Aurkibidea
ii
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
EDUKIEN AURKIBIDEA 1. Sarrera:
1.1. Espeziea.
1.2. Larben segimenduaren garrantzia eta Dreissena polymorphari aurre egiteko datu-
baseen eraketa.
1.3. Espeziaren hedapenaren biderik nagusienak.
1.4. Helburua eta hedadura.
2. Metodologia: 2.1. Laginketa-puntuak Lurralde Historikoka.
2.2. Laginketaren metodologia.
2.3. Metodologia analitikoa.
2.4. Laginketa estazioen azterketa. Uraren faktore fisiko-kimikoen ebaluaziorako
metodologia.
3. Emaitzak: 3.1. Emaitza larbarioak Lurralde Historikoka.
3.2. Espeziaren hedapen biderik nagusienen ikerketaren emaitzak.
3.3. Laginketa estazioen emaitza fisiko-kimikoak.
4. Ondorioak: 4.1. Euskadiko ur-masen egungo egoera.
4.2. Espeziaren hedapen biderik nagusienen ikerketaren ondorioak.
4.3. Laginketa estazioen azterketaren ondorioak.
5. Gomendioak.
6. Bibliografia.
7. I Erankina: Kartografia.
Aurkibidea
iii
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
TAULA, IRUDI ETA ARGAZKIEN AURKIBIDEA
TAULAK: - 1. Taula; Zebra-muskuiluaren ingurumen jasamen-mailak.
- 2. Taula: Laginketa-guneak Lurralde Historikoka.
- 3. Taula: Arabako lurraldean lortutako emaitzak.
- 4. Taula: Bizkaiko lurraldean lortutako emaitzak.
- 5. Taula: Gipuzkoako lurraldean lortutako emaitzak.
- 6. Taula: Arraste bertikalaren bidezko laginketan lortutako balio fisiko-kimikoak eta
larbarioak.
- 7. Taula: pH, Kaltzio, Nitrato eta Fosfatoen batez besteko balioak Uribarri-Ganboan
2008. urtean.
- 8. Taula: Biziraupen larbarioaren gaitasunaren balorazioa Uribarri-Ganboan 2008.
urtean.
- 9. Taula: Zebra-muskuiluak erasandako Euskaditik hurbileko ur-masak.
- 10. Taula: CHEk Uribarri-Ganboa urtegian burututako laginketen emaitzak, 2008-2009
kanpainak.
- 11. Taula: 2009ko zebra-muskuiluaren laginketa-guneen balio fisiko-kimikoak.
- 12. Taula: Dreissena polymorpharen agerpen balio eta arrisku mailen sailkapena.
- 13. Taula: Euskadiko Uren laginketa estazioen sailkapena arrisku mailetan.
- 14. Taula: Laginketa-guneetako (Bizkai, Gipuzkoa eta Arabako) inbasio arriskuaren
estimazioa.
- 15. Taula: Biziraupen larbarioaren balioak eta Euskadiko 105 ur-masatan
zenbatetsitako batez besteko dentsitateak (Uraren euskal agentziak emandako datuak).
IRUDIAK:
- 1. Irudia: Zebra-muskuiluaren ezaugarri larbarioak.
- 2. Irudia: Ur-masa motaren araberako analitiken laburpena.
- 3. Irudia: Analitiken ehunekoa Lurralde Historikoka.
- 4. Irudia: Urtegietan egindako analitiken ehunekoa Lurralde Historikoka.
- 5. Irudia: Ibaietan egindako analitiken ehunekoa Lurralde Historikoka.
- 6. Irudia: Euskadiko laginketa-guneetako biziraupen larbarioaren ehunekoak.
- 7. Irudia: Bizkaiko Lurralde Historikoko biziraupen larbarioaren ehunekoak.
- 8. Irudia: Gipuzkoako Lurralde Historikoko biziraupen larbarioaren ehunekoak.
- 9. Irudia: Arabako Lurralde Historikoko biziraupen larbarioaren ehunekoak.
Aurkibidea
iv
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
ARGAZKIAK:
- 1. Argazkia: Tutuan eratutako biofoulinga.
- 2. Argazkia: Plankton sarea eta laginak hartzearen xehekapena.
- 3. Argazkia: Ontziaren desinfekzioaren xehekapena.
- 4. Argazkia: 2007/07/9an CICAPek burututako arraste bidezko laginketan zehar
egindako argazkia.
Sarrera eta helburuak
5
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
SARRERA ETA HELBURUAK
Sarrera eta helburuak
6
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
1.SARRERA ETA HELBURUAK
1.1. Espeziea.
Zebra-muskuilua ur ge zatako mol usku bibalbioa d a, Pallase k lehen engoz d eskribatu zu ena
Pronto-Caspitako eskualdean (Itsaso Hilan eta Kaspiar itsasoan).
Filogenetikoki Veneroida Orde nakoa, Dreisenoidea Familiakoa, Dreissena Gene rokoa eta
polymorpha Espeziekoa.
Molusku hauek forma eta pigmentazio asko izan ditzakete (hortik polymorpha izen zientifikoa).
Hala ere, hurrengo hauek nabarmen daitezke identifikazio-arau gisa:
- Maskorraren forma triangeluarra, itsas muskuiluenaren oso antzekoa.
- Tamaina aldagarria da eta adina ren arabera aldatzen da. Ebro ko ibai-arroko indibiduo
heldu garatuek 3 eta 3,5 cm. bitarteko tamaina aurkezten dute.
- Muskuilu ha uek kuskuek marra zuriak eta beltzak tarte katzen dituen pi gmentazioa
erakusten dute, hortik dator “zebra-muskuilua” izen arrunta.
1.1.1. Dreissena polymorpharen ziklo biologikoa.
Espezie honen ziklo biol ogikoak bi f ase zeha ro ezberdinak d itu ezaug arri. Leh enengoak,
planktonikoa, garapen aren etapa l arbarioak hartzen ditu. Bigarrena, bentonikoa, substratu
gogorren gai nean b aino e z da ga ratzen, eta musku iluaren ga zte-aldia eta h eldu-aldia biltzen
ditu.
Larba-aldien barruan, bere morfologia eta heldutasun mailaren a rabera, hurrengo mota h auek
ezberdintzen ditugu:
- Larba tro koforak: Agertzen dire n leh enengoak dira, espe rmatozoideek ern aldutako
obulu batetik sortzen dira; izugarri iragankorrak dira (24 ordu baino ez dute i rauten) eta
berauek leku batean aurkitzeak ale helduak eta ugalketa jarduera daudela ad ierazten
du.
- Beliger l arbak: Mu skuiluaren ug alketa garaiko hasi erako estadi oetako fase rik
nagusienak dira. “D” itxura dute eta 70 µ.ko tamaina gutxi gorabehera.Garapen estadio
honetan zehar kaltzitazko kristalen deposizioa hasten da ku skuen gainean, nahiz eta
oraindik gutx ienak i zan e ta alee n bi deragarritasuna o so urria izan fase h onetan.
Sarrera eta helburuak
7
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
- Pedibeliger l arbak: 160 e ta 300 µ. arteko tam aina dute. Aurre ko fasea ren D itxura
tipikoa galtzen da unbo aren garapena dela bi de. Kaltzita gehia go dute ku skuetan eta
horregatik, b eliger larbe k baino ja sankortasun h andiagoa dute ingurumen al daketen
aurrean. Segimendu la rbarioa egite ko programetan batez ere l arba h auek aurkitze n
dira, kopuru handiz.
- Larba-ondoko fasea: Fa se larbariorik bilakatuenak dira. Beren tamaina 3 00 eta 500 µ.
bitartekoa izaten da. Pilatu tako kaltzita asko dute, horregatik bere pisua handiagoa da
eta ur-zutabean prezipitatzen dira, fase bentonikoari hasiera emanez.
1. Irudia: Zebra-muskuiluaren larba ezaugarriak
Aurreko irudian ikus daitekeen bezala, garapen larbarioaren prozesuak indibiduoen tamaina eta
pisua areag otzea d akar. Faserik ga ratuenek ka ltzitazko kri stal gehia go dit uzte kuskuetan
despositaturik, eta urare n abi adura 1 ,5 m/s-ti k beherakoa de netan ja lkitzen d ira, su bstratu
gogorrak aurkituz gero, bere bizi-zikloaren fase bentonikoari hasiera emanez.
Lehen estadi o bentoni koa, gazteak di ra. Etapa honek la rbak substratu gog orrean jal kitzen
direnenetatik finkatutako i ndibiduoek ugalketa ja rduerak garatu arteko denbora tartea hartzen
du (Jenner et al. 1998). Indibiduoek fase ho netan duten tamaina 1 eta 6 milimetro bitarte koa
izaten da.
Dreissena polymorpharen ziklo biologikoaren fase honen iraupena aldagarria da eta ingurumen-
baldintzen eta kokapeneko uraren ezaugarri fisiko-kimikoen mende dago. Ingurumen-baldintza
egokietan gaztaro-fasearen iraupena hilabetekoa da gutxi gorabehera.
TROKOFORA:
-Tamaina 57 mikra -Iraupena 24 ordu
-Ugalketa adierazleak
BELIGER: -Tamaina 70 mikra -Ugalketa garaiaren
hasieran nagusitzen dira.
-Kaltzitaren deposizioa hasten da.
PEDIBELIGER:
-Tamaina 160 mikra. -Unboren garapena
hasten da. -Ugarienak dira.
LARBA-ONDOKOA:
-Tamaina 500 mikra. -Kaltzita kopuru handia. -Kolonizazioaren hasiera
adierazten dute.
Sarrera eta helburuak
8
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
Indibiduo ga zteak sexo-heldutasunera helduta koan, Dreissena polymorpharen h eldutasun
fasea hasten da. Fase honen iraupena ezberdina da kokapenaren arabera, gure latitudeetan 3
urtekoa dela onartzen bada ere (Nalepa and Schloesser et al. 1992).
Heldutasun fasean zeh ar zeb ra muskuiluak ha zkunde azka rra e rakusten du, baita ug altzeko
gaitasun handia ere, eta horrela espezie inbaditzailearen paradigma bihurtzen da.
Zebra-muskuiluaren ha zkunde-eredua a ldaerak au rkezten ditu indibiduoen adi naren arabera.
Horrela, ale gazteak, hazkunde-tasa handiagoak dituztenak, 15 mm hazten dira bere bizitzaren
lehenengo urtean. Horrek bere azken tamainaren (30-35 mm) %50 suposatzen du. (Resultados
preliminares sobre ecología básica y distribución del mejillón cebra en el embalse
de Riba – roja. Endesa). Era be rean, Dreissena polymorpharen ha zkunde-tasak al daketak
izaten ditu i ngurumen-baldintzen ara bera. Er aginik handie na d uten fakto reak tenp eratura
(Claudi and Mackie et al. 2009), uraren abiadura, zenbat eta txikiagoa izan abiadura, orduan
eta hazkunde-tasa handiagoa (Nalepa and Schl oesser et al 1992), eta gai organikoen maila,
nolabaiteko eutrofizazio maila duten ur-masetan hazkunderik handienak daudelarik(Mellina and
Rasmussen et al. 1994).
Zebra-muskuiluak ugalketzeko ahalmen izugarria du; heldu bi kote bakoitzak (arrak eta emeak)
urtean 106 larba arte eman ditzake (O’ Neill et al. 1991). Mota honetako organismoen ugalketak
urtaroko patroia aurkezten du eta ur-zutabearen tenperaturari lotuta dago (O’ Neill et al. 1991).
Garapen gonadala –gametoen askapenaren aurrekoa- segidako obuluen ernalketa eta la rben
sorrera, prozesu termomendekoa da, ura 10 ºCra heltzen denean hasten da (Borcherding et al.
1995) eta 1 8 ºCan aurkezten du m aila bikaina (Sprung et al. 1991). Latitude hauetan ugalketa
jardueraren b i gora kada b ehatzen di ra, lehen engoa eta biziena, udab errian g ertatzen da eta
aurreko urte an finkatutako indibidu oek so rtutakoa da, garatutako ga meto guztia k ugal keta-
saiakera bakarrean askatzen dituztelarik (Nalepa and Schloesser et al 1992); Bigarrena ez da
hain bi zia, u da amai era eta udazke n h asiera bita rtean emate n d a eta urte h orretako b ertako
ugalketa jard ueraren gora kadan jaiota ko indibi duoek so rtzen dute (Cl audi and Mackie et
al.2009).
1 Zebra-muskuiluari buruzko Jardunaldi Teknikoa. 2003ko otsailaren 12an Zaragozako Paraninfo Unibertsitarioan
burututako topaketa. Ingurumen Ministerioak, Aragoiko Gobernuak eta Katalunia Generalitateak sustatua.
Sarrera eta helburuak
9
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
1.1.2. Garapen eta biziraupen baldintzak.
Biziraupenerako baldintzei dagokienez, zebra-muskuiluaren bizi-zikloaren fasearen arabera
aldatzen dira. Larba-estadioek kaltzio kontzentrazio handiak behar dituzte, berau faktore
mugatzailea dela Dreissena polymorpharen kolonien garapenerako ur-masa xahuetan. Nearyk
eta Leachek (Neary and Leach et al. 1992) larba-aldiek ezin zutela 12mg/l-tik beheragoko
erabateko kaltzio kontzentrazioekin biziraun antzeman zuten, baita garapenaren mailarik onena
20mg/l-ko neurrian zegoela ere. Erabateko kaltzioaz gain, pHa beste faktore garrantzitsu bat
da, horrela pHaren balioek 7,4 U baino altuagoak izan behar dute larben hobekuntza
ziurtatzeko (Neary and Leach et al. 1992).
Indibiduo heldu eta gazteen kasuan, faktore mugatzaileak ur-masa motaren arabera aldatzen
dira, urtegietan faktorerik garrantzitsuena litoraleko eta sub-litoraleko elikagai eta substratu
kopuruaren arteko ratioa delarik (Balance Nitratos/Fosfatos) eta ibai eta estuarioetan elikagai
kopurua (Strayer et al. 1996).
1. Taula: Zebra-Muskuiluaren ingurmen jasamen-mailak
Stanczykowskak (Stanczykowska et al. 1977) eutrofizazio maila altuei lotutako gehiegizko
ekoizpen primarioa duten ur-masetan zebra-muskuilurik ezaren berri eman zuen. Egilearen
ustez urtegi mota honetan sortutako udako anoxia da aurkikuntzaren funtsezko arrazoia. Era
berean, Ramcharan eta Colsek kaltetutako urtegietako muskuiluen dentsitatea nitrato eta
fosfato kontzentrazioarekiko alderantziz proportzionala dela aurkitu zuten (Ramcharan and Cols
et al. 1997).
Sarrera eta helburuak
10
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
Asko izan dira, faktore hauek aintzat harturik, urtegietan Dreissena polymorpharen dentsitatea
eta presentzia igartzeko ereduak garatzeko saiakerak. Honi dagokiolarik, Ramcharan eta Colek
zebra-muskuiluaren agerpena e redutu zuten % 92,7ko doitasunaz hu rrengo ekuazioa e rabiliz
(Ramcharan and Col et al.1997):
Dreissena polymorpharen agerpena = 1,246 pH + 0,045 [Ca] - 11,696
– 0,638 bain o balio handi agoa dute n u r-masak ba karrik direlari k molusku kol oniak garatzeko
gai. Dentsitat eari da gokionez, e kuazio-eredua e z da hain ze hatza ( r2=0.594, P < 0,005) eta
honela garatzen da:
m-2 kopurua= 2469 pH - 8895 e [PO4]- 8773.
1.1.3. Espeziearen garrantzia.
Dreissena po lymorpha ur-masa xah uetan sa rtzeak eragin uga ri ditu, bibliografia zientifiko an
deskribatutakoak. Eragin hauek bi talde handitan sailka daitezke:
- Eragin so zio-ekonomikoak: Hauet ako g arrantzitsuena “bi ofouling” izen eko fen omenoa
dugu. Izen h onek zebra-muskuilu a de ntsitate altue tan eta egitu ra ant ropogenikoetan
finkatzetik eratorritako gertaerak hartzen ditu. Bereziki larria da ura edangarri bihurtzeko
araztegi eta zentral elektrikoen moduko instalazioetako ur gordina biltzeko sistemetan
(Griffiths et al. 1989). Rajagopalek Dreissena polymorpha laku handien aldean sartzeak
industria hidroelektrikoei 70 dolareko gastua ekarri diela azaltzen du (Rajagopal et al.
2002).
“Biofouling-ak” ez ezi k, kal tetutako ur-m asetan era gindako nabi gazio mu rrizketak ere
galera e konomiko ga rrantzitsuak e kar di tzake arrantza-in dustria eta industria
errekreatiboa garatutik dituzten lekuetara.
Azkenik, urtegietako edukieraren aldaketa gogorretatik eratorritako moluskuen heriotza-
tasa h andiak era gindako usain txarrek era kargarritasun turi stikoaren gale ra ekartzen
dute, eta be raz, m ota h onetako in dustrietarako g alera ekonomikoak . ( Resultados
preliminares sobre ecología básicay distribución del m ejillón cebra en el em balse de
Riba – roja. Endesa).
- Ingurumen eraginak: Tade hau bi kategoriatan bana dezakegu:
o Lehenengoak zebra-m uskuiluaren ira gazteko gaitasunetik eratorrita ko e raginak
hartuko lituzke(Ne ary and Le ach et al. 1992). Honi d agokionez, u r-zutabearen
konposizio fisiko-kimi koaren alda ketak nab armen ditzakegu. Fahnen stielek
(Fahnenstiel et al. 1995a) klo rofilaren %66ko eta erabateko fo sforoaren % 48ko
murrizketen berri ema n zuen, baita, zeb ra-muskuiluaren ag erpenaren o ndoren,
Sarrera eta helburuak
11
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
%88ko ig oera Secchi di skoaren sak oneran Huró n Lakuan e re. Era be rean,
Fahnesteil e ta Col sek (Fahne nsteil and Cols et a l. 1995b) fitoplan ktonen
ekoizpenaren murrizketak eta ekoizpen primario bentonikoan igoera behatu zituzten
leku b erean. Azken h au, egileare n arabera, ur-zutab earen gardentasunaren
gehikuntzaren eta gai organikoa bentoan pilatzearen ondorioa da (Neary and Leach
et al. 1992). Aldaketa biokimiko h auek gu ztiek aldaketak da kartzate b ertako
organismoen populazio-egituretan. Horrela, Lowe eta Pillsburyk (Lowe eta Pillsbury
et al 1995), Dresissena polymorpharen agerpenaren ondoren, aldaketak deskribatu
zituzten ko munitate bentonikoetan. Egile h auek diatomeen po pulazioetan
murrizketak ematen ditu zte eta bera uen or dez ga i orga nikoaren kont zentrazio
altuetako bal dintzetara egokitzen di ren alga b erdeen be rri e maten dute. Halaber,
Brunnellek 1997eta 20 07 bitarte an Michig an laku an b ehatutako a rrain-
populazioaren murrizketaren kausa abiarazlea zebra-muskuiluaren hedapena izan
daitekeela azpimarratzen du (Bunnell et al. 2009).
o Ingurumen e raginen bigarren katego riak n atura-ingurune e zberdinetan erabilgarri
dauden habitaten okupaziotik erato rritakoak hartzen ditu. Schloe sser eta Nal epak
Erie Lakuan zebra-muskuilua sartu ondoren, bertako moluskuen murrizketa handia
deskribatu zuten (Schl oesser an d Nal epa et al. 1994). Ha uek orokorrea n ho ndo
lokaztuetan finkat zen di ra eta ingu ru hauek zeb ra-muskuiluaren koloni zaziorako
substratu go gor bakarra osatzen dute . Bestaldeti k, Brun nellen arabera, zeb ra-
muskuiluaren finkapena arraba rako haitz etan arestian d eskribatutako arrain-
populazioen murrizketaren kausa izan daiteke (Bunnell et al. 2009).
1. Argazkia: Tutu batean eratutako biofoulinga
Sarrera eta helburuak
12
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
1.2. Larben segimenduaren garrantzia eta Dreissena plymorphari aurre egiteko
datu-baseen eraketa.
Lucyk nabarmentzen duen bezala, ezinbestekoa da epe luzerako datu-baseak ezartzea eta
bertan larben dinamikaren urteko bariazioak, kolonizazio maila eta noiz gertatzen den indar
handiagoz jaso, zebra-muskuiluaren ekologia arro batean edo kaltetutako ur-masa batean
zehazteko (Lucy et al. 2006).
Espezie baten dinamika ekologikoa ezagutzeak afekzio-maila doitasunez ebaluatzea
ahalbidetzen du, eta hortaz, kaltetutako ur-masa batek arro beraren beste gune batzuetan edo
ondoko arroetan izan lezakeen arriskua.
Honela, denboran zehar bildutako datuak erabiliz, arazoaren errealitateari lotutako borroka eta
kontrol estrategiak ezar daitezke.
Beste alde batetik, kaltetu gabeko uretan moluskuaren presentziaren detekzio goiztiarrak
kontrol neurriak hartzeko epeak laburtzen ditu eta honela, aipatutako ur-masak denbora
laburrez jardungo du arroaren beste gune batzuetan gainean barreatzaile-lana egiten.
Honenbestez, azterketa larbarioen bidezko zaintza, kaltetu gabeko uretan ere, izurritea
aurreikusi eta kontrolatzeko tresna eraginkorra da.
1.3. Espeziaren hedapen biderik nagusienak.
1.3.1. Giza Jarduera.
Giza jarduera Dreissena polymorpharen transmisio-bektore nagusitzat jotzen da. Neary eta
Leachen arabera nabigazio jarduerak dira finkatutako molusku populazioen uretan gora zebra-
muskuilua barreiatzeko era nagusia (Neary and Leach et al. 1992). Era berean, Jonson eta
Padillak jakinarazi zuten ontziak kaltetutako ur-masetatik kaltetu gabekoetara aldatzea
Dreissena polymorpharen sarbiderik nagusiena dela urtegi eta isolatutako lakuetan (Jonson and
Padilla et al. 1996).Ricciardi eta Colsek ontzietara itsatsitako muskuiluek, uraren tenperatua 20
ºCkoa eta Hezetasun erlatiboa %50ekoa izanik, uretatik kanpo 5 egun bizirauten zutela zehaztu
zuten, horregatik estatus ezberdineko ur-masen arteko ontzien joan-etorriek, 5 egunekoa baino
laburragoa, infekzio egoerak eragin ditzakete (Jonson and Padilla et al. 1996). Bestalde, Padilla
eta Colsek zebra-muskuiluaren sarrera Michigan lakuan egokiro aurreikusi zuten ontzietako
erabiltzaileei egindako inkesten bitartez (Padilla and Cols et al. 1996).
Arrantza aparailuei dagokienez, nabigazio gertaerak dakartzatenak dira gatazkatsuenak
(Johnson and Carlton et al. 1996). Karatayev eta Colsek ere arrantza azpimarratzen dute
Dreissena polymorpha Bielorrusiako uretan hedatzearen kausa gisa (Karatayev and Cols et al.
Sarrera eta helburuak
13
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
2003). Arabako Foru Aldundiko Biodibertsitate Zerbitzuak, CICAP S.L.ren languntzarekin,
bideratutako ikasketa berriek larbak sare-saskia eta galtza botak bezalako arrantza-aparailu
ezberdinetan itsasten direla frogatzen dute, hala ere, lan hauek ez dute itsatsitako larben
bideragarritasuna frogatzen, eta beraz, ezin da ezarri zein den material hauen zeregina zebra-
muskuiluaren hedapenean.
1.3.2. Faktore geografikoak
Aurreko atalean aipatu den bezala, giza jarduera eta ur-masen arteko itsasontzien lekualdatzea
bereziki, zebra-muskuiluaren transmisio-bektore nagusia dira (Buchan and Padilla et al.
1999).Brossenbroek eta Colsek zebra-muskuiluaren hedapena eredutu zuten, horretarako
posibilitate-kalkuluan oinarritutako migrazio gabimetrikoen azterketak erabili zituzten.
Aipatutako probabilitateak handiagoak dira ur-masen arteko komunikazioa zein beraietako
instalazioak hobetzen doazen neurrian.Honi dagokionez Neary eta Leachek (Neary and Leach
et al. 1992) informatu zuten Dreissena poliymorphak Ontorion izan zuen hedapena sarbide
egokiak zituzten , orokorrean autopistetatik hurbil, lakuen artean gauzatu zela.
Kontuan izan beharreko beste faktore bat ur-masen arteko hurbiltasuna da. Keney eta
Mortonek azpimarratu zuten High-lands laku eskoziarretako dentsitate altua arrisku faktorea
zela zonalde honetan zebra-muskuiluaren hedapenean (Kerney et al. 1970 y Kerney and
Morton et al. 1974). Antzeko ondorioak lortu zituzten Ramcharn eta Colsek Dreissena
Polymorphak Wisconsin izandako hedapenaren ikerketan (Ramcharn and Cols et al. 1997).
Azkenik, badaude faktore orografiko eta geomorfologikoak, hala nola ibaien zabalera eta
urtegien tamaina eta sakonera, zebra-muskuiluaren hedapenean eragina dutenak. Strayek
molusku hau 30 metro baino gehiagoko zabalera duten ibaietan eta ur beroko urtegi handietan
baino ez zela garatzen eta zerrenda litoral eta sublitoralean kokatzen zela aurkitu zuen (Straye
et al. 1991).
Sarrera eta helburuak
14
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
1.4. Laguntza teknikoaren Helburua eta Hedadura
Laguntza tekniko honen helburua Uraren Euskal Agentziaren agintaritza eskuduna tresna egoki
batez hornitzea da, moluskuaren atzemate goiztiarraren bidez, Euskadiko uretan zebra-
muskuiluaren hedapenaren prebentzio eta kontrol neurrien programa kudeatzeko.
Informe honetan deskribatutako lanetan zehar, Euskadi osatzen duten hiru lurralde
historikoetan kokatutako 52 ur-masa kontrolatu dira. 4 kontrol burutu dira ekain, uztail, abuztu
eta irailari dagokien laginketa-gune bakoitzean.
Metodologia
15
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
METODOLOGIA
Metodologia
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA���
2. Metodologia.
2.1. Laginketa-guneak Lurralde Historikoka.
Laguntza Tekniko honetan Dreissena polymorpharen analitika larbarioak burutu dira Euskadiko
hiru lurralde historikoetan banatutako 52 estaziotan. Laginketa estazio eta guneen kopurua
lurraldeko hurrengo taulan laburtzen dira.
2. Taula: Laginketa-guneak Lurralde Historikoka (Bizkaia, Araba eta Gipuzkoa).
LAGINKETA-GUNEAK LURRALDE HISTORIKOKA
BIZKAIA (18 estazio) ARABA (estazio) GIPUZKOA (17 estazio)
La Cadena (Karrantza) Laudio (Nerbioi) Altzola (Deba)
Basinagre (Aguera) u/gora O M-380 Urkulu UrtegiaBalmaseda (Kadagoa) Arreo Lakua Barrendiolako Urtegiau/gora M-190 1 km u/behera BA-558 1,5 KM Urtatza UrtegiaGorostiza Urtegia Arce (Zadorra) Urdalurreko Urtegia
Alonsotegui (Kadagoa) u/behera EG-370 Arriaran Urtegia
Zubite (Herrerias) Arakil Ibaiederreko Urtegiau/gora B-226 eta u/behera EDAR Gamarra (Zadorra) u/gora Lasao eta u/behera Danona
Laukarizko Urtegia Arroiabe (Zadorra) Legorreta (Oria)
Arrigorriaga (Nerbioi) Uribarri Urtegia (Hondartza) Ibiur UrtegiaOrozko (Altube) Uribarri Urtegia (Hartzea) Laredo UrtegiaBedia (Ibaizabal) Uribarri Urtegia (Presa) Tolosa (Araxes)
u/gora IA-222 100 m Urrunaga Urtegia (Presatik hurbil) Andoain (Leitzaran) Undurraga Urtegia Urrunaga (Legutio) Ergobia (Urumea)
Gernika Presa. u/behera Ok-114 1 Km Albinako Urtegia Endarlatza (Bidasoa)
Oleta (Lea) Gorbeiako Urtegia 1 Añarbe Urtegiau/gora A-202 Gorbeiako Urtegia 2 Oiartzun, edukiera-estazioa (Oiartzun)
Aixola Urtegia
Metodologia
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA���
2.1.1. Bizkaia.
Bizkaian 18 gune kontrolatu dira, horietako 4 urtegiei dagokie (%22,22) eta 14 / (%77,78) ibai-
guneei. Jarraian laginketa estazioak deskribatzen dira.
La Cadena (Karrantza)
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Ríoseco
SARBIDEA: BI-630
Basinagre (Aguera)
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: La iglesia eta Cueto
SARBIDEA: BI-2617
UTM X 468976 KOORDENATUAKUTM Y 4788854
UTM X 479035 KOORDENATUAKUTM Y 4792109
Metodologia
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA���
Balmaseda (Kadagoa)
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Balmaseda
SARBIDEA: BI-630
u/gora M 190 1 km
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Cortes
SARBIDEA: BI-2701
UTM X 484414 KOORDENATUAKUTM Y 4782627
UTM X 490249 KOORDENATUAKUTM Y 4794527
Metodologia
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA���
Gorostitzako Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Errekatxo
SARBIDEA: BI-4743
Alonsotegi (Kadagoa)
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Alonsotegi
SARBIDEA: BI-636
UTM X 500438 KOORDENATUAKUTM Y 4790920
UTM X 501980 KOORDENATUAKUTM Y 4788753
Metodologia
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA���
Zubite (Herrerias)
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Sandamendi
SARBIDEA: BI-2604
u/gora B-226 eta u/behera EDAR
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Ugarte
SARBIDEA: BI-4104
UTM X 495728 KOORDENATUAKUTM Y 4781906
UTM X 510850 KOORDENATUAKUTM Y 4801970
Metodologia
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA���
Laukarizko Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Berreaga-Mendi
SARBIDEA: BI-631
Arrigorriaga (Nerbioi)
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Arrigorriaga
SARBIDEA: BI-625
UTM X 511495 KOORDENATUAKUTM Y 4797959
UTM X 509426 KOORDENATUAKUTM Y 4784218
Metodologia
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA���
Orozko (Altube)
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Zubiaur
SARBIDEA: BI-2522
Bedia (Ibaizabal)
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Bedia
SARBIDEA: N-240
UTM X 507073 KOORDENATUAKUTM Y 4772499
UTM X 516531 KOORDENATUAKUTM Y 4784014
Metodologia
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA���
u/gora IA-222 100m
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Lemoa
SARBIDEA: N-240
Undurragako Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Altzusta
SARBIDEA: N-240
UTM X 518640 KOORDENATUAKUTM Y 4783246
UTM X 520626 KOORDENATUAKUTM Y 4770902
Metodologia
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA���
Gernikako Presa. u/behera Ok-114 1 km
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Gernika
SARBIDEA: BI-635
Oleta (Lea)
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Ugaran
SARBIDEA: BI-3447
UTM X 526776 KOORDENATUAKUTM Y 4795658
UTM X 539615 KOORDENATUAKUTM Y 4799066
Metodologia
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA���
U/ Gora A-202
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Madalena
SARBIDEA: BI-633
Aixolako Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA: Bizkaia
HERRIA: Eitzaga
SARBIDEA: Aixola Auzoa
UTM X 544143 KOORDENATUAKUTM Y 4795539
UTM X 540041 KOORDENATUAKUTM Y 4779079
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
�� ����rab��Arabako lurraldean 17 gune lagindu dira, horietako 8 (%47,05) urtegiei dagokie eta 9 (%52,95)ibilguetako guneei. Laginketa estazioak jarraian deskribatzen dira:� ���au������������
LURRALDE HISTORIKOA���rab��
HERRIA���au����
SARBIDEA������
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�����u/ gora OM-380
LURRALDE HISTORIKOA��rab��
HERRIA�� ��������
SARBIDEA�������
�
��������������
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ��������
������ ������KOORDENATUAK�� ������ ������
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
Arreo Lakua
LURRALDE HISTORIKOA��rab��
HERRIA������������
SARBIDEA��� �����
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�u/ behera BA-558 1,5 km
LURRALDE HISTORIKOA���raba�
HERRIA�������������
SARBIDEA��� ��
�
�����������������
�
�
�
�
�
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ����� ��
������ �����!�KOORDENATUAK�� ������ ��������
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
�� ��������
LURRALDE HISTORIKOA�Araba�
HERRIA�����
SARBIDEA����� ���
�
�
�
�
�
�
�
�
�
������
u/ behera EG-370
LURRALDE HISTORIKOA��Araba�
HERRIA������ikurutze�Kan��u�
SARBIDEA���� ���
�
��
��
����
������ �������KOORDENATUAK�� ���� � !"�� #��
������ ���"�!�KOORDENATUAK�� ���� � !"�!$!#�
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
�� ��
LURRALDE HISTORIKOA��Araba�
HERRIA��������
SARBIDEA��� ������
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
������������
LURRALDE HISTORIKOA��Araba�
HERRIA��������Nagusia �
SARBIDEA�� ������
�
�����������������
�
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ��������
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ��������
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
���� ���������
LURRALDE HISTORIKOA�Araba�
HERRIA����������
SARBIDEA������ �
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
��Uribarri-Ganboa
LURRALDE HISTORIKOA�Araba�
HERRIA���������
SARBIDEA������
�
�
�
�
�
����
�
�
�
�
�
�
�
������ ��� ���KOORDENATUAK�� ������ ����� ��
������ ������������������� ����� �������� ������������������ ���� ��������� �������
KOORDENATUAK���� ������
������ ���� � �
� �!���� ������������
�� ��������������
� �!�� � ������������
�����"����������
ARRASTE BIDEZKO�LAGINKETA�
� �!���� ������������
����������������
����������� ������������������ �����������
������������������
� �� �� �� � � �� ��� ���� �� ��� ���� ��
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
Urrunagako Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA��Araba�
HERRIA�����������
SARBIDEA���� �
�
�
�
�
�
�
�
�
�
����������
Urrunaga (Legutio)
LURRALDE HISTORIKOA��Araba�
HERRIA�����������
SARBIDEA�������
�
����������������
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ��������
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ��������
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
�
Albinako Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA��Arab��
HERRIA���������
SARBIDEA��� �����
�
�
�
�
�
�
�
�
�
���������Gorbeiako Urtegia 1
LURRALDE HISTORIKOA��Arab��
HERRIA����������
SARBIDEA���
�
������������������
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ��������
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ��������
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
�Gorbeiako Urtegia 2
LURRALDE HISTORIKOA��Araba�
HERRIA���������
SARBIDEA���
�
�������������������������������������������������
�� ��� �������KOORDENATUAK�� �� ��� ��������
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
�� ����������
Gipuzkoako Lurraldean 17 gune lagindu dira, horietako 9 (%52,95) urtegiei dagokie eta 8
(%47,05) ibai-guneei��
��Altzola (Deba)
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA��� �� ��
SARBIDEA��������
�
�
�
�
Urkuluko Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA��������
SARBIDEA����������
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ����� ��
������ ��!!���KOORDENATUAK�� ������ ���� !��
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
Barrendiolako Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA���� ���
SARBIDEA�Brinkola Kalea
Urtatzako Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA�������
SARBIDEA�������
�
���� ������KOORDENATUAK ���� ��� ���
���� �� !��KOORDENATUAK ���� ����� �
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
Urdalurreko Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA��� ���
SARBIDEA����
Arriarango Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA�������
SARBIDEA��������
�
���� ������KOORDENATUAK ���� ������
���� ����!!KOORDENATUAK ���� ���!��
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
Ibaiderreko Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA���� �
SARBIDEA��������
u/ gora Lasaotik eta u/behera Danona
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA��������
SARBIDEA�������
�
���� ������KOORDENATUAK ���� � ����
���� ��!���KOORDENATUAK ���� � ����!
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
�������� ����
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA��� �����
SARBIDEA����
Ibiurreko Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA��������
SARBIDEA��������
�
���� ��� ��KOORDENATUAK ���! "## � �
���� �#�$� KOORDENATUAK ���! "## ��$
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
�
Laredoko Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA���
SARBIDEA���
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�������� ����� �
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA���� �
SARBIDEA������
�
���
���
����
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ��������
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ��������
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
�
���� ���� �����
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA���� ���
SARBIDEA����������
�
�
�
�
�
����� �������
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA��������
SARBIDEA���������
�
��
��
������ ����� �KOORDENATUAK�� ����!� ��"��"��
������ �"�" ��KOORDENATUAK�� ����!� ��� ���
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
�Endarlatza (Bidasoa)
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA���� �����
SARBIDEA����������
�
�
�
�
Añarbeko Urtegia
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA������
SARBIDEA����������
�
������������������
������ ���� !�KOORDENATUAK�� ����"� �!#��#��
������ �#�����KOORDENATUAK�� ����"� �! �����
���������i
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
���
�Oiartzun, edukiera-estazioa (Oiartzun)
LURRALDE HISTORIKOA��������
HERRIA����� �� ���
SARBIDEA����������
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
�
������ �������KOORDENATUAK�� ������ ����� ��
Metodologia
43
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
2.2. Laginketaren metodologia.
2.2.1. Azaleko uraren iragazketa.
45 μ-ko poro tamainako plankton sare batetik 100 litro azaleko ur iragaztean datza (ur
zutabearen lehenengo 20 cm-etan lortutako lagina). Hainbat garbiketaren ondoren, adierazitako
poroaren tamainatik gorako edozein eduki, irekitzeko eta ixteko giltza duen lagin-hartze batean
geratzen da atxikirik, horrela, iragazketa bukatzean, plastikozko ontzi esteril batean eramaten
da, larben narriadura morfologikoa saihesteko egonkortzailea erantsiz.
Bilketaren ondoren lagin bakoitza banan-banan identifikatzen da eta hurrengo datu hauek
biltzen dira:
-Laginketaren data eta ardua
-Herria
-UTM koordenadak
-Informazio grafiko-fotografikoa.
-Laginak hartzeaz arduratzen den pertsonala.
-Uraren tenperaturaren neurketa in situ.
-Eroankortasun neurria in situ.
Datu hauen gaineko informazioa erregistraturik geratzen da laborategira heltzen direnean.
2. Argazkia: Plankton sarea eta laginak hartzearen xehekapena.
2.2.2. Azaleko uraren iragazketa areagotua
Laginketa mota hau aurrekoaren aldaera da, lagina hartzeko prozesua berdina da, baina ur-
masako laginketa kopurua ezberdina da. Aurreko laginketan urtegiko lagin bakarra hartzen
bada, areagotuaren kasuan hainbat gune lagintzen dira kokapeneko.
Metodologia
44
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
Urtegi berean lagindutako guneen kopurua gehitzean, iragazitako uraren bolumena eta
kontrolatutako habitaten kopurua handitzen da, eta honela emaitza analitikoaren ziurtasuna ere
handitzen da.
2.2.3. Arraste bertikalaren bidezko laginketa.
Lagin-hartzea motorrezko ontziaren bidez burutu zen, urtegiaren erdialdean kokatutako ur
zutabeen iragazketa eginez. Arraste bertikalaren bidezko laginketa (Navarro et al. 2006 y Lucy
et al.2006) termoklinaren lokalizazioan oinarritu zen,sakonera metro bakoitzean tenperaturaren
neurketak hartuz. Antzemandakoan, 45 μ-ko poro tamainako plankton sarea murgiltzen da
zehaztutako sakoneraraino (kasu honetan iragazketa burutu zen batez besteko sakonera 10
metrokoa izan zen) ondoren 0,5 m/s-ko azelerazio-konstantean berreskuratzeko. Garbiketa
komenigarrien ondoren, atxikitako gai biologikoa lagin-hartzean eramaten da plastikozko ontzi
esteril bateraino. Prozesu hau hirutan errepikatzen da ur-masa bakoitzean, laginketa-guneak
georreferentziatuz ikerketari jarraipena emateko asmoz.
Laginketa mota honen helburua positibotasunaren mugatik beherako kontzentrazioetan larben
presentzia erakutsi zuten kokapenetan espeziaren existentzia egiaztatzea da. .
2.2.4. Garbiketa eta desinfekzioa.
Wallerrek definitutako estrategiekin bat etorriz, kloro-gatzen erabilera desinfekzio agente gisa
oso ezarrita dago espezie inbaditzaileen kontrolerako (Waller et al.1996). Beraz, Ebroko
Konfederazio Hidrografikoak (CICAP, S.L.-ren laguntzarekin eta www.chebro.es webgunean
argitaraturik) diseinatutako protokoloan ezarritakoarekin bat etorrita, desinfekzio prozesua
Hipoklorito sodikoaren soluzioekin burutzen da 5 mg/l.-ko kontzentraziora. Urarekin kontaktuan
dagoen material guztia garbitu eta desinfektatzen da. Halaber, plankton sareetarako lehortze-
aldiak jartzen dira, horrela askotan erabili direnek 10 eguneko atsedena izaten dute.
Arraste bidezko laginketen ondoren ontziari egiten zaion desinfekzioak interes berezia du.
Prozesu hau honela gauzatzen da:
- Ontzian atxikitako ura atera eta laginak hartzeko prozesuan atxikirik geratu ahal izan
diren hondakin biologikoak deuseztatu.
- Ihinztapena Hipoklorito sodikoaren soluzio desinfektatzailearekin 5 mg/l-ko
kontzentrazio batera.
Metodologia
45
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
- Azalera guztien garbiketa eta igurzketa eskuilaz.
- Ontziaren lehortzea.
- Motorraren hozte-zirkuituaren desinfekzioa. Horretarako ontziaren motorra martxan
jartzen da hipoklorito sodikoaren soluzio batean 5 mg/l-konzentrazio batera 5 minutuz.
3. Argazkia: Ontziaren desinfekzioaren xehekapena.
2.3. Metodologia analitikoa.
Laginak hartutakoan, laborategira heltzen dira, bere trazabilitatea ziurtatzeko asmoz, kode
bakar eta errepika ezin batekin erregistratu eta identifikatzen dira.
Behin laginak laborategian erregistratuta, hurrengo egunean prozesu analitikoari hasiera
ematen zaio: laginak zentrifugatzen dira esekita dagoen material guztia hauspearazteko,
material hori, gaineko hondarrak kendu ondoren, kontaje-kamera batean jartzen da mikroskopio
optikoaren bidez bistaratzeko.
Larben zenbaketarako argi polarizatua erabiltzen da (x100) eta Nichols eta Blackek
deskribatutako maltako gurutzea identifikatzen da (Nichols and Black et al. 1993). Morfologiaren
egiaztapena eta larben garapenaren fasearen zehaztapena 400 handipenetara burutzen da
hurrengo parametroak jarraituta:
-Tamaina.
-Perimetroaren forma.
-Unboaren garapen-maila.
-Kuskuetan depositatutako kaltzita kopurua.
Metodologia
46
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
Prozesu osoan zehar, bilketatik larben kontaketara arte, laginaren tenperatura kontrolatzen da
berauetan bat-bateko aldaketak saihestuz, horrela atzemandako aleetan egitura-anomaliak
endeka daitezen ekiditen dira.
2.4. Laginketa estazioen azterketa. Uraren faktore fisiko-kimikoen ebaluaziorako
metodologia.
Txosten honen hasieran deskribatu den bezala, zebra-muskuilua kokapen zehatz batean
agertzea uraren baldintza fisiko-kimiko batzuei lotuta dago. Hori dela eta, Laguntza Tekniko
honetan faktore fisiko-kimikoen ikerketa burutu da laginketa estazio ezberdinetan, horrela ur-
masa ezberdinek zebra-muskuiluaren kolonien garapenera duten egokitzapen-maila mugatu
ahal izateko.
Kontrolatutako parametro fisikokimikoak hurrengoak izan dira:
- pHa
- Kaltzioa
- Uraren tenperatura
- Eroankortasuna
Emaitzak 3.3. atalaren barnean daude eta berorien ikerketa Ondorioenean.
Ikertu diren uren ezaugarritzerako uraren tenperatura eta eroankortasun neurketak in situ
burutu ziren laginen bilketa egin zen bakoitzean, eta laborategian pHa eta kaltzioa behin baino
ez ziren analizatu, klausula teknikoen agiriak jasotzen duen bezala.
CICAP, S.L.-k laginak hartzeko burututako metodoa hurrengo arauetan oinarritzen da:
- “Laginketa-teknikarako gida orokorra”: ISO 5667-2:1991.
- “Ur-laginketen kontserbazio eta maneiurako gida”: ISO 5667-3:2003.
Norma hauen arabera CICAPen laginketa Eskuliburua egin da (PR.GE. Nº5.7.04).
Horrez gain, Uraren Euskal Agentziak emandako datu fisiko-kimikoak erabili dira. CICAP S.L.-k
lortutako eta Uraren Euskal Agentziak emandako balioen gainean Ramcharam eta Colsek
biziraupen larbariorako zein ale helduen kolonien garapenerako deskribatutako algoritmoak
aplikatu dira (Ramcharam and Cols et al. 1997) .
Emaitzak
47
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
EMAITZAK
Emaitzak
48
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
3. Emaitzak.
3.1. Emaitza larbarioak Lurralde Historikoka.
Dreissena polymorpharen 206 analitika larbario burutu dira Euskadin. Hauetako 82 (%39,80)
urtegietan kokatutako guneei dagokie, gainontzekoa (124 analitika, % 60,19) ibaietan burutu
ziren.
2. Irudia: Ur-masa motaren araberako analitiken laburpena.
Lurralde Historikoei dagokienez, Bizkaian burutu dira laginketa eta analitika gehien, 72 analitika
guztira, hauetako 56 ibaietan eta 16 urtegietan. Araban guztira 68 analitika egin ziren, 32
urtegietan eta 36 ibaietan. Azkenik, Gipuzkoan 66 laginketa burutu ziren guztira: 32 ibaietan eta
34 urtegietan; urtegietan laginketa gehien izan duen Lurraldea izanik.
3. Irudia: Analitiken ehunekoa Lurralde Historikoka. 4. Irudia: Urtegietan egindako analitiken ehunekoa Lurralde Historikoka.
5. Irudia: Ibaietan egindako analitiken ehunekoa Lurralde Historikoka.
Emaitzak
49
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
Jarraian Lurraldeka lortutako emaitzak azaltzen dira taula formatoan: 3. taula Arabari dagokio,
4.a Bizkaiari eta 5.a Gipuzkoako Probintziari.
Emaitza larbarioak litroko larba-kopuruan adierazten dira, tenperatura gradu zentigradutan (ºC)
eta eroankortasuna zentimetroko mikrosiemensetan (μS/cm) 20 ºCra
3. Taula: Arabako lurraldean lortutako emaitzak.
Emaitzak
50
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
4. Taula: Bizkaiko lurraldean lortutako emaitzak.
Emaitzak
51
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
5. Taula: Gipuzkoako lurraldean lortutako emaitzak.
Emaitzak
52
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
Burututako 206 laginketetatik Uribarri-Ganboako urtegian bakarrik, hondartzan kokatutako
gunean, antzeman ziren zebra-muskuiluaren larbak 09/07/02an; aurkitutako mailak txikiak izan
baziren ere (0,02 larba guztira/litro). Antzemate larbarioan egindako errepikapenak (2008ko
kanpainan CICAPek CHErako hartutako larba-laginak isolatu ziren eta bertan aurkitu zuten
batez bestekoa 0,11 larba guztira/litrokoa izan zen) ur-masa honetan Dreissena polymorpharen
inbasioaren hasiera adierazten du.
Emaitza hau egiaztatzeko 2009ko uztailaren 7an ontziarekin egindako arraste bertikalaren
bidezko laginketa bat burutu zen. Laginketan zehar 10 metroko sakonera zuten 3 ur zutabe
iragazi ziren, gune bakoitzan, beraz 380 litro ur iragazi ziren, guztira 1.140 litro. Ez zen larbarik
antzeman lagindutako hiru gune horietan, hau da, 1.140 litro ur larbarik gabe.
4. Argazkia: 2009/07/07an CICAPek burututako arraste bidezko laginketan zehar egindako argazkia.
Laginketaren ezaugarriak 6. taulan laburtzen dira:
6. Taula: Arraste bertikalaren bidezko laginketan lortutako balio fisiko-kimikoak eta larbarioak.
Beste alde batetik, pH, kaltzio, nitrato eta fosfatoen balioak eta muskuiluaren biologiaren
parametro moduladoreak ikertu ziren (cfr. Sarrera, 1.1.2. p.), Uribarri-Ganboa urtegian
moluskuaren larba eta heldu-faseen bizirauteko gaitasuna zehazteko asmoz. 2008ko batez
besteko balioak arestian aipatutako faktoreetarako hurrengo taulan laburtzen dira:
Emaitzak
53
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
7. Taula: pH, kaltzio, nitrato eta fosfatoen batez besteko balioak Uribarri-Ganboan 2008. urtean.
Ikus daitekeenez, Uribarri-Ganboako urtegiak kaltzio konzentrazio handia eta nitrato eta fosfato
kontzentrazio txikia du, hori dela eta, pHa 7,4 unitatetik gorakoa dela kontuan hartuz (Neary eta
Leachen 1992an ezarritako muga), kokapen honen urak zebra-muskuiluaren garapenerako
baldintza fisikokimiko egokiak azaltzen ditu. Ramcharan eta Colek deskribatutako ekuazioak
aplikaturik, biziraupen larbarioaren balorazioa eta zenbatetsitako dentsitatea hurrengo taulan
laburtzen dira:
8. Taula: Biziraupen larbarioaren gaitasunaren balorazioa Uribarri-Ganboan, 2008. urtea.
3.2. Espeziaren hedapen biderik nagusienen ikerketaren emaitzak.
Euskadiko uretara espeziea sartzeko erabil litezkeen bideak zehazteko asmoz hurrengo faktore
hauek hartu dira kontuan:
- Ikerketako ur-masetatik hurbileko igorpen larbarioaren guneak.
Ebroko Konfederazio Hidrografikoak 2008-2009 kanpainetan zehar burututako segimendu
larbarioen datuak erreferentzia gisa hartuta, Euskadiko uretarako igorpen larbarioaren gune
gisa joka dezaketen hurrengo kokapenak antzeman dira:
9. Taula: Zebra-muskuiluak erasandako Euskaditik hurbileko ur-masak.
Emaitzak
54
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
- Igorpen-guneen eta ikerketako ur-masen arteko hurbiltasuna eta komunikazio
bideak, gizakien joan-etorrien erraztasuna
Arabako Lurraldean kokatutako urtegiak dira Ebro ibai-arroaren kutsatutako guneetatik hurbilen
daudenak, Uribarri-Ganboa, Urrunaga, Gorbeia1-2 eta Albina, hain zuzen ere. Hurbiltasunaz
gain, ur-masa hauen arteko lurreko komunikazioaren erraztasuna azpimarratzekoa da, (AP62)
eta AP-1 Euskadi-Aragoi Autopistaren ondorio nagusiki.
- Urtegien dentsitatea eta tipologia.
Kerney eta Mortonek ezarritakoarekin bat etorrita, ur-masen arteko hurbiltasunak zebra-
muskuiluen hedapena laguntzen du (Kerney et al. 1970 y Kerney and Morton et al. 1974), era
berean Strayek Dreissena polymorphak tamaina handiko urtegiak errazago kolonizatzen zituela
frogatu zuen (Straye et al.1974). Premisa biak kontuan izanik, Euskadiko urtegi sentikorrenak
izurritearen aurrean Arabako Lurraldekoak dira eta batez ere Uribarri-Ganboa, Urrunaga,
Gorbeia1-2 eta Albina.
Beraz, aurreko puntuetan ezarritakoaren arabera, Euskadi osoan Arabako Lurralde Historikoak
azaltzen ditu ur-masarik kolonizagarrienak. Izan ere, Uribarri-Ganboa Urtegia da Euskadin
moluskuaren agerpen larbarioa duen laginketa-gune bakarra. 2008. eta 2009. urteetan Ebroko
Konfederazio Hidrogafikoak, CICAP S.L.ren laguntzarekin, burututako kontrol-kanpainetan
jasotako kontzentrazio labarioaren datuak hurrengo taulan adierazten dira:
10. Taula: CHEk Uribarri-Ganboa urtegian burututako laginketen emaitzak, 2008-2009 kanpainak.
Emaitzak
55
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
Euskadiko gainontzeko ur-masek kolonizazio-arrisku txikia edo neurrizkoa aurkezten dute,
irisgarritasun txarragoa baitute; horrez gain, askoz urtegi gutxiago dago eta hauen tamaina
txikiagoa da.
Aurretiazko ondorioak dira hauek. Giza jardueraren ereduak erakusten dituen sentikortasun
ikerketa baten bidez egiaztatu beharko lirateke (arrantza eta nabigazioa bereziki) Uraren Euskal
Agentziaren ardurapean dauden ur-masa ezberdinen kolonizazio-arriskua zehaztasunez
definitzeko asmoz.
Emaitzak
56
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
3.3. Laginketa estazioen emaitza fisiko-kimikoak.
Azterketa fisikokimikoetatik lortutako emaitzak, eta Ramcharam eta Colsek zebra-muskuiluaren
51 laginketa-guneen biziraupen larbarioa mugatzeko deskribatu zituzten algoritmoen
aplikazioarenak (Ramcharam and Cols et al. 1997), hurrengo taulan adierazten dira:
11. Taula: 2009ko zebra-muskuiluaren laginketa-guneen balio fisiko-kimikoak.
Emaitzak
57
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
Biziraupen larbarioaren balioak laginketa-guneetan zehaztutakoan, berorien sailkapenari ekiten
zaio, lau arrisku-mailatan banatuz: nulua, ertaina, altua eta bikaina. Maila hauek
bideragarritasunaren bi muturren artean aurkitzen dira: maila nulua existentzia larbarioa
eragozten duten muturreko balio fisiko-kimikoei dagokie, eta maila bikaina biziraupen eta
garapen larbariorako ezin hobeak diren baldintzei. Mailen sailkapenean ezarritako heina
zehazteko erabateko kaltzioaren kontzentrazioa eta pHaren balioa hartu dira kontuan (Neary
and Leach et al. 1992).
Sailkapen hau 12. taulan biltzen da:
12. Taula: Dreissena polymorpharen agerpen balio eta arrisku mailen sailkapena.
Ikerketaren ur-masa ezberdinetan biziraupen larbarioaren arrisku-mailen araberako
sailkapenetik lortutako emaitzak hurrengo taulan adierazten dira:
13. Taula: Euskadiko Uren laginketa estazioen sailkapena arrisku mailetan.
Emaitzak
58
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
Ikerketaren 51 laginketa estazioen %6k biziraupen larbariorako maila bikaina dutela behatzen
da, %66k altua eta %10ek ertaina. Gainontzeko kasuen %18tan bidera ezina da larben
biziraupena, uraren baldintza fisiko-kimikoak direla eta.
Bizkaiko Lurralde Historikoaren 18 laginketa estazioen %83k maila altua dute, %11k biziraupen
larbariorako maila ertaina duten bitartean. Azkenik, gainontzeko %6 biziraupen larbarioa izateko
maila nulua duten ur-masei dagokie.
Gipuzkoan estazioen %41ek maila altua dute, maila ertaina ur-masen %18k eta gainotzekoek
(%41ek) arrisku nulua dute.
6. Irudia: Euskadiko laginketa estazioetako biziraupen larbarioaren
ehunekoak.
7. Irudia: Bizkaiko Lurralde Historikoko biziraupen larbarioaren ehunekoak.
8. Irudia: Gipuzkoako Lurralde Historikoko biziraupen larbarioaren ehunekoak.
Emaitzak
59
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
Bukatzeko, Arabako Lurralde Historikoan (17 laginketa estazio), laginketa estazioen %18k
biziraupen larbariorako maila bikaina dute eta %76k maila altua. Gainontzeko %6 maila nulua
duten ur-masei dagokie.
9. Irudia: Arabako Lurralde Historikoko biziraupen larbarioaren ehunekoak.
Ondorioak
60
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
ONDORIOAK
Ondorioak
61
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
4. Ondorioak.
4.1. Euskadiko ur-masen egungo egoera.
Erakunde eskudunak (URA) zehaztutako guneetan egindako laginketek ez zuten agerian utzi
Dreissena polymorpharen presentzia larbarioa Gipuzkoa eta Bizkaiko Lurralde Historikoetan.
Arabako Lurraldean Uribarri-Ganboa urtegian antzeman ziren zebra-muskuiluaren larbak,
bertan 2009an zehar burututako 15 laginketetatik behin baino ez ziren behatu 0,02 larba
guztira/litro. Kontzentrazio urriak eta presentzia larbarioa antzeman zuen azterketa bakarrak
moluskuaren inbasioaren hasierako estadio bat adierazten dute ur-masa honetan.
Euskadiko uretan barrena espeziaren sakabanatze bideak zehazteko, beharrezkoa da giza-
jarduerarekin (arrantza eta nabigazio ereduak, bereziki) eta faktore orografikoekin (ur-masen
arteko konektagarritasuna, hurbiltasuna, isolamendu maila…) erlazionatutako parametroak
barne hartzen dituen ikerketa bat. Honi dagokionez, nabarmentzekoa da Euskadiko uretan
Uribarri-Ganboa eta Urrunaga urtegien arteko hurbiltasuna eta konexioa direla izurritearen
hedapen biderik nagusienak.
Ondorioak
62
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
4.2. Espeziaren hedapen biderik nagusienen ikerketaren ondorioak.
Ebroko ibaiaren Arroan kokatutako igorpen larbarioaren guneen datuak, Euskadiko ur-masekiko
hurbiltasuna, lurralde ezberdinetako urtegi kontzentrazioa eta berorien ezaugarriak
ikertutakoan, hurrengo sailkapena ezartzen da, zebra-muskuiluaren inbasioaren arrisku
mailaren arabera.
14. Taula: Laginket-guneetako (Bizkai, Gipuzkoa eta Arabako) inbasio arriskuaren estimazioa. RIESGO
Ondorio hauek Uraren Euskal Agentziak emandako datu historiko fisiko-kimikoen ikerketak
berretsiak daude. Ramcharam eta Colsek, biziraupen larbarioa eta, kolonizazioa ematekotan,
zenbatetsitako batez besteko dentsitatea zehazteko, deskribatutako algoritmoen aplikaziotik
lortutako emaitzak hurrengo taulan adierazten dira (Ramcharam and Cols et al. 1997):
Ondorioak
63
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
15. Taula: Larben biziraupenaren balioak eta Euskadiko 105 ur-masatan zenbatetsitako batez besteko dentsitateak
(Uraren Euskal Agentziak emandako datuak).
Ondorioak
64
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
Ondorioak
65
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
4.3. Laginketa estazioen ikerketaren ondorioak.
Euskadiko zebra-muskuilaren kontrol sareari egokitutako 51 laginketa-guneetako biziraupen
larbarioaren mailen sailkapenetik lortutako emaitzak ikertu ondoren, hurrengoa ondorioztatzen
dugu:
Euskadiko ur-masen %80k zebra-muskuiluaren biziraupen, garapen eta ondorengo kolonizazio
larbariorako baldintza fisiko-kimiko eta ingurumen-baldintza egokiak eskaintzen ditu. pHren eta
erabateko kaltzioaren balio altuak, kaltetutako ur-masen hurbiltasuna, Ebro ibaiarena kasu, eta
urtegi dentsitate altua, batez ere Araban, non, beste alde batetik, Uribarri-Ganboa urtegia
kokatzen den, laguntza tekniko honetan antzemate larbarioa izan duen ur-masa bakarra, dira
ondorioaren oinarriak.
Araba eta Bizkaiak biziraupen larbarioaren arrisku mailarik handienak izateaz gain, ur-masen
kontzentrazio handiena duten Lurralde Historikoak dira, hori dela eta, etorkizuneko laginketa
kanpainak diseinatzerakoan berauen segimendu sakona gomendatzen da.
Gipuzkoako Lurralde Historikoak biziraupen larbarioa eragozten duten balio fisiko-kimikoak
dituzten ur-masen ehunekorik handiena du. Ur-masa nagusienen sakabanaketa ere kontuan
izan behar da, kutsatutako inguruetatik ekarritako larben sarrera zailtzen baitu. Gipuzkoako
urtegirik sentikorrena Urkulukoa da, bere biziraupen larbarioaren maila altua (emaitzen ataleko
11. Taula) eta Uribarri-Ganboa urtegiarekiko hurbiltasuna direla eta.
Gomendioak
66
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
GOMENDIOAK
Gomendioak
67
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
5. Gomendioak
Euskadiko ibai, ibaiadar, urtegi eta presa gehienetan ez dago zebra-muskuilurik. Honek, ordea,
ez du esan nahi etorkizunean Dreissena polymorphak ezin izango dituela kutsaturik ez dauden
ur-masak erasan, ezinezkoa baita arroen arteko pertsona, ontzi eta arrantza-aparailuen joan-
etorriak galaraztea.
Gizakien jarduerak sortzen duten erasana negatiboa ahal den neurrian ekiditeko, uraren
erabiltzailean artean sentsibilizazio kanpainak egitea gomendatzen da, ura bezalako ingurune
ahula zaintzearen garrantziaz ohartaraztea. Horretarako ontzien eta arrantza aparailuen
garbiketa eta desinfekzioa bezalako ohitura arduratsuak beharrezkoak dira, espezie
kanpotarren sarrera ekidin behar da, baita kaltetutako uren kaltetu gabekoen arteko joan-
etorriak ere.
Erakunde publikoei informazio guztia eta erabakiak hartzeko beharreko bideak ematea zebra-
muskuiluaren hedapena, ahal den neurriak, geldiarazteko tresna erabilgarria da. Horregatik,
beharrezkotzat jotzen dugu Euskadiko ur-masetan espezieak izan dezakeen inbasio,
kolonizazio eta biziraupen arriskuaren gaineko ahalik eta informaziorik zehatzena lortzea. Hau
guztia giza jarduera, faktore geografiko eta fisiko-kimikoei buruzko datuak kontuan izango
dituen sentsibilizazio ikerketa baten bitartez, datu hauek beharrezkoa baitira zenbait urtegi, ibai
edo ibaiadarretan eragiten duten faktoreen ikuspegi espezifikoa izateko.
Zebra-muskuiluaren presentziaren antzemate goiztiarra urtegi edo presak bezalako ur-masa
handietan oinarrizkoa da izurritearen hedapena saihestuko duten neurri egokiak abian jartzeko.
Hori dela eta, presagainaren aldeetan lekukoak jartzea gomendatzen da eta berauen aldizkako
berrikusketak adieraziko du molusku helduen presentziarik dagoen. Honela, lekukoetan
finkatutako ale helduak behatzekotan, atzemandako indibiduoen balio biometrikoak zehaztuko
dira eta horrekin garapenaren zein fasetan dauden eta inbasioaren bilakaera zehaztuko dira.
Zaragozan, 2009ko abenduan.
Bibliografia
68
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
BIBLIOGRAFIA
Bibliografia
69
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
BIBLIOGRAFIA ZERRENDA.
- Herbet, P.D.N., Muncaster, B.W., and Mackie, G.L. (1989). Ecological and genetic studies on Dreissena polymorpha (Pallas): a new mollusk in the Great Lakes. Can. J. Fish. Aquat. Sci., 46, 1587-1591.
- Claudi, R., Mackie, G. (2009). Practical Manual for Zebra Mussel Monitoring and Control. Florida: Taylor and Francis.
- Jenner, H.A., Whitehouse, J.W., Taylor, C.J.L., Lakansky M. (1998). Cooling water management in European power station. Biology and Control of Fouling. Hydroecol. Appl., 10, 1-2.
- Resultados preliminares sobre ecología básica y distribución del mejillón cebra en el embalse de Riba-roja. Endesa.
- Nalepa, T.F., Schloesser, D. (1992). Zebra Mussels: Biology, impacts and Control. Florida: Lewis Publishers.
- Mellina. E., Rasmussen. J.B. (1994). Patterns in the distribution and abundance of Zebra Mussel (Dreissena polymorpha) in rivers and Lakes in relation to substrate and other physicochemical factors. Can. J. Fish. Aquat. Sci., 51, 1024-1036.
- O' Neill. C.R. (1991, November). The Zebra Mussel (Dreissena polymorpha) an Unwelcome North American invader. Sea Grant, pp. 1-12.
- Borcherding. J. (1995). Laboratory experiments on the influence of food availability, temperature and photoperiod on gonad development in the freshwater mussel Dreissena polymorpha. Malacologia, 36(1-2), 15-27.
- Sprung. M. (1991). Costs of reproduction: A study on metabolic requirements of the gonads and fecundity of the bivalve Dreissena polymorpha. Malacologia,33 (1-2),63-70.
- Neary. B.P., Leach. J.H. (1992). Mapping the potential spread of Zebra Mussel (Dreissena polymorpha) in Ontario. Can. J. Fish. Aquat. Sci., 49, 406-415.
- Stayer. D.L., Powell. J., Ambrose. P., Smith. L.C., Pace. M.L. and Fischer. D. (1996). Arrival, spread, and early dynamics of zebra mussel (Dreissena polymorpha) population in the Hudson River Sturary. Can. J. Fish. Aquat. Sci., 53, 1143-1149.
- Griffiths. R. W., Kovalak. W.P. and Schloesser. D.W. (1989). The zebra mussel, Dreissena polymorpha (Pallas, 1771), in North America: impact on raw water users. P 11-27. In Proceedings: EPRI Service Water System Reliability Improvement Seminar. Electric Power Research Institute, Palo Alto, CA.
- Rajagopal. S., Van deer Velde. G and Jenner. H.A. (2002). Effects of low level chlorination on Zebra Mussel, Dreissena polymorpha. Water Research, 36, 3029-3034.
- Fahnenstiel. G.L., Lang. G.A., Nalepa. T.F. and Johengen. T.H. (1995). Effects of Zebra Mussel (Dreissena polymorpha) colonization on water quality parameters in Sanginaw Bay, Lake Huron. J. Great Lakes Res, 21 (4), 435-448.
- Fahnenstiel, G.L., Bridgeman, T.B., Lang, G.A., McCormick. M. J. and Nalepa. T.F. (1995). Phytoplankton productivity in Saginaw Bay, Lake Huron: Effects of Zebra Mussel (Dreissena polymorpha) colonization. J. Great Lakes Res., 21 (4), 465-475.
- Lowe. R.L. and Pillsbury. R.W. (1995). Shift in bentic algal community structure and function following the apparearance of Zebra Mussel (Dreissena polymorpha) in Saginaw Bay, Lake Huron. J. Great Lakes Res., 21(4), 558-566.
- Bunnell, D.B., Madenjian, C.P., Holuszko, J.D., Adams, J.V. and French J.R.P. (2009). Expansión of Dreissena into offshore waters of Lake Michigan and potential impacts on fish populations. J. Great Lakes Res, 35, 74-80.
- Schloesser, D.W. and Nalepa, T.F. (1994). Dramatic decline of Unionid bibalves in offshore waters of western Lake Erie after infestation by Zebra Mussel, Dreissena polymorpha. Can. J. Fish. Aquat. Sci., 51, 2234-2242.
- Johnson, L.E., Padilla, D.K. (1996). Geographic spread of exotic species: Ecological lessons and opportunities from the invasion of Zebra Mussel Dreissena polymorpha. Biological Conservation, 78 (1-2), 23-33.
- Padilla, D.K., Chotkowsky, M.A., Buchan, L.A.J. (1996). Predicting the spread of zebra mussel (Dreissena polymorpha) to inland waters using boater movement patterns. Global Ecology and Biogeography letters, 5, 353-359.
- Johnson, L.E. and Carlton, J.T. (1996). Post-Establishment spread in large-scale invasions: Dispersal mechanisms of the Zebra mussel. Ecology, 77 (6), 1686-1690.
Bibliografia
70
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
- Ricciardi, A., Serrouya, R. and Whoriskey, F. (1995). Aerial exposure tolerance of Zebra Mussel and Quagga mussels (Bivalvia: Dreissenidae): Implications for overland dispersal. Can. J. Fish: Aquat. Sci, 52, 470-477.
- Karatayev, A.Y., Burlakova, L.E., Padilla, D.K. and Johnson, L.E. (2003). Patterns of spread of Zebra Mussel (Dreissena polymorpha (Pallas)): The continuing invasion of Belarussian Lakes. Biological Invasions, 5(3), 213-221.
- Buchan, L.A.J. and Padilla.D.K. (1999). Estimating the probavility of long-distance dispersal of invading aquatic species. Ecological Aplications, 9 (1), 254-265.
- Bossenbroek, J.M., Kraft, C.E. and Nekola, J.C. (2001). Prediction of long distance dispersal using gravity models: Zebra Mussel invasion of inland lakes. Ecological Applications, 11(6), 1778-1788.
- Kerney, M.P. (1973). Mapping non-marine Mollusca in southern Scotland, 1973.. J. Conchol, 28, 225-231.
- Kerney, M.P., and Morton, B.S. (1970). The distribution of Dreissena polymorpha (Pallas) in Britain. J. Conchol, 27, 97-100.
- Ramcharan, C.W., Padilla, D.K. and Dodson, S.I. (1992). Models to predict potential occurrence and density of the Zebra Mussel, Dreissena polymorpha. Can. J. Fish. Aquat. Sci., 49, 2611-2620.
- Stayer, D.L. (1991). Projected distribution of Zebra Mussel, Dreissena polymorpha, in North America. Can. J. Fish. Aquat. Sci, 48, 1389-1395.
- Stanczykowska, A. (1977). Ecology of Dreissena polymorpha (Pall.) (Bivalvia) in lakes. Pol. Arch. Hydrobiol, 24, 461-530.
- Strayer, D.L. (1997). Projected distribution of Zebra Mussel, Dreissena polymorpha, in North America. Can. J. Fish. Aquat. Sci, 49, 2611-2620.
- Lucy, F. (2006). Early life stages of Dreissena polymorpha (zebra mussel): The importance of long-term datasets in invasion ecology. Aquatic Invasions, 1 (3), 171-182.
- Navarro, E., Bacardit, M., Caputo, L., Palau, T. and Joan Armengol (2006). Limnological characterization and flow patterns of a three-coupled reservoir system and their influence on Dreissena polymorpha populations and settlement during the stratification period. Lake and Reservoir Management, 22(4), 293-302.
- Waller, D.L., Fisher, S.W. and Dabrowska, H. (1996).Prevention of Zebra Mussel infestation and dispersal during aquaculture operations. The progressive Fish-culturist, 58, 74-84.
- Nichols, S.J. and Black, M.G. (1993). Identification of larvae: The zebra mussel (Dreissena polymorpha), quagga mussel (Dreissena rosteriformis bugensis), and the Asian Clam (Corbicula fluminea). Can. J. Zool, 72, 406-417.
1 Eranskina: Kartografia
71
LARBA-KONTROLERAKO LAGUNTZA TEKNIKOA
1 ERANSKINA: KARTOGRAFIA