PRAKTIKAONAKezinduei emandako arretan
HOBETO BIZITZEAJokabideari LotutakoLaguntza Positiboa
PRAKTIKA ONAK
ezinduei emandako arretan
Jokabideari lotutako laguntza positiboko gida hau Hobeto BizitzeaProiektuaren barruan kokatzen da. Proiektu hori Arabako ForuAldundiak sustaturikoa izan da, zerbitzuak atenditutako pertsonen bizikalitatea hobetzean oinarritutako arreta eredu baterantz orientatzekoxede nagusia edukita.
Arreta eredu hau ikuspegi, kontzeptu eta arreta jarraibide aurreratue-nak, pixkanaka, zerbitzu ezberdinetan sartzearen inguruan antolatutadago:
• Laguntzen paradigma eta eredua.• Pertsonan oinarritutako plangintza.• Bizi kalitatearen kontzeptua eta dimentsioak.• Jokabideari lotutako laguntza positiboa.
Ikuspegi berri horren ondotik, erronka ezinduen arretan, profesionaldiren aldetik, esku hartzen duten pertsonen lan jarraibideak egokitzeada, bai haien funtzioa plangintza eta esku-hartze teknikoan oinarritzendenean, bai zerbitzuen eguneroko antolamenduan, funtzionamenduaneta arretan oinarritzen direnean. Halaber, esku hartzen duten pertsonaguztiengan, halabeharrez, jarrera aldaketa esan nahi du: inolakozalantzarik gabe profesionalena, baina, baita ere, erabiltzaileena eurenaeta haien senideena. Azken batean, aldaketaren aurrean egon ohi denerresistentzia naturala gainditzeko esfortzu bateratua edukitzea esannahi du.
Espero dugu Hobeto Bizitzea proiektuaren esparruan landutako etaadostutako prestakuntza material hauek helburu horretan laguntzea.
Egilea
SIIS Dokumentazio eta Ikerketa ZentroaEgia-Kareaga Fundazioa
EdizioaArabako Foru Aldundia
DiseinuaEstudio Lanzagorta
MaketazioaConcetta Probanza
InprimaketaArabako Foru Aldundia
Lege Gordailua: VI/484-2011
Aitortu-EzKomertziala-LanEratorririkGabe (by-nc-nd): Ezin da lan hau merkataritza xedetarako erabili, eta lan era-torrien sorkuntza ere ez. Argitalpen honen erreprodukzio partziala baimendua dago, irabazi-asmorik gabe helbu-ru didaktiko, informatzaile edo dibulgatzaileak dituenean, eta irabazi-asmorik gabeko erakunde publiko edo pri-batu batek eginikoa bada. Erreprodukziorik egingo balitz, jatorrizko iturria adierazi beharko litzateke; eskuliburua-ren titulua, egilea, eta editorea.
AURKEZPENA 5
I. ZER DA JOKABIDEARI LOTUTAKO LAGUNTZA POSITIBOA? 7
II. FUNTSEZKO OINARRIAK ETA EZAUGARRIAK 91. Funtsezko oinarriak 10
2. Ezaugarriak 12
III. JOKABIDEARI LOTUTAKO LAGUNTZA POSITIBOKO PLANENDISEINUA 14
1. Lankidetza eta taldeko lana 14
2. Jokabideari lotutako laguntza positiboko planen ezaugarriak 15
2.1. Aurrekarien aldaketa 16
2.2. Gaitasun alternatiboak irakastea 21
2.3. Ondorioetan oinarritutako esku-hartzeak 26
2.3.1. Zer dira ondorietan oinarritutako esku-hartzeak 26
2.3.2. Ondorietan oinarritutako esku-hartzeak planifikatzeko
gida diren galderak 29
2.3.3. Ondorietan oinarritutako esku-hartzeak behar bezala
planifikatzeko gomendioak 32
2.4. Bizi estiloaren gaineko esku-hartzeak 34
IV. JOKABIDEARI LOTUTAKO LAGUNTZA POSITIBOKO PLANENEBALUAZIOA ETA HAIEN EDUKIEN ALDAKETA 40
1. Zer eta nola ebaluatu 40
2. Aurrerapena berraztertzea 43
1 ERANSKINA. Jokabideari lotutako laguntza positiboari buruzko galdera
ohikoenak 45
2 ERANSKINA. Jokabideari lotutako laguntza positiboko planen diseinurako
gida erako galderak 50
3 ERANSKINA. Jokabideari lotutako laguntza positiboko planaren
adibidea 51
4 ERANSKINA. Jokabideari lotutako laguntza positiboko plan baten
ebaluazioaren adibidea 52
5 ERANSKINA. Ebaluazio funtzionaleko eta laguntzako prozesuak 53
OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA 54
3
AURKIBIDEA
Jokabideari lotutako laguntza positiboari buruzko gida hau “Hobeto Bizitzea”
izeneko seriearen barruan kokatzen da, eta, praktika onen beste gida
tekniko batzuekin batera, “Egoitza arreta nola ulertzen dugun.
Ezinduentzako kalitatezko arreta lortzeko oinarrizko jarraibideak" izeneko
gidaliburuarekin doa. Bere aplikazio eremua, ordea, egoitzen eremutik
harago doa eta bizitzako beste testuinguru batzuetan ere aplikatu ahalko
da, hain zuzen ere gida hau osatzen duten jokabidearen ebaluazio
funtzionalari buruzko praktika onen gida eta estrategia erreaktiboei buruzko
praktika onen gida bezala.
Serie hau eratzen duten material guztiak bezala, gida hau eztabaida eta
adostasun prozesu baten emaitza da. Eztabaida eta adostasun hori hainbat
profesionalen artekoa izan da, profil ezberdinekoak, nahiz eta interes
komuna partekatu: ezinduentzako egoitza zerbitzuetako bizi kalitatea
hobetzea eta, horretarako, arreta eta laguntza emateko modua hobetzea.
Gida lantzerakoan parte hartzea errazteko, eztabaida talde bat antolatu zen.
Hartan, hurrengoek parte hartu zuten: Ezinduen Arloaren arduraduna eta
laguntza teknikariak; ezinduei arreta emateko zerbitzuetan lan egiten duten
taldeetako profesionalak; gizarte zerbitzuetarako idazkaritzako kalitate
teknikaria, proiektua koordinatzeaz arduradun, eta Egia-Kareaga
Fundazioaren Dokumentazio eta Ikerketa Zentroko profesionalak,
proiektuaren ideiaren eta diseinuaren nahiz prestakuntza materialen
idazketaren eta prozesua dinamizatzearen arduradun. Hauek dira Eztabaida
Taldeetako Kideak:
• Gizarte Ongizaterako Foru Erakundeko Ezinduen Arloa:
– Frantzisko Xabier Leturia Arrazola. Arloaren zuzendariordea.
– Blanca Arrazola Herce. Arloko psikologoa.
– Txelo Auzmendi Ximenez. Lanbide terapeuta Autonomia
Pertsonalerako Zentroan.
– Edurne Basterra Arana. Etxebidea Egoitzaren ikuskatzailea.
– Izaskun Cuesta Aizagar. APDEMAko (Adimen ezintasuna duten
pertsonen aldeko Arabako elkartea) psikopedagogoa.
– Meyi Fernandez Rodriguez. Arloko psikologoa.
– Saioa Foronda Alonso. Arloko psikologoa.
– Iñigo Larrieta Paskual. Etxebidea Egoitzako psikologoa.
5
AURKEZPENA
– Rakel Maestro Lazaro. Arloko pedagogoa.
– Joan Olmo Osa. Ehari Eguneko Zentroko psikologoa.
– Marta Palacios Angulo. Goizalde Egoitzako psikologoa eta arduradun
teknikoa.
– Ana Sosoaga Campos. Etxebidea Egoitzako hezitzailea.
– Stella Urkixo Jauregi. Egoitzetako hezitzailea.
• Gizarte zerbitzuetarako idazkaritza
– Itziar Gonzalez Zarate Ruiz. Koordinatzailea. Kalitate teknikaria.
• SIIS Egia-Kareaga Fundazioaren Dokumentazio eta Ikerketa Zentroa:
– Helena Sotelo Iglesias. “Hobeto Bizitzea” Proiektuaren ideiaren eta
aplikazioaren arduraduna.
Parte hartzeko bide honek, Eztabaida Taldean sartu ez diren profesionalen
eta teknikarien ekarpen zuzenarekin aberastutakoa gainera, aukera eman
du hainbat ekarpen egokirekin eztabaida fintzeko eta gida osatzeko.
Ekarpen horiek oso ikuspegi eta jarrera ezberdinetatik egin dira, eta, beraz,
lortutako adostasunaren izaera oso adierazgarri hori zabaldu eta sakondu
egiten da.
Proiektu honetan, zuzenean edo zeharka, parte hartu duten profesional
guztiek edukitako esku-hartzea eta eraikitzeko eta hitz egiteko jarrera
eskertu nahi ditugu. Haien laguntzarik gabe, ezinduekiko arretan duten
esperientziaren eta beren ezagutza zuzenaren eta egunerokoaren ekarpenik
gabe, kanpoko ikuspegiari eta ideia trukeari ireki gabe, Hobeto Bizitzea
proiektua ezin existitu zitekeen.
6
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
7
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
I.ZER DA JOKABIDEARILOTUTAKO LAGUNTZAPOSITIBOA?
1. SARRERA
Jokabideari lotutako laguntza positiboak laguntzen ereduaren filosofiarekin
eta egokitzeko gaitasunak ikastearekin partekatzen ditu balioak eta
printzipioak nahiz bizi kalitatea hobetzeko helburu gorena. Esku hartzeko
eta ikasteko teknika bat da, orokorrean pertsona guztiei aplika dakiekeena
ezinduak izan zein ez.
Izaera orokor hori garrantzitsua da, izan ere, jarduteko ikuspegi orokor
bezala ulertzeko aukera ematen du. Hala eta guztiz ere, gida honen
helburua jarraibide eta erreferentzia izatea denez ezinduei arreta emateko
zerbitzuen profesionalei, edukia pertsona haiei aplikatzean oinarritzen da.
Bestalde, interesgarria da zera aintzat hartzea: jokabideari lotutako
laguntza positiboa jokabide mota ezberdinei aplikatzerik badago ere,
jarraian ikusiko dugun moduan, esku hartzeko bere muin nagusi eta berezia
jokabide gatazkatsuena da. Gida honen edukiak haiei ematen die arreta
nagusia, izan ere, zerbitzu ezberdinetan laguntzen duten langileak gehien
kezkatzen dituen laneko alderdi bat baitira. Hori egiterakoan, abiapuntua
hau da: jokabide gatazkatsua da, Emersonen definizioa jarraituz,
“bizitasunagatik, iraupenagatik edo maiztasunagatik gizabanakoaren
garapen pertsonalean nahiz hark komunitatean parte hartzeko dituen
aukeretan eragin negatiboa duen hori”, eta ICAP eskalan jasotako
erreferentziako sailkapen modura hartzen da (sailkapen hori serie honetan
jokabidearen ebaluazio funtzionalari zuzendutako gidan jaso da). Jokabide
gatazkatsu horiek, jokabide disruptibo, oldarkor edo erasokorrak ez ezik
(nahiz eta horiek izango diren, ziurrenik, gehien aipatzen direnak, gehien
ikusten direnak eta eragozpen gehien sortzen dutenak izateagatik), jokabide
alternatibo batzuk ere badira, zuhurragoak, uzkurragoak edo arreta
faltakoak. Horren adibide batzuk izango lirateke uzkurtze edo isolatzeko
jarrera batzuk, jarduera falta adierazgarria, tristezia, irrika falta erabatekoa,
neurriz gaineko loa, kontzentratzeko zailtasun garrantzitsuak.
Gida kontsultatzerakoan, garrantzitsua da kontuan hartzea jokabide
gatazkatsuak adimen ezintasuna dutenengan nahiz ezindu fisiko edo
sentsorialengan azaldu daitezkeela (batez ere kalte kognitiboa ere
badutenean). Hala eta guztiz ere, azken hori ez da hain eremu ezaguna,
eta, bertan, normalean adimen ezintasunean ageri diren faktoreetatik
nabarmen bereizitako beste batzuk azaltzen dira. Adibidez:
Jokabide Gatazkatsua
“Jokabide gatazkatsua da bizitasunagatik,iraupenagatik edo maiztasunagatikgizabanakoaren garapen pertsonaleannahiz hark komunitatean parte hartzekodituen aukeretan eragin negatiboa duenhori”.
Emerson (1995)
• Hartutako kalte zerebrala duten pertsonek jasaten duten bizi estiloan
bat-bateko apurketa, horrek berekin daramatzan ondorio guztiekin:
berriro ikasi beharra, eragin emozionala, rol aldaketa, aurreko bizi
estiloa galdu izana onartzeko beharra edo lehengo gizarte harremanak
mantentzeko zailtasuna.
• Endekapenezko gaixotasunen kasuan, aurrekoari gehitu egiten zaio
geroz eta mendetasun maila altuagoa edukitzea.
• Zenbait kasutan, jokabide gatazkatsuen arrazoia organikoa da: horren
adibide nabarmena apatia organikoa da, jorratzen oso zaila.
• Kasu askotan, jokabide gatazkatsuak egokitzapen faltagatik ageri dira:
umekeriak, gizarte adimena falta izatea, xelebrekeriak, zorroztasuna
erantzunen ereduan.
8
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
Nori eragiten diote?
Jokabide gatazkatsuak adimen ezintasunadutenengan nahiz ezindu fisiko edosentsorialengan azaldu daitezke (batez erekalte kognitiboa ere badutenean).
9
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
Ezinduei arreta ematen dien edozein profesionalek aurre egin behar dio
nahiko maiz jokabide gatazkatsuen agerpenari, eta horietan ez da beti
nabarmena izaten nola jardun jakitea. Normala da horien aurrean zalantzati
eta segurtasunik gabe egotea. Gida honek lagundu egin gaitzake horrelako
kasuetan hobeki jarduten eta egoera hobetzea ahalbidetuko duten neurri
batzuk hartzen.
Adierazi behar den lehenengo gauza da jokabide gatazkatsuak “gidatzeko”
tradizioz erabili izan diren ikuspegiak ez direla eraginkorrak izaten. Nagusiki,
bi arrazoi dago eraginkor ez izateko:
• Lehenengoa jokabide erako esku-hartzeek ez diotelako interes gehiegi
eman jokabide gatazkatsuak ageri dituen pertsona nor den ulertzeko,
jokabide horiek zein testuingurutan azaltzen diren ulertzeko,
jokabide horiek pertsonarentzako betetzen duten funtzioa zein den
jakiteko eta pertsonak horrelako jokabidea ageri duenean lortu nahi
duena ikusteko.
• Bigarrena, jokabide esku-hartzeak, funtsean, jokabidea ezabatzera edo
kontrolatzera zuzendutako erantzunak aplikatzean oinarritu direlako
–ezinikusi erantzunak–, ezinduari gaitasun alternatiboak irakatsi ordez
horiek jokabide gatazkatsuak lortzea ahalbidetzen dion helburu berdina
lortzeko modu egokia izan daitezen.
Gaitasun alternatiboak irakasteko elementu honek zuzenean lotzen ditu
jokabideari lotutako laguntza positiboa egokitzeko jokabideak irakatsi
eta ikastearekin. Azken hori, orokorrean, jokabide berriak hartzeari
aplika dakioke, eta jokabide horiek ez dute zertan zuzendu jokabide
gatazkatsu bat ordezkatzera.
Praktika onen gida hau, ebaluazio funtzionalari buruzko serie honetako gida
bezalaxe, beste ikuspegi batetik abiatzen da, ohiko ikuspegitik apartekoa.
“Jokabideari lotutako laguntza positiboa” esaten zaio eta langileek ezinduen
jokabide gatazkatsuei, testuinguru ezberdinetan, eraginkortasunez
erantzutera zuzenduta dago. Bi gidak osagarriak dira, eta erreferentzia izan
nahi dute pertsona hauei arreta ematen dieten profesional taldeentzat:
• lehenengoak jokabide gatazkatsua gertatzean eragina duten aldagaiak
antzemateko eta dituen funtzioak eta lortu nahi den helburua zehazteko
gidalerroak biltzen ditu;
II.FUNTSEZKO OINARRIAK ETAEZAUGARRIAK
10
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
• bigarrenak kontzeptu eskema bat ematen du. Horren bitartez, eta
ebaluazio funtzionalak emandako informazioa oinarri hartuta,
jokabideari lotutako laguntza positiboko plana diseinatuko da, pertsona
bakoitzaren beharren eta lehentasunen arabera hobekien egokitzen
dena. Halaber, eraginkortasun maila eta aplikazioko arrakasta
ebaluatzeko aukera ematen du.
Gida hau ezinduei laguntza ematen zaion edozein testuingurutan aplika daiteke:
etxeko eta familiako eremuan, egoitzen eremuan, ikastetxeetako edo laneko
testuinguruan, eguneko arretako zerbitzuetan edo pertsona hauentzat bizitza egiteko
toki edo gaitasunak hartzeko toki diren beste batzuetan.
1. FUNTSEZKO OINARRIAK
Jokabideari lotutako laguntza positiboa funtsezko lau oinarriren inguruan
egituratzen da, eta horiek jokabide gatazkatsuen eta esku-hartzearen
eraginkortasunaren ingurukoak dira.
• 1. oinarria.- Jokabide gatazkatsuek zerikusi zuzena dute horiekgertatzen diren testuinguruarekin.
Jokabide gatazkatsuen abiapuntua jokabide horiek dituen pertsonaren
ingurunean gertatzen den zerbait izan ohi da, eta inguruneko eragin
horiek gertaera garrantzitsuak edo axolarik gabeko ekintzak izan
daitezke, kanpoko elementuetatik etor daitezke edo jokabidea ageri
duen pertsonaren barruko faktoreen ondotik etorritakoak izan. Beste
era batera esatearren, jokabide gatazkatsuak arrazoiren batengatik
geratzen dira, zergati zehatz bat dute, eta ezin dira ezintasunaren
sintoma sinple bat bezala interpretatu edo hartu edo haren berezko
ezaugarri bat bezala. Gertatzen direnean, jakin egin behar da, beraz,
ingurunean zerbait ezinduari egokitzen ez zaiola esan nahi duela.
• 2. oinarria.- Jokabide gatazkatsuek oso funtzio zehatza dutejokabide horiek ageri dituen pertsonarentzat.
Jokabide gatazkatsuek berariazko helburua dute, hau da,
pertsonarentzat erabilgarritasun argia dute. Gauzak horrela, pertsona
batek jokabide gatazkatsua erakutsi dezake ezatseginak zaizkion
egoeretatik alde edo ihes egin nahi duenean edo, bestela, nahi dituen
jarduera, gauza edo harremanetara iristea lortzeko.
Ingurunearen eragina
Jokabide gatazkatsuek arrazoi zehatz batdute, eta ezin dira ezintasunaren sintomasoil gisa edo haren ezaugarri gisainterpretatu edo ulertu.
Gertatzen direnean, beraz, inguruneanzerbait ezinduari egokitzen ez zaiola ulertubehar dugu.
Zergatik gertatzen dira?
Ezinduek jokabide gatazkatsuak ageridituzte ez dutelako behar bestekogaitasuna hartu edo hura galdu dutelakogizartean onargarri diren erantzunakemateko eta horien bitartez esperodituzten emaitzak lortzeko.
11
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
Garrantzitsua da aintzat hartzea jokabideak funtzio bat duela esaten
denean horrek ez duela esan nahi, halabeharrez, funtzio operatiboa edo
asmoz beterikoa denik. Funtzio operatibo bat izan daiteke, baina ez
kontzientea, ez nahita garatutakoa, eta operatiboa ez den funtzioa ere
izan daiteke, azpian ageri den arrazoi baten ondotik etorritakoa izanez.
Hori gertatzen da, maiz, jokabidearen arrazoia organikoa den kasuetan.
Jokabideari lotutako laguntza positiboaren abiapuntua hau da: ezinduek
jokabide gatazkatsuak ageri dituzte ez dutelako eskuratu edo galdu
egin dutelako gaitasuna, espero diren emaitzak lortzea ahalbidetuko
dieten gizarte erantzun egokiak emateko. Erantzun egoki horiek xede
berdinerako jokabide gatazkatsuak bezain erabilgarriak izango
litzaizkieke.
• 3. oinarria.- Esku-hartze eraginkorrenak pertsonaren, beregizarte testuinguruen eta, testuinguru horietan, pertsonarenjokabide gatazkatsuek betetzen duten funtzioaren ezagutzasakonean oinarritzen dira.
Gaur egun, ikerketen emaitzek diote esku-hartze eraginkorrenak
ezinduarengan eragina duten testuinguruko inguruabarrak
–jarduerakoak, ingurunekoak, pertsonalak eta gizartekoak– nahiz
testuinguru horietan kasuan kasuko pertsonarentzat jokabide
gatazkatsu horiek betetzen duten funtzioa ongi ezagutzera iristean
oinarritzen direnak direla, ebaluazio funtzionalaren bitartez. Inguruneko
eraginak behin zehaztuta eta jokabide gatazkatsuak betetzen duen
funtzioa ezagututa, helburua hirukoitza da:
– ezinduaren egonkortasuna kaltetzen duten egoerak murrizteko
aldagai hauek aldatzea;
– gizartean onargarriagoak diren jokabide alternatiboak irakastea;
– gaitasun alternatibo hauek erabiltzeko motibazioa ematea.
• 4. oinarria.- Jokabideari lotutako laguntza positiboa pertsonarenduintasunarekiko errespetuzkoak diren balioetan, berelehentasunetan eta banakako helburuetan oinarritu behar da.
Ebaluazio funtzionala
Esku-hartze eraginkorrenak hurrengoengaineko ezagutza ona lortzean oinarritzendira, ebaluazio funtzionala erabilizhorretarako:
• Ezinduarengan eragina dutentestuinguruko eraginak –jarduerakoak,ingurunekoak, pertsonalak etagizartekoak–;
• Testuinguru horietan jokabidegatazkatsuek betetzen duten funtzioa.
12
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
Jokabideari lotutako laguntza positiboa pertsonaren duintasunarekiko
errespetuan oinarritutako balioetan oinarritzen da, haren ulermen
gaitasuna eta jokabide gatazkatsuen larritasuna zein den gorabehera.
Horrek esan nahi du ezindua irainduko ez duten esku-hartzeak
aukeratu behar direla eta, hala, ohiko edozein testuingurutan eta
ezintasunik gabeko adin berdineko pertsonengan onargarriak eta
barneratzeko modukoak izango liratekeela.
Gainera, beharrezkoa da esku-hartzeek aintzat hartzea ezinduaren
lehentasunak eta banakako helburuak zeintzuk diren, laguntza ematen
duten langileentzat edo pertsonaren senideentzat garrantzitsu eta
adierazgarri diren emaitzak lortzera besterik mugatu gabe. Ikuspegi
horretatik begiratuz gero, jokabideari lotutako laguntza positiboak
aukera ugari eskaini behar dizkio ezinduari: adiskidetasuneko
harremanak eratu eta mantentzen direla erraztea; gizarte harremanak
hobetzea; aisiako edo laneko ohiko jardueretan eta komunitateko
beste jarduera batzuetan parte hartzea; ezinduak atseginez eta
gozamenduz hartzen dituen jarduera edo egoeretara iristea, eta hark
erabakiak hartzeko duen gaitasuna bultzatzea, aukeratzeko aukera
sorta areagotuz.
2. EZAUGARRIAK
Adierazi berri dena aintzat hartuta, esan daiteke jokabideari lotutako
laguntza positiboaren ezaugarri oinarrizko bi elementu direla:
• pertsonaren duintasunarekiko errespetuzko balioetan oinarritutako
ikuspegia da;
• aplikatzen zaion pertsonaren berariazko beharrei erantzuteko saiakera
egiten du, banaka eta pertsonalizatuta.
Honakoa aplikatzeko lehenengo urratsa jokabide gatazkatsuaren gaineko
ebaluazio funtzionala egitea da. Horrela, jokabide gatazkatsuetan eragina
duten edo horiek ekartzen dituzten inguruneko faktoreak identifikatu dira
–jarduera aldagaiak, ingurunekoak, pertsonalak eta gizartekoak–, eta
pertsonaren lehentasunak eta interesak nahiz bere banakako sendotasunak
zehaztuko dira.
Ebaluazio hori oinarri hartuta, jokabideari lotutako laguntzako plan bat
Ingurunearen esku-hartzea
Jokabideari lotutako laguntza positiboapertsonan oinarritutako plangintzarenesparruan aplikatu behar da, etapertsonari esanguratsuak zaizkion aukeraanitzak eskaini behar zaizkio.
Ikuspegi horretatik begiratuta, funtsezkoada langileak ez ezik senideek eta hurbilekobeste pertsona batzuk ere beren gainhartzea aukera horiek eskaintzekobeharra, eta burua irekita edukitzeaberrikuntza eta aukera berriei.
Arreta aldaketei
Funtsezkoa da pertsonaren ingurunezuzeneko kide direnek, bai arretazerbitzuetakoek, bai etxekoek, adibegiratzea ingurunean antzemandakoaldaketei, baita garrantzi gabekoakbadirudite ere. Askotan, guztia berdindagoela pentsatzeko joera dugu, ezer ezdela aldatu, benetan erreparatu ez arreninguruneko elementu batzuk aldatudirenean.
lantzen da, berariaz diseinaturikoa bakarkako beharrei erantzuteko. Bertan,
laguntzeko esku-hartze ugari jasotzen dira, eta horiek arreta jartzen dute
gaitasun alternatiboak entrenatzean, ingurumen egokitzapenen diseinuan
eta bizi estiloan hobekuntzak sartzean.
Jokabideari lotutako laguntzaren azken helburua epe luzerako emaitza
adierazgarriak lortzea da. Arrakasta ez da neurtzen bakar-bakarrik jokabide
gatazkatsuak murriztu diren arabera; horrekin batera, gaitasun
alternatiboen erabileran eta pertsonaren bizi kalitatean lortu diren
hobekuntzak ere neurtzen dira.
13
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
Epe luzerako aldaketak
Jokabideari lotutako laguntzaren helburuaemaitza esanguratsuak lortzea da epeluzera. Hemen ez da pazientzia gutxikobezala agertu behar, ezta frustraziorikerakutsi behar ere berehalakohobekuntzak ez ikusteagatik.
14
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
1. LANKIDETZA ETA TALDEKO LANA
Jokabideari lotutako laguntza positiboko plan bat diseinatzeko beharrezkoa
da lankidetzako eta taldeko laneko ikuspegi batetik aritzea. Haren
esparruan partekatu egiten dira baliabideak eta informazioa, konponbideak
pentsatzen eta sortzen dira arazoentzat eta xede komun baten aurrean
elkarrekiko konpromiso bat partekatzen da. Ikuspegi honetatik begiratuta,
interesgarria zaigu jokabideari lotutako laguntza positiboko taldeek pertsona
hobekien ezagutzen duen senideren bat edota lagunen bat edo egoitza
arretako edo eguneko arretako zerbitzuetan nahiz komunitatearen
ingurunean pertsonaren testuinguru ezberdinetan laguntza ematen dion
langilea sartzea (hezitzailea, osasunaren alorreko profesionalak,
psikologiaren alorreko profesionalak, eta abar).
Lankidetzako jarraibide eraginkor batek lagundu egiten du talde batek
oinarrizko helburuak lortzen:
• ezinduaren, bere senideen eta taldeko beste kide batzuen artean
akordioetara iristea ezinduaren lehentasun nagusiak definitzerakoan;
• ebaluazio funtzionala egitea eta jokabide gatazkatsuen arrazoiak
azaltzeko hipotesiak planteatzea;
• esku hartzeko aukera sorta zabala garatzea, hipotesiarekin harreman
logikoa dutenak;
• pertsonaren lehentasunei eta horiek aplikatzen diren testuinguruko
baliabide eta errutinei (etxean edo egoitzan, lanean edo komunitatean)
hobekien erantzuten dieten laguntza estrategiak aukeratzea;
• laguntza estrategikoak iraunkortasunez aplikatzea ingurune edo
testuinguru ezberdinetan eta une ezberdinetan;
• eta plana egokitu eta aldaraztea beharrezkoa denean.
Jokabideari lotutako laguntza positiboko planean sartzen diren esku-hartze
aukerak jokabide gatazkatsuaren arrazoiei jaramon eginez aukeratu behar
dira, baina, halaber, pertsonaren berariazko beharrei, bere nahiei eta esku-
hartze horiek eguneroko errutina eta inguruneetan duten eraginari ere
arreta eman behar zaie. Hori dela eta, laguntza plan berdin bat ez da
egokia izango pertsona ezberdinentzat, biek jokabide gatazkatsu berdina
III.JOKABIDEARI LOTUTAKOLAGUNTZA POSITIBOKOPLANEN DISEINUA
Jokabideari lotutako laguntzakoplanarekiko konpromisoa
Jokabideari lotutako laguntzako plan batdiseinatu eta bateratu denean, funtsezkoada aplikatzerakoan esku hartzen dutenpertsona guztiek hurrengo alderdiakbetetzea:
• Diseinatu den moduan aplikatzekokonpromisoa gain hartzea, baitaerabilgarritasunari edo egokitasunariburuzko zalantzak edukita ere.
• Ez eten edo utzi plana edo harenelementu batzuk norberak bere kasaaplikatzeari, etendura hori aldezaurretik planaren diseinuan etajarraipenean parte hartzen duen taldeakerabaki izan gabe.
15
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
azaltzen badute ere eta jokabide horren arrazoiak berdinak badira ere.
Jokabideari lotutako laguntza positiboaren plana diseinatu, aplikatu eta
jarraitzeko garaian pertsona ugarik eta oso profil ezberdinekoek esku har
badezake ere, ez da ahaztu behar metodologia batek prestakuntza,
esperientzia, behatzeko gaitasuna, elkarrizketako estrategien gaineko
ezagutza, eta abar behar dituela. Ondorioz, ezinbestekoa da prozesua
psikologiaren eremuko profesional batek zuzentzea. Pertsona hori planaren
aplikazioan esku hartzen duen taldea koordinatzeaz, senideekin edo
hurbileko beste pertsona batzuekin edukiko diren elkarrizketak zuzentzeaz,
plana aplikatzerakoan parte hartzen duten langileei laguntza eta
prestakuntza emateaz eta, azken batean, prozesuaren lider izateaz
arduratuko da.
2. JOKABIDEARI LOTUTAKO LAGUNTZA POSITIBOKO PLANENEZAUGARRIAK
Eraginkorrak izan daitezen, jokabideari lotutako laguntza positiboko planek
hurrengo ezaugarriak eduki behar dituzte:
• Jokabide gatazkatsuen ebaluazio funtzionalean oinarritu behar dira, eta
esku-hartzeek zerikusi zuzena eduki behar dute jokabide gatazkatsua
gertatzea eragiten duten inguruneko faktoreekin –jarduera aldagaiak,
ingurunekoak, pertsonalak edo gizartekoak– eta jokabide gatazkatsuak
jokabidea ageri duen pertsonarentzat betetzen duen funtzioari buruz
ezarri den hipotesiarekin.
• Ulerkorrak izan behar dira eta hainbat esku-hartze barne hartu (ia inoiz
ez da nahikoa izango esku-hartze bakarra garatzea).
• Proaktiboak izan behar dira, hau da, gaitasun alternatiboen
irakaskuntza jaso behar dute eta baita ingurunean egokitzapenak sartu
ere.
• Ingurune barneratzaileetan bizi estiloaren hobekuntzak azpimarratu
behar dira, eta ez bakarrik esku hartzeko testuinguru bezala, baizik eta,
baita ere, esku-hartzeen epe luzerako helburu bezala.
• Pertsonan eta haren duintasunaren eta lehentasunen errespetuan
oinarritutako balioak islatu behar dituzte.
Jokabideari lotutakolaguntza positiboko planen ezaugarriak
• Ebaluazio funtzional bateanoinarritutakoak izatea.
• Esku-hartze ugari barne hartzea.
• Proaktiboak izatea.
• Bizi estiloan izango diren hobekuntzakazpimarratzea.
• Pertsonarengan topatutako balioakislatzea.
• Ohiko inguruneetan aplikagarri izatea.
• Hurrengo helburuak edukitzea:
– jokabide gatazkatsua murriztea;
– gaitasun alternatiboen erabileranhobetzea;
– bizi kalitatea hobetzea.
• Pertsonan Oinarritutako Plangintzarenesparruan antolatzea.
16
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
• Eguneroko inguruneetan eta normalean eskura dauden baliabideekin
aplikatu ahal izateko diseinatu behar dira.
• Diseinuan kontuan izan behar da esku-hartzearen arrakasta hurrengo
alderdiei buruzkoa izan behar dela: gaitasun alternatiboen erabilera
areagotzea, jokabide gatazkatsuaren agerpena murriztea eta bizi
kalitatea hobetzea.
• Pertsonan Oinarritutako Plangintzaren esparruan antolatu behar dira,
pertsona berdin bati buruzko esku-hartze guztiak antolatzen dituen
ardatz gisa.
Kapitulu honetan jokabideari lotutako laguntza positiboko planak garatzeko
nola jardun behar den azaltzen da, eta esku-hartzearen funtsezko lau
osagai ezberdintzen dira:
• inguruneko faktoreen aldaketa;
• gaitasun alternatiboak irakastea;
• ondorioetan oinarritutako esku-hartzeak;
• bizi estiloan oinarritutako esku-hartzeak.
Lau elementu horietako bakoitza beharrezkoa da laguntza planak arrakasta
eduki dezan, eta bakoitza elkarrekintzan dago gainerakoekin epe luzerako
eraginkortasunean laguntzeko. Praktikan, esku-hartzearen lau osagaiak
elkarrekin aintzat hartu behar dira, elkarren mendeko direlako eta ez
direlako pentsatu bakarka aplikatzeko.
2.1. Aurrekarien aldaketa
Jokabideak gidatzeko estrategia eraginkorrenak proaktiboak dira:
normalean, jokabide gatazkatsuaren agerpenaren aurretik azaltzen diren
inguruneko elementuen gainean jardunez, langileek jokabide gatazkatsu
gehienak azaltzeari aurrea hartu diezaiokete. Aurrekarien gainean egindako
esku-hartzeak berariaz eta bakarka diseinatzen dira pertsona
bakoitzarentzat, eta jokabide gatazkatsua gertatu aurretik ageri diren
inguruabarrei heltzen diete.
Hain zuzen ere, ebaluazio funtzionalaren bitartez inguruneko inguruabar edo
17
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
faktore horiek identifikatzen direnean, posible da horiek ezabatzea edo
aldatzea, jokabide gatazkatsu bat gertatzeko aukera murrizteko.
Jokabideari lotutako laguntza positiboko planak diseinatzerakoan,
komenigarria da aintzat hartzea aurrekarien gaineko esku-hartzeek
gutxienez bi abantaila garrantzitsu dituztela:
• Lehenengoa azkartasuna da: jokabide gatazkatsua berehala murriztu
dezakete. Plana aplikatzen zaion ezinduaren ikuspegitik, aurrekarietan
oinarritutako esku-hartzeek berehalako lasaitua ematen dute frustrazio
edo gatazka erako egoeretan. Langileen ikuspegitik, baretasun eta
lasaitasun egoera bat sortzen laguntzen dute, gaitasun alternatiboak
irakasteko eta laguntzako inguruneak egituratzeko testuinguru egokia
eskainiz horrela, krisi egoeretan erreakzionatzera mugatu ordez.
• Bigarrena hau da: jokabide gatazkatsua gertatzeari aurrea hartuta,
saihestu egin daitezke, adibidez, jokabidea ageri duen pertsonarentzat
eta haren hurbileko ingurunean dauden beste pertsona batzuentzat
(adibidez jarduera berdinean parte hartzen dutenentzat), esku-hartze
erreaktiboen esparruan, egon daitezkeen eragin negatiboak.
Aurrekarietan oinarritutako laguntza estrategiak diseinatzerakoan, bi gai
garrantzitsu aintzat hartu behar da:
• Nola aldatu aurrekariak jokabide gatazkatsuak gertatzeari aurrea
hartzeko? Zehazki, ingurune ezberdinetan (etxean, lanean edo
komunitatean) gatazkatsutzat jotako faktoreak –elementu materialak,
pertsonalak (pertsonak egotea edo ez egotea), ingurunekoak, ohiturak
edo errutinak– nola aldatu daitezkeen aztertu behar da, horiek kasu
jakin batean jokabide gatazkatsuak gertatzea eragiten badute. Gauzak
horrela, jokabide horiek pertsona horrentzat dituzten funtzioak aintzat hartu behar
dira, jokabide gatazkatsua saiheste edo hari aurrea hartze aldera.
• Nola aldatu edo osatu eguneroko errutinak, jokabide egokiak gertatzeko
aukerak areagotzeko eta egoerak edo testuinguruak atseginagoak izan
daitezen pertsonarentzat? Galdera honi erantzuteko, beharrezkoa
izango da ebaluazio funtzionalaren esparruan bildutako informazioa
berraztertzea. Helburua pertsonarentzat onuragarriak diren eta jokabide
egokiak edukitzen lagundu diezaioketen jarduerak, gertaerak edo
elkarrekintzak identifikatzea da.
Esku-hartzeen abantailakaurrekarien gainean
• Azkartasuna: jokabide gatazkatsuaberehala murriztu dezakete.
• Prebentzio izaera: esku-hartzeerreaktiboetan berezko diren eraginnegatiboak saihesten ditu.
1. taulan aurrekarietan esku hartzeko estrategia mota nagusiak bildu dira,
eta horietako bakoitzaren adibideak ematen dira testuinguru ezberdinetan
aplikatuta. Estrategia hauek hurrengoak izan daitezke:
– jokabide gatazkatsu bat gertatzeari aurrea hartzeko gertaera bat
kendu edo ezabatzea;
– hori posible ez balitz, gertaera aldatu daiteke, hau da, hura hobetu
daiteke, berriro ere arazo bat sortu ez dezan;
– halaber, ezinduak beretzat zailak edo desatseginak diren lanak egin
behar dituenean eta horiek aldatzea ezinezkoa denean –adibidez,
higiene pertsonaleko kontuak-, posible da ere beste egiteko errazago
eta gozagarri batzuekin tartekatzea;
– egunero errutinan egoera berriak eranstea ere posible da, horien
bitartez jokabide positiboak pizteko. Izan ere, aukera gutxiago daude
pertsona batek jokabide gatazkatsuak agertzeko gozatzen dituen
jarduerak egiten ari denean;
– azkenik, saihestu ezin daitezkeen egoeretarako –esate baterako,
katarro bat hartzea–, horren eragina blokeatu edo neutralizatu
dezakegu pertsonarengan, beste jarduera batekin esku hartzearen
bitartez.
Aurrekarietan egin daitezkeen aldaketak ia mugagabeak dira.
Kasu bakoitzean, kontu handiz aztertu behar dira bizi inguruneetara
egokitzen diren estrategiak eta bakarkako behar eta lehentasunekin
errespetu gehiagokoak direnak.
18
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
19
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
1. TaulaEsku-hartzeak aurrekarien gainean
Estrategiak Esku-hartzeak jardueraaldagaietan
Esku-hartzeak gizarte aldagaietanedo aldagai pertsonaletan
Gertaeragatazkatsu batkentzea
• Kide jakin baten ondoan esertzendela saihestea.
• Lan errepikakorrak egin ditzalaeskatzea saihestea (adibidez, letrazletra esaten ari diren hitzakidaztea).
• Kafeina duten edariak ematea saihestea.• Jende ugari dagoen tokietara eramateasaihestea.
• Behar baino luzeagoak direnitxaronaldietan dagoela saihestea.
• Saihestu horrelako jarraibideak: “Ezegin...”
Gertaeragatazkatsu bataldatzea
• Egitekoaren denbora laburtzea.• Egin beharreko lan kopuruamurriztea.
• Irakaskuntza aldatzea akats kopuruamurrizteko.
• Jardueraren erritmoa biziagotzea.
• Ahotsaren intonazioa aldatzea.• Programa aldatzea.• Iradokizunak egitea jarraibideak emanordez (adibidez: “Zer gustatuko litzaizukeorain egitea?”).
• Zuntza areagotzea dietan.• Gaixotasuna tratatzea.
Gertaera atseginaktartekatzea egoeraedo gertaeradesatseginekin
• Egiteko zailak eta beste egitekoerrazago batzuk txandakatzea.
• Nola egin badakien lana txandakatuedo konbinatzea ikasten ari denbeste batzuekin.
• Gustuko ez dituen jarduerakprogramatzea (adibidez, garbitzea)erakargarri zaizkion beste jarduerabatzuekin tartekatuta (adibidez,aisiakoak).
• Inolako zailtasunik gabe jarraitzen dituenjarraibideak ematea (adibidez, “irekiarmairua eta hartu gustukoen duzunhortzetako pasta”), gustuko ez duenjarduera bat egiteko jarraibidea emanaurretik (“garbitu hortzak").
Lortu nahi direnjokabideak sustatzendituzten gertaerakeranstea.
• Lanak, materialak eta jarduerakaukeran ematea.
• Pertsonaren lehentasunak sartzeabere jarduera planaren diseinuaneta aplikazioan.
• Kooperazioko ikaste estrategiakerabiltzea parte hartzea pizteko.
• Espero dena argi eta garbiadieraztea, norbait gaitasun batikasten hasten denean.
• Gustuko dituen jarduerak sartzeaeguneroko errutinak programatzerakoan,eta pertsona esku harraraztea jarduerenprogramazioan, horren bitartez aurreahartzeko aukera areagotzeko.
• Pertsonak jarduera multzo zabalarenartetik aukeratu ahal izatea ahalbidetzea.
• Gizarte elkarrekintzako benetako aukerakematea.
• Egunero ariketa fisikoa egiteko benetakoaukera ematea.
• Dieta osasungarria sustatzea.
Gertaera negatiboeneragina blokeatu edoneutralizatzea
• Pertsonari atsedenaldi ugariakedukitzea ahalbidetzea, zailak egitenzaizkion jardueretan.
• Egin beharreko jarduera kopuruamurriztea, pertsona asaldaturik edourduri dagoela ikusten dugunean.
• Nekatuta dagoela dirudienean edogaixorik dagoenean atsedena hartzekoaukera ematea.
• Denboraldi jakin batez bakarrik egotekoaukera ematea, berriro ere taldera itzuliaurretik, esperientzia negatibo bat bizidenean.
20
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
Laburbiltzeko, beharrezkoa da eztanda eragile modura jarduten duten edo
jokabide gatazkatsua gertatzen nabarmen eragiten duten faktoreetan edo
aurrekarietan oinarritzea –egoeretan, pertsonetan, jardueretan, ohituretan
edo baldintzatzaile alternatiboetan–, horiek ezabatu edo aldatzeko.
Horrelako esku-hartzeek berehalako lasaitua hartzea ahalbidetzen dute, bai
jokabide gatazkatsua ageri duen pertsonari, bai bere kideei eta langileei,
baina ez dute aldaketa eraginkorrik eragiten epe luzera.
Hain zuzen ere, aurrekarietan gertatutako aldaketen arrakasta zuzenean
lotuta dago ingurunea antolatzearekin. Horrela, langileek faktore
gatazkatsuak agertzeari aurre hartu ezin diezaioketenean ingurunean
aldaketak sartuz, edo pertsona aldaketa hori gertatzen ez den ingurunean
dagoenean, jokabide gatazkatsuek berriro agertzeko aukera ugari dituzte.
Emaitza iraunkorrak lortzeko modu bakarra pertsonei gaitasun alternatiboak
eskuratzen laguntzea da. Gaitasun horiek aukera eman behar diete
pertsonei beren kabuz kontrolatzeko ingurunea (gaitasun alternatiboetan
entrenatzea) eta epe luzerako laguntzak sortzeko. Bizi estiloan garatzen
diren esku-hartze hauek erraztu egingo dute gaitasun berriak mantentzen
direla, eta, beraz, bizi kalitatea hobetuko dute. Edonola ere, funtsezkoa da
argi edukitzea beti ez dela posible izango gaitasun alternatiboak hartzea,
ezta bizi estiloan esku hartzea ere –hori gertatzen da, adibidez, oso
hondamen kognitibo adierazgarria duten pertsonen kasuan–, eta kasu
horietan, esku-hartzeak ingurunearen aldaketan oinarritu behar dira batez
ere, bai jarduera eta ingurune aldagaiei dagokienez, bai aldagai pertsonal
eta gizartekoei dagokienez.
Epe luzera, pertsonak gaitasun alternatiboak hartzen baditu eta taldeek bizi
estiloan esku hartzeko epe luzerako laguntza gisa jardungo duten bideak
martxan jartzen badituzte, aurrekarietan aldaketak sartzeak beharrezkoa
izateari utziko dio, nahiz eta gerta daitekeen denboraldi batez edo
iraunkorki aldaketa hauetako batzuk mantentzea komenigarri izatea bizi
kalitate hobea edukiko dela bermatze aldera.
Inolako zalantzarik gabe, inork galdetuko du aurrekarietan esku hartzearen
benetako erabilgarritasuna zein den, izan ere, azken batean, ingurunea
aldatzeak pertsonari egoera zailei edo frustrazioa eragiten dutenei aurre
nola egin ikasteko aukera ukatzea dakar.
Bada, aurrekarietan egindako esku-hartzeen erabilgarritasuna nabarmena
da laguntzeko beste osagai batzuekin batera aplikatzen denean, zehazki
Aurrekarien gaineangaratzen diren esku-hartzeen mugak
• Aurrekarietan egiten diren aldaketenarrakastak zerikusi zuzena duingurunearen antolamenduarekin;ingurunean esku hartzea posible ezdenean, jokabide gatazkatsuek aukeraugari dituzte berriro ere azaltzeko.
• Emaitza iraunkorra lortzeko bidebakarra hau da:
– Pertsonei bestelako gaitasunakhartzen laguntzea, horien bitartezhaiek beren kabuz kontrola dezateningurunea (bestelako gaitasunetantrebatzea);
– Epe luzerako babesak sortzea –esku-hartzeak bizi estiloan–, horiekgaitasun berriak mantentzen direlaerraz dezaten eta, horrela, bizikalitatea hobe dadin.
gaitasun alternatiboetan trebatzeko jarduerekin eta bizi estiloan garatzen
diren esku-hartzeekin batera. Izan ere, esku-hartze multzo honi esker,
posible da baldintza positiboak eta errespetuzkoak sortzea eta horiek
ikastearen alde egiten dute. Gainera, frogatuta dago benetan zaila dela
irakastea eta ikastea, pertsonak, maiz, portaera arazoak ageri dituenean
inguruneko faktoreei lotuta. Aldiz, ikastea errazagoa da egoerak erasokorrak
egiten ez zaizkionean eta bere behar eta lehentasun pertsonalei egokitzen
zaizkionean.
2.2. Gaitasun alternatiboak irakastea
Jokabideari lotutako laguntza positiboaren helburua jokabide gatazkatsuak
ageri dituzten ezinduei baliabide alternatiboak irakastea da, horien bitartez
jokabide gatazkatsuetara jotzen dutenean lortzen dituzten emaitza berdinak
lor ditzaten.
Normalean, ezinduek jokabide gatazkatsuak arrazoi ezberdinengatik ageri
dituzte:
• beren beharrei erantzuteko behar diren gaitasunak ez dituzte;
• edo jokabide gatazkatsuekin nahi dituzten emaitzak lortu ohi dituztela
ikasi dute;
• edo beren jokabideak kalte organiko bati atxikitzen zaizkio eta
ezinezkoa zaie horiek kontrolatzea.
Lehenengo bi kasuetan, jokabideari lotutako laguntza positiboaren xedea ez
da lortu nahi diren helburuei edo emaitzei jaramonik ez egitea, baizik eta
gaitasun alternatibo batzuen bitartez –eraginkorragoak eta efizienteagoak–
horiek lortzen laguntzea. Gaitasun alternatiboen irakaskuntzak lagundu
egiten du epe luzera jokabide gatazkatsuak murrizten, izan ere, pertsonak
gaitu egiten dira nahi dituzten emaitzak lortzeko baliabide egokituen
bitartez eta, beraz, saihestu egiten da egoera gatazkatsuak gertatzen direla
eta eraginkortasun gehiagorekin egiten zaie aurre egoera zailei. Horrela,
gainera, langileen esku-hartzearen ez hain mendeko bihurtzen dira.
Gaitasun alternatiboen irakaskuntzak hiru modalitate ditu:
• jokabide gatazkatsuak ordezkatzen dituzten gaitasunak irakastea,
gaitasun alternatiboak zentzu hertsian izendatuko ditugunak;
21
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
Bestelako hautabideenerabilgarritasuna
Bestelako gaitasunen irakaskuntzaklagundu egiten du epe luzera jokabidegatazkatsuak murrizten, izan ere,pertsonak gaitu egiten dira nahi dituztenemaitzak lortzeko baliabide egokituenbitartez eta, beraz, saihestu egiten daegoera gatazkatsuak gertatzen direla etaeraginkortasun gehiagorekin egiten zaieaurre egoera zailei.
22
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
• gaitasun orokorren irakaskuntza;
• aurre egiteko edo tolerantziako gaitasunak irakastea.
2. taulan modalitate hauetako bakoitza definitzen da, eta horientzako
guztientzako adibideak eskaintzen dira.
2. TaulaEsku-hartzeak gaitasun alternatiboen irakaskuntzan
Modalitateak gaitasunalternatiboenirakaskuntzan
Adibideak
Gaitasun alternatiboakzentzu hertsianJokabide gatazkatsuak balioduen funtzio berdinerakobalio du
• Ezinduari “laguntza behar dut” esaten edokomunikatzen irakastea, lan zailei aurre egin behardienean bere burua jotzean dantzan jokabide batordezkatzeko.
• Gizarte elkarrekintzak hasten irakastea (adibidez:“jolastu zaitez nirekin”), kideak iraintzean dantzanjokabide bat ordezkatzeko.
• Bideojoko batekin jolasten irakastea, atsedenaldianbehatzak mugitzean datzan jokabidea ordezkatzeko.
Gaitasun orokorrakEgoera gatazkatsuakordezkatuko dituen gaitasunsorta zabala integratzea;horrela, jokabidegatazkatsuak edukitzekobeharrari aurrea hartukozaio.
• Hainbat zeregin egiteari aurre egin behar zaieneanpertsonak frustrazioa sentitzeari aurrea hartzekoantolamendu gaitasunak irakastea.
• Gizarte elkarrekintzako gaitasunak zabaltzea,pertsonari adiskideak egiteko aukera gehiago ematenbaitiote.
• Pertsonari jarduerak bere kabuz nola hasi irakastea.
Aurre egiteko etatolerantziako gaitasunakPertsonei egoera zailei aurreegiten edo horiek toleratzenirakasten dietenak dira
• Sentsibilizazio teknikak erabiltzea, pertsona batiosasun azterketak onartzen irakasteko.
• Estres egoeretan erlaxatzen irakastea.
• Gatazkak konpontzeko gaitasunak irakastea.
• Haserrealdiak kontrolatzen irakastea.
23
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
• Gaitasun alternatiboak zentzu hertsian
Lehenengo irakaskuntza eredua, gaitasun alternatiboak zentzu hertsian,
ezinduari jokabide alternatibo batzuk erabiltzen irakastean datza.
Jokabide horiek gatazkatsu suerta dakizkiokeen egoera edo inguruneetan
erabiltzekoak izango dira eta jokabide gatazkatsuaren funtzio berdinerako
balio izango dio. Horrela, bada, funtzio berdinerako zer gaitasunek balio
dezakeen pentsatzean datza. Adibidez: Jonek, oraindik amaitu gabe duen
zeregin bat berehala amaitu nahi duenenean, ukabilkadak ematen baditu
mahai gainean, irakatsi ahal zaio “egin dut jada” edo “bukatu dut jada”
bezalako zerbait komuniatzea. Horrek jokabide gatazkatsua saihestuko
luke eta testuinguru hobea emango luke Jonek, atsedenaldia eta gero,
etendako zeregina amaitzeko. Anek egongelako pertsianak ixten baditu
bere amak DVDa piztea nahi duenean, hautabidea “Bideoa, mesedez”
bezalako zerbait komunikatzen ikastea litzateke.
Jokabide gatazkatsuaren funtzio berdin-berdinetarako eta lortzen dituen
emaitza berdin-berdinetarako balio duen gaitasun alternatibo bat
aukeratzea funtsezkoa da arrakasta edukitzeko. Behin pertsonak ikusten
duenean jokabide alternatiboa jokabide gatazkatsua bezain eraginkorra
edota eraginkorragoa izan daitekeela nahi diren emaitzak lortzeko,
murriztu egiten dira jokabide gatazkatsua azaltzeko aukerak. Jokabide
gatazkatsu berdin batek hainbat funtzio izan ditzakeenez hura agertzen
duen pertsonarentzat, laguntza eraginkorra izan dadin funtsezkoa da
jokabide gatazkatsu batentzat identifikatu diren funtzio guztiak adina
jokabide alternatibo irakastea.
Bestelako hautabideen irakaskuntzak, beraz, berehalako eragina du, eta
aldaketa azkarra dakar jokabidera. Hala eta guztiz ere, bere horretan ez
da nahikoa epe luzera jokabide gatazkatsua ezabatzeko, ez delako arazo
horien azpian dauden arrazoietan oinarritzen eta, beraz, pertsonari ez
dizkio beharrezko gaitasunak ematen egoera gatazkatsuak gainditzeko.
Jonen kasuan, jokabide alternatiboa “Egin dut jada” esatean datza eta
horrek eraginkortasunez ordezka dezake mahaian kolpeak emateko bere
jokabidea. Aitzitik, ez du konpontzen Jonek egitekoa amaitu baino lehen
lan egiteari utzi nahi izatea. Lana zailegia delako, azkar nekatzen delako
edo lana aspergarri egiten zaiolako al da? Frustraziorik sentitu gabe bere
lana egiteko behar diren gaitasunak ba al ditu? Ba al daki nola erlaxatu
eta nola prebenitu nekea? Jarduera ezberdinen artean aukeratzen edo
irakaslearekin jarduera batzuk gustuago dituela negoziatzen ba al daki?
Gaitasun alternatiboak zentzu hertsian
• Gaitasun alternatiboak zentzu hertsianderitzotenek irakatsi egiten dietepertsonei jokabide egokiak erabiltzeneta horien bitartez jokabidegatazkatsuaren funtzio berdinabetetzen. Nolabait, ordezkapenekogaitasunak dira.
• Jokabide berdin baterako hainbatfuntzio identifikatu bada, beharrezkoaizango da identifikatutako funtzio bestegaitasun irakastea.
24
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
• Gaitasun orokorrak
Gaitasun orokorren irakaskuntza egoera gatazkatsuei aurrea hartzea
ahalbidetzeko gaitasunak garatzean datza eta, horiekin, egoera
gatazkatsuei aurre egitean jokabide gatazkatsurik eduki behar gabe.
Horrela, bada, jokabide gatazkatsuak agertzeari aurrea hartzen
pertsonari lagun diezaioketen gaitasun orokorrak pentsatzea da egin
beharrekoa –gizarte gaitasunak, zaintza pertsonalekoak,
komunikaziokoak, aisiakoak, akademikoak edo bestelakoak izan
gorabehera–. Xede horretarako, hurrengo galderak aintzat hartu behar
dira:
– Zer faktore ari da laguntzen egoera gatazkatsuan? Zereginaren
zailtasuna izan liteke, adibidez? Piezak poltsa batean sartzeko
zeregina zailegia al da Jonentzat?
– Faktore hauei eraginkortasunez aurre egiteko gaitasunik ba al du?
Adibidez, poltsan sartu behar duen pieza kopurua zenbatzen ba al
daki?
– Egoera hori behar bezala aldatzen laguntzeko zer gaitasun irakatsi
diezaiokegu? Adibidez, 5era bitarte zenbatzen irakasterik ba al dago
zeregina egingarria izan dakion eta frustrazioa senti ez dezan?
2. taulan erakutsi bezala, gaitasun orokorretan trebatzea oso gaitasun
ezberdinei buruzkoa izan daiteke: arazoak konpontzea, autokontrola,
aukeraketa, komunikazioa, gizarte elkarrekintza, ikastea eta, baita ere,
aisia eta denbora librea.
• Egoera gatazkatsuei aurre egiteko eta horiek toleratzekogaitasunak
Saihestezina da ezinduek zenbaitetan gatazkatsuak egiten zaizkien eta
saihestu ezin ditzaketen egoerei aurre egin behar izatea, eta horien
aurrean ezin dute alde egin edo ez lukete alde egin behar edo ezin zaie
beren beharrei berehala erantzun. Kasu horietarako, beharrezkoa da
egoera zailei edo itxaron beharreko arrazoizko denborei aurre nola egin
edo horiek nola toleratu irakastea.
Horrela, bada, horrelako egoera bazterrezinei aurre egiteko gai izateko
Gaitasun orokorrak
Gaitasun orokorren irakaskuntzapertsonari gaitasunak garatzean datza,hurrengoak ahalbidetzeko:
• Jokabide gatazkatsua ekarri ohi dutenegoerei aurrea hartzea;
• Egoera horiei aurre egitea, jokabidegatazkatsu batera jo behar izan gabe.
25
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
hartu behar diren autokontroleko gaitasunak finkatzean datza:
ezinegona nola kontrolatu, jarduera batean pazientziaz itxarotea, nola
erlaxatu zailak egiten zaizkion jarduerak egiterakoan mantentzen diren
estres egoerak sortzen direnean.
Gaitasun alternatiboak irakasteko garaian, aipatu diren hiru modalitateen
arabera hautatzeaz gain –gaitasun alternatiboak zentzu hertsian, gaitasun
orokorrak eta aurre egiteko eta tolerantziako gaitasunak–, komenigarria da
hurrengo alderdiak beti aintzat hartzea:
• Ziurtatu gaitasun alternatiboak zentzu hertsian jokabide
gatazkatsuaren funtzio berdin-berdinerako balio duela. Gaitasun
alternatiboak ez badu emaitza berdina eragiten denboraldi berdinean,
pertsona ezinduak ez du eraginkortzat joko eta, beraz, ez du hartara
joko.
• Aukeratu gaitasun errazak. Gaitasun alternatiboak aukeratzen
dituzunean, aukera itzazu ezinduari ikasteko nahiko erraz egiten
zaizkionak, izan ere, jokabide gatazkatsuaren emaitza berdina lortzeko
nahiko esfortzu eskatuko badio, ez du hartara joko beti. Adibidez:
pertsona batek jarduera batean atsedenaldia behar duenean oso urduri
jartzen bada eta gauzak lurrera botatzen baditu, izan liteke errazagoa
izatea eskua altxatzen ikastea atsedenaldia nahi duela komunikatzeko,
hori hitzez esaten ikastea baino, esaldia oso erraza bada ere.
• Irakatsi, lehenik eta behin, berehalako eraginak dakartzaten
gaitasunak. Hasiera batean, irakatsi nahi diren emaitzak azkar
eragiten dituzten gaitasunak: horrela, jokabide gatazkatsuak murriztu
egingo dira azkar eta ingurunea egokiagoa izango da ikastea erraza eta
atsegina izan dadin.
• Irakatsi jokabide gatazkatsua gertatu aurretik. Akats bat da
gaitasun alternatiboa jokabide gatazkatsua gertatu bitartean edo hura
gertatu eta berehala irakastea, eta akatsa da bi arrazoirengatik: lehenik
eta behin, inguruabar horietan pertsona ez delako ikasteko prest
egoten; bigarrenik, horrelako egoera bat eta gero irakasteak nahi
denaren kontrako efektua eduki dezakeelako, izan ere, ezinduak
interpretatu dezake jarraitu behar den sekuentzia hau dela: jokabide
gatazkatsua eduki eta, ondoren bakarrik, jo gaitasun alternatiboetara.
26
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
Aldiz, jokabide gatazkatsua azaldu baino lehen gaitasun alternatiboa
irakasteak aukera ematen dio ezinduari aldez aurretik ezagutzeko eta
aplikatzeko egoera gatazkatsuari, hura azaltzen denean, aurre egiteko
lagungarri izango zaizkion gaitasunak. Horretarako, gaitasun
alternatiboa praktika arazi dakioke simulatutako egoeretan edo
benetako egoeretan, maiz gogoraraziz jardueraren hasieran edo kasuan
kasuko egoeraren hasieran gaitasun alternatiboak erabili behar dituela
(adibidez: “gogoratu Jon, lehenik eta behin saiatu piezak zenbatzen,
baina lortzen ez baduzu, eskatu laguntza").
• Posible den bakoitzean, aukeratu egoera ezberdinetan etaingurune ezberdinetan erabil daitezkeen gaitasun alternatiboak.Helburua da gaitasun alternatiboak ahalik eta erabilgarritasun handiena
edukitzea eta jokabide gatazkatsua gertatzen dela saihestea ahalbidetzea,
egoera edo ingurunea zein den gorabehera. Aukeratzen dituzunean,
beraz, saiatu hiru baldintza hauek betetzen: egoera ezberdinetan erabili
ahal izatea, beste pertsona batzuk erraz ulertzeko modukoak izatea eta
ingurune ezberdinetan egokiak izatea.
• Hartutako gaitasunak mantentzearen eta orokor bihurtzearenalde egiten duzula ziurtatu. Garrantzitsua da ikasitako jokabide
alternatiboa ohitura bihurtzea pertsonarentzat, eta bizi den eta moldatu
behar duen testuinguru ezberdinetara eramateko gai izatea.
2.3. Ondorioetan oinarritutako esku-hartzeak
2.3.1. Zer dira ondorioetan oinarritutako esku-hartzeak
Jokabideari lotutako laguntza positiboko planetan sartzen badira ere,
ondorioetan oinarritzen diren esku-hartzeak –hau da, jokabide gatazkatsua
gertatu eta gero zuk edo beste pertsona batzuk egiten duten horretan– ez
dira horien osagai garrantzitsuena, eta benetan eraginkor dira, bakar-
bakarrik, planeko beste osagai batzuekin batera aplikatzen direnean, batez
ere gaitasun alternatiboen irakaskuntzarekin.
Hain zuzen ere, ondorioetan oinarritzen diren estrategiek bi xede dituzte
nagusiki: batetik, pertsona adoretzea gaitasun alternatiboetara jotzen
duenean eta, bestetik, jokabide gatazkatsuen eraginkortasuna murriztea
(hau da, horiek gertatzeagatik lortu nahi den emaitza lortzeko
eraginkortasuna) horiek gertatzen jarraituz gero.
Ondorioetan oinarritutakoesku-hartzeak
Nagusiki bi xede dituzte:
• Pertsona adoretzea bestelakogaitasunetara jotzen duenean.
• Jokabide gatazkatsuen eraginkortasunamurriztea, horiek gertatzen jarraituzgero (hau da, horien eraginkortasunamurriztea horiekin lortu nahi denemaitza lortzeari dagokionez).
27
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
Estrategia hauekin, beraz, helburua hau da: ezinduari erakustea gaitasun
alternatiboak eraginkorragoak direla nahi diren emaitzak lortzeko, eta
jokabide gatazkatsuak ez direla hain eraginkorrak edo eraginkortasunik
gabekoak direla, gizarterako desegoki izateaz gain, bere helburuak lortzeko.
Horrelako esku-hartzeetan krisiak gidatzeko estrategiak ere sartzen dira.
Horrelakoak dira bere buruarentzat edo beste pertsona batzuentzat arrisku
bat izan daitezkeen edo kalte materialak sor ditzakeen jokabide
gatazkatsuak (eraso jokabideak, beren buruari eraso egitekoak edo gauzak
hondatzekoak) ageri dituzten pertsonak babesteko erabiltzen diren
estrategia erreaktiboak. Hala eta guztiz ere, krisiak gidatzeko estrategiek ez
dute irakaskuntza funtziorik betetzen jokabideari lotutako laguntza
positiboko planaren esparruan, eta, aldiz, jokabide gatazkatsua ageri duen
pertsona nahiz inguruneko pertsonak eta ondasunak babestera zuzendutako
larrialdiko prozedura bezala erabiltzen dira. Halaber, hauekin krisi egoeren
bizitasuna murriztu nahi da, jokabideari lotutako laguntzako planean
sartutako beste estrategia batzuk kale egin dutenean jokabide arriskutsuak
agertzeari aurrea hartzerakoan.
Ondorioetan oinarritutako estrategiak planifikatzen dituzunean, kontuan
hartu nola erantzungo duzun zuk eta inguruneko gainerako pertsonek, bai
pertsonak ikasitako gaitasun alternatiboetara jotzen duenean, bai jokabide
gatazkatsua agertzen duenean.
Jokabideari lotutako laguntzako plan batean sartutako estrategia mota
guztietan bezala, ez dago hemen ere ez hobetzat edo eraginkorrentzat jo
daitekeen bide bakarrik gaitasun alternatiboak erabiltzen direla areagotzeko
eta jokabide gatazkatsuen egoerak murrizteko eta, beraz, kasu guztietan
aplikatu ahal izateko. Aukeratutako formula pixkanaka diseinatu behar da,
kasu bakoitzean bakarkako gaitasunei, ulermen gaitasunari eta jokabide
gatazkatsuaren ebaluazio esparruan igarri diren eta horren hondotik finkatu
den hipotesiaren ezaugarriei arreta emanez.
3. taulan, adibide modura, ondorioetan oinarritutako estrategien adibide
batzuk bildu dira.
Krisiak gidatzeko estrategiak
Ondorioetan oinarritutako esku-hartzeenartean krisiak gidatzeko estrategiaksartzen badira ere, horiek ez duteirakaskuntzako funtzioa betetzenjokabideari lotutako laguntza positibokoplanaren esparruan. Aldiz, larrialdikoprozedura bezala erabiltzen dira.
28
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
3. TaulaOndorioetan oinarritutako esku-hartzeak
Esku-hartzearenasmoa Esku-hartze adibideak
Gaitasun alternatiboenerabilera areagotzea
• Gaitasun alternatiboak zentzu hertsian:
– Berehala eta sendotasunez erantzutea pertsonakegiten ari den jardueratik atsedenaldia eskatzen duenbakoitzean.
– Kideei laguntza eskaintzea, jokabide gatazkatsua ageriduen pertsonak haiekin jolasteko nahia azaltzenduenean.
• Gaitasun Orokorrak edo Tolerantziakoak eta AurreEgitekoak:
– Pertsona zoriontzea edo goraipatzea egokitu zaionzeregina egiten duenean, eta hari nolabaiteko ordainaematea (adibidez, musika entzutea ahalbidetuz).
– Haserrea kontrolatzeko gai izan den aldi bakoitzaautoerregistratzen irakastea.
Jokabide gatazkatsuenemaitzak murriztea
• Beste jarduera batera bideratzea edo behar duenlaguntza ematea gaitasun alternatiboa erabil dezan.
• Feedback zuzentzailea eskaintzea (adibidez, “Gogoratuez duzula Jon jo behar”).
• Adin kronologikoarekiko egokiak diren ondorionegatiboak martxan jartzea (adibidez: pribilegioakgaltzea, banaketa berria, denbora batez kanpora).
Krisia gidatzea • Lehenengo krisi aztarnak gertatzen direnean, pertsonaesku harrarazi behar da erlaxatzeko jarduera batean.
• Krisian dagoen pertsona dagoen tokitik beste pertsonakateratzea, eta kalteak eragin ditzaketen gauzak kentzea.
• Banaketa berria behar bezala erabiltzea, bere buruarieraso egiteari aurrea hartzeko.
29
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
2.3.2. Ondorioetan oinarritutako esku-hartzeak planifikatzeko gida direngalderak
Jarraian adieraziko diren gida erako galderak erreferentzia izan daitezke
horrelako estrategiak planifikatzeko fasean:
• Nola adoretu pertsona ikasitako gaitasun alternatiboetara jotzenduenean, lortu nahi duena lortzeko jokabide gatazkatsuak bainoeraginkorragoak direla ikus dezan?
Garrantzitsua da gogoratzea helburua nahi duena lortu dezakeela
irakastea dela, eta, gainera, eraginkortasun gehiagorekin gaitasun
alternatiboak erabiliz gero. Horretarako, komenigarria da gaitasun alternatiboak
erabiltzen direla indartzea, jokabide gatazkatsuak gertatu eta gero adoretzeak edo
ordainak murrizten edo ezabatzen diren aldi berean.
Ondorioz, irakasten saiatzen ari garen gaitasun alternatibo
bakoitzarentzako adoretze estrategiak pentsatu behar dira. Gaitasun
alternatibo bat irakasten denean, ondorio egokiena, eta eraginkor eta
indartsuena ere bai, jokabide gatazkatsuaren emaitza berdina sortzen
duen erantzun bat da. Adibidez, Jonen adibidera itzuliz, hark “egin dut
jada” iragartzen duenean, langileek azkar erantzun behar diote piezak
eta poltsak kenduz eta, horrela, jarduera amaitu dela erakutsiz.
Berehalakotasuna eta iraunkortasuna –hau da, pertsonak adierazi zaion
gaitasun alternatiboa erabiltzen duen bakoitzean erantzun berdina
edukitzea– funtsezkoak dira gaitasun alternatiboak erabiltzen direla
indartzeko, izan ere, horiek bakarrik ahalbidetzen diote pertsonari
jabetzea horiek jokabide gatazkatsua baino eraginkorragoak direla.
Hasierako ikastean erantzuna atzeratu egiten bada (adibidez: “Jon, egin
beste 5 zeregin, mesedez”), edo iraunkorra ez bada (adibidez, langileek
zenbaitetan Jon zoriontzen dute jada amaitu duela jakinarazten
duenean eta beste batzuetan ez), gerta daiteke pertsonak ez lotzea
zuzenean gaitasun alternatiboa helburua lortzearekin, eta, beraz,
jokabide gatazkatsuari heltzen jarraitzea. Bestalde, funtsezkoa da
gizarte adoretzea ohituraz erabiltzea, eta ez bakarrik emaitzak
lortzearen erreakzio modura aplikatuz, baizik eta, baita ere, ausaz
erabiltzea, emaitza berdin horien arabera. Horrela, pertsonaren jarrera
horiek lortzearen alde esfortzua egitekoa izango da.
Gaitasun orokorrak eta aurre egitekoak edo tolerantziakoak erabiltzen
direla sendotzeko, beharrezkoa da adoretzeko estrategia egokiak
Adoretzea
Gaitasun alternatiboak zentzu hertsianirakasten direnean, ondorio egokiena, etaeraginkor eta indartsuena ere bai,jokabide gatazkatsuaren emaitza berdinasortzen duen erantzun bat da.
30
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
garatzea. Posible den bakoitzean, komenigarria da helburu den
gaitasunaren ondorio naturalak aukeratzea –adibidez, pertsona
zoriontzea lortutako emaitzengatik, gizarte elkarrekintzako jardueretara
edo oso erakargarri egiten zaizkionetara iristen dela erraztea–, ohiko
inguruneetan gaitasun alternatiboak erabiltzen jarrai dezan. Hain modu
naturalean gertatzen ez diren adoretzeetara jotzeko aukera aintzat har
daiteke ere, adibidez jokabidea kontrolatzea lortzen duen aldi bakoitza
autoerregistratzen laguntzea edo pribilegio edo bestelako ordain batzuk
irabaztea. Horrelako adoretzeak ikasteko bereziki zailak diren gaitasun
alternatiboak direnean erabiltzeko uztea erabaki daiteke (adibidez,
pertsona bati, estres egoeretan, amorru sentimendua kontrolatzen
irakasteak, hasieran behinik behin, pizgarri osagarriren bat behar izan
dezake).
• Nola erantzun pertsonak jokabide gatazkatsua ageri duenean?Nola erakutsi jokabide gatazkatsua ez dela eraginkorra,efizientea edo desiragarria izango etorkizunean horrek ezdituelako berak nahi dituen emaitzak eragingo?
Jokabide gatazkatsuen eraginkortasuna murrizten joateko, jokabide
gatazkatsua gertatzen ari izateari jaramonik ez egitean oinarritzen diren
estrategiak erabil daitezke, besterik gabe, hau da, gertatu izan ez balitz
bezala erantzun. Jokabide gatazkatsuaren izaeragatik edo
larritasunagatik horiei jaramonik ez egitea posible ez denean, pertsona
beste jarduera batetarantz bidera daiteke edo laguntza eskaini dakioke
ere, hartzen ari den gaitasun alternatibora jo dezan.
Jokabide gatazkatsuak egokiak ez direla ulertzen laguntzeko, feedback
zuzentzailea emateko aukera ere aintzat har daiteke, horren bitartez
argi azaltzeko zeintzuk diren mugak eta jokabide aldetik espero dena.
Zenbaitetan, nahikoa izan daiteke ahozko feedback-arekin; beste
batzuetan, aldiz, erabilgarria izan daiteke esku-hartze aktiboagoetara
jotzea, betiere, pertsonaren adin kronologikoarekiko nahiz bere egoera
kognitiboarekiko egokiak. Horiek arauek ezarritako ondorioak azaltzean
oinarritutakoak izan daitezke (zentrokoak, familiarenak edo
gizartearenak orokorrean). Adibidez, etxebizitzan apurtzen den beira
batengatik ordaindu behar dela edo etxean pribilegioak gal daitezkeela
–adibidez, telebista ikustea–. Funtsezkoa da ondorio zuzentzaile horiek
iraunkorrak izatea eta ez, inolaz ere, ingurune berdinean dauden beste
pertsonei aplikatzen zaizkienean baino intrusibo edo zigortzaileagoak,
ezinduak izan zein ez.
Pertsonari erakutsi jokabidea ez delahemendik aurrera eraginkorra izango
• Jokabideari jaramonik ez egitea.
• Beste jarduera batera bideratzea.
• Laguntza ematea, eskuratzen ari denbestelako gaitasunak erabiltzeko.
• Feedback zuzentzailea ematea.
31
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
Bestalde, aintzat hartu behar da feedback zuzentzailea ez dela
halabeharrez egin behar jokabide gatazkatsua gertatzen den unean edo
hura gertatu eta berehala. Aldiz, jokabidea zein den eta pertsonaren
ezaugarrien arabera, lasaitu arte itxaroteko aukera kontuan izan behar
da, ondoren bere jokabideak edukiko dituen ondorioak gogorarazteko.
Izan ere, hori une egokian egiten ez bada, krisia areagotzea edo berriro
azaltzea eragin dezakegu.
• Hirugarren gaiak zerikusia du krisiak gidatzearekin, etapertsonak jokabide gatazkatsu oso serioak agertzeko arriskuadagoenean aintzat hartu behar dira. Zer egin dezakegu krisiegoeren bizitasuna murrizteko eta ezindua nahiz bere inguruneaegon daitezkeen kalte fisikoetatik babesteko?
Krisi egoeretarako esku-hartze planak diseinatzeko garaian, zera behar da:
– kontu handiz definitzea zer den krisi egoera bat;
– esku-hartze prozedurak eta horiek aplikatzerakoan esku hartudutenak nortzuk diren deskribatzea;
– plana garatzeko behar diren baliabideak identifikatzea, adibidezjarduera programa aldatzea edo beste langile bati dei egitea laguntzaeskatzeko.
Krisiak gidatzeko planak edozein krisik ageri dituen hiru faseen arabera
diseinatu behar dira:
– Hasierako fasearen ezaugarria bizitasunak gora egitea da, eta, beraz,krisia nola saihestu daitekeen finkatzeko saiakera egin behar da.Krisi bat gertatuko dela jakiteko aldez aurretik ba al da aztarnarik(adibidez, urduriago dago, hitz estereotipatuak ageri ditu)? Lehenaztarna hori agertzen den unean, lasaitzeko saiakera egin daitekeeta, halaber, arriskutsua izan daitekeen egoera aldatzeko saiakeraegin daiteke (adibidez, mantso hitz egitea, jarduera maila murrizteaeta gelako zarata gutxitzea).
– Krisia lehertzen den fasean kontuan hartu larrialdiko prozedurak,horien bitartez kalteetatik babesteko, bai krisia duen pertsona bera,bai inguruan dituen pertsonak. Murrizketa fisikoa da, beharbada, fasehonetan gehien aplikatu ohi den erantzuna. Hala ere, jardunalternatiboak ere aintzat hartu behar dira, babes xedearekin ere,
Krisiak gidatzea
• Krisiak gidatzeko esku-hartzeak larrialdiegoeretan erabili behar dira bakarrik.
• Horrelako egoeretan jarduterakoan,beharrezkoa da krisia etetea lortzekobeti ahalik eta hertsapen gutxienekoesku-hartzea edukitzea, dauden guztienartetik.
32
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
adibidez pertsonaren buruaren azpian kuxina jartzea bere buruarieraso egiteari aurrea hartzeko edo gainerako pertsonak krisiagertatzen ari den gelatik ateratzea. Baliabide seguruenak eta intrusiogutxienekoak aukeratu.
– Beheranzko fasean, jokabideak bizitasuna galtzen du eta, hor, krisiaduen pertsona (eta baita gainerakoak ere) lasaitu dezaketen etabeste krisi bat sortzeari aurrea hartu diezaioketen estrategiak diraaintzat hartu beharrekoak.
Gogoratu krisiak gidatzeko esku-hartzeak larrialdi egoeran bakarrik
erabili behar direla. Hauek ez dute balio epe luzera jokabide
gatazkatsuak murriztera zuzendutako jardun estrategia modura.
Horrelako gidatze estrategiei behin eta berriro heldu behar zaiela
ikusiko balitz, krisiak maiz gertatzeagatik, horrek esan nahi izan dezake
laguntza planeko beste osagai batzuk ez direla behar bezala
funtzionatzen ari eta, beraz, ebaluaziopean eta aldaketapean jartzea
komeni dela.
2.3.3. Ondorioetan oinarritutako esku-hartzeak behar bezala planifikatzekooinarrizko gomendioak
Labur adieraztearren, ondorioetan oinarritzen diren estrategiak pertsona
adoretzeko helburuarekin aplikatzen dira, hark gaitasun alternatiboak
erabiltzen dituenean eta, aldi berean, jokabide gatazkatsuen
eraginkortasuna murriztuz doa. Larrialdiko egoeretan ere erabiltzen dira,
pertsona bera nahiz inguruneko beste pertsona batzuk babesteko egon
daitezkeen kalte fisikoetatik.
Jarraian, plangintza egokia egiteko aintzat hartu behar diren ohar batzuk
azalduko dira:
• Ziurtatu ondorioetan oinarritutako estrategiak beste osagaibatzuekin batera aplikatzen direla esku-hartzean zehar. Epelaburrera duen eraginkortasun handiagatik ondorioetan oinarritako
estrategietara bakar-bakarrik jotzeko akatsa ez egin (hau da, oso
berehalako emaitzak lortzen direlako). Funtsezkoa da kontuan izatea
beti estrategia hauek ez dutela balio izango emaitza iraunkorrak
lortzeko, aurrekarietan oinarritutako estrategiekin batera aplikatzen ez
badira, hau da, gaitasun alternatiboak irakastearekin edo jokabide
gatazkatsuak azaltzean eragina duten baldintzetan aldaketak
33
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
sartzearekin. Ez ahaztu ondorioetan oinarritutako estrategiak bakarrik
erabiliz gero, geroz eta intrusiboagoak diren esku-hartzeetara jotzea
ekar diezazukeela.
• Funtsezkoa da ulertzea nola erlazionatzen diren ondorioetanoinarritutako estrategiak beren hipotesiekin. Beste era batera
esanda, jakin egin behar da hautatutako estrategia bakoitzak nola
motibatuko duen pertsona gaitasun alternatiboak erabiltzeko, eta,
horrekin batera, nola desanimatuko duen jokabide gatazkatsua
erabiltzeko garaian. Aintzat hartuko dira hipotesian identifikatu diren
jokabide gatazkatsuak agertzea eragiten duten faktoreak eta pertsonak
ulertzeko duen ahalmena. Adibidez, ez du zentzurik “denboraldi bat
kanpora bidaltzearena” erabiltzeak (etxebizitzako edo tailerreko
taldearentzat hori izan arren ezarritako arau orokorra) Jonek mahai
gainean ukabilkada ematen duenean zeregin bat amaitzeko, izan ere,
estrategia horrek ukabilkadak maiztasun gehiagorekin ematea irakats
diezaioke jarduerarekin amaitzeko modu eraginkor bezala. Desegokia da,
halaber, pertsonaren ulermen gaitasuna gaindituko duen ondorio bat
erabiltzea (adibidez, apurtutako mahaia ordaintzea, diruak duen balioa
ulertzen ez badu).
• Ziurtatu langile guztiek ulertzen dutela zer den krisia gidatzea,zer den larrialdi bat eta nola erantzun behar zaion hari. Krisiagidatzeko estrategietara jotzerakoan, krisia duen pertsonak bere burua
edo inguruko pertsonak kaltetzeari edo kalte materialak eragiteari
aurrea hartzeko hertsapen gutxieneko baliabideak aplikatu behar dira.
Galde iezaiozu zure buruari, adibidez: altzariak ezabatu ditzakegu?
Gainerakoei gelatik irten daitezela eska diezaiekegu? Pertsonak bere
buruari eraso egitea eten dezakegu hormatik edo bestelako gainazal
gogorretatik urrunduz? Murrizketa fisikoa bada aukera seguru bakarra,
orduan zaintza muturreraino eraman behar da esku-hartze hori
abusuzkoa ez dela ziurtatzeko beti:
– inoiz ez da zigor bezala erabili behar, ezta pertsona eskatzen ari
zaiona betetzera behartzeko modu bezala ere.
– inoiz ez da pertsona bat immobilizatu behar beharrezkoa dena baino
murrizketa mota biziago batekin, ezta segurtasun egoera bat
berrezartzeko behar dena baino denbora luzeagoaz ere;
– mugaketa fisikoaren erabilerak ez du inoiz aukera eman behar pultsu
34
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
bat egoteko mugaketa aplikatzen duen pertsonaren eta krisia
azaltzen duenaren artean.
Eragin hauetarako, ezinbestekoa da honakoa:
– Horrelako kasuetan nola jardun behar den adierazten duen protokolo
adostu bat edukitzea; zer kasutan esku hartu behar den, nola esku
hartu behar den, nork esku hartu behar duen, zenbat denboraz, non,
eta esku-hartzean zer beste aldagaik eragin dezakeen.
– Laguntzeko langileei prestakuntza ematea horrelako teknikak
aplikatzeko.
– Ezinduaren legezko ordezkari diren pertsonak jakinaren gainean
jartzea, horiek senideak edo ahaidetasun loturarik gabeko tutoreak
izan gorabehera, eta haien baietza eduki horrelako neurriak aplikatu
ahal izateko.
Estrategia erreaktiboei buruzko serie honetako Gidan xehetasunez
azaltzen dira esku-hartze horiek.
• Ziurtatu aplikatzen diren ondorioak egokiak direla adinarentzakoeta errespetuzkoak direla, eta ingurune barneratzaileenezaugarrietara egokitzen direla. Hauek dira barneratzea errazteko
gutxieneko irizpideak, pertsona estigmatizatu edo barregarri geldiarazi
gabe.
2.4. Bizi Estiloaren gaineko esku-hartzeak
Bizi estiloak ezinduaren eguneroko erritmo eta errutinei heltzen die: non
bizi den, non egiten duen lan eta non gozatzen duen denbora libreaz; zer
geratzen den, zehatz-mehatz, ingurune horietan, hau da, nola antolatzen
duen bizitza eta norekin, eta nola eragiten duten jarduera horiek bere
gogobetetasun mailan eta gozamen pertsonalean. Bizi estiloaren gaineko
esku-hartzeek lagundu egiten dute jokabide gatazkatsuei epe luzera aurrea
hartzen, bizi kalitatea, orokorrean, hobetzearen bitartez. Jokabideari
lotutako laguntza positiboko planaren laugarren eta azken osagai bezala
azaldu arren hemen, ziurrenik guztietan garrantzitsuena da eta, inolako
zalantzarik gabe, arreta taldetik baloratu beharreko lehenengoetariko bat
izan beharko litzateke, izan ere, gainerako laguntza guztiak aplikatzeko eta
35
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
gainerako laguntza esfortzu guztien arrakastarako testuinguru egokia
ematen duena da.
Bizi estiloaren gaineko esku-hartzeak aintzat hartzeko eta horiei garrantzi
berezia emateko beharra arrazoi ezberdinen bitartez azaltzen da:
• Lehenengoa eta nabarmenena da bizi kalitate pobre bat (adibidez bere
bizitzan aukeraketak egiteko eta hura kontrolatzeko aukera gutxi,
isolamenduko edo bazterkeriako egoera) edo eguneroko bizitzarekiko
orokorrean gogobetetasun falta edukitzeak jokabide gatazkatsuak
agertu eta gertatzean zerikusi zuzena eta aktiboa duten faktoreak dira,
eta horien arrazoi nagusi izatera ere iritsi daitezke. Horrelako
egoeretan, jokabideari lotutako laguntzako planean bizi estiloaren
gaineko esku-hartzeak sartzen ez badira, gainerako esku-hartzeek, ugariak
eta egokiak badira ere, ez dituzte espero diren emaitza positiboak eragingo.
Adibidez: pertsona ez badago inolaz ere gustura bere lanbide programarekin
eta piezak poltsetan sartzeko zereginetan trebatzeko tematzen bagara,
gutxirako balioko dute atsedena eskatzeko edo hainbat jardueren artean
aukeratzeko gaitasun alternatiboak irakasteko egiten diren esku-hartzeek
edo ohitura onak edo laneko emaitzak saritzeak. Horrelako esku-hartzeek
lagundu egin dezakete lana jasangarriago bihurtzen, baina ez du aldatu
izango jokabide gatazkatsuaren arrazoi nagusia eta, beraz, eskuratzen diren
emaitzak ez dira iraunkorrak izango.
• Bizi estiloaren gaineko esku-hartzeei protagonismoa ematera behartzen
duen bigarren arrazoi bat da errazagoa eta ziurtasun gehiagokoa izatea
pertsonek gizartean onargarri diren jokabideak ikastea erakargarri eta
adierazgarri zaizkien testuinguruetan. Ohikoena da jokabide
gatazkatsuen historiala duten pertsonei ikastetxera, lanera,
komunitatera eta, zenbaitetan, baita etxeko jardueretara ere iristeko
aukera ukatzea. Halaber, ohikoa da jokabide gatazkatsu bat geroz eta
gehiago azaldu, orduan eta intrusiboak bihurtzea aplikatzen diren esku-
hartzeak. Halaber, egiaztatutako gertaera da esku-hartze bat geroz eta
intrusibogoa izan, orduan eta aukera gutxiago edukiko dituela
pertsonak bere ingurunea kontrolatzeko eta, beraz, bere jokabidea ere
kontrolatzeko, eta handiagoa izango da ohiko jardueretatik kanpo
uzteko probabilitatea. Helburu nagusia sorgin gurpil hori apurtzea da,
ingurune inklusiboetan laguntzeko testuinguruak eraikiz.
• Hirugarren arrazoia zera aintzat hartzean oinarritzen da: bizi estiloaren
gaineko esku-hartzeek aukera ematen dutela ezinduari laguntza
36
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
iraunkorra eta epe luzerakoa emateko. Hain zuzen ere, inguruneak
etengabe aldatzen ari dira eta ezindu ugarik laguntza jarraitua behar
dute jada hartutako gaitasun alternatiboak mantentzeko eta hainbat
egoeratan mantentzeko, eta baita egoera eta ingurune berrietan
aplikatu ahalko diren gaitasun alternatiboak ikasteko ere. Halaber,
arreta taldeak laguntzako testuinguruak edo gizarte laguntzakoak
eraikitzeko beharra ikus dezake; horiek, batetik, ezindua onartu eta
barneratuko dute eta, bestetik, haien beharrei erantzungo diete.
Garrantzitsua da kontuan hartzea bizi estiloaren gaineko esku-hartzeak
gainerako esku-hartze modalitateak baino sistematizazio gutxiagokoak
direla. Beharrezkoa da taldeko kide guztiek estrategiak pentsatzea, horiek
taldeko jarduerak aztertzen eta proposatzen diren bileretan partekatzea eta
bilera horietan eztabaidatu eta onartu diren estrategia guztiak aintzat
hartzea esku-hartzeak garatzen direnean, bai laneko testuinguruan, bai
etxean edo komunitatearen bestelako inguruneetan. Beharrezkoa da
estrategia horiek eguneroko errutinen ebaluazioan, eskura dauden
baliabideetan, ezinduaren zaletasunetan eta familiaren lehentasunetan
oinarriturikoak izatea.
Estrategia hauek planifikatzeko edo programatzeko garaian, aintzat hartu,
gutxienez, funtsezko diren gida erako bi galdera:
• Pertsonaren bizi kalitatea hobetzeko, bizi estiloko zer faktorealda daiteke eguneroko bizitza gogobetetasun gehiagokoa etaatseginagoa izan dadin? Galdera honi erantzuteko, komenigarria da
hasieran formulatu den hipotesia berraztertzea, jokabide gatazkatsuak
ezinduarentzat betetzen duen funtzioaren arabera. Zehazki,
komenigarria da pertsona honen eguneroko errutinen eta adin bereko
eta ezintasunik gabeko pertsonen errutinen arteko alderaketa egitea
eta horiek behatzea; halaber, interesgarria da garatzen dituen eta
garatu nahi lituzkeen jardueren arteko desberdintasunak finkatzea,
hau da, errealitatearen eta desio edo nahien artekoak. Aintzat hartu,
halaber, lagunen eta familiaren arteko harremanak, aukeraketa eta
kontrol aukerak, erakargarri eta adierazgarri suertatzen zaizkion
jardueretan parte hartzeko benetako aukerak, bere adinarekiko ohiko
diren lan, eskola eta komunitate jardueretan sartzea.
Balorazio horiek egiten eta gero, galdetu zure buruari: “zer egin daiteke
egoera hobetzeko?”. Jarri helburuak epe laburrerako eta epe luzerako:
lehenik eta behin, identifikatu bizi estiloan berehalako hobekuntzak
ekarriko dituzten aldaketak. Bigarrenik, aintzat hartu zer ekintza den
komenigarri aplikatzea epe luzeago batera (urtebete edo gehiago).
• Aintzat hartu bigarren galdera bat ere plangintza egiterakoan:emaitza positiboak mantentzeko eta jokabide gatazkatsuakagertzeari aurrea hartzeko, zer nolako egokitzapen edo laguntzabehar izango dira epe luzera (adibidez, gaitasun alternatiboak,bizi estiloan hobekuntzak)? Horien artean irakaskuntzako laguntza
edo laguntza emozional iraunkorrak sartu daitezke, horiek pertsonak
lagun ditzaten egoera ezberdinetan gaitasun alternatiboak erabiltzen
dituztela zabaltzen. Halaber, beste batzuen gizarte erantzunetan eragina
edukiko duten estrategiak diseina daitezke (adibidez, kideei erantzun
positiboa ematera animatzea, ezinduak jardueraren batean parte
hartzea eskatzen duenean). Epe luzerako bizi estiloaren egokitzapen
iraunkorrak ere aintzakotzat hartu: sartu eguneroko errutinaren
barruan, izan ere, gogobetetasun sentimendua areagotzen dute eta
estres egoerak arintzen laguntzen dute (adibidez, egunean zehar
atsedenaldiak maiz eman edo errespetatu sekuentzia jakin bat egunero
errutinetan). Azkenik, epe luzerako estrategiak pertsonaren ahalmena
areagotzeko gaitasun ugari irakastea ere izan daitezke, horien bitartez
nahi dituen emaitzak lor ditzan. Halaber, denboran zehar eta egoera eta
testuinguru ezberdinetan hartutako gaitasun alternatiboak mantentzen
irakastea ere izan daiteke (mantentzeko estrategiak).
37
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
38
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
4. TaulaBizi Estiloaren gaineko esku-hartzeak
Esku-hartze motak Adibideak
Egokitzapenak bizi kalitateanHarremanakAukeraketa eta kontrolaNahiago diren jarduerakBarneratzea
• Pertsonari laguntzea adiskideakmantentzen, kideei gonbitea luzatuzjolasteko eta interes komunakpartekatzeko.
• Kideekiko harremana erabiltzeapertsona aisiako eta denbora librekotaldeetan sartzeko.
• Eguneroko errutinetan aukeratzekoaukerak eskaintzea.
• Arreta plan bat garatzea, horrenbitartez pertsona sakabanatutakoegoitza ingurune batetik etxebizitzaingurune barneratzaile bateraeramateko.
• Pertsonaren gaitasunak eta nahiak izandaitezkeen adibide batzuk bilatu etaaukeratzea, eta horien arteanaukeraketa egiten laguntzea.
• Pertsonari laguntzea parte hartu nahiduen aisiako eta denbora librekojarduerak aukeratzen eta horietan partehartzen laguntzea.
Mantentzeko estrategiak(adibidez, egokitzapen iraunkorrak,gaitasunak orokortzea)
• Hezkuntzaren alorreko langileei etakomunitateko beste testuingurubatzuetako profesionalei irakastea nolaegokitu modu egokian kasuan kasukotokia.
• Kideei erakustea pertsonarenkomunikazio sistema ulertzen.
• Programa piktografikoetara jotzeaeguneroko errutina aurreikusteko etapertsonarentzako ulergarriago izateko.
• Pertsonei laguntzea gaitasun berriakingurune ezberdinetan praktikatzen.
• Arazoak konpontzeko gaitasunakgaratzea.
• Helburuak jartzen laguntzea eta horiekberraztertu eta aldatzea komenigarridenean.
39
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
5. TaulaAUTOEBALUAZIO FITXA
JOKABIDEARI LOTUTAKO LAGUNTZA POSITIBOKO PLANEN DISEINURAKO
• Planean sartu al dira faktoreen aldaketak edo inguruneko gertaerenak eta aurrekarienak,horren bitartez jokabide gatazkatsuak gertatzeari aurrea hartzeko?
Bai No
• Jokabide egokiak ikusgai edo posibleago egiteko edo horiek sustatzeko, inguruneanaldaketak sartu al dira?
Bai No
Aurrekarien eta inguruneko gertaeren aldaketa
• Gaitasun alternatiboen hiru modalitateak –jokabide gatazkatsua ordezkatzeko gaitasunalternatiboak, gaitasun orokorrak eta tolerantziako edo aurre egiteko gaitasunak– aintzathartu al dira?
Bai Ez
• Gaitasun alternatiboek jokabide gatazkatsuaren funtzio berdinerako balio dute eta helburualortzeko garaian hura bezain eraginkorrak dira?
Bai Ez
• Gaitasun orokorrek pertsonei laguntzen al diete egoera gatazkatsuak azaltzeari aurreahartzen?
Bai Ez
• Planak gaitasun alternatibo ugari identifikatu baditu, baten batek eragin azkarragorikeragiten al du pertsonarentzat lehenengo irakatsiz gero?
Bai Ez
Gaitasun alternatiboak irakastea
• Planak barneratzen al du (a) gaitasun alternatiboak sendotzera, (b) jokabide gatazkatsuakmurriztearen alde egitera eta (c) beharrezkoa izanez gero krisiak gidatzera zuzendutakoondorioetan oinarritutako esku-hartzerik?
Bai Ez
• Gaitasun alternatiboetatik etorritako ondorioak jokabide gatazkatsua bezain eraginkorrakedo eraginkorragoak dira lortu nahi den helburua lortzeko garaian?
Bai Ez
• Pertsonak jokabide gatazkatsua agertzen zuenean, ordura arte, lortutako emaitzak murriztuedo ezabatu al dira?
Bai Ez
• Krisiak gidatzeko planak krisiaren hiru faseak jasotzen al ditu -(a) goranzkoa, (b) lehertzeaeta (c) bizitasuna murriztea-?
Bai Ez
Ondorioetan oinarritutako esku-hartzeak
• Planean sartzen al dira pertsonaren bizi kalitatea hobetzen duten laguntzak? Bai Ez
• Planean sartzen al dira pertsonari (a) gaitasun berriak mantentzen eta horiek testuinguruezberdinetan aplikatzen eta (b) testuinguruak edo egoerak aldatu ahala gaitasun berriakhartzen laguntzen dioten epe luzerako egokitzapenak?
Bai Ez
Bizi Estiloaren gaineko esku-hartzeak
• Esku-hartze estrategiek erlazio logikoa dute jokabidegatazkatsuaren ebaluazio funtzionalaren ondotik ezarritakohipotesi orokorrekin eta berariazkoekin?
Bai Ez
• Planak pertsonaren eta bere familiaren lehentasunak islatzen al ditu? Bai Ez
• Esku-hartze estrategia guztiak (a) egokiak al dira pertsonaren adinarekiko eta (b)aplikagarriak al dira adin bereko eta ezintasunik gabeko pertsonei?
Bai Ez
• Plana eguneroko ingurune ezberdinetan garatu al daiteke pertsonaestigmatizatu gabe?
Bai Ez
Galdera Orokorrak
40
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
Jokabideari lotutako laguntza positiboko planak eraginkorrak dira emaitza
adierazgarriak ekartzen dituztenean, hau da, pertsonarentzat,
familiarentzat, langileentzat eta komunitatearentzat emaitza adierazgarriak
sortzen dituztenean. Jokabide gatazkatsuek eragin adierazgarria eduki
dezaketenez pertsonaren bizi kalitatean (adibidez, harremanetan,
erakargarri egiten zaizkion jardueretara sartzean, barneratze mailan),
beharrezkoa da jokabideari lotutako laguntzaren planaren eraginkortasuna
ebaluatzea langile mailan lortu diren emaitza adierazgarrien arabera.
Jokabideari lotutako laguntzako plan bat ebaluatzeko garaian, aintzat hartu
hurrengo galderak:
• Zer nolako informazioa bildu behar duzu?
• Zer egingo duzu informazio hori biltzeko?
• Nola erabiliko duzu bildutako informazioa erabakiak hartzerakoan?
1. ZER ETA NOLA EBALUATU
Zer informazio bildu erabakitzeko eta hura ebaluatzeko, laguntza planaren
berariazko helburuak eduki behar ditugu gidari, izan ere, horiek pertsonaren
bakarkako beharrei erantzuteko diseinatu dira. Egiaztatu behar diren
helburu nabarmenenak hauek dira:
• gaitasun alternatiboen erabilera areagotu den (xede den jokabidea
ordezkatzeko jokabideak, gaitasun orokorrak eta tolerantziako edo
aurre egiteko gaitasunak);
• jokabide gatazkatsuaren maiztasuna murriztea.
Beharrezkoa izan daiteke emaitza hauek berraztertzea denbora tarte jakin
batean eta egoera eta testuinguru ezberdinetan (adibidez, goizez
komunitatean, etxean edo lanean egiten diren jarduera ezberdinetan).
IV.JOKABIDEARI LOTUTAKOLAGUNTZA POSITIBOKOPLANEN EBALUAZIOA ETAHAIEN EDUKIEN ALDAKETA
Halaber, interesgarria izan daiteke izaera orokorrago bateko emaitzak
neurtzea, adibidez bizi estiloan egiten diren esku-hartzeetatik
eratorritakoak, hain zuzen ere: bigarren mailako eragin positiboak, adibidez
laneko parte-hartzean izandako hobekuntza maila edo hazkundea;
hobekuntzak osasun egoeran (adibidez, sendagai psikotropikoen erabilera
murriztea, bere burua kaltetzeko jokabideek eragindako zauriak gutxitzea),
edo pertsonaren, familiaren eta langileen gogobetetasun maila areagotzea
lortutako emaitzekiko, jokabideari lotutako laguntza positiboko plana
aplikatu izanaren ondotik. Bizi estiloaren gaineko esku-hartzeen emaitzak
ere neurtzerik dago bizi kalitateari erreparatuz: lanbide jardueretan,
komunitatekoetan edo aisiakoetan parte hartze handiagoa, hautapen eta
kontroleko aukera gehiago, eta harremanen alorreko hobekuntzak.
Informazioa biltzeko eta edukiak ebaluatzeko metodo onena erabakiak
hartzeko informazio erabilgarriena ematen duen hori da, betiere, informazio
hori biltzen den inguruneko ohiko jardueretan eraginik eduki gabe. 6. taulan
ikus daitekeen bezala, informazioa biltzeko modu ezberdinak daude:
• Behaketa zuzenetan jokabide gatazkatsuak zer maiztasunarekin
gertatzen diren zenbatu behar da, eta bereziki erabilgarriak dira
behaketa hauek jokabide gatazkatsuak zer neurritan murriztu diren eta
eguneko lanbide eta jarduera inguruneetan gaitasun alternatiboen
erabilera zer neurritan areagotu den zehazteko.
• Beste metodo informalago batzuk, adibidez komunikazio erregistroak,
hobeki egokitzen dira etxeko edo laneko ingurunean aplikatzeko.
• Emaitza zabalagoak, pertsonaren bizi estiloan, osasun egoeran edo
gogobetetasun mailan ikusi diren hobekuntzei buruzkoak kasu, metodo
ezberdinen bitartez ebaluatu daitezke: zerbitzuaren ohiko erregistro
agirietan bildutako datuak (adibidez, oharrak banakako txostenetan,
gertakarien erregistroak, bileretako aktak), baina, baita ere, zerbitzuan
egindako aldizkako ebaluazioetan lortutako emaitzak (adibidez, gizarte
eskalak, hautapen aukerak baliatzerakoan izandako aurrerapenen
eskalak, eta abar).
Aukera bat hautatu baino lehen, galde iezaiozu zure buruari zer agiri mota
existitzen den jada ingurune horretan, eta baita nola erabil daitezkeen ere
informazioa biltzeko.
41
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
42
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
6. TaulaJokabideari lotutako laguntzaren planetik etorritako
aurrerapenak neurtzea
Zer informazio bildu
• Gaitasun alternatiboen erabileran antzemandako areagotzeak.
• Jokabide gatazkatsuen maiztasuna murriztea.
• Bigarren mailako ondorio positiboak, adibidez: lanean edukitako parte hartzeakizandako hobekuntza edo areagotze maila, hobekuntzak osasun egoeran edopertsonaren, familiaren eta langileen gogobetetasun maila areagotzea.
• Bizi kalitatean antzemandako hobekuntzak, adibidez ohiko jardueretan gehiago partehartzea, hautapen aukerak gehiagotan baliatzea, ohiko jardueretako barneratzemaila areagotzea.
• Hobekuntzak gogobetetasun mailan (adibidez pertsonarena berarena, beresenideena, langileena edo inguruneko beste pertsona batzuena).
• Hobekuntzak osasunean edo ongizatean.
Informazioa nola bildu
• Elkarrizketak (adibidez, zaintzaileekin, gurasoekin, zerbitzuen hornitzaileekin).
• Pasadizozko txostenak eta txosten informalak (adibidez komunikazio koadernoak edooharrak langileen eta gurasoen artean, langileek aurrerapenei buruz idatzitakooharrak).
• Ebaluazio eskalak (adibidez, gizarte eskalak, hautapen aukeren eskalak).
• Zerbitzuen ohiko erregistroak (adibidez, gertaeren erregistroa, osasun erregistroak).
• Behaketa zuzena (adibidez, maiztasun erregistroak, iraupen erregistroak, denboralaginketak).
Meyer eta Janney-k egokiturikoa (1989)
Zer bildu eta nola bildu zehazteaz gain, beharrezkoa da ere hori egiteaz nor
edo nortzuk arduratuko diren zehaztea:
• Nork bilduko du informazio elementu bakoitza eta zein ingurunetan?
• Nor arduratuko da informazio hori laburbildu eta interpretatzeaz?
• Noiz eta zein maiztasunarekin bilduko da informazioa?
• Nortzuk bilduko dira, noiz eta zein maiztasunarekin, bildutako
informazioa aztertu eta eztabaidatzeko erabakiak hartu aurretik?
2. AURRERAPENA BERRAZTERTZEA
Bildu behar den informazio motaren eta hura biltzeko moduaren gainean
akordio batera iristea garrantzitsua da. Dena dela, epe luzera arrakasta
edukitzeko, funtsezkoa da, horrez gain, laguntza planari buruzko erabakiak
hartzeko garaian informazio hori nola erabili behar den ulertzea: planaren
osagaiak berriro ebaluatu behar diren, laguntza estrategiak sendotu behar
diren edo egungo planaren edukiak zabaldu behar diren.
• Laguntza plana eraginkorra denean, hazkundeak lortuko dira
gaitasunetan, murrizketak jokabide gatazkatsuetan eta hobekuntzak
bizi estiloan. Horretarako, taldeak nola jarraitu galdetu behar dio bere
buruari: lortutako emaitzak mantentzea bakarrik komeni den edo plana
zabaltzea komeni den hobekuntza berriak lortze aldera.
• Aldiz, garapen adierazgarririk igartzen ez bada, taldeak bere buruari
galdetu behar dio ea hori zergatik den horrela. Izan liteke hipotesiak
lausoak izateagatik izatea, edo plana ez delako behar bezala oinarritu
inguruneko eraginetan edo pertsonaren jokabide gatazkatsuaren
funtzioan. Halaber, izan liteke planaren edukiak zuzenak izatea baina
aplikazioan kale egin izana, edo beste elementu edo gertaera batzuk
emaitza positiboak ezkutatu izana. Aurrerapenik ez egoteak laguntza
planaren ebaluazio berria ekarri behar du, atzerapausoak saihesteko eta
berriro ere esku-hartze hertsatzaileenetara ez itzultzeko.
Laguntza planaren eraginkortasunari buruz erabakiak hartzeko beharrezkoa
da kontuz jardutea; hala, beharrezkoa da aldaketak sartzea inguruabar eta
behar pertsonaletan egondako aldaketek hala exijitzen dutenean. Planaren
eraginkortasuna ebaluatzeko garaian, komenigarria da 7. taulan bildutako
gaiak aintzat hartzea.
43
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
Jokabideari lotutakolaguntzaren planarekiko konpromisoa
Gida honen hasieran, azpimarratu egin dagarrantzitsua dela jokabideari lotutakolaguntzaren planarekin konpromisoahartzea, eta horrek zera eskatzen du eskuhartzen duten pertsona guztien partetik:
• Diseinatu den moduan aplikatzekokonpromisoa gain hartzea, baitaerabilgarritasunari edo egokitasunariburuzko zalantzak edukita ere.
• Ez eten edo utzi plana edo harenelementu batzuk norberak bere kasaaplikatzeari, etendura hori aldezaurretik planaren diseinuan etajarraipenean parte hartzen duen taldeakerabaki izan gabe.
Hala eta guztiz ere, gerta daiteke ongijarduteko asmoarekin norbaitekkonpromiso hori ez betetzea. Hori gertatuzgero, funtsezkoa da ebaluazioaren unean,pertsonaren batek planeko elementurenbat aplikatzeko modua aldatu, eten edohura laga badu, horren berri emateaemaitzak ez hutsaltzeko.
44
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
7. TaulaOharrak emaitzen ebaluazioaren esparruan
AUTOEBALUAZIO FITXA
Lortu diren aurrerapenak ebaluatzeko eta jokabideari lotutako laguntza positiboko planetan
behartzekotzat jotzen diren aldaketak sartze aldera, funtsezkoa da lankidetza eta koordinazio
eraginkorrei protagonismoa ematea, hau da, taldeko lanari. Beharrezkoa da adostasun batera iristea
ezinduarentzat nahiz bere familiarentzat adierazgarrien diren emaitzak zehazterakoan. Halaber,
garrantzitsua da informazio iturri garrantzitsu guztiak aintzat hartzea: pertsonaren eta bere familiaren
ikuspegiak entzun eta errespetatzea, informazioa nola bildu behar den definitzea eta jokabideari
lotutako laguntzako planean sartu behar diren aldaketei dagokienez garrantzitsuen diren erabakiak
hartzeko informazio hori nola erabili behar den zehaztea.
Berariazko emaitzak Berariazko emaitzak
• Pertsonak gizartean onargarriago den moduanerantzuten duela bermatzera zuzenduta daudengaitasun alternatiboak hartzerakoan, hobekuntzarikigartzen al da?
• Jokabide gatazkatsuen maiztasuna murriztu denik ikusial da? Murrizte hori nahikoa eta pozteko modukoa alda?
• Hobekuntza oso txikia edo hobekuntzarik eza ikustenbada gaitasun alternatiboen erabileran, zer egin daitekehori hobetzeko?
• Jokabide gatazkatsuetan murriztapen oso arina ikustenbada, edo inolako murriztapenik ez, beharrezkoa dagaldetzea ea hobekuntza adierazgarri eta nahikorikegon den gaitasun alternatiboak hartu eta erabiltzekogaraian. Zer egin daiteke jokabide gatazkatsuakmurrizteko?
• Gaitasun alternatiboak hartu eta erabiltzerakoangarapen positiboa baina mugatua egon bada, edotajokabide gatazkatsuak ere murriztu egin badira,galdetzekoa da zure taldeak:
– laguntza plana iraunkortasunez aplikatu al du?
– bere hipotesiak eta laguntza estrategiak berriroebaluatu al ditu?
• Gaitasun alternatiboak hartu eta erabiltzerakoanhobekuntzak igartzen badira eta, halaber, jokabidegatazkatsuaren maiztasunean murrizketak ikusi badira,zera galde daiteke:
– taldeak behar bezala planifikatu al ditu gaitasunberriak mantentzen direla bermatzeko eta horiekorokortzeko jardun jarraibideak, hau da, behar bezalaplanifikatu al du horiek beste egoera eta ingurunebatzuetan aplikatzeko aukera?
– pertsonaren eta familiaren bizi kalitatearekin zerikusiaduten helburu orokorragoak aintzat hartu al ditu(adibidez, kideekiko harreman eta kontaktu mailahandiagoa, bileretan edo gizarte ekitaldietan partehartzea)?
• Orokorrean, beste pertsona batzuekiko gizarteelkarrekintzak areagotu, murriztu edo berdin mantendudira?
• Orokorrean, pertsonak bere hautapeneko jardueretanedukitako parte hartzea (bai egoitzaren ingurunean, baikomunitatearenean) areagotu, murriztu edo mantenduegin da?
• Orokorrean, pertsonak eta bere familiak pertsonarenhautapeneko jardueretan edukitako parte hartzea (baiegoitzaren ingurunean, bai komunitatearenean)areagotu, murriztu edo mantendu egin da?
• Orokorrean, zer bilakaera eduki du pertsonaren osasunegoerak eta ongizate maila orokorrak: hobetu, okertuedo mantendu egin da?
• Eta, azkenik, zein da pertsonaren eta bere familiarengogobetetasun maila jokabideari lotutako laguntzapositiboko planaren aplikazioarekin ikusi den hazkundepertsonalarekiko eta bilakaerarekiko?
45
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
1. Zenbat denbora behar da ebaluazio funtzionala egiteko?
Jokabide gatazkatsuen ebaluazio funtzionala, nagusiki, ezinduari buruzko
ezagutzan oinarritzen da: pertsona ulertzea, bere jokabidearen
testuinguru eraginak zehaztea eta jokabide gatazkatsuaren funtzioa
ezagutzan oinarritutako etengabeko prozesua da. Hori dela eta, pertsona
ezin hobeki ezagutzen duten taldeentzat, hasierako ebaluazio funtzionalak egun
gutxi batzuk behar izan ditzake eta, aldiz, pertsonari buruzko ezagutza
hain sakona ez dutenentzat, aste batzuk behar izan daitezke.
Hala eta guztiz ere, hura aplikatzeko behar den denbora eraginik ere
baduten beste faktore batzuk aintzat hartu behar dira: zer jokabide
gatazkatsu den, ebaluazio funtzionala egiteko dagoen denbora, esku-hartzea
garatzen duten profesionalen prestakuntza eta esperientzia, eta abar.
2. Zer gertatzen da taldeak jokabidea gertatzeko eragina dutenfaktoreak zeintzuk diren eta jokabide gatazkatsuaren funtzioazein den zehaztea lortzen ez badu?
Jokabide gatazkatsu bat gertatzen denean eragina duten faktore guztiak
ezagutza lan zaila eta konplexua da. Ohikoa da lehen aldi batean ezin
zehaztea zeintzuk diren jokabidea lehertzea eragiten duten elementu
guztiak. Aitzitik, pixkanaka, hasierako ebaluazioa etengabe
berrikustearen esparruan, posible izan behar da ziurtasun gehiagorekin
eta ulermen gehiagorekin mugatzen joatea faktore eragile horiek. Hori
dela eta, ez da komenigarria guztia hasiera-hasieratik hartzen saiatzea;
aldiz, hobe da ebaluazioa eta laguntza plana eskura dagoen
informazioan oinarritzea, jakinda, aurrerago, posible izango dela datu
multzoa osatzea eta baita hasiera batean antzemandako aldagai edo
faktore batzuk zuzentzen joatea ere. Behin laguntza aplikatzen hasita,
komenigarria da prozesuari jarraitutasuna ematea, informazio gehiago
behatu eta bilduz jokabide gatazkatsuak gertatzen direnean eragina
duten aldagaiak hobeki mugatzeko eta hobeki zehazteko zeintzuk diren
behatutako jokabide gatazkatsuek dituzten funtzioak.
3. Hipotesi orokorrak eta berariazkoak garatzea beharrezkoa al daplan bat garatzeko?
Erantzuna baiezkoa da. Berariazko hipotesiak bakarrik garatuz gero,
arriskua da taldearen gaitasuna mugatzea pertsonaren ulermen
sakonera iristeko garaian, eta baita pertsonarentzat, familiarentzat eta
1. ERANSKINA.JOKABIDEARI LOTUTAKOLAGUNTZA POSITIBOARIBURUZKO GALDERAKOHIKOENAK
46
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
laguntza taldeko beste kide batzuentzat adierazgarri diren bizi estiloko
esku-hartze zabalagoak garatzeko aukera mugatzea ere. Aldiz, hipotesi
orokorrak bakarrik garatzen badira, arriskua da gaitasun alternatiboen
irakaskuntza edo pertsonarentzat gatazkatsu diren aurrekarien aldaketa
aukerak mugatzea.
4. Jokabideari lotutako laguntza positiboko planak erabilgarriak aldira buruko osasun behar garrantzitsuak dituzten pertsonentzat?
Bai, izan daitezke; izan ere, prozesua jokabide gatazkatsuak ageri
dituen edozein pertsonaren kasuan aplika daiteke, betiere, haren
ezaugarrietara eta gizabanako bezala dituen beharretara egokituta bada.
Gauzak horrela, ezintasun ertain edo larriak dituzten pertsonengan,
aurrekarietako aldaketak curriculumean edo hezkuntza metodoetan
oinarritu daitezke; gaitasun alternatiboen trebakuntza gizarte
elkarrekintzako gaitasun konplexuak, arazoak konpontzekoak eta
antolamendukoak irakastera zuzenduta dago, eta ondorioetan oinarritzen
diren esku-hartzeek pertsona sar dezakete aktiboki prozesuan, bertan
esku harraraziz autoebaluazioaren edo autoerregistroaren bitartez.
Pertsonek buruko osasuneko arazo adierazgarriak dituztenean,
gomendagarria da profesionalen taldean buruko osasuneko profesionalak
ere sartzea, izan ere, horrelako kasuetan, askotan sendagai bidezko
tratamenduen eraginak magnifikatzeko joera egoten da (“Nola egongo
da ba hartzen duen guztiarekin?”) edo bigarren mailako eraginak
minimizatzekoa (adibidez, gerta daiteke etengabe uda edateko beharra
edo lozorroan egotea jokabide arazotzat jotzea, benetan tratamenduaren
ondorio izan daitekeenean).
Egoera horiek ongi argituz, jokabideari lotutako laguntza positiboa
aplikatzea posible da, baita jokabide gatazkatsuak oinarri biologiko
garrantzitsua duenean ere, izan ere, taldeek jokabide gatazkatsuak
gertatzean eta horien izaera edo larritasunean eragina duten ingurune
aldagaiak identifika ditzakete, eta laguntza planek estresa pizten duten
aurrekarietan jardun dezakete edo bizi estiloaren alderdietan bestela.
Horrez gain, pertsonari egoera gatazkatsuak saihesten edo horiei aurre
egiten lagun diezaioketen gaitasun alternatiboak irakatsi dakizkioke.
5. Jokabideari lotutako laguntzako planean sartu diren estrategiekeragina edukitzeko eta, hala badagokio, horiek aldatzeko zenbatdenbora aurreikusi behar da?
47
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
Egia esan ez dago denbora epe finkorik estrategien arrakasta edo kale
egitea epaitzeko, nahiz eta, orokorrean, komenigarria den epea luzeegia
ez izatea. Taldeak aurrerapenen lehenengo berrikuspena edo ebaluazioa
egiten duenean, hura osatzen duten pertsonak adostasun batera iritsi
beharko dira ebaluazioen aldizkakotasunari edo planaren berrikuspenei
dagokienez. Helburuak arrazoizko denboran lortu ez badira, hausnartzen
eta estrategia berriak pentsatzen jarraitu behar da. Horiek aukera eman
behar dute ohiko inguruneetan aplikagarri diren eta oso hertsatzaileak
ez diren aldaketak sartzeko. Ingurune barneratzaileetan garatu ezin
daitekeen esku-hartzea ez da oso ohikoa, beraz, helburuak lortzen ez
direnean, jarraitu egin behar da eta bi galderari erantzun: zer aldaketa
behar da arrakasta edukitzeko? Zer egin dezakegu hori gertatzeko?
6. Nondik aterako dute langileek denbora jokabideari lotutakolaguntza plan bat diseinatu eta ezartzeko?
Askotan, jokabideari lotutako laguntzako planen diseinua egiteko
profesionalen aldetiko denbora inbertsio garrantzitsua behar dela
baieztatzen da, eta, ondorioz, arreta pertsonaleko zerbitzuak ematen
dituztenak kezkatu egiten dira, izan ere, beren funtzioak denbora muga
batzuen barruan garatu beharretik etorritako eragozpenei aurre egin
behar diete.
Kontua da, azterlanen arabera, badirudiela jokabideari lotutako laguntza
positiboaren arabera jarduteko behar den denbora ez dela, epe ertain
edo luzera, estrategia erreaktibo bat oinarri hartuta jarduteko funtsean
behar den denbora baino gehiago (esku-hartzeak krisi garaian,
larrialdiko egoera baten ondotik arretako bakarkako planak aldatzeko
bilerak, diziplina prozeduren diseinua eta aplikazioa). Hala eta guztiz
ere, hasiera batean, beharrezkoa da ezarpeneko hasierako denbora
aintzat hartzea. Denbora horretan zehar, beharrezkoa izango da denbora
input garrantzitsuagoa aurreikustea esku hartzen duten pertsonen
aldetik eta, batez ere, jokabideari lotutako laguntza positiboko planetan
eta prozesuetan lider diren profesionalen partetik.
Argi dago jokabide gatazkatsuak ageri dituzten pertsonek langileen
aldetiko dedikazioa behar dutela etengabe; beraz, kontua ez da, egia
esan, denbora gutxiago nola inbertitu, baizik eta denbora hori hobeki
nola inbertitu, eraginkortasun handiagoarekin, alegia, epe luzera
emaitzak lortzeko.
48
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
7. Pertsonak krisia oso maiz badu, zer komeni da egitea?
Krisi egoerak gidatzeko plan bat behin eta berriro erabiltzeak zera behar
dela esan nahi du:
• bere taldeko hipotesiak berraztertzea;
• esku-hartzeak eta estrategiak aldatzea;
• jokabideari lotutako laguntzako planak aldatzea hipotesi berriak eta
esku-hartze berriak oinarri hartuta.
Funtsezkoa da beti buruan edukitzea jokabide gatazkatsuak funtzio oso
zehatz bat betetzen duela hura ageri duen ezinduarentzat, beraz, krisiak
maiz izaten badira, horrek esan nahi du, ziurrenik, plana ez datorrela
bat bere beharrekin eta diseinatu eta aplikatu diren esku-hartzeak ez
zaizkiola egoerari egokitzen. Horrelakoetan, pentsatu egin behar da
planaren osagairen bat edo batzuk nola indartu edo aldatu
(aurrekarietan oinarritutako estrategiak edo ingurunea aldatzekoak,
gaitasun alternatiboak irakastea, bizi estiloko esku-hartzeak), eta
ziurtatu egin behar da pertsonaren bizitzan esanguratsu diren pertsona
guztiak planean sartuta eta haren aplikazioan integratuta daudela.
Halaber, beharrezkoa da aintzat hartzea buruko osasuneko arazoren bat
eragina edukitzen egon daitekeela, beraz, beharrezkoa izango da buruko
osasunean aditu den pertsona batengana jotzea, hark faktore hori
badagoen edo ez dagoen argitu dezan.
Inolako zalantzarik gabe, krisiak frustrazio elementuak dira, bai
pertsonarentzat berarentzat, bai taldearentzat, eta horiek gertatzen
diren bitartean, erreakzio azkarra eduki behar da eta kasuan kasuko
babes neurriak hartu. Hala eta guztiz ere, ez da komeni gogogabetzea
eta, batez ere, funtsezkoa da taldeak ez ahaztea arazoa luzarorako
konpontzea zein garrantzitsu den. Horrela, hura eragiten duen arrazoian
edo arrazoietan jardun behar du taldeak.
8. Jokabideari lotutako laguntza positiboko planeko osagai guztiakbeharrezkoak al dira beti?
Jokabideari lotutako laguntza positiboa eskema ulergarri bat da; bertan,
osagai bakoitzak lagundu egiten du epe luzerako eraginkortasuna
bermatzen eta emaitza adierazgarriak lortzen. Osagai guztiak dira
garrantzitsuak, nahiz eta egia den guztiek ez dutela pisu berdina izango
kasu guztietan eta, gizabanakoaren ezaugarrien eta beharren arabera,
osagai batzuk beste batzuk baino gehiago azpimarratu beharko direla.
Ez ahaztu pertsonen bizitza konplexua eta dinamikoa dela eta, beraz,
hartara ongi egokitzeko, jokabideari lotutako laguntza positiboko
prozesuak ere halakoa izan behar duela.
49
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
Aurrekarien aldaketa
• Nola aldatu aurrekariak, hau da, nola aldatu jokabidea gertatzen
denean eragina duten aldagaiak, horren bitartez egoera gatazkatsuei
aurrea hartzeko eta horiek ahalik eta gehien saihesteko?
• Nola alda daitezke eguneroko errutinak, pertsonak jokabide egokiak
edukitzeko aukerak areagotzeko eta egoerak eta testuinguruak
erakargarriagoak, lasaiagoak eta sosegu gehiagokoak izateko
ezinduarentzat?
Gaitasun alternatiboak irakastea
• Egoera gatazkatsu zehatz baten aurrean, zein da ezinduari baliagarri
izan dakiokeen hautabidea funtzio berdina betetzeko eta jokabide
gatazkatsuarekin lortzen dituen helburu berdinak lortzeko?
• Zer gaitasun orokorrek lagun dezakete pertsona bat, egoera
gatazkatsuak agertzen direla prebenitzeko –gizartekoak,
komunikaziokoak, aisiakoak, akademikoak–?
• Autokontroleko zer gaitasun behar izan ditzake pertsonak, horien
bitartez frustrazioko egoerei edo bereziki zailak izan daitezkeen eta
aldatu edo saihestu ezin daitezkeen eta aldatu edo saihestu behar ez
direnei aurre egiteko?
Ondorioetan oinarritutako esku-hartzeak
• Nola indartu gaitasun alternatiboen erabilera, jokabide gatazkatsua
baino eraginkorragoak eta efizientzia gehiagokoak izan daitezen?
• Nola irakatsi ezinduari jokabide gatazkatsua ez dela jada ez
eraginkorra, ez efizientea, ezta desiragarria ere izango etorkizunean?
• Krisi egoeretan, zer egin daiteke ezindua bera eta inguruneko pertsonak
babesteko eragin daitezkeen kalteetatik?
Bizi Estiloaren gaineko esku-hartzeak
• Bizi kalitatea eta pertsonaren gogobetetasun maila hobetzen direla
lortzeko, bizi estiloko zer faktore hobetu daiteke?
• Epe luzera, zer laguntza behar izango lirateke lortutako emaitza
positiboak mantentze aldera (adibidez, gaitasun alternatiboak,
hobekuntzak bizi estiloan) eta jokabide gatazkatsuak gertatzeari aurrea
hartzeko?
50
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
2. ERANSKINA.JOKABIDEARI LOTUTAKOLAGUNTZA POSITIBOKOPLANEN DISEINURAKO GIDAERAKO GALDERAK
51
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
3. ERANSKINA.JOKABIDEARI LOTUTAKOLAGUNTZA POSITIBOKOPLANAREN ADIBIDEA
Aurrekarietan oinarritutakoesku-hartzeak
Gaitasun alternatiboakirakastea
Ondorioetan oinarritutakoesku-hartzeak
Bizi estiloaren gainekoesku-hartzeak
• Jonen kideei irakatsi bereondoan ibiltzen eta harekinhitz egiten, hura ukitu gabebetiere.
• Jonen jokabideari buruzkooharrak gutun-azal itxibatean bidali. Gutun-azalhori autobusaren gidariakentregatuko dizkie baiamari (oharrak zentrokolangileengandik etorritakoakdirenean), bai zentrokolangileei (amarengandikdatozenean).
• Begiralearekikoelkarrekintza eta egiturarikgabeko uneetan zeharjardueretan parte hartzenduela areagotzea.
• Jonengandik hurbil egotea.
• Begiralea duten jardueretanesku harraraztea.
• Lanbide zeregin errazagoakematea.
• Belarriko infekzioa duenean,harengana maiz hurbiltzeanola dagoen ikustera.Jardueraz aldatzeko edoatsedena hartzeko aukeraeskaintzea.
• Kideen artean, errotazioerako txandak finkatzea, 10minutukoak, haiekegitekoetan lagundiezaioten.
• Atseginak egiten ez zaizkionjarduerak edo zailakiruditzen zaizkionak(lanbide jarduerak etaordenagailukoak)erakargarri edo errazagosuertatzen zaizkion horiekintxandakatzea.
Jokabide gatazkatsuaordezkatuko dutengaitasunak
• “Utz nazazue bakarrik”esaten irakastea, kideeieska diezaien bere ondoandaudenean bera ez ukitzeaedo inguruan toki pixka batgehiago uztea.
• “Atsedena edo laguntza”esaten irakastea, lanegiteari utzi nahi dionean.
Gaitasun orokorrak
• Begiralearen arretaeskatzen irakastea, “lanona?” esanez.
Aurre egiteko edotolerantziako gaitasunakr
• Lan denbora areagotzenirakastea.
Gaitasun alternatiboenerabilera areagotzea
• Behar bezala jardutenduenean zoriontzea etaondorio naturala aplikatzea(kideak toki gehiago uztendu bere inguruan).
• Arreta ematea hark hitzegiten duenean, kideeibarre egiten dieneanelkarrekin dabiltzanean edoegokitu zaizkion lanakburutu dituenean.
• Arreta ematea arreta horibehar bezala eskatzenduenean.
• 2 edo 3 minutukoatsedenak onartzea.
Jokabide gatazkatsuareneraginkortasuna murriztea
• Lasaitasunez eta ahots tonunormalean esatea: “Jon,zuri arreta ematea nahibaduzu, eskatu besterik ezduzu”.
Krisiak gidatzea
• Beste jarduera baterabideratzea.
• Bere eskuak eustea baretuarte.
Bizi kalitatea
• Sukaldaritzako ikastarobatean parte hartzeaezinduekin, komunitateareningurunean.
• Etorkizunean laneratzekoplan bat garatzea.
Mantentzea
• Kideei eta beste begiralebatzuei Jonekinkomunikatzen irakastea.
• Beste begirale batzueiirakastea hitzezkoak ezdiren seinaleei erantzuten.
• Jonen gizarte gaitasunaketa komunikaziokoakzabaltzea, berezikiazpimarratuz arretaeskatzeko bestelakomoduak garatzea.
52
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
Iturria: Meyer eta Janney-k egokiturikoa (1989)
4. ERANSKINA.JOKABIDEARI LOTUTAKOLAGUNTZA POSITIBOKO PLANBATEN EBALUAZIOARENADIBIDEAEbaluazio Eremua Antzemandako
aurrerapenak (zer)Ebaluazio metodoak(nola, nor, noiz)
Jokabidegatazkatsuakgertatzen direlamurriztea
• Disminuir, hasta alcanzarniveles próximos a cero, lafrecuencia en la ocurrenciade las conductasconsistentes en pegar yarañar
• Arazoen erregistroanerregistratutako egunerokomaiztasuna (langileguztiek)
• Beste kide batzueieragindako kexa/kaltefisiko kopurua (langileguztiak)
Gaitasunalternatiboenerabilera areagotzea
• “Utz nazazue bakarrik”esatea
• “Atsedena”, “laguntza”esatea
• Lanbide zereginak egitea10’, 15’ 20’-ko aldietan
• Mezu hauek egunero zermaitasunarekinkomunikatzen dituen(begiralea)
• Zentroaren eta familiarenetxebizitzaren arteanegindako asteko erregistroa(senideek eta begiraleek)
• Asteko behaketa(begiraleak)
• Garpeneko oharrak(begiraleak)
Hobekuntzak bizikalitatean
• Gizarte jardueretan partehartzen duela areagotzea.
• Ohiko inguruneetan,kideekiko eta begiraleekikoelkarrekintza areagotzea.
• Begiralearen eta familiarengogobetetasun mailaareagotzea.
• Taldean erabatbarneratzeko bideanegindako aurrerapena
• Gizarte erregistroa,asterokoa (kideak)
• Aurrerapen oharrakirakasleen partetik(sukaldaritza ikastaroan)
• Aurrerapenari buruzkoeztabaida informalak etatxostenak (familia etabegiraleak)
• Laneratzeko plana etaoharrak, planaren edukiariburuz edukitako bileretan(barneratzeko taldea)
53
Jokabideari Lotutako Laguntza Positiboak
JOKABIDE GATAZKATSUENEBALUAZIO FUNTZIONALA
1. fasea: jokabide gatazkatsuakidentifikatzea, egituratutakoelkarrizketen bitartez. Elkarrizketahoriekin zera zehaztu nahi da:
• Jokabide gatazkatsua zertan datzan
• Zer maitasunarekin gertatzen den
• Zer bizitasunarekin
• Zein testuingurutan
2. fasea: lehentasunen hurrenkerafinkatzea identifikatutako jokabidegatazkatsuen artean. Horrekin, zerazehaztu nahi da:
• Ebaluazioaren eta lehentasunezkoesku-hartzearen xede zer jokabideizan behar den
• Ebaluazio formalpean baina presazkoizaerarik gabe zer jokabide jarri beharden
• Zeintzuk ez duten zertan ebaluatuakizan eta berrazterketa edo jarraipeninformalarekin nahiko duten
3. fasea: jokabide gatazkatsuakoperatiboki definitzea
4. fasea: hipotesiak adieraztea
• Egituratutako elkarrizketak
• Behaketa sistematikoak:
- Scatter Plot
- A-B-C Azterketa
• Jokabide gatazkatsuaren azterketafuntzional esperimentala:
- Aldagaien diseinua
- Aldagaien behaketa
- Aldagaien erregistroa
- Aurrea hartzeko segurtasunekoneurriak
5. fasea: ebaluazioaren emaitzakesku-hartzeekin lotzea
JOKABIDEARI LOTUTAKO LAGUNTZAPOSITIBOKO PLANEN DISEINUA
Aurrekarien aldaketa
Gaitasun alternatiboak irakastea
• Gaitasun alternatiboak bere horretan
• Gaitasun orokorrak
• Egoera gatazkatsuei aurre egiteko etahoriek toleratzeko gaitasunak
Ondorioetan oinarritutako esku-hartzeak
• Gaitasun alternatiboen erabileraareagotzea
• Jokabide gatazkatsuen emaitzakmurriztea
• Krisia gidatzea
Bizi Estiloaren gaineko esku-hartzeak
• Egokitzapenak bizi kalitatean
• Harremanak
• Aukeraketa eta kontrola
• Nahiago diren jarduerak
• Barneratzea
• Mantentzeko estrategiak
Aurrerapenen ebaluazioa,jokabideari lotutako laguntzapositiboko planak aplikatu bitartean,eta planaren edukiak berraztertu etaegokitzea
5. ERANSKINA.EBALUAZIO FUNTZIONALEKOETA LAGUNTZAKOPROZESUAK
Bambara, L.M.; Knoster, T. (1998). Designing Positive Behavior Support Plans.Innovations (13. zk.). Washington, DC: American Association in MentalRetardation.
Carr, G.; Horner, R.; Turnbull, A.P.; Marquis, J.G.; Magito-McLaughlin, D.;McAtee, M.; Smith, C.E.; Anderson Ryan, K.; Ruef, M.B. Doolabh, A.;Braddock; D. (1999). Positive behaviour support for people withdevelopmental disabilities. A research synthesis. American Association onMental Retardation, Washington.
Emerson, E. (1995). Challenging Behaviour: Analysis and intervention in peoplewith learning disabilities. Cambridge University.
Goñi, M.J.; Martínez, N.; Zardoya, A. (2007). Apoyo Conductual Positivo.Algunas herramientas para afrontar las conductas difíciles. Praktika OnenKoadernoa – 10. zk. Madril: FEAPS.
La Vigna, G.W.; Donnellan, A.M. (1986). Alternatives to Punishment: SolvingBehaviour Problems with Non-aversive Strategies. Irvington Publishers, Inc.New York, NY.
Long, W. S. (2005): Caring for People with Challenging Behaviors: EssentialSkills and Successful Strategies in Long-Term Care. Baltimore: HealthProfessions Press.
Luiselli, J.K.; Cameron, M.J. (1998). Antecedent Control: InnovativeApproaches to Behavioral Support. Baltimore: Paul H. Brookes PublishingCo.Inc.
Reid, D.H. and Parson, M.B. (2007). Positive Behavior Support TrainingCurrículo. Second Edition. Washington, AAIDD.
54
Hobeto Bizitzea • Praktika Onak
OINARRIZKO BIBLIOGRAFIA
PRAKTIKAONAKezinduei emandako arretan
HOBETO BIZITZEAJokabideari LotutakoLaguntza Positiboa
PRAKTIKA ONAK
ezinduei emandako arretan
Jokabideari lotutako laguntza positiboko gida hau Hobeto BizitzeaProiektuaren barruan kokatzen da. Proiektu hori Arabako ForuAldundiak sustaturikoa izan da, zerbitzuak atenditutako pertsonen bizikalitatea hobetzean oinarritutako arreta eredu baterantz orientatzekoxede nagusia edukita.
Arreta eredu hau ikuspegi, kontzeptu eta arreta jarraibide aurreratue-nak, pixkanaka, zerbitzu ezberdinetan sartzearen inguruan antolatutadago:
• Laguntzen paradigma eta eredua.• Pertsonan oinarritutako plangintza.• Bizi kalitatearen kontzeptua eta dimentsioak.• Jokabideari lotutako laguntza positiboa.
Ikuspegi berri horren ondotik, erronka ezinduen arretan, profesionaldiren aldetik, esku hartzen duten pertsonen lan jarraibideak egokitzeada, bai haien funtzioa plangintza eta esku-hartze teknikoan oinarritzendenean, bai zerbitzuen eguneroko antolamenduan, funtzionamenduaneta arretan oinarritzen direnean. Halaber, esku hartzen duten pertsonaguztiengan, halabeharrez, jarrera aldaketa esan nahi du: inolakozalantzarik gabe profesionalena, baina, baita ere, erabiltzaileena eurenaeta haien senideena. Azken batean, aldaketaren aurrean egon ohi denerresistentzia naturala gainditzeko esfortzu bateratua edukitzea esannahi du.
Espero dugu Hobeto Bizitzea proiektuaren esparruan landutako etaadostutako prestakuntza material hauek helburu horretan laguntzea.