մ ի ա յի հ ր ս ւտ ւս - ր ս ւ կ ա թ ա յմ բ , ա ո ա ջ ի ն հ ա տ ո ր ը 1 0 0 մ ա մ ո ւ լ ծ ա վ ա լ ո վ ] : — Ե ր և ա ն ի ւ ի ո ղ ո ց ն ե ր ի բ ա ր ե կ ա ր գ ո ւ մ ը :— Ո ռ ո գ մ ա ն ց ա ն ց ի ը ն դ ա ր ձ ա կ ո ւ մ ը :— Ս և ա ն ա Լճի ա փ ե ր ի ա ն տ ա ռ ա պ ա տ ո ւ մ ը : [ Լ ճ ի շ ո ւ ր ջ ը գ ց վ ա ծ ն ո ր ա ն տ ա ռ ն ե ր ի տ ա ր ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա ս ն ո ւ մ է մ ի ք ա ն ի հ ա զ ա ր հ ե կ տ ա ր ի ] :— ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ Ն . Բ ո ւ ն ի ա թ յս ւ ն ի ն ն վ ի ր վ ա ծ ե ր ե կ ո : [ Դ ե կ տ ե մ բ ե ր ի 0 - ի ն Հ ա յա ս տ ա ն ի ճ ա ր տ ա ր ա պ ե տ ն ե ր ի մ ի ո ւ թ յո ւ ն ո ւ մ ] :— Ա ր դ յո ւ ն ա բ ե ր ա կ ա ն ա ր տ ա դ ր ա ն ք ի տ ա ր ե կ ա ն պ լա ն ի կ ա տ ա ր ո ւ մ ը : [ Ը ն թ ա ց ի կ տ ա ր ո ւ մ հ ա ն ր ա պ ե տ ո ւ թ յո ւ ն ո ւ մ յո ւ ր ա ց վ ա ծ է 1 5 0 տ ե ս ա կ ի ա ր դ յո ւ ն ա բ ե ր ա կ ա ն զ ա ն ա զ ա ն ա պ ր ա ն ք ն ե ր ] :— Ն ո ր Կ ի ն ո ՜թ ա տ ր ո ն Ե ր և ա ն ո ւ մ :
2 2 0 8 . Հ Ա Մ Բ Ա Ր 2 Ո Ի Մ Յ Ա Ն Լ . Դ ո կ տ . :— Ե ր ա ժ շ տ ա գ ե տ Ա շ ո տ Պ ա տ մ ա գ ր յա ն ի զ գ ա յա ց ո ւ ն ց մ ե կ հ ա յտ ն ո ւ թ յո ւ ն ը Ք ե մ բ ր ի ջ ի ա ր և ե լ ա գ ե տ ն ե ր ո ւ մ ի ջ ա զ գ ա յի ն հ ա մ ա ժ ո ղ ո վ ի ն մ ե ջ : [ 2 3 - ր դ հ ա մ ա ժ ո ղ ո վ ը տ ե ղ ի է ո ւ ն ե ց ե լ 1 0 5 4 - ի օ գ ո ս տ ո ս ի ն , Ա ն գ լի ւ ս յո ւ մ : Ը ս տՊ ա տ մ ա գ ր յա ն ի զ ե կ ո ւ ց մ ա ն , ժ ո ղ ո վ ր դ ա կ ա ն ա ր վ ե ս տ ի տ ա ր ր ե ր ը ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն ե ր ա ժ շ տ ո ւ թ յա ն մ ե ջ ա ո ա ջ ի ն ա ն գ ա մ օ գ տ ա գ ո ր ծ վ ե լ ե ն ո չ թ ե Գ ե ր մ ա ն ի ա յո ւ մ1 8 - ր դ դ ա ր ո ւ մ , ա յլ Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ , Գ ե ր մ ա ն ի ա յի ց չ ո ր ս դ ա ր ա ո ս ւ ջ : Զ ե կ ո ւ ց մ ա ն թ ե մ ա ն է ' « ժ ո ղ ո վ ը ր -
^ ^ П р Ь р , գ ո ր ծ ա ծ ո ւ թ յո ւ ն ը հ ա յ ե կ ե ղ ե ց ա կ ա ն
* т ш ւ '՛է
ե ր ա ժ շ տ ո ւ թ յա ն մ ե ջ 1 2 - ր դ գ ա ր ո ւ ն » : Հ ա ր ց ա զ ր ո ւ յցզ ե կ ո ւ ց ո ղ ի հ ե տ ] : 1 9 5 4 , դ ե կ ա . , է շ 5 8 — 5<:
2 2 0 0 . Հ Ա Ց ե կ ե ղ ե ց ո ւ ա ր տ ա ս ա հ մ ա ն յա ն գ ո ր Օ ի չ- ն ե ր ը Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ : [ Ը ն դ ո ւ ն ե լ ո ւ թ յա ն կ ա ռ ա վ ա ր ո ւ թ յա ն ա ն դ ա մ ն ե ր ի կ ո ղ մ ի ց , ա յց ե լ ա թ յա ն - ն ե ր ա ր դ յո ւ ն ա բ ե ր ա կ ա ն ձ ե ռ ն ա ր կ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր , մ շ ա կ ո ւ թ ա յի ն կ ե ն տ ր ո ն ն ե ր ] : 1 0 5 4 , հ ո ւ լ ի ս - օ գ ո ս տ ., է շ 2 2 - 2 8 :
Ն կ . ' Մ ի խ ո ւ մ բ պ ա տ վ ի ր ա կ ն ե ր Ե ր և ա ն ի գ ո ր ծ ա ր ա ն ն ե ր ի ց մ ե կ ո ւ մ :— Հ ո գ ե շ ն ո ր հ Գ ն ե լ վ ա ր դ ա պ ե տ ը մ ի խ ո ւ մ բ հ ա յր ե ն ա դ ա ր ձ ե ր ի տ ա ս ա ր դ ն ե ր ի մ ե տ :
2 2 1 0 . Հ Ա Յ Ա Ս Տ Ա Ն Ո Ւ Մ ս ո վ ե տ ա կ ա ն կ ա ր գ ե ր իհ ա ս տ ա տ մ ա ն 8 8 - ր դ տ ա ր ե դ ա ր ձ ի ն շ ո ւմ ը Ս փ յո ւ ռ ք ո ւ մ : ( Ք ա ղ վ ա ծ Ս փ յո ւ ռ ք ի հ ա յկ ա կ ա ն թ ե ր թ ե ր ի ց ) :1 9 5 4 , հ ո ւ ն վ ա ր է ջ 5 4 — 5 8 : *
2 2 1 1 . Հ Ա Յ Կ Ա Կ Ա Ն Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Ս ո ց ի ա լ ի ս տ ա կ ա ն Ռ ե ս պ ո ւ բ լի կ ա յի Գ ե ր ա գ ո ւ յն Ս ո վ ե տ ի ն ա խ ա գ ա հ ո ւ թ յա ն ն ա խ ա գ ա հ © . Ա ո ո ւ շ ւ ս ն յա ն ի ն : Հ ա յկ ա կ ա ն Ս ո վ ե տ ա կ ա ն Ս ո ց ի ա լ ի ս տ ա կ ա ն Ռ ե ս պ ո ւ բ լի կ ա յի Մ ի ն ի ս տ ր ն ե ր ի Ս ո վ ե տ ի ն ա խ ա գ ա հ Ն ւ Ք ո չ ի ն յս ւ ն ի Ա : Գ ե ր ա գ ո ւ յն հ ո գ և ո ր խ ո ր հ ր դ ի շ ն ո ր հ ա կ ա լ ա կ ա ն հ ե ռ ա գ ի ր ը Հ ա յա ս տ ա ն ո ւ մ ս ո վ ե տ ա կ ա ն կ ա ր գ ե ր ի հ ա ս տ ա տ մ ա ն 8 4 - ր դ տ ա ր ե դ ա ր ձ ի ա ռ թ ի վ : 1 0 5 4 , ն ո յե մ բ . , է ջ 8 :
2 2 1 2 . Հ Ա Ն Գ Ի Ս Տ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յ ո ց Ծ ա յր ա գ ո ւ յն պ ա տ ր ի ա ր ք և կ ա թ ո ղ ի կ ո ս ն ո ր ի ն ս . օ ձ ո ւ թ յո ւ ն Տ . Տ . Գ և ո ր գ Զ - ի : 1 9 5 4 , մ ա յի ս , է ջ 8 :
2 2 1 8 . Հ Ա Ն Գ Ի Ս Տ ա ր ժ ա ն ա պ ա տ ի վ Տ . Գ և ո ր գ ք ա հ ա ն ա Մ ե լ ք ո ն յա ն ի : [ Մ ա հ ա խ ո ս ա կ ա ն : Կ ե ն ս ա գ ր ա կ ա ն ] : 1 9 5 4 , մ ա ր տ , է շ 8 3 :
2 2 1 4 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ւ Ն ] : — Ա մ ա ն ո ր ի և Ս .Ծ ն ն դ յ ա ն բ ա ր ե մ ա ղ թ ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն :1 9 5 4 , հ ո ւ ն վ ա ր , է ջ 1 2 — 1 4 :
2 2 1 5 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց ի մ ա ս տ ո ւ ն հ ա յր ա պ ե տ ը : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : [ Գ և ո ր գ Ջ - ի մ ա հ վ ա ն ա ռ թ ի վ : Կ յա ն ք ի և գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յա ն մ ա ս ի ն ] :1 9 5 4 , հ ո ւ ն ի ս , է ջ 8 — 8 :
2 2 1 8 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — « Ա վ ե տ ա ր ա ն ի պ ա տ գ ա մ ն ե ր » : Ս ի ո ն ե պ ի ս կ ո պ ո ս : Բ ո ւ ե ն ո ս - Ա յր ե ս ,տ պ ա ր ա ն , « Ա ր ա ր ա տ » , 1 0 5 8 , 2 0 8 է շ : [ Գ ր ա խ ո ս ո ւ թ յ ո ւ ն ] : 1 9 5 4 , հ ո կ տ . , է ջ 8 1 — 8 3 :
Ս տ ո ր ա գ ր . ' Ա . Հ . :2 2 1 7 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն ՚ Ա Ր Թ Ո Ի Ն ] : — Գ ե ր ա շ ն ո ր հ
Մ ա մ բ ր ե ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս Գ ա լ ֆ ա յա ն ի ք ա հ ա ն ա յո ւ - թ ա ն ե ր ե ս ն ա մ ա կ ը : [ Ա ր ք ե պ ի ս կ ո պ ո ս ի դ ի մ ա ն կ ա ր ո վ ] : 1 9 5 4 , ն ո յե մ բ . , է ջ 8 — 8 :
2 2 1 8 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ւ Ն ] : — Ե ղ ի շ ե Յ ա ր ե ն ց : « Ը ն տ ի ր ե ր կ ե ր » , Հ ա յպ ե տ հ ր ա տ , Ե ր և ա ն , 1 9 5 4 թ . 6 1 8 է շ : [ Գ ր ա խ ո ս ո ւ թ յո ւ ն ] : 1 9 5 4 , ն ո յե մ բ . , է ջ 8 1 — 68:
Ս տ ո ր ա գ ր . ' Ա . Հ . :2 2 1 9 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ւ Ն ] : — Հ ա մ ա զ գ ա յի ն
մ ե ծ ս ո ւ գ ը : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : [ Ա մ ե ն ա յն Հ ա յո ց կ ա թ ո ղ ի կ ո ս Գ և ո ր գ Զ - ի մ ա հ վ ա ն ա ռ թ ի վ ] : 1 9 5 4 , հ ո ւ լի ս - օ գ ո ս տ . , է ջ 8 — 6 :
2 2 2 0 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ւ Ն ] : — Հ ա յա ս տ ա ն յա յցա ռ ա ք ե լ ա կ ա ն ե կ ե ղ ե ց ո ւ և հ ա յր ե ն ի պ ե տ ո ւ թ յա ն փ ո խ հ ա ր ա բ ե ր ո ւ թ յո ւ ն ն ե ր ը : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : 1 9 5 4 ,մ ա ր տ , է շ 5 — 8 :
2 2 2 1 . [ Հ Ա Տ Ա Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ւ Ն ] : — Մ ե ր թ ա ր գ մ ա ն ի չ վ ա ր դ ա պ ե տ ն ե ր ը : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : [ Մ ե ս ր ո պ Մ ա շ - տ ո ց , Ե ղ ի շ ե , Մ ո վ ս ե ս Խ ո ր ե ն ւ ս ց ի , Դ ա վ ի թ Ա ն հ ա ղ թ , Գ ր ի գ ո ր Ն ա ր ե կ ա ց ի , Ն ե ր ս ե ս Շ ն ո ր հ ա յի : Հ ն ա գ ո ւ յնթ ա ր գ մ ա ն ի չ ն ե ր ի կ ա տ ա ր ա ծ դ ե ր ը . հ ա յ մ շ ա կ ո ւ յթ ի զ ա ր գ ա ց մ ա ն պ ա տ մ ո ւ թ յա ն մ ե շ ] : 1 9 5 4 , հ ո կ տ ., է շ 3—7:
2 2 2 2 . [ Հ Ա Տ Ի Տ Յ Ա Ն Ա Ր Թ Ո Ւ Ն ] : — Մ ի ք ա յե լ Ն ս ղ - բ ա ն դ յա ն : ( Ծ ն ն դ յ ա ն 1 2 5 - ա մ յա կ ի ա ռ թ ի վ ) : Խ մ բ ա գ ր ա կ ա ն : 1 0 5 4 , դ ե կ տ . , է շ 8 — 5 :
( Շ ա ր ո ւ ն ա կ ե լ ի )