2
wignis gamocema ganxorcielda
saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministrosa da
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro
akademiis xelSewyobiT
redaqtorebi:
nino WoRoSvili
apolon quTaTelaZis saxelobis Tbilisis saxelmwifo samxatvro
akademiis profesori
mariam burWulaZe
saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministros
muzeumebis sammarTvelos ufrosi
kompiuteruli dizaini: laSa qaraia
avtori:
humanitarul mecnierebaTa doqtori, profesori
inga (klara) qaraia
wignSi ganxilulia muzeumSi eqskursiis dagegmvis sakiTxebi, gansxvavebuli asakisa
da tipis auditoriasTan eqskursiis Catarebis principebi da meTodebi, samuzeumo
eqskursiis formebi muzeumSi da muzeums gareT, muzeumis gidebis (eqskursiaTmZ-
Rolebis) muSaobis specifika, saeqskursio eTikisa da sxva sakiTxebi, mocemulia
gidis muSaobis Sefasebis Tanamedrove kriteriumebi. wigns Tan erTvis specifikuri
samuzeumo terminologiis mcire ganmartebiTi leqsikoni. gamocema gankuTvnilia
muzeumis gidebisaTvis da SeiZleba gamoyenebuli iqnes damxmare saxelmZRvanelod
umaRles saswavleblebSi (Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia, iv. javaxiSvi-
lis sax. Tbilisis saxelmwifo universiteti da sxv.) muzeummcodneobis samagistro
programisa da kulturuli turizmis modulis sferoSi swavlebisaTvis.
garekanze: vatikanis muzeumi. marti, 2007. foto: isus moreno / CC BY-SA 3.0Cover: Vatican Museums. March 2007. Photo credit: Jesus Moreno / CC BY-SA 3.0
ISBN 978-9941-0-8369-3
© inga (klara) qaraia
© ap. quTaTelaZis sax. Tbilisis saxelmwifo samxatvro akademia, 2015
3
sarCevi
Sesavali .........................................................................................................5I. saeqskursio saqmis ganviTarebis istoriuli aspeqtebi .........81.1. eqskursia – muzeumis saganmanaTleblo saqmianobis ZiriTadi forma .....................................................................................81.2. saeqskursio saqmis ganviTarebis istoriuli diskursi ..........101.3. samuzeumo da saeqskursio saqmis erovnuli gamocdilebis istoriidan ...............................................................171.4. samuzeumo komunikaciis ZiriTadi mimarTulebebi ..................391.5. pedagogiuri saqmianobis specifika Tanamedrove muzeumSi ................................................................................................43
II. samuzeumo auditoriis Taviseburebebi da eqskursiis dagegmva ...................................................................................................482.1. muzeumis auditoriis Seswavla ......................................................482.2. gansxvavebul auditoriasTan saeqskursio muSaobis principebi da meTodebi ....................................................................502.3. vizitiorTa momsaxurebis formebi da eqskursiis dagegmva .................................................................................................65
III. eqskursia muzeumSi ............................................................................703.1. samuzeumo eqskursiis tipebi ..........................................................703.2. mimoxilviTi eqskursiis momzadebisa da Catarebis meToduri principebi ........................................................................793.3. saganmanaTleblo eqskursiis momzadebisa da Catarebis meToduri principebi ....................................................813.4. SemecnebiTi eqskursiis momzadebisa da Catarebis meToduri principebi ........................................................................853.5. saxviTi xelovnebis nawarmoebis analizis saxeebi samuzeumo sivrceSi ...........................................................................88
……………………………………………………………IV. saeqskursio praqtikis specifika muzeums gareT eqskursiebis procesSi .....................................................................904.1. saeqskursio muSaobis miznebi da amocanebi ................................904.2. eqskursiebi muzeums gareT .............................................................954.3. arasamuzeumo sivrceSi eqskursiebis Catarebis meToduri principebi ......................................................................1004.4. saeqskursio masalis miwodebis specifika ................................107
4
V. eqskursiamZRolis (gidis) profesiuli standartebi .........112VI. samuzeumo da saeqskursio terminebis mokle leqsikoni .............................................................................................122ICOM (muzeumebis saerTaSoriso sabWo) da misi saerTaSoriso komitetebi ....................................................................162danarTebi ...................................................................................................173literatura ..............................................................................................176
5
Sesavali
msoflioSi mimdinare globalizaciis procesi axali ga-
mowvevebis winaSe ayenebs Tanamedrove muzeumebs, romlebmac
fexi unda auwyon sazogadoebis ganviTarebis Tavbrudamx-
vev temps, raTa saTanadod upasuxon samuzeumo auditoriis
sul ufro da ufro mzard moTxovnebs. 2012 wels muzeumebis
saerTaSoriso sabWom (ICOM) mis mier SerCeuli muzeumis saer-
TaSoriso dRis TemiT („muzeumebi cvalebad samyaroSi. ax-
ali gamowvevebi, axali inspiraciebi”1) kidev erTxel aRiara,
rom muzeumebs arseboba uwevT sul ufro da ufro cvalebad
sivrceSi – axal socialur-politikur da ekologiur gare-
moSi, romlis gamowvevebi iTxovs muzeumis tradiciuli misi-
is SeTavsebas kreatiulobasTan, rac aucilebelia maTi reno-
vaciisa da auditoriis ganviTarebisaTvis.
aqedan gamomdinare, naTelia, rom Tanamedrove muzeumi gan-
icdis arsebiT transformacias - unikaluri istoriul-kul-
turuli memkvidreobis dacvasa da interpretaciasTan erTad,
izrdeba misi roli socialuri adaptaciis, kulturuli iden-
tifikaciis, saganmanaTleblo da sxva aqtivobebis organizebis
TvalsazrisiTac. “yvela muzeums unda hqondes adamianTa cx-
ovrebis Secvlis ambicia, radgan, miuxedavad gansxvavebulo-
bisa, yvela muzeums SeuZlia moiZios gzebi maTi socialuri
gavlenis maqsimalurad gaumjobesebisaTvis”2 anu sakuTari so-
ciokulturuli misiis saTanadod ganxorcielebisaTvis.
ukanaskneli wlebis gamocdileba cxadyofs, rom am misiis
1 Museums in a Changing World - New challenges, New inspirations. http://network.icom.museum/imd2012/imd-2012/museums-in-a-changing-world/2 flemingi d., muzeumebis socialuri roli, ICOM-is saqarTvelos erovnuli komitetis mier organizebuli sajaro leqcia, saqarTvelos erovnuli muzeumis auditoria, 27 noemberi, 2015.
6
warmatebul realizacias ganapirobebs auditoriasTan muze-
umis urTierTqmedebis efeqturoba, rac moicavs rogorc
muzeummcodneobis (muzeologiis), aseve sxva mecnierebaTa
(kulturologia, fsiqologia, pedagogika, menejmenti, mar-
ketingi da sxv.) Teoriul da praqtikul sakiTxebs. aSkaraa, rom
Tu adre muzeumis statuss ZiriTadad gansazRvravda misi ko-
leqcia, dRes es Tvalsazrisi Seicvala: muzeumis moRvaweobis
centrSi moeqca vizitiori - pirovneba mTeli Tavisi socio-
kulturuli, fsiqologiuri da asakobrivi maxasiaTeblebiT,
misi CarTva muzeumis saqmianobaSi, radgan, specialistTa az-
riT, swored “aqtiuri sazogadoebrivi Tanamonawileoba cv-
lis muzeums ukeTesobisaken”3.
evropaSi muzeumebis saqmianobis radikalur cvlilebebs
safuZveli Caeyara 1970-80-ian wlebSi - muzeumebis ricxvis,
mravalferovnebisa da popularobis zrdis, auditoriis ga-
farToebis Sedegad, rac ganapirobebuli iyo Semdegi faqtore-
biT:
• sazogadoebis gazrdili moTxovnebi istoriul da
sabunebismetyvelo mecnierebaTa Sesaxeb meti informaciis
miRebisa da maTi kulturuli interpretaciisadmi;
• axali tipis muzeumebis aRmoceneba da arsebulis modern-
izacia;
• muzeumebis saganmanaTleblo programebSi codnis
gavrcelebidan aqcentis gadatana pirovnebis Sexedule-
bebis, SefasebaTa sistemis formirebasa da SemoqmedebiT Sesa-
ZleblobaTa gamovlenaze.
Sesabamisad, Camoyalibda axali midgomebi muzeumis arsis
aRqmisa da sazogadoebrivi daniSnulebisadmi, ramac, bune-
3 didi britaneTis muzeumebis asociaciis veb-gverdi: www.museumsassociation.org/museums-change-lives
7
brivia, Secvala muzeumis politikis orientirebi, saqmianobis
Sinaarsi, formebi da faqtobrivad, dRes muzeumebi warmoad-
genen ganaTlebis, komunikaciis, kulturuli informaciisa da
SemoqmedebiTi inovaciebis centrebs.
Tanamedrove muzeumi acnobierebs konservatizmis gada-
laxvisa da garemomcveli samyaros “aTvisebis” aucileblobas,
amyarebs kavSirs sxvadasxva sazogadoebriv instituciasTan,
afarToebs samoqmedo areals rogorc pirdapiri (samuzeumo
sivrcidan gasvla gamofenebisa Tu sxva kulturuli aqciebis
organizebiT), aseve gadataniTi mniSvnelobiT – mis mier dagro-
vili kolosaluri kulturul-saganmanaTleblo potencialis
gavrcelebiT (muzeumis kulturul-saganmanaTleblo poten-
cialSi igulisxmeba ara mxolod misi SesaZleblobebi viziti-
oris pirovnebis formirebaSi an kulturaTaSorisi dialogis
ganviTarebaSi, aramed muzeumis unari – “Seqmnas” kultura mis
rTul kavSirebsa da urTierTqmedebebSi).
winamdebare gamocema miznad ar isaxavs Seexos da pasuxi
gasces yvela im kiTxvas, rac dakavSirebulia muzeumisa da
vizitioris urTierTqmedebis problemebTan. am SemTxvevaSi
aqcenti gadatanilia muzeumis arsebul (da potenciur) au-
ditoriasTan aqtiuri kontaqtis damyarebis erT-erT mTavar
mimarTulebaze – samuzeumo eqskursiis formebsa da meTodeb-
ze, misi strategiebis gansazRvraze vizitiorTan urTierTo-
bis procesSi.
8
rogorc cnobilia, samuzeumo saqmianobis Sesaxeb adami-
anebs warmodgena eqmnebaT gamofenebisa da koleqciis inter-
pretaciis im programebis meSveobiT, rac muzeumSi xorciel-
deba. samuzeumo sivrceSi iqmneba da viTardeba xelovnebisa
da kulturuli memkvidreobis ZeglTa eqsponirebis meTodebi
da marSrutebi, romlebic muzeumis vizitiors aZlevs Sesa-
Zleblobas, Rrmad Cawvdes ama Tu im eqspoziciis maxasiaTe-
blTa mTel kompleqss (magaliTad, kacobriobis istoriisa da
kulturis ganviTarebis etapebis specifika, ama Tu im epoq-
is mxatvruli stili, xelovnebis calkeuli mimdinareobebi,
konkretul ostatTa meTodis Taviseburebebi da a. S.).
Sesabamisad, muzeumisaTvis sxvadasxva tipis eqspozicia
warmoadgens vizitiorTan komunikaciis damyarebisa da urT-
ierTqmedebis ZiriTad saSualebasac, rac, rogorc wesi, xor-
cieldeba muzeumis eqskursiamZRolis/gidis mier Catarebuli
eqskursiiT – kulturuli memkvidreobis Zeglis an xelovnebis
nimuSis damTvaliereblisaTvis wardgenis yvelaze gavrcele-
buli formiT.
cneba “eqskursia” (laT. excursio – gaseirneba, mogzauro-
ba) dasavleT evropaSi XVIII-XIX saukuneTa mijnaze gaCnda da
mWidrod ukavSirdeba ganaTlebas. eqskursiis saganmanaTleb-
lo potenciali kargad iyo cnobili swavlebis xelSesaxeb
principze orientirebuli pedagogebisaTvis. amitomac, SemTx-
veviTi ar yofila, rom ukve 1800-iani wlebidan, evropis bevri
skolis debulebaSi eqskursia warmoadgenda saswavlo-aRmzr-
delobiTi procesis nawils da mas Semdeg aqtiurad gamoiyeneba
Tavi I.
saeqskursio saqmis ganviTarebis istoriuli aspeqtebi
1.1 eqskursia – muzeumis saganmanaTleblo saqmianobis
ZiriTadi forma
9
rogorc swavlebis erT-erTi demokratiuli forma, rac xels
uwyobs axali codnisa da gamocdilebis miRebas.
termin “eqskursiis” gansazRvrisas XIX saukunis sxvadasx-
va evropel mecnierTa mier igi ganmartebulia, rogorc “mog-
zauroba”, “gaseirneba”, “RirsSesaniSnavi adgilebis monax-
uleba” da a. S. mogvianebiT ki, rogorc “gaseirneba, romlis
mizania garkveuli Temis Seswavla konkretul, sayuradRebo da
“damafiqrebel” masalaze dayrdnobiT4”.
samuzeumo saqmis ganviTarebisa da misi kulturul-sagan-
manaTleblo moRvaweobis dinamikis gaTvaliswinebiT, eqskur-
sia SeiZleba ganisazRvros rogorc saganmanaTleblo saqmia-
noba, romlis Sinaarss warmoadgens saeqskursio marSrutiT
SemoTavazebuli vizualuri obieqtebis kompleqsuri
(vizualuri, verbaluri, emociuri) aRqma codnisa da STabe-
Wdilebis miRebis mizniT.
sxva saganmanaTleblo formebTan SedarebiT, samuzeumo
eqskursias garkveuli upiratesobac gaaCnia, vinaidan aRqmis
obieqtebi warmoadgens originalebs, romelTa diapazoni Zal-
ze farToa – moyolebuli bunebis Zeglebidan damTavrebuli
xelovnebis nawarmoebebiT. am obieqtebs gaaCnia didi Semec-
nebiTi potenciali, asaxavs bunebisa da civilizaciis, isto-
riis, kulturis, konkretuli epoqisa da avtoris xelovnebis
an mTlianad eris ganviTarebis process. originalTan urT-
ierToba damTvalierebels aswavlis - aRiqvas da SeigrZnos
garemomcveli samyaro, Seafasos adamianis SemoqmedebiTi Ses-
aZleblobebi, anu, aziarebs mas kulturis safuZvlebs. aqve
xazgasasmelia kidev erTi Tavisebureba, rom, eqskursia - esaa
kontaqti muzeumis pedagogTan (muzeumis TanamSromeli an
konsultanti ganaTlebis sferoSi, romelic qmnis saswavlo,
4 Burcaw E., Introduction to Museum Study. Third Edition. Alta mira Press, 1999, gv. 34
10
saganmanaTleblo Sinaarsis programebs gamofenebisaTvis da
akontrolebs maT Sesrulebas) an gidTan (muzeumis programe-
bis an turebis xelmZRvaneli, vinc amzadebs sainformacio
leqciebs mimdinare eqspoziciis Taobaze da warmoadgens erT-
gvar “Suamavals” eqsponatsa da mnaxvels Soris). maTTan urT-
ierToba amdidrebs muzeumis vizitioris aRqmas, aviTarebs
damoukideblad azrovnebisa da pirovnebebs Soris urTierTq-
medebis SesaZleblobebs, magram mxolod im SemTxvevaSi, Tuki
“Suamavals” gaaCnia Sesabamisi fsiqologiur-pedagogiuri
momzadeba, kargad flobs saeqskursio muSaobis specifikas da
muzeumis eqsponatis/Zeglis analizis formebs.
samuzeumo eqskursiis specifikur Taviseburebebs, upirve-
les yovlisa, warmoadgens:
• im obieqtebis xelmisawvdomoba, rac CarTulia eqskursiis
meTodurad gamarTul marSrutSi;
• saeqskursio jgufis xelmisawvdomoba (rogorc wesi, 10-30
adamiani);
• gidis arseboba – kvalificiuri specialisti, romel-
ic flobs jgufTan muSaobisaTvis aucilebel codnas da
fsiqologiur-pedagogiur Tvisebebs.
eqskursiis amocanebisa da dasaTvalierebeli obieqtebis
specifikidan gamomdinare, eqskursia SeiZleba Catardes
samuzeumo sivrceSi da mis miRma, drois gansxvavebuli xangr-
ZlivobiT da marSrutze gadaadgilebis gansxvavebuli meTo-
diT - qveiTad an satransporto saSualebaTa gamoyenebiT.
1.2. saeqskursio saqmis ganviTarebis istoriuli diskursi
rogorc zemoT aRiniSna, cneba “eqskursia”, rogorc ko-
leqciis prezentaciis saganmanaTleblo forma, dasavleT
evropaSi XVIII–XIX saukuneTa mijnaze gaCnda, Tumca, damTva-
11
lierebelTan komunikaciis es istoriulad Camoyalibebuli
tradicia momdinareobs jer kidev im periodidan, roca Zveli
babilonis, egviptis mmarTvelTa sasaxleebSi da antikuri sa-
berZneTis taZrebSi safuZveli Caeyara xelovnebis nimuSebisa
da sxvadasxva saxis raritetTAa Segrovebis winamuzeumur for-
mas.
tradiciulad, antikur saberZneTSi uzenaes RvTaebaTa da
muzebis Tayvansacemad agebul taZrebSi - “museionebSi” (ber-
Zn. muséion – muzebis samflobelo, saidanac warmoiSva Semdeg-
Si termini “muzeumi”) ganTavsebuli iyo qandakebebi, suraTebi
da xelovnebis sxva nimuSebi, romlebsac muzebs uZRvnidnen. am
Semowirulobebs museionebSi ganagebdnen saamisod specialu-
rad gamoyofili msaxurebi (hieropoei), romlebic ara marto ica-
vdnen taZars da saganZurs, aramed awarmoebdnen dagrovili
koleqciis aRricxvasac (maT mier Sedgenili nusxa da aRweri-
loba garkveulwilad mogvagonebs kidec Tanamedrove muze-
umebis sainventaro aRweras sagnis dasaxelebis, masalis, zome-
bisa da wonis, gansakuTrebuli niSnebis, daculobis xarisxis,
miZRvnis mizezisa da TariRis, Semomwirvelis saxelisa da eT-
nikuri kuTvnilebis miTiTebiT) da asrulebdnen stumrebisaT-
vis maTi wardgenisa da gacnobis funqciasac5.
romaelTa mier saberZneTisa da elinisturi saxelmwifoe-
bis dapyrobis Semdeg (Cv. aR.-mde II s.) romSi antikuri Zeglebis
didma koncentraciam da berZnuli kulturuli memkvidreobis
sakmaod swrafma aTvisebam gamoiwvia, erTi mxriv, museionebis
aRmoceneba da meore mxriv, kerZo koleqcionirebis proce-
sis saxelmwifo donemde ayvana da mxatvrul faseulobaTa
sazogadoebrivi mniSvnelobis gacnobiereba. iulius keisarma
(Zv.w. 100-44 ww.) kapitoliumis borcvze specialuri Senobac ki
5 Frazer P. Problematic Alexandria, Oxford, 1972, P. 312-313
12
aago sakuTari koleqciis sajaro demonstrirebisaTvis, xolo
mogvianebiT, kapitoliumis Ziras agebul “Tanxmobis taZarSi”
(Temple of Concord, Zv. w. IV s.) ganTavsda qandakebebi, suraTebi
da sxvadasxva saxis mxatvruli nawarmi, riTac, faqtobrivad,
romis mmarTvelebma taZari aqcies imperiis mTavar saimpera-
toro museionad.
xelovnebis nimuSebis Segrovebis antikurma tradiciam
Semdgomi ganviTareba hpova aRorZinebis epoqaSi, roca sa-
fuZveli Caeyara koleqciebis sistematizaciis process da
maT ganTavsebas muzeumis tipis sivrceSi. romis eklesiis su-
lieri mamebis (papi iulius II da sxv.) mier warmarTulma saqmi-
anobam saTave daudo ara marto calkeuli unikaluri ko-
aleqsandriis biblioTeka. o.
fon korvini (germania), XIX s.
graviura. ptolemaiosis mier
savaraudod, Cv. w. aR.-mde 290-
ian wlebSi daarsebuli aleqsan-
driis museionis kompleqsSi
Semavali biblioTeka Zv. w. aR-
is I s-Tvis 700 aTas papirusis
gragnils iTvlida da antikuri
periodis yvelaze did wignsa-
cavad iTvleboda.
leqciebis formirebas, aramed axali tipis polifunqciuri
religiur-kulturuli kompleqsis - vatikanis grandiozuli
arqiteqturuli ansamblis Seqmnas, mis taZrebsa da sasaxleeb-
Si XVI-XXVII saukuneebis ostatTa nawarmoebebis Tavmoyras.
aseve farTod ganviTarda kerZo koleqcionirebis praqtika da
ukve XVI saukunis miwurulidan italiel aristokratTa (man-
tuas hercogi gonzago, florenciis mmarTvelebi - mediCebi da
13
sxv.), humanistebisa da mxatvarTa kerZo koleqciebis (antiku-
ri skulpturisa da xelnawerTa nimuSebi, ferweruli tiloebi
da italiel vaWarTa mier sxvadasxva qveynebidan Camotanili
iSviaTi raritetebi) daTvaliereba xelmisawvdomi iyo sazoga-
doebisaTvis.
XVII saukunidan gansakuTrebul popularobas iZens ro-
gorc aristokratebis, aseve mecnier-swavlulebisa da uni-
versitetebis mier Seqmnili kabinetebi, romlebic moicavdnen
bunebis iSviaTobaTa koleqcias. TandaTan yalibdeboda ufro
vrceli, enciklopediuri principiT organizebuli xelovnebis
nimuSebisa da sabunebismetyvelo masalebis koleqcia “zrdas-
rulTa SemecnebiTi ganviTarebisa da mozardebis ganaTlebis
mizniT”, rac dRevandeli TvalTaxedvidanac, saganmanaTleb-
lo amocanebis sakmaod farTo speqtrs moicavda6. Sesabamis-
ad, bunebrivia, am amocanebis ganxorcielebasTan erTad, yal-
ibdeboda koleqciebis damTvalierebelTan urTierTobisa da
muSaobis formac, romlis safuZvels udavod eqskursia war-
moadgenda.
muzeumebisa da saeqskursio saqmianobis ayvavebis xanad
iqca XIX saukune, roca istoriuli mecnierebisa da qalaqis -
urbanizebuli kulturis ganviTarebis procesSi sazogadoebam
gaacnobiera, rom swored muzeumi warmoadgens kacobriobis
kulturuli gamocdilebis SenarCunebisa da popularizaci-
is yvelaze misaReb formas. sazogadoebriv cnobierebaSi jer
kidev taZrad moazrebuli muzeumi iqca samuzeumo nivTebSi is-
toriuli tradiciis, humanitarul da mxatvrul faseulobaTa
xilul gansxeulebad - adamianis SemoqmedebiT SesaZleblobaTa
mkafio asaxvad. damTvalierebelTa farTo auditoriisaTvis es
6 qaraia i., Museion-Museum-muzeumi (termin muzeumis ganmartebisaTvis), statia, Jurn. ”speqtri”, #1, 2008, gv. 106
14
Zeglebi xelmisawvdomi gaxda ukve XVIII s. II naxevridan, roca ev-
ropis qveynebi (germania, didi britaneTi, safrangeTi) aqtiurma
saganmanaTleblo moZraobam moicva. es moZraoba iqca mZlavr
impulsad sxvadasxva profilis muzeumebis daarsebisa (britane-
Tis muzeumi, londoni, 1753; sabunebismetyvelo mecnierebisa da
teqnologiebis muzeumi, miunxeni, 1903 da sxv.) da maTSi sagan-
manaTleblo saqmianobis ganviTarebisaTvis, romlis ZiriTad
formas sajaro leqcia da eqskursia warmoadgenda.
safrangeTis revoluciis Semdeg (1791 w.), luvrisa da tu-
ilris sasaxleTa bazaze 1793 wels gaxsnili luvris muzeumi
faqtobrivad iyo pirveli sazogadoebrivi muzeumi, romlis
7 http://www.louvre.fr/en/history-louvre
cnobili geologisa da pale-
ontologis uiliam baqlan-
dis leqcia eSmoleanis muze-
umSi (didi britaneTi), 1823
wlis 15 Tebervali. muzeumi
daarsda 1683 wels, 1903 wli-
dan: oqsfordis universitetis
xelovnebisa da arqeologiis
eSmoleanis muzeumi/Ashmolean Museum of Art and Archaeology Ox-ford of University. C. hiulmandelis
(1789-1850) liTografia.
misia dekretiT imTaviTve ganisazRvra rogorc “... mecnierebi-
sa da xelovnebis Zeglebis koleqciis Segroveba da ganTavse-
ba xalxis ganaTlebisa da esTetikuri siamovnebis miniWebis
mizniT7”, rasac zedized mohyva axali muzeumebis daarseba ev-
ropis mTel rig qveynebSi. maT Soris gasakuTrebuli adgili
ukavia hamburgis samxatvro muzeums – kunsthales (Hamburger Kunsthalle, germania), romlis direqtorma alfred lixtvarkma
15
(1852-1914) sruliad axali xedva Semoitana samuzeumo saqmis
aRqmaSi.
profesiiT pedagogi a. lixtvarki miiCnevda, rom skolasTan
erTad, muzeumic unda gaxdes swavlebis adgili da Tavis mTavar
movaleobad miiCnevda bavSvebTan muSaobas eqskursiis formiT.
muzeumSi eqskursias igi agebda dialogis principze da Tvli-
da, rom “suraTis ganxilva TavisTavSi unda Seicavdes dramat-
ulobis mcire elementsac da unda gaaCndes improvizaciis xib-
li, romlis drosac Tavisuflad ixsneba yvela Zalebi8”.
dialogis formatSi mimdinare eqskursiis procesSi mnax-
velebi guldasmiT “ikvlevdnen” suraTs, mis kompozicias,
siuJets, personaJTa fsiqologias literaturasa Tu musi-
kasTan dakavSirebiT da amgvarad swavlobdnen xelovnebasTan
urTierTobas. amasTan, “savarjiSoebis” avtori miiCnevda, rom
“kiTxva-pasuxis meTodi ar aris erTaderTi, arsebobs masalis
analizis sxva saSualebebic, magram kategoriulad ar aris re-
komendebuli Tavisuflebis SemzRudavi mecnierulad Camoy-
alibebuli moxseneba”9.
bunebrivia, aseTi midgoma arRvevda xelovnebis swavlebis
Camoyalibebul meTodikas, romlis safuZvels warmoadgenda
mkafiod formulirebuli codna xelovnebasa da mis stilebze.
Tavisi meTodis specifikis ganmartebisas, a. lixtvarki werda:
”Cven viswrafviT imisaken, rom Tvali gadavavloT mTel epo-
qas, vaCvenoT, Tu rogor aisaxa igi calkeul nawarmoebSi da
ra STabeWdilebas axdens igi”. amasTan, igi gaurboda mnaxveli-
saTvis xelovnebis sakiTxebze sakuTari mosazrebis avtorita-
rulad Tavsmoxvevas. a. lixtvarkma pirvelma danerga samuze-
umo sivrceSi “muzeumTan dialogebis” praqtika da safuZveli
8 Lichtwark A. Ubungen in der Betrachtung von Kunstwerken. Berlin. 1909. gv . 23 -24.9 Lichtwark A. iqve.
16
Cauyara saeqskursio meTodikas, romlis mizans warmoadgens
xelovnebis nawarmoebis SemoqmedebiTad aRqmis unaris ganvi-
Tareba mxatvris Canafiqris mixedviT.
germanelma mecnierma hans froidentalma (1905-1990), ro-
melic, sxva globalur problemebTan erTad, ikvlevda samuze-
umo resursebze dayrdnobiT saganmanaTleblo saqmianobis
ganviTarebis problemebs, pirvelma Camoayaliba muzeumSi
saskolo swavlebis organizebis meTodika10, rac dResac ar
hkargavs aqtualobas:
• muzeumSi moswavleTa yvela vizits unda hqondes konkret-
uli saganmanaTleblo mizani;
• maswavlebelma da bavSvebma unda gaacnobieron, rom muze-
umSi viziti aris ara garToba, aramed seriozuli samuSao, ro-
melic saWiroebs momzadebas;
• muzeumSi swavlebas sWirdeba sagangebod momzadeba sa-
kolo mecadineobebis procesSi anu maSin, roca bavSvebi jer
kidev ar arian daRlilebi da mzad arian aRqmisaTvis;
• umjobesia uari iTqvas mimoxilviT eqskursiebze, rac Zne-
lad aRsaqmelia ara mxolod mozardisaTvis, aramed mozr-
dilTaTvisac;
• saeskursio demonstrirebisaTvis eqsponatebi unda SeirC-
es mozardis asakobrivi interesis gaTvaliswinebiT;
• muzeumSi vizitis Sedegi unda iyos mozardTa damoukide-
beli namuSevari (naxati, Temebi nanaxis aRweriT, modelebis Se-
qmna da sxv.).
swored germaniis muzeumebis farTo praqtikam da anal-
izma ganapiroba termin “samuzeumo pedagogikis” warmoSoba
1934 wels, rac, misi Semqmnelis, k. frizenis (germania) azriT,
TavisTavSi moicavs saganmanaTleblo muSaobasa da samuzeumo
10 Freudenthal H., Lincos: design of a language for cosmic intercourse, Studies in logic...1936, gv. 59
17
didaqtikaze damyarebul samuzeumo resursebiT mxatvruli
aRzrdis tradicias.
1.3. samuzeumo da saeqskursio saqmianobis erovnuli
gamocdilebis istoriidan
saqarTveloSi saeqskursio saqmianobis praqtikis Camoyal-
ibeba qveyanaSi pirveli muzeumebis daarsebisa (1860-iani wlebi)
da SemdegSi, muzeumebis masobrivad dafuZnebis periods (1920-
iani wlebi) unda emTxveodes, Tumca garkveuli mcdelobebi am
mimarTulebiT uTuod manamdec arsebobda.
qveyanaSi pirveli samuzeumo dawesebuleba gasuli sauku-
nis SuaxanebSi aRmocenda. 1852 wels daarsebuli ruseTis
geografiuli sazogadoebis kavkasiuri ganyofilebis muze-
umis bazaze 1865 wels Seiqmna kavkasiis muzeumi (1919 wlidan
- saqarTvelos saxelmwifo muzeumi, amJamad saqarTvelos
erovnuli muzeumis s. janaSias sax. saqarTvelos muzeumi). “am-
ave droidan SegviZlia gavadevnoT Tvali CvenSi samuzeumo cx-
ovrebis ganviTarebasac im saerTo sistemiT, romelic SemuSa-
vda da dafuZnda evropuli samuzeumo cxovrebis mixedviT11”.
Tumca, prof. levan WilaSvilisa da sxva mecnierTa azriT,
qveyanaSi samuzeumo saqmianobis Casaxva-Camoyalibebas “mar-
Talia, stiqiuri TviTdinebiT, magram gacilebiT adre Caeyara
safuZveli... igulisxmeba mTeli rigi istoriuli movlenis mis-
aniSnebeli Zveli nivTis sagangebo dacva da Senaxva, romlebic
Taobidan Taobas gadaecemoda ama Tu im faqtis dasadastureb-
lad”12.
11 WilaSvili l. muzeummcodneoba da samuzeumo saqmis safuZvlebi (leqciebis kur-si), Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba, Tb., 1984, gv. 26.12 WilaSvili l. iqve.
18
istoriuli movlenis aRmniSvneli nivTebis sagangebo
dacvasTan dakavSirebuli informaciis yvelaze Zvel werilo-
biT wyaros warmoadgens antikuri periodis berZeni geograf-
is flavius arianes (ax. w. 95-175) Savi zRvis garSemo mdebare
qveynebSi mogzaurobis amsaxveli masala. kolxeTis aRwerisas
igi aRniSnavs, rom Savi zRvis sanapiroze, “fazisSi Casul stum-
rebs da sxva mnaxvelebs aTvalierebinebdnen qalRmerT reas qa-
ndakebas, argonavtebis xomald “argos” Ruzis naSTebs da sxva
RirsSesaniSnav masalebs”13.
Sua saukuneebis periodis saqarTveloSi sulieri da ma-
terialuri kulturis Zeglebis Tavisebur sacavs (SeiZleba
iTqvas, ZvelberZnuli “museionebis” analogias) ZiriTadad
warmoadgenda NqarTuli saeklesio-samonastro centrebi ro-
gorc saqarTveloSi (gelaTi da bagratis taZari, alaverdi,
SuamTa, bedia, martvili, oSki da sxv.), aseve mis farglebs ga-
reT (aToni, ierusalimi, sinas mTa da sxv.). eklesia-monastre-
bis koleqciebi ZiriTadad Semowirulobis gziT ivseboda da
ara mxolod saeklesio-ritualuri daniSnulebis sagnebis,
dokumentebisa da xelnawerebisagan Sedgeboda, aramed isto-
riul-kulturuli memkvidreobis araerT mniSvnelovan nimuSs
Seicavda (am TvalsazrisiT niSandoblivia, rom svaneTis bevr
eklesiaSi dRemde SemorCenilia eTnografiuli da arqeolo-
giuri masalebi, nairgvari sameurneo, saojaxo Tu sabrZolo
nivTi, romlebsac saukuneebis manZilze eklesiebs swiravdnen).
istoriuli cnobebis mixedviT, qarTvel mefeTa (maT So-
ris, bagrat V-is, erekle II-is sacavebi da sxv.) sasaxleebSi Tav-
moyrili iyo didZali unikaluri saunje, romelsac samuzeumo
mniSvneloba gaaCnda. erekle II-is Tbilisis sasaxlis sacavis
13 flavius ariane, mogzauroba Savi zRvis GgarSemo, n. keWaRmaZis Targmani da ga-mocema, Tb., 1961, gv. 39.
19
Sesaxeb cnoba ekuTvnis Teimuraz bagrations14, romlis Tanax-
mad, irkveva, rom mefis sasaxleSi “salarosa Sina”, mowyobili
yofila muzeumi, romlis koleqciebsac warmoadgenda Zveli
monetebi, saWurveli da sxva masalebi (samwuxarod, 1795 wels
aRa-mahmad xanis mier Tbilisis aoxrebis Sedegad, sasaxlesTan
erTad, muzeumic ganadgurebula).
istorikosTa (s. janaSia, l. WilaSvili da sxv.) azriT,
sruliad dasaSvebia zemoT moyvanili es ramdenime faqti gan-
vixiloT saqarTveloSi samuzeumo warmonaqmnebis pirvelsax-
eebad. aRsaniSnavia agreTve, rom kulturuli cxovrebis aRmav-
lobisaTvis samuzeumo organizmis, arqivisa da biblioTekis
Seqmnis aucileblobas kargad grZnobdnen ruseTSi evropul
ganaTlebas naziarebi qarTveli batoniSvilebi. am mxriv yur-
adRebas iqcevs 1799 wliT daTariRebuli ioane batoniSvi-
lis werilobiTi moxseneba mefe giorgi XII-sadmi (1746-1800),
saqarTvelos ukanaskneli mefisadmi (xelnawerTa institu-
ti – amJamad xelnawerTa erovnuli centri, f. 2155), sadac,
sxva sakiTxebTan erTad, aRniSnulia biblioTeka-muzeumebis
gaxsnis saWiroebis Sesaxebac: “iyos bibliotikas saxli, yove-
li saero da saeklesio wigni rac SeiZlebodes iq icvebodes,
agreTve saxeebi da magaliTebi mxatvrobebisa, SenebulebaTa
da sxuaTa xelovnebaTa da visac enebos mividodis...” analogi-
uri azria gatarebuli daviT batoniSvilis mier XIX saukunis
dasawyisSi SemuSavebul samarTlis wignSic,15 magram samwux-
arod, maSindel istoriul garemoebaTa gamo, am metad saWiro
winadadebebs aRsruleba ar ewera da TbilisSi sazogadoebrivi
muzeumis Seqmnis ideis ganxorcieleba naxevari saukuniT gadaido.
14 bagrationi T., istoria dawyebiTgan iveriisa, ese igi giorgiisa, romel ars saqa-rTveloisa, sankt-peterburgi, 1848 w. gv. 52.15 WilaSvili l. muzeummcodneoba da samuzeumo saqmis safuZvlebi (leqciebis kur-si), Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba, Tb., 1984, gv. 35.
20
sasaxleebSi muzeumebis Seqmnis evropuli gamocdilebis
gaTvaliswinebis TvalsazrisiT udavod sayuradReboa same-
grelos mTavris daviT dadianis (1812-1853) mier, evropel aris-
tokratTa msgavsad, zugdidis samTavro rezidenciaSi 1850-
ian wlebSi daarsebuli kabinet-muzeumi, romelSic ganTavsda
mTavris mier wlebis manZilze Segrovebuli numizmatikuri,
paleografiuli da arqeologiuri, saomari aRWurvilobisa da
qristianul siwmindeTa koleqciebi, heraldikuri atributika
da siZveleTa sxva nimuSebi.16 Semonaxulia cnoba imis Taobazec,
rom koleqciis Sesavsebad mTavari xSirad glexebisgan iZenda
maT kar-midamoSi SemTxveviT aRmoCenil nivTebs da TviTonac
atarebda arqeologiur gaTxrebs samegrelos sxvadasxva ter-
itoriaze, maT Soris, noqalaqevSi (arqeopolisi), sadac brin-
jaos xanisa Tu elinisturi periodis araerTi sayuradRebo
nimuSi aRmouCenia. rezidenciis kabinet-muzeumSi gamofenil
masalebs daviT dadiani siamayiT aTvalierebinebda imdroin-
deli didgvarovanTa wris warmomadgenlebs, samTavro qalaq
zugdidSi Camosul stumrebs da TviTonve uyveboda TiToeu-
li nivTis warmomavlobasa da istoriul-kulturul mniSvn-
elobaze. cnobili frangi mecnieri mari brose, romelic 1847
wels imyofeboda zugdidSi, werda: “me daviT dadianis kabinet-
Si vnaxe siZveleTa SesaniSnavi koleqcia...”17 da iqve saubrobs
mTavris biblioTekaSi dacul unikalur nabeWd da xelnawer
wignebze, saomari aRWurvilobis mdidar da mravalricxovan
koleqciaze (dadianebis sagvareulos mier sabrZolo iaraRe-
bis koleqciis Segrovebas safuZveli jer kidev XVII saukuneSi
16 beraia l., kalandia g., qaraia i. zugdidis muzeumis gzamkvlevi, saqarTvelos
kulturisa da ZeglTa dacvis saministros gamocema, Tb., 2009, gv. 20.17 Brosse M., Rapports sur un voyage archéologique exécuté dans la Géorgie et dans l’Arménie en 1847-1848 sous les auspices du Prince Vorontzof Lieutenant du Caucase, at Google Books, Saint Pe-tersburg: Académie impériale des sciences, 1851. gv. 36
21
Caeyara, Tumca, maSin es procesi spontanurad mimdinareobda.
XIX saukunis 30-ian wlebSi daviT dadianma am saqmianobas mizan-
mimarTuli da faqtobrivad, samuzeumo saxe misca - igi sasax-
lis muzeumisaTvis iaraRs garkveuli sistemiT agrovebda, ris
Sedegadac koleqcia Seivso rogorc kavkasiuri da rusuli,
aseve evropuli, aziuri, afrikuli da avstraliuri sabrZolo
xelovnebis nimuSebiTa da atributebiT, romelTa didi nawili
grigol gagarini (1810-1893), samxedro muzeumi dadianebis sasaxleSiqaRaldi, aqvareli, 1849 w.
amJamadac daculia dadianebis sasaxleTa istoriul-arqite-
qturul muzeumSi).
1852 wels TbilisSi daarsebuli saqarTvelos pirvel
samuzeumo dawesebulebaSi - ruseTis geografiuli sazoga-
doebis kavkasiuri ganyofilebis muzeumSi mnaxvels saSuale-
ba hqonda daeTvalierebina da garkveuli informacia mieRo
22
sabunebismetyvelo, eTnografiul da istoriul koleqciebze,
ramac safuZveli Cauyara erovnuli mecnierebis bevri dargis
(biologia, geologia, arqeologia, eTnografia da sxv.) popu-
larizaciisa da Seswavlis process.
sagulisxmoa, rom ruseTis geografiuli sazogadoebis
kavkasiis ganyofilebaSi samuzeumo sakiTxSi imxanad erT-
maneTs upirispirdeboda ori Tvalsazrisi. erTni Tvlidnen,
rom samuzeumo saqmis ganviTarebisaTvis saqarTveloSi yvela
piroba arsebobda (am Tvalsazriss TavgamodebiT icavda ra-
fiel erisTavi, romelmac didi wvlili Seitana muzeumis eT-
nografiuli kabinetis mowyobaSi, moawesriga eTnografiuli
masala da Seadgina katalogic), meoreni (muzeumis direqtori
i. bartolomei, al. nikolai da sxv.) miiCnevdnen, rom muzeumi
unda daxmareboda ruseTisa da dasavleT evropis mecnierebs
kavkasiis gacnobaSi da axali eqsponatebiT Seevso evropis
muzeumebis fondebi. TandaTan gaimarjva meore Tvalsazris-
ma. vinaidan, miuxedavad imisa, rom rus mecnierebTan (a. ber-
Je, i. bartolomei, al. nikolai da sxv.) erTad, muzeumis Seqm-
naSi aqtiurad monawileobdnen cnobili qarTveli sazogado
moRvaweebic (grigol orbeliani, dimitri yifiani, giorgi
erisTavi, rafiel erisTavi da sxv.), rogorc wesi, mas xelmZ-
Rvanelobdnen ruseTidan movlinebuli pirebi. Sesabamisad,
miuxedavad qarTuli sazogadoebis araerTgzis mcdelobisa,
muzeumis direqcia jerovan yuradRebas ar uTmobda axali eq-
sponatebiT muzeumis fondebis Sevsebas (magaliTad, 1857 wels
direqciam uari Tqva SeeZina mixeil baraTaSvilis numizmati-
kuri koleqcia, romelic Semdeg berlinis muzeumSi moxvda),
rac qarTuli inteligenciis warmomadgenelTa sakmaod did
ukmayofilebas iwvevda. amitomac periodulad mkveTrad is-
meboda sakiTxi erovnuli samuzeumo centris - “saero saxlis”
daarsebis Sesaxeb, sadac garda samuzeumo koleqciebisa da ga-
23
mofenebisa, iqneboda sagangebo darbazi sxdomebisaTvis, sale-
qcio auditoria da wignsacavi.
finansuri problemebis gamo, ruseTis geografiuli sazo-
gadoebis kavkasiuri ganyofilebis muzeumi 1864 wels daix-
ura. mis bazaze 1865 wels gaixsna kavkasiis muzeumi, romlis
direqtorad dainiSna cnobili geograf-naturalisti gustav
rade (1831-1903), romelsac udidesi wvlili miuZRvis qarTuli
samuzeumo saqmis ganviTarebaSi. misi xelmZRvanelobiT kavka-
siis muzeumi sul male iqca mZlavr samecniero-saganmanaTleb-
lo dawesebulebad, romlis saqmianoba moicavda ara mxolod
saqarTvelosa da kavkasias, aramed mezobel regionebsac.
muzeumis fondi TandaTan Seivso araerTi unikaluri kole-
qciiT – kerZo pirebisagan SeZenili nivTebiT, Semowirulobi-
Ta Tu eqspediciebis dros mopovebuli masalebiT (eTnografi-
is, zoologiis, botanikisa da geologiis koleqciebs daemata
„ornamentebisa da siZveleTa“, mogvianebiT arqeologiuri eq-
sponatebic). XIX saukunis miwurulisaTvis kavkasiis muzeumi
erT-erT saukeTeso ganZTsacavad iTvleboda ruseTis mTel
imperiaSi da sakmaod didi mecnieruli avtoritetiT sarge-
blobda. 1900 wels parizSi gamarTul msoflio universalur
eqspoziciaze (Exposition Universelle, Grand Palais) gansakuTrebu-
li mowoneba daimsaxura ruseTis pavilionSi ganTavsebulma
saqarTvelos eTnografiuli yofisa da kulturis amsaxvelma
masalebma, romelic kavkasiis muzeumis mier momzadda, risTvi-
sac muzeumis direqtori gustav rade oqros medliT dajil-
dovda18.
garda samuzeumo fondebis Sevsebisa da sxvadasxva tipis
gamofenebis organizebisa (sabunebismetyvelo, arqeologiuri
da sxva eqspoziciebi), kavkasiis muzeumi intensiur samecnie-
18 gazeTi “kvali”, 1900, #16-22
25
ro-saganmanaTleblo moRvaweobasac eweoda: mWidro urTier-
Toba daamyara ucxoeTis muzeumebsa Tu samecniero dawese-
bulebebTan da sakuTar saqmianobas evropuli gamocdilebiT
amdidrebda. ramdenjerme gamoica kavkasiis muzeumis gzamkv-
levi, katalogi „Museum Caucasicum“ 6 tomad, periodulad ibe-
Wdeboda muzeumis „moambe“, iqmneboda saeqskursio teqstebi.
samuzeumo cxovrebis ganviTarebisa da siZveleTa Zeglebis
mecnieruli Seswavlis mniSvnelobis gacnobierebaze didi gav-
lena iqonia TbilisSi gamarTulma V arqeologiurma yrilobam
(1881), roca kavkasiis muzeumi Seyvanili iqna ruseTis saimper-
atoro akademiis sistemaSi.
swored am periodidan, XIX saukunis 90-iani wlebidan
iRebs saTaves araerTi axali muzeumis daarseba saqarTveloSi.
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis mier, sazogadoe-
qarTvelTa Soris wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis biblioTeka da muzeumi (ia ekalaZe, Sio mRvimeli, irodion evdoSvili) al. roinaSvilis foto. 1865-1898
26
bis xelnawerTa biblioTekasTan 1884 wels Seiqmna arqeolo-
giuri (“saarxeologo”) muzeumi, romelmac didi samuSaoebi
ganaxorciela samuzeumo koleqciebis Segrovebisa da dacvis
mimarTulebiT, Tumca usasxrobisa da saTanado Senobis uqon-
lobis gamo ver SeZlo saqmianobis gagrZeleba, rac qarTulma
sazogadoebam mtkivneulad ganicada da aTiode wlis Semdeg
kvlav wamoiWra sakiTxi erovnuli muzeumis – “saero saxlis”
daarsebis Taobaze: “saero saxli” unda iyos CvenTvis patara
universitetic da samecniero akademiac, Sesaferisi mowyobi-
lobiT”19, Tumca imJamad am ideas ganxorcieleba ar ewera da
SemdgomSi sxva mimarTulebiT ganviTarda.
garda amisa, Tbilisis mosaxleobis mxardaWeriT da qarT-
vel sazogado moRvaweTa (e. TayaiSvili, T. Jordania da sxv.)
TaosnobiT, agreTve saqarTvelos saegzarqosos samRvdeloe-
bis uSualo monawileobiT sionis taZarTan Seiqmna saeklesio
muzeumi (“yovladwmida RvTismSoblis saxelobis ZmobasTan
arsebuli saeklesio ganZTsacavi“, 1888), romlis mizani iyo
saqarTvelos eklesia-monastrebSi Semonaxuli im istoriuli
mniSvnelobis nivTebis sagangebo ganZTsacavSi gadatana, aRw-
era, Seswavla da farTo sazogadoebisaTvis gacnoba, romlebic
yoveldRiur xmarebaSi aRar gamoiyeneboda (ZiriTadad xel-
nawerebi da sigel-gujrebi, romlebic mogvianebiT, 1930 wels
gadaeca saqarTvelos saxelmwifo muzeums, xolo SemdegSi – k.
kekeliZis saxelobis xelnawerTa instituts).
am muzeumebis gverdi-gverd, didi popularobiT sarge-
blobda cnobili fotografisa da koleqcioneris aleqsandre
roinaSvilis mier 1887 wels Seqmnili fotografiis moZravi
muzeumi, romelsac “kavkasiis patara muzeums” uwodebdnen.
1887-1888 wlebSi muzeumis gamofenebma didi warmatebiT moiara
19 al. xananaSvili, gaz. “kvali”, 1895, #47.
27
meabreSumeobis sadguri/abreSumis muzeumi. arqiteqtori: al. SimkeviCi, 1890-1892
kavkasiisa da ruseTis araerTi qalaqi (peterburgi, saratovi,
astraxani, samara, moskovi), sadac saqarTvelos siZveleTa am-
saxvel mraval fotografiul da stereoskopul suraTebTan
erTad, gamofenili iyo wlebis manZilze Segrovebuli siZvele-
Ta nimuSebi, samxedro aRWurviloba, spilenZis da vercxlis
WurWeli, numizmatikuri koleqcia, qarTuli da aRmosavluri
kulturis amsaxveli sxva nimuSebi.
1887 wels TbilisSi daarsda kavkasiis meabreSumeobis sad-
guri, romelsac saTaveSi edga moskovis sasoflo-sameurneo
saimperatoro sazogadoebis komitetis wevri nikolai Sav-
rovi. axalgazrda mecnieris safrangeTSi mivlinebis Sedegad
miRebuli gamocdileba da mis mier ucxoeTidan Camotanili
koleqciebi daedo safuZvlad abreSumis muzeumis (aseve bib-
lioTekis) daarsebas, romelic dRemde rCeba qveynis unikalur
samuzeumo instituciad (amJamad abreSumis saxelmwifo muze-
28
umi). muzeumTan erTad daarsda meabreSumeobis dargisadmi
miZRvnili biblioTekac, romlis fondis didi nawili Semow-
irulobebiT Seivso (mag., ruseTis imperator nikoloz II-is
samxedro istoriuli muzeumi - didebis taZari, 1890-iani wlebi
mier naCuqari wignebi), xolo 1890-92 wlebSi, muzeumis saga-
mofeno vitrinebis garda, al. SimkeviCis eskizebiT sagangebod
damzadda biblioTekis dRemde Semonaxuli avejic.
ruseTis imperatoris gadawyvetilebiT 1888 wels Tbilis-
Si aigo da gaixsna samxedro-istoriuli muzeumi - didebis
taZari (arqiteqtori: a. zalcmani), romlis mizani iyo ukvdav-
eyo ruseTis armiis warmatebebi kavkasiaSi da moexdina misi
Zlevamosilebis demonstrireba. muzeumis eqspoziciaSi sxva-
dasxva saxis samxedro aRWurvilobis garda, didi adgili ekava
portretebs, bataluri scenebis amsaxvel ferwerul tiloebs
29
20 d. SevardnaZes (1885-1937) gansakuTrebuli Rvawli miuZRvis saqarTveloSi samuzeu-
mo saqmis ganviTarebaSi. igi jer kidev ucxoeTSi saswavleblad wasvlamde aqtiurad
monawileobda saqarTvelos saistorio da saeTnografio sazogadoebis saqmianoba-
Si (1907), monawileobda e. TayaiSvilis mier organizebul eqspediciebSi, 1917 wels
didebis taZarSi moawyo I qarTuli eqspozicia - qarTuli kedlis mxatvrobis aslebis
gamofena da bevri ibrZola, raTa es Senoba mis mier 1916 wels Seqmnil qarTvel xelo-
vanTa sazogadoebas gadascemoda. didia d. SevardnaZis wvlili xelovnebis saxel-
mwifo muzeumisa da aseve, Tbilisis samxatvro akademiis dafuZnebaSi, zogadad qar-
Tuli istoriuli Zeglebisa da xelovnebis nimuSebis, maT Soris, n. firosmanaSvilis
namuSevrebis muzeumSi TavmoyraSi (1930 wels erovnul galereaSi moewyo mxatvris
erT-erTi yvelaze masStaburi personaluri gamofena, sadac bevri suraTi pirvelad
gamoifina), Seswavla-popularizaciasa da dacvaSi. d. SevardnaZe 1937 wlis sabWoTa
represiebs Seewira, roca sxva qarTvel moRvaweebTan erTad (m. javaxiSvili, s. axmete-
li), win aRudga TbilisSi metexis taZris dangrevas.21 tician tabiZe werda: ”... im taZarSi, romelic manamde mxolod Cveni monobis didebis
taZari iyo, sadac ekida saqarTvelos daxeuli droSebi, Samilis gamtydari xmali da
hajimuratis tanze Sexsnili muzaradebi, romelsac gars ertya ruseTis carizmis
zarbaznebi da imperatoris aleqsandre I macduri manifestis Tujis sityvebi, gaimar-
Ta qarTuli mxatvrobis gamofena, romelmac safuZveli daudo erovnul galereas.
tabiZe t., lado gudiaSvili (misi suraTebis gamofenis gamo), 1926 w. 18/IV, tiflisi.
(f. rubo, i. aivazovski da sxv.), samxedro pirTa fotogamosax-
ulebebs. pirveli msoflio omis dros moxda didebis taZris
eqspoziciis evakuacia da muzeummac arseboba Sewyvita.
qarTveli sazogado moRvawisa da mxatvris dimitri Sevard-
naZis20 didi ZalisxmeviTa da uSualo xelmZRvanelobiT, 1920
wlidan SenobaSi ganTavsda saqarTveloSi saxviTi xelovnebis
pirveli muzeumi – saqarTvelos erovnuli samxatvro galerea,
rasac aRfrTovanebiT Sexvda imdroindeli sazogadoeba21.
sazogadoebis mxridan gamovlenili mxardaWerisa da galereis
mesveurTa mizandasaxulobis Sedegad, erovnuli galerea male
iqca qveynis erT-erT mniSvnelovan kulturul kerad, romlis
sagamofeno politika dafuZnebis pirvelive wlebSi gamoi-
kveTa: qarTuli da araqarTuli, Zveli da axali periodebis
saxviTi xelovnebis nimuSebi, anu, rac faseuli Seqmnila an
moxvedrila saqarTvelos teritoriaze22. dimitri Sevard-
22 http://museum.ge/?sec_id=54
30
naZis TaosnobiT da mizandasaxuli monawileobiT (igi mTeli
saqarTvelos masStabiT agrovebda kulturisa da xelovnebis
nimuSebs), eqspoziciaSi ganTavsda XVIII-XIX saukuneebis qa-
rTuli portretuli ferweris (e. w. Tbilisuri skola), ru-
suli, dasavleT evropuli, iranuli da qarTuli mxatvrobis
nimuSebi. daarsebidan sul mokle xanSi galerea flobda ra-
odenobrivad da xarisxobrivad sakmaod mniSvnelovan fond-
sacavs. faqtobrivad, erovnulma galeream, romlis ZiriTad
daniSnulebas Tanadrouli saxviTi xelovnebis warmoCena war-
moadgenda, SeiTavsa saxviTi xelovnebis muzeumis funqciac da
daarsebis dRidan qarTuli saxviTi xelovnebis ganviTarebisa
da popularizaciis saqmes emsaxureba (amJamad – saqarTvelos
erovnuli muzeumis d. SevardnaZis sax. erovnuli galerea).
ase rom, XIX saukunis bolosaTvis TbilisSi ukve 4 muze-
umi arsebobda. rogorc Cans, adgilobrivma sazogadoebam ma-
erovnuli galerea, 1920-iani wlebi
31
leve gaiTavisa es kulturul-samecniero institucia da Tavis
yoveldRiur cxovrebaSi miuCina adgili. saukunis miwurulis
periodul presaSi (gazeTebSi - “droeba”, “kvali”, “Кавказ” “ive-
ria” da sxv.) xSirad ibeWdeboda informacia TbilisSi mdebare
muzeumebisa da calkeuli gamofenebis Sesaxeb, mimoxilviTi
masala evropis cnobil muzeumebze. garda amisa, muzeumebSi
ewyoboda sxvadasxva tipis droebiTi gamofenebi da saganmanaT-
leblo leqciebi gimnaziis moswavleebisaTvis, muzeumis kole-
qciis eqsponatebi ifineboda araerT saerTaSoriso eqspozi-
ciaSi. Sesabamisad, XIX-XX saukuneebis mijnaze TbilisSi
samuzeumo cxovreba axal safexurze avida, rac ufro metad
ganviTarda mas Semdeg, rac qalaqs kidev 3 muzeumi Seemata.
1899 wels TbilisSi daarsda kavkasiis kustaruli komite-
ti (rusuli sityvidan - Кустарь, Sinamrewveli, xalxuri os-
tati) romlis mizans warmoadgenda mTeli kavkasiis masSta-
biT xalxuri rewvis kerebis aRnusxva da aRdgena, xelosnobis
tradiciul saxeebsa da formebze dayrdnobiT Tanamedrove
nimuSebis damzadeba da warmoebaSi danergva. imave wels miRe-
buli iqna gadawyvetileba komitetTan kavkasiis kustaruli
muzeumis Seqmnis Taobaze. mosaxleobaSi jer kidev SemorCe-
nili tradiciuli xelovnebis nimuSebis Segrovebas muzeumma
daarsebisTanave mohkida xeli da 1913 wels misTvis muSTaidis
baRSi gamoyofil nagebobaSi gaixsna kidec pirveli gamofena,
sadac xalxuri rewvis nimuSebTan erTad, eqsponirebuli iyo
agreTve Sromis procesis (xaliCebis qsova, qargva, xis mxat-
vruli damuSaveba, liTonis nakeTobebis damzadeba da sxva)
amsaxveli masalebi. komitets hqonda samxatvro laborato-
riebic, sadac profesionali mxatvrebi (maT Soris i. strau-
me, 1918-1922) tradiciebze dayrdnobiT qmnidnen Tanamedrove
dizainiT nivTebis dasamzadeblad saWiro teqnikur naxazebs,
gansakuTrebuli aqcenti keTdeboda teqstilis kvlevasa da
32
mexaliCeobis dargis ganviTarebaze, tradiciuli saiuveliro
xelovnebis nimuSebis Seqmnaze (SemdgomSi am muzeumis bazaze
Seiqmna saqarTvelos xalxuri da gamoyenebiTi xelovnebis
saxelmwifo muzeumi).
1910 wels daarsda qalaq Tbilisis muzeumi (“qalaqis mu-
nicipaluri muzeumi”). igi ganTavsda Zveli Tbilisis mraval-
funqciuri datvirTvis mqone ramdenimesarTulian nagebobaSi
- geurq aRa-arwrunis qarvaslaSi, romelic sastumrod, saqon-
lis sawyobad da duqnebad gamoiyeneboda. muzeumis fondebSi
TandaTan dagrovda sakmaod saintereso eqsponatebi, romlebic
Tbilisis istorias da mis teritoriaze mcxovrebTa kulturas
asaxavda uZvelesi droidan dRemde (arqeologiuri masala da
sayofacxovrebo nivTebi, rukebi, ferweruli tiloebi da sxv.).
Tumca revoluciamdeli saqarTvelos samuzeumo cxovrebaSi
Tbilisis muzeumis roli naklebad ikveTeba, uTuod im gare-
moebis gamo, rom qarvasla funqcionirebas 1920 wlamde agr-
Zelebda (muzeumi I msoflio omis mimdinareobis wlebSi daixura
da aRdgenili iqna 1924 wels - “Tbilisis aRmaskomis muzeumis”
saxelwodebiT, 1943 wlidan - Tbilisis saxelmwifo istori-
ul-eTnografiuli muzeumi, amJamad – saqarTvelos erovnuli
muzeumis Tbilisis istoriis muzeumi (qarvasla).
vera da ver moxerxda istoriis moyvarulTa wris bazaze
1907 wels Seqmnili saqarTvelos saistorio da saeTnografio
sazogadoebis mier daarsebuli “qarTuli muzeumisaTvis” sa-
Tanado farTis gamonaxva, rasac Zalze mtkivneulad ganicdida
qarTuli sazogadoeba, romelic XIX s. bolo meoTxedidan mud-
mivad ayenebda sakiTxs saqarTvelos istoriis kvlevisa da Ses-
abamisi masalebis moZieba-dacvis Taobaze. miuxedavad Senobis
uqonlobisa, sazogadoebis samuzeumo komisiis (e. TayaiSvili,
a. sarajiSvili da sxv.) mier intensiurad mimdinareobda samuze-
umo masalebis moZiebisa da sistematizaciis procesi. 1917 wl-
33
23 WilaSvili l. muzeummcodneoba da samuzeumo saqmis safuZvlebi (leqciebis kur-si), Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba, Tb., 1984, gv. 55.24 akaki Wanturia (1881-1941) sxvadasxva dros swavlobda londonis universitetis
samefo kolejSi, fiziologiur mecnierebaTa institutSi (britaneTi) da Crdi-
loeT karolinas (aSS) universitetSi (1904-1919), sadac geologiuri mecnierebis
Seswavlis paralelurad, eufleboda eTnografiis, arqeologiis, xelovnebisa da
samuzeumo saqmis safuZvlebs, monawileobda britaneTis muzeumis (British Museum) samecniero-kvleviT eqspediciebSi. samSobloSi dabrunebis Semdeg, saqarTvelos
mTavrobis meTaurma n. Jordaniam mas sagareo saqmeTa ministris posti SesTavaza,
magram a. Wanturias mizans mxolod zugdidSi, dadianebis yofil sasaxleSi muze-
umis gaxsnis uflebis mopoveba da masSi samegrelos mTavarTa sasaxleebSi (zugdi-
di, WkaduaSi, salxino) daculi da glexebis mier datacebuli erovnuli saganZuris
ganTavseba warmoadgenda, risTvisac didi Sroma da Zalisxmeva dasWirda. miuxeda-
vad imisa, rom zugdidis revkomis dadgenilebiT, muzeums “niko dadianiseul sa-
saxleSi” mxolod 3 oTaxi daeTmo, 1921 wlis aprilSi gaixsna muzeumi, romelsac
Tavdapirvelad “samegrelos muzeumi”, xolo SemdegSi - zugdidis istoriuli
muzeumi ewoda. a. Wanturiam SesZlo aq moewyo imdenad saintereso da efeqturi
eqspoziciebi, romlebic, akad. g. CubinaSvilisa da S. amiranaSvilis TqmiT, “saqa-
rTvelos TiTqmis yvela sagamofeno darbazebs sjobia”. es eqspoziciebi uamrav
damTvalierebels izidavda da maTi ricxvi weliwadSi 100 000-s aRwevda.
isaTvis muzeumma didZali masala Seagrova da “mis koleqciaSi
iyo 2432 arqeologiuri da eTnografiuli masala, 8000-ze meti
sigel-gujari, 1427 xelnaweri, 550 naqsovi eqsponati, 62 qanda-
keba, 585 mxatvruli tilo, agreTve 73 freskis asli, 38893 mone-
ta”23 da a. S. (amJamad es koleqciebi daculia Tbilisis sxvadasx-
va muzeumebsa da xelnawerTa erovnul centrSi).
saqarTvelos demokratiuli respublikis arsebobis
wlebSi (1918-1921), qveyanaSi samuzeumo saqmis ganviTare-
bis mimarTulebiT muSaoba ar Sewyvetila da axali formebic
miiRo. 1919 wels damoukidebeli saqarTvelos mTavrobis gad-
awyvetilebiT, kavkasiis muzeums saqarTvelos muzeumi ewo-
da, gasaqani mieca axali muzeumebis dafuZnebasac, maT Soris,
“samegrelos muzeumis” - zugdidis istoriuli muzeumis Seqm-
nas, rasac 1920 wels didi britaneTidan dabrunebulma akaki
Wanturiam24 Cauyara safuZveli. ganxorcielda aseve jer kidev
34
1881 wels wamoWrili dasavleT saqarTvelos istoriuli muze-
umis quTaisSi daarsebis ideac - odnav mogvianebiT, saqarTve-
los ganaTlebis saxalxo komisris brZanebiT, 1922 wlis dekem-
berSi quTaisSi Seiqmna saistorio muzeumi, sadac ganTavsda
1912 wels dafuZnebuli saistorio-saeTnografio sazoga-
doebis quTaisis filialis (am wlidan iTvlis Tavis arsebobas
quTaisis istoriuli muzeumic) samuzeumo ganyofilebis mier
Segrovebuli siZveleTa sakmaod mdidari koleqcia, gelaTis
monasterSi daculi siwmindeebi, unikaluri xatebi da xelnaw-
erebi, istoriuli dokumentebi.
saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg,
1921 wlidan iwyeba qveyanaSi samuzeumo saqmis ganviTarebis
samegrelos muzeumis eqspozicia, avtori: akaki Wanturia. 1920-iani wlebi
35
axali periodi, romelic metad rTuli da garkveulwilad
warmatebulic aRmoCnda - mravalmxrivi da saintereso gax-
da saqarTvelos saistorio da saeTnografio sazogadoebis
saqmianoba (1922 wlidan sazogadoebas saTaveSi Caudga iv. ja-
vaxiSvili, masTan erTad organizaciis saqmianobaSi aqtiurad
monawileobdnen ak. SaniZe, g. CubinaSvili, a. Ciqobava, s. jana-
Sia, S. amiranaSvili, g. Citaia da sxv.), Seiqmna mTeli rigi muze-
umebi, rogorc TbilisSi (1932 wels erovnuli galereis ba-
zaze daarsda saxviTi xelovnebis muzeumi, sadac Tavi moiyara
saqarTvelos saistorio-saeTnografio da qarTvelTa Soris
wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebebis, agreTve Tbili-
sis universitetis Zveli qarTuli xelovnebis koleqciebma,
1945 wlidan ki, 1921 wels safrangeTSi gatanili erovnuli
saganZuris nawilma. amJamad - saqarTvelos erovnuli muze-
umis S. amiranaSvilis sax. xelovnebis muzeumi), aseve saqarT-
velos sxva qalaqebSi. fondsacavebi mdidrdeboda axali ko-
leqciebiT (maTi erTi nawili moskovidan da leningradidanac
daubrunda saqarTvelos), yalibeboda da sistematizebul sax-
es iRebda muzeumebis struqtura, izrdeboda maTi biujeti,
ewyoboda axali eqspoziciebi, eTnografiuli da arqeologiu-
ri eqspediciebi, masStabur xasiaTs iRebda samecniero kvleva
da saganmanaTleblo saqmianoba, Tumca yovelive amas Tan sde-
vda 30-iani wlebis bolSevikuri teroric, ramac saqarTvelos
muzeumebis araerTi moamagis sicocxle imsxverpla (d. Sevard-
naZe, quTaisis istoriuli muzeumis erT-erTi sulisCamdgmeli
trifon jafariZe da sxv., 1937 wlidan idevneboda a. Wanturiac,
romelic maleve gardaicvala).
postrevoluciur, 1930-ian wlebSi Seqmnili muzeumebis
umravlesoba istoriuli profilis iyo da miuxedavad imisa,
rom erTian sakavSiro samuzeumo sivrceSi funqcionirebda,
met-naklebad asaxavda qveynis istoriul-kulturuli ganvi-
36
Tarebis process. sayuradReboa aRiniSnos, rom axal istori-
ul pirobebSi, sabWoTa revoluciis Semdgomi periodis pirvel
aTwleulSi muzeumebSi mniSvnelovani adgili eTmoboda esTe-
tikur aRzrdas da saeqskursio saqmianobas. saeqskursio saqmis
ganviTarebis Teoria viTardeboda Ziebebisa da diskusiebis
pirobebSi, ris Sedegadac iqmneboda Sesabamisi meTodika, rome-
lic garkveulwilad zemoaRwerili germanuli gamocdilebis
(a. lixtvarkisa da k. folis Sromebi) analogias warmoadgenda
da uTuod kargad iyo cnobili qarTveli mecnierebisaTvisac.
am wlebis samuzeumo eqskursiebi ZiriTadad atarebdnen gan-
viTarebad xasiaTs da damTvaliereblebTan (kerZod, skolis
moswavleebTan) muSaobis mTavari principi mdgomareobda mo-
zardis mier xelovnebis (kulturis) aRqmis fsiqologiuri Ta-
viseburebaTa gaTvaliswinebaSi, maTi sulieri moTxovnebisa da
SemoqmedebiT SesaZleblobaTa gamovlenaSi, rac gansakuTre-
biT aqcentirebuli iyo eqskursiis momzadebisa da Catarebis
procesSi.
am principebis Semdgomi ganviTareba uTuod axal Strix-
ebs Sematebda qveyanaSi muzeumebisa da saeqskursio saqmis
ganviTarebas, magram rogorc cnobilia, 1930-1940-ian wlebSi
“sabWoTa kavSiris yvela profilis muzeumi gardaiqmna mar-
qsizm-leninizmis ideologiis gamarjvebisa da aRmavlobis
ilustrirebisa da “moswavleTa mier skolebSi miRebuli cod-
nis gafarToebis” damxmare pedagogiur saqmianobad; xolo pir-
veli postrevoluciuri wlebis praqtikis pedagogiuri moR-
vaweobidan SemorCa mxolod masobrioba da ganmanaTlebloba.
samuzeumo eqskursia iqca codnisaken orientirebad wminda
propagandistuli xasiaTis saqmianobad – Cveulebriv gakveTi-
lad, im gansxvavebiT, rom igi tardeboda ara skolaSi, aramed
muzeumis sivrceSi - muzeumis masalebis gacnobiT miRebuli
codnis safuZvelze damoukidebeli muSaobis maqsimaluri un-
37
ar-Cvevebis gamomuSavebis mizniT”25. muzeum-sacavis SeuTavse-
blobam muzeum-saswavleblisa da muzeum-gazeTis ideologi-
ur koncefciasTan da zogjer “sakavSiro komunisturi partiis
(bolSevikebis) istoriis mokleM kursis” calkeuli Tavebisadmi
miZRvnilma Tematurma eqskursiebma mniSvnelovani ziani miay-
ena rogorc mxatvruli aRzrdis, aseve zogadad, saeqskursio
saqmis ganviTarebas”26.
arsebuli viTareba vrceldeboda yofili sabWoTa kavSiris
mTel samuzeumo sivrceSi da mxolod gasuli saukunis meore
naxevridan (e. w. daTbobis, Оттепель-is periodidan) SeiZina ax-
ali impulsi, roca sagrZnoblad gaizarda interesi muzeumis-
admi - saganmanaTleblo instituciisadmi, romelic pedago-
giur process agebda damTvalierebelTa aRqmis ganviTarebis
safuZvelze. es garemoeba iqca seriozul sababad saganmanaT-
leblo saqmianobis, zogadad samuzeumo komunikaciis Teori-
uli da praqtikuli ganviTarebisaTvis.
1950-1990 wlebi yvelaze nayofieri periodi iyo saqarT-
velos muzeumebis cxovrebaSic: gaizarda damTvalierebelTa
ricxvi, moewyo araerTi mniSvnelovani gamofena, maT Soris,
ucxoeTSic. xolo 1990-iani wlidan, sabWoTa kavSiris daSlis
Semdeg, “saqarTvelos muzeumebic aRmoCnda im radikalur ga-
mowvevaTa pirispir, rac dakavSirebuli iyo saxelmwifoebrivi
damoukideblobis mopovebasTan, axal ekonomikur urTierTo-
bebsa da gaWianurebul eTnokonfliqtebTan, ramac, bunebriv-
ia, Tavisi kvali daatyo samuzeumo saqmis Semdgom ganviTare-
basac”27, SeCerda muzeumebis materialur-teqnikuri bazis
25 Cтоляров Б., Соколова Н. Алексеева Н., Основы экскурсионного дела. Учебное пособие для студентов педагогических вузов. Санкт-Петербург, 2002, gv. 15.26 Музейная пропаганда 1920-1930 гг. в зеркале прессы. Пособие для аспирантов./Сост. Н.Г.Колокольцева, М.Ю.Юхневич. НИИ культуры МК РСФСР и АН СССР. М., 1991. gv. 40.27 Karaia I., Georgian Museums at the Boundary of 21st Century - problems development perspectives. Caucasus Journal of Social Sciences. The University of Georgia, conference collected works, II Inter-national Conference (Gonio), vol. 4, issue 1, ISSN 1512-3677, Tb., 2011, p. 162-171.
38
reabilitaciis dagegmili proeqtebi, saxelmwifo biujetidan
TiTqmis aRar gamoiyofoda Tanxebi unikaluri koleqciebis
saTanadod movlisa da eqsponirebisaTvis. mxolod 2004 wlis
miwurulidan iwyeba muSaoba qveynis muzeumebis postsabWouri
krizisidan gamosvlisaTvis, xorcieldeba calkeuli aqtivobe-
bi, oficialurad gamocxadda samuzeumo reforma, romelic
iTvaliswinebda koleqciebis dacvis pirobebis gaumjobesebas
da muzeumebis modernizacias Tanamedrove standartebis Ses-
abamisad.
zemoaRniSnul prioritetTa gaTvaliswinebiT gadaidga
garkveuli pozitiuri nabijebic: saqarTvelos kulturisa
da ZeglTa dacvis saministros xelSewyobiT rig muzeumebSi
ganxorcielda reorganizaciis procesi (Seiqmna saqarTvelos
erovnuli muzeumi, 25 muzeums mieniWa ssip statusi), saqarTve-
los muzeumebis asociaciisa da ICOM-is saqarTvelos erovnu-
li komitetis iniciativiT da saqarTvelos kulturisa da Ze-
glTa dacvis saministros dafinansebiT momzadda da gamoica
meTodologiuri saxelmZRvaneloebi, Seiqmna saqarTvelos
muzeumebis monacemTa baza (qveyanaSi amJamad sxvadasxva pro-
filisa da daqvemdebarebis 238 muzeumia), veb-gverdi (www.georgianmuseums.ge), dRemde regularulad tardeba vorkSope-
bi, erovnuli treiningebi da saerTaSoriso konferenciebi,
magram cxadia, es ar aris sakmarisi. kvlav mwiria saxelmwifo
dafinanseba da isev mwvaved dgas qveynis muzeumebis dacvisa
da sazogadoebriv cxovrebaSi maTi integrirebis strategiis
SemuSavebis sakiTxebi, rac, Sesabamis kanonmdeblobasTan er-
Tad, udavod mniSvnelovan rols Seasrulebs ara mxolod ino-
vaciuri samuzeumo politikis gatarebaSi, aramed sazogadoe-
brivi azris formirebaSic - unda gadafasdes damokidebuleba
muzeumisadmi, rogorc saganZuris “sacavisadmi” da mis um-
Tavres amocanad dasaxuli unda iqnes komunikacia sazogadoe-
39
basTan, mis yvela sasicocxlo interessa da sulier moTxov-
nilebasTan28.
1.4. samuzeumo komunikaciis ZiriTadi mimarTulebebi
sazogadoebaSi muzeumis rolis cvlilebis procesSi -
muzeumis misiis, samecniero-kvleviTi muSaobisa da momsax-
urebis auditoriis moTxovnebTan misadagebisaTvis, muze-
umebisaTvis aqtualur amocanas warmoadgens sazogadoebis
informireba sakuTar resursebsa da saqmianobaze, anu sazoga-
deobasTan komunikaciis procesis efeqturad warmarTva.
termini “komunikacia” samecniero wreSi 1940-iani wlebidan
warmoiSva da Sinaarsobrivad eyrdnoba or wyaros. pirveli maT-
gani 1949 wels damuSavda klod Senonis (aSS) mier da dakavSire-
bulia informaciis gadacemis elementebTan, meore ki ekuTvnis
filosofos marSal maklahens (kanada) romelic samuzeumo
komunikacias ganixilavs, rogorc damTvaliereblebTan muze-
umis urTierTobis saSualebas29. muzeumTan mimarTebaSi cneba
“komunikacia” 1960-ian wlebSi gamoiyena kanadelma mecnier-
ma devid kameronmac, roca muzeumis, rogorc sakomunikacio
sistemis ganxilvisas, Tavis TeoriaSi xazi gausva samuzeumo
komunikaciiis vizualur da sivrcul xasiaTs, rac, misi az-
riT, mkveTrad gansxvavdeba samuzeumo eqsponatebTan (“real-
ur obieqtebTan”) damTvaliereblis kontaqtis procesisagan.
misi azriT, am kontaqtis safuZvelSi, erTi mxriv, devs damT-
valiereblis unari - aRiqvas “sagnis ena”, xolo meore mxriv,
muzeumis eqspoziciis avtorTa (mcveli/kuratori, dizaineri
28 qaraia i., samuzeumo saqmis problemebi da sakiTxebi saqarTveloSi, Eastern Partnership Culture Programme (Regional Co-operation for Cultural Heritage Development), E-Journal №1, http://rcchd.icomos.org.ge/?l=E&m=4-4&JID=1&AID=8&l2, 2012.29 McLuhan M., The Medium is the Massage: An Inventory of Effects. NY.: Random House, 1967. gv. 39.
40
da sxv.) unari, Seqmnan gansakuTrebuli, araverbaluri “sivr-
culi” gamoxatvis saSualebebi30. d. kameronma Camoayaliba mTe-
li rigi winadadebebi samuzeumo saqmianobis organizebisa da
damTvalierebelTan urTierTqmedebisaTvis, romelTa Tanax-
mad, aucilebelia:
• Tanamonawileoba samuzeumo eqspoziciis Seqmnis procesSi
- muzeumis mcvelebsa da mxatvar-dizainerebTan erTad;
• verbalur formaSi vizualuri “gamoxatvis” Targmanis
uaryofa da eqskursiamZRolTa mier damTvalierebelTa swav-
leba “xelovnebis enaze”;
• profesiuli samuzeumo saqmianobis struqturaSi fsiqol-
ogebisa da sociologebis CarTva, romlebic uzrunvelyofen
“ukukavSirs”, rac aucilebelia damTvaliereblebTan muSao-
bis srulyofisaTvis.
d. kameronis am Teoriis meSveobiT SesaZlebeli gaxda
samuzeumo komunikaciis struqturis damuSaveba, miuxedavad
imisa, rom muzeumis saganmanaTleblo amocanebis ganxilvisa
da samuzeumo komunikaciis modelTa SemuSavebis procesSi Te-
oretikosebma gamoavlines gansxvavebuli midgoma da Tvalsaz-
risi. maT Soris gamoyofen samuzeumo komunikaciis ramdenime
models:
1. SemecnebiTi modeli: damTvalierebeli ekontaqteba
muzeumis TanamSromels (eqskursiamZRoli, mcveli, restavra-
tori da sxv.) codnis miRebis mizniT, xolo eqsponati war-
moadgens obieqts an am urTierTobis Semadgenel nawils (kenet
hadsoni). es modeli yvelaze metad gavrcelebulia sxvadasxva
profilis muzeumebSi (garda xelovnebis muzeumisa). komunik-
aciis am tips SeiZleba hqondes rogorc monologis, aseve dia-
30 Cameron D., A Viewpoint: The Museum as a Communications System and Implications for Museum Education. // Curator, Vol. 11, #1, 1968. gv. 33- 40.
41
logis xasiaTic;
2. esTetikuri modeli: damTvalierebeli uSualod ekon-
taqteba muzeumis eqsponats, romelic iZens TviTkmar mniSvn-
elobas (g. osborni, d. vaileri). am urTierTobis mizania ara
swavleba, aramed esTetikuri aRqma, rac ar unda gadafaros xe-
lovnebaTmcodneobiTma informaciam (komunikaciis es forma
gamoiyeneba xelovnebis muzeumebSi);
3. niSanTa sistemaze damyarebuli modeli: garkveuli so-
cialur-istoriuli Sinaarsis niSnis mqone eqsponatis (i. ro-
mederi) meSveobiT muzeumis damTvalierebeli urTierTobs
mis SemqmnelTan, mflobelTan da a.S. anu, aRadgens droTa (war-
suli, awmyo da momavali) kavSirs. am modelis mTavar elements
warmoadgens eqspozicia, romelic ganixileba sxva istoriul
periodis kulturasTan kontaqtisa da kulturul-istori-
uli distanciis gadalaxvis saSualebad;
4. interaqtiuli modeli: mkvlevarTa (r. strongi, e. ale-
qsanderi) azriT, komunikaciis es forma, roca muzeumis damT-
valierebelebi urTierToben erTmaneTTan, gansakuTrebiT
damaxasiaTebelia muzeumisaTvis, romelic asrulebs kul-
turul-sazogadoebrivi centris funqcias. dialogi (an di-
skusia), romelic mimdinareobs sxvadasxva kategoriis damTva-
lierebelTa (bavSvebi, ufrosebi, sxvadasxva eTnikuri jgufebi
da a.S.) Soris, SeiZleba iyos spontanuri an organizebulic.
am gziT muzeumi gamoavlens sazogadoebaSi Camoyalibebul
gansxvavebul faseulobaTa arsebobis formebsa da urTierT-
mimarTebebs.
5. interdisciplinaruli modeli migvaniSnebs, rom Ta-
namedrove muzeumi warmoadgens TanamSromlobis adgils sx-
vadasxva profilis specialistebisaTvis (muzeummcodne, xe-
lovnebaTmcodne, istorikosi, fsiqologi, kulturologi,
sociologi da sxv.), romlebic erTad eZeben humanitaruli
42
xasiaTis kompleqsur problemaTa gadaWris gzebs. interdis-
ciplinaruli safuZveli warmoadgens sxvadasxva profilis
muzeumebis nayofieri TanamSromlobis sarbiels.
samuzeumo komunikaciis zemoT ganxiluli xuTi
struqturuli modeli, romlebmac didi gavlena moaxdines
muzeumebis saganmanaTleblo da saeqskursio saqmianobaze,
saSualebas iZleva gamovitanoT daskvna, rom es modelebi
damokidebulia ara imdenad muzeumis profilze, ramdenadac
damTvalierebelTa interesebze, miznebsa da motivebze, aseve
muzeumis funqciuri saqmianobis ganviTarebaze.
saeqskursio-meToduri mimarTulebis ganviTarebisaT-
vis muzeumebi Seudgnen eqskursiisa da saeqskursio ciklebis,
agreTve Sesabamisi meToduri rekomendaciebis SemuSavebas
vizitiorTa asakobriv TaviseburebebaTa saskolo programe-
bis gaTvaliswinebiT.
vinaidan muzeumis yvela struqtura (maT Soris, sagan-
manaTleblo departamenti, sadac Sedis saeqskursio ganyo-
fileba) ase Tu ise urTierTqmedebs damTvalierebelTan, op-
timalurad miCneulia maT mier erToblivi sakomunikacio (an
sainterpretacio) jgufis Seqmna, romelic ganaxorcielebs
muzeumis vizitiorTan urTierTobis gaumjobesebis politi-
kas31, aseve SeimuSavebs vizitiorebTan efeqturi komunikaciis
damyarebisaTvis aucilebel .meTodur rekomendaciebs da aq-
tiur monawileobas miiRebs eqskursiis Casatareblad saWiro
masalebis momzadebaSi.
31 lordi b., lordi g., samuzeumo saqmis menejmenti, saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministros gamocema, Tb., 2006, gv. 153
43
1.5. pedagogiuri saqmianobis specifika Tanamedrove
muzeumSi
kulturis sferoSi XX-XXI saukuneTa mijnidan damkvidre-
bulma zogadma tendenciam, rac gamoixateba moRvaweobis
gansxvavebul sferosa da formebSi codnis integraciasa da
pirovnebis holistikur ganviTarebaSi, wina planze wamos-
wia samuzeumo instituciis saganmanaTleblo funqcia, gaam-
didra da mravalferovani gaxada misi formebi da rekreaci-
uli resursebis gamoyeneba vizitiorTan muSaobis, eqskursiis
Catarebis procesSic.
SemTxveviTi ar aris, rom ukanaskneli wlebis muzeum-
mcodneobaSi “saganmanaTleblo saqmianobis” gverdiT gaCnda
termini “kulturul-saganmanaTleblo saqmianoba”, “samuze-
umo ganaTleba” da “kulturuli aqciebic32” ki. muzeumebSi am
terminis qveS igulisxmeba ara mxolod informacia, romelic,
upirveles yovlisa, orientacias aZlevs vizitiors samuze-
umo sivrceSi, aramed im codnisa da unar-Cvevebis SeZena, rac
aucilebelia srulfasovani pirovnebis formirebisaTvis.
dRes samuzeumo pedagogika warmoadgens pedagogiuri
mecnierebis mimarTulebas da ganisazRvreba rogorc samecnie-
ro codnis interdisciplinaruli nawili, romelic Camoyal-
ibebulia pedagogikis, fsiqologiis, muzeummcodneobisa da
muzeumis profilis safuZvelze agebul specifikur saqmiano-
baze da orientirebulia kulturuli gamocdilebis gadace-
maze samuzeumo sivrcis pirobebSi.
samuzeumo pedagogiuri procesi (iseve, rogorc zogadad
32 ix. ICOM CECA - International Committee for Education and Cultural Action/saganmanaTleblo da kulturuli aqciebis saerTaSoriso komiteti, romlis wevrebi warmoadgenen muzeumis pedagogebsa da am sferos sxva specialistebs. http://network.icom.museum/ceca/
44
pedagogika) uzrunvelyofs ganviTarebas, aRzrdas da ganaTle-
bas holistikur safuZvelze misi struqturis yvela element-
Ta erTianobiT, romelic Sedgeba sami komponentisgan: muze-
umis pedagogi, muzeumis vizitiori (auditoria) da samuzeumo
obieqti (nivTi).
1. muzeumis pedagogi – specialisti (amave dros gidic),
romelic axorcielebs muzeumSi pedagogiur (saganmanaTleb-
lo) saqmianobas, xelmZRvanelobs samuzeumo-saganmanaTleblo
process da programis farglebSi, subieqtur-obieqtur urT-
ierTobebze dayrdnobiT, uzrunvelyofs vizitioris uSualo
urTierTobas samuzeumo sagnebTan, ukvalavs mas gzas samuze-
umo eqsponatis aRqmisa da interpretaciisaken.
2. muzeumis vizitiori (auditoria) - samuzeumo-sagan-
manaTleblo procesis subieqti, romelic samuzeumo nivTTan
urTierTobiT ayalibebs sakuTar vizualur azrovnebas, Semo-
qmedebiTi sawyisis aRqmis unars.
3. samuzeumo obieqti – muzeumis eqsponati, romelic war-
moadgens samuzeumo-saganmanaTleblo procesis safuZvels da
axasiaTebs rTuli, amouwuravi SesaZleblobebi gansxvavebul
mniSvnelobaTa interpretaciisaTvis.
am sam komponentTa erToblioba qmnis erTian sistemas,
romelic xorcieldeba samuzeumo sivrceSi, flobs specifi-
kur saganmanaTleblo faseulobas da warmoadgens sociokul-
turuli garemos nawils. samuzeumo sivrces gaaCnia farTo
konteqsti da “saganmanaTleblo procesSi samuzeumo sivrce
igivea, rac mcenarisaTvis niadagi da klimaturi pirobebi” (ip-
olit teni33). ukanaskneli wlebis gamocdileba kidev erTxel
adasturebs, rom samuzeumo sivrce warmoadgens ganaTlebi-
sa da codnis miRebis iseTive aqtiur saSualebas, rogorsac
33 teni i., xelovnebis filosofia, Tb., 1990. gv. 80.
45
skola. da metic, igi flobs esTetikur auras da istoriul-mx-
atvrul Sinaarss, aqedan gamomdinare, mZlavr sulier poten-
cials, romelic harmoniul zemoqmedebas axdens pirovnebis
formirebaze.
samuzeumo sivrce moicavs Semdeg komponentebs:
• muzeumis mimdebare teritoria (areali), romelic axdens
vizitioris yuradRebis koncentrirebas;
• TviT muzeumis Senoba, romelic qmnis ganwyobas samuzeumo
nivTebis aRqmisaTvis;
• muzeumis eqspozicia - samuzeumo eqsponatebis prezenta-
cia.
amdenad, samuzeumo pedagogiuri procesis struqtura
ganpirobebulia im elementTa Sinagani urTierTkavSiriT,
rac uzrunvelyofs maT asimilacias, analizsa da adaptacias.
samuzeumo pedagogiuri procesi emyareba istoriulad Camoy-
alibebul Semdeg pedagogiur principebs:
• interaqtiuloba, radgan vizitiori imaxsovrebs mxolod
mas, rasac Tavad akeTebs;
• kompleqsuroba, rogorc aRqmis yvela arxis (grZnobadi,
logikur-analitikuri, fsiqologiuri);
• programuloba, romelic uzrunvelyofs informaciis aT-
visebas da unarebis ganviTarebas specialurad SemuSavebuli
programebis meSveobiT.
saskolo swavlebis pirobebSi gansakuTrebuli mniSvne-
loba eniWeba codnis SeZenis zustad gaTvlil sistemas, xolo
muzeumis faseuloba da specifikuroba mdgomareobs kole-
qciebis multidisciplinarul xasiaTSi, rac vizitiors ac-
nobs gansxvavebul movlenaTa Sida urTierTkavSirebs. aqedan
gamomdinare, samuzeumo garemoSi swavlebis procesSi, far-
Tovdeba zogadkulturuli Tvalsawieri, mdidrdeba erudi-
cia, vizitiori iZens codnas sxvadasxva sferoSi da uviTarde-
46
ba SemoqmedebiTi unarebi. es SeiZleba gamoixatos sxvadasxva
formiT – moyolebuli saxviTi praqtikidan da teqnikuri Semo-
qmedebidan, eqskursiamZRolis profesiuli saqmianobis ga-
Tavisebis CaTvliT. swored amitomaa vizitiorTa aRqmis ga-
mocdilebis safuZvelze damyarebuli samuzeumo ganaTlebis
meTodika orientirebuli, upirveles yovlisa, codnis vizua-
lur meTodze da Semdeg, muzeumis profilidan gamomdinare,
istoriul cnobierebaze, mxatvrul Semecnebaze da a. S.
cnobilia, rom samuzeumo pedagogiuri procesis yvela
mimarTuleba emyareba pirvel rigSi eqskursias, rogorc audi-
toriisaTvis samuzeumo koleqciis kompleqsurad wardgenis
ZiriTad formas. samuzeumo eqskursiis momzadebis procesSi
udavod gasaTvaliswinebelia is garemoeba, rom, rogorc kv-
levebiT dadgenilia, muzeumis auditoria iyofa sam tipad:
• arsebuli/mudmivi vizitiorebi, romlebic xSirad dadi-
an muzeumis gamofenebze, CarTulni arian mis sxvadasxva tipis
kulturul-saganmanaTleblo programebSi da warmoadgenen
muzeumis saqmianobaze kargad informirebul momxmareblebs;
• potenciuri vizitiorebi, romelTaTvis muzeumi war-
moadgens Tavisufali drois gatarebis erT-erT variants,
Tumca muzeums kanti-kuntad stumroben, rac ganpirobebulia
sxvadasxva faqtoriT (arasaTanado informireba, dauinter-
esebloba muzeumis programebiT, Sesasvleli bileTis fasi da
sxv.);
• muzeumis aradamTvaliereblebi, romlebic muzeumSi
saerTod ar dadian da amitom maTTvis arsebiTi mniSvneloba
ara aqvs aranair faqtors.
Tavis mxriv, am ukanaskneli jgufis farglebSi arsebobs
uamravi specifikuri “bazris segmenti” - mosaxleobis erT-
gvarovani jgufebi, romelTac aqvT saerTo demografiuli,
geografiuli, qceviTi maxasiaTeblebi da cxovrebis msgavsi
47
stili. am jgufebis damokidebuleba muzeumis monaxulebis
mimarT SeiZleba Seicvalos marketingis efeqturi strategi-
is meSveobiT34. muzeumis sxva struqturebTan erTad, market-
ingis samsaxurma mWidro kontaqti unda daamyaros muzeumsa da
vizitiors Soris, unda izrunos, raTa potenciur (da ardamT-
valierebelTa) auditorias gauCndes ara mxolod muzeumis
ganmeorebiTi da xSiri monaxulebis, aramed mis programeb-
Si CarTvisa da muzeumis xelSemwyobi organizaciis wevrad
gaxdomis survilic. auditoriis gafarToebisa da muzeumis
mimzidvelobis gazrdis strategia emyareba vizitiorebTan
muzeumis urTierTqmedebisa da momsaxurebis gaumjobesebis
mravalferovan gzebs, rac, pirvel rigSi, xorcieldeba muze-
umis arsebuli da potenciuri auditoriis Seswavlis procesSi
miRebuli informaciis gaanalizebis safuZvelze.
34 lordi b., lordi g., samuzeumo saqmis menejmenti, saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministros gamocema, Tb., 2006, gv. 163
48
Tavi II. samuzeumo auditoriis Taviseburebebi da
eqskursiis dagegmva
2.1. muzeumis auditoriis Seswavla
koleqciebis mudmivi da droebiTi gamofenis momzadebis
procesSi muzeumis mesveurebma unda gaiTvaliswinon, rom
damTvalierebeli gacilebiT ukeT aRiqvams eqspozicias,
Tuki mas Tan axlavs saganmanaTleblo programa (an raime sxva
RonisZieba), rac kidev ufro metad gaaZlierebs gamofenis
dedaazris gadmocemas. Tu eqspozicia gaazrebulia rogorc
auditoriasTan komunikaciis erT-erTi saSualeba da misi
SemuSavebisas gamoyenebulia multimediuri teqnologiebi,
saWiroa SemuSavdes saganmanaTleblo programebisa da swav-
lebis gansxvavebuli meTodebi; xolo Tu gamofenis Tematika
rTuli an Znelad aRsaqmelia (magaliTad, skolis moswavlee-
bisaTvis), igi SeiZleba daiyos ramdenime nawilad da “gamarti-
vdes” miznobrivi saeqskursio programebis saSualebiT.
damTvaliereblebze orientirebuli programebisa da maT
Soris, saeqskursio momsaxurebis parametrebis sworad gaT-
vlisaTvis, aucilebelia muzeumis arsebuli da potenciuri
auditoriis Seswavla specialuri kvlevebis meSveobiT. amg-
vari kvleva muzeums awvdis sando informacias mis vizitiore-
bze da exmareba mas: gazardos Tavisi, rogorc sazogadoebrivi
instituciis saqmianobis xarisxi, moaxdinos koncentracia sx-
vadasxva kategoriis vizitiorTa moTxovnebisa da molodinis
dakmayofilebaze, raTa miaRwios maTi interesebis Sesabamis
Sedegebs.
am amocanebis gadawyveta moiTxovs demografiuli da
qceviTi maxasiaTeblebis analizs, muzeumis vizitiorTa Seg-
49
rZnebebis, damokidebulebebisa da motivebis Tvisobri¬vi
meTodebis dabalansebul SeTavsebas35, rac gansakuTrebiT mniS-
vnelovania, radgan muzeumebi bevrwilad arian damokidebulni
swored auditoriis vizitis sixSiriT miRebul Semosavlebze
(muzeumSi Sesasvleli bileTebis garda, vizitiorTaTvis gan-
kuTvnili saganamanaTleblo da sxva specialuri programebi,
sagangebo RonisZiebebi, muzeumis maRazia, kafe da sxv.).
evropeli kolegebis mier sxvadasxva dros Catarebuli kv-
levebis monacemTa mixedviT, irkveva, rom vizitiorebs yvelaze
xSirad muzeumSi vizitisaken ubiZgebs sxva adamianTa (megobre-
bi, kolegebi, ojaxis wevrebi da sxv.) azri da gamoxmaureba. es
ki niSnavs, rom muzeumSi yofniT miRebuli siamovneba SeiZle-
ba iqces muzeumSi damTvaliereblis vizitis sixSiris zrdis
yvelaze qmediT faqtorad, aseve muzeumis megobrebis klubisa
Tu muzeumis xelSewyobis sazogadoebis wevrebad vizitiorTa
gardaqmnis SesaZleblobad.
damTvalierebelTa vizitis sixSiris, demografiuli da
sxva maxasiaTeblebis, aseve cxovrebis wesis Taviseburebebze
monacemTa bazis Sesaqmnelad, rogorc wesi, muzeumSi iyeneben
damTvaliereblebis anketirebas, xolo iseT meTodebs, ro-
goricaa darbazSi damTvaliereblebTan individualuri ga-
saubreba da samizne jgufebis gamokiTxva, iyeneben vizitior-
Ta motivebisa da agreTve, muzeumis monaxulebiT miRebuli
STabeWdilebis gasarkvevad.
saerTaSoriso eqspertTa azriT, auditoriis Seswavlis
yvelaze efeqtur da Sedegian formas warmoadgens yovlismom-
cveli kvleviTi programis SemuSaveba, romelic gaTvlilia
sam-xuT weliwadze da iTvaliswinebs garkveul wlebSi raode-
nobrivi, xolo sxva wlebSi – Tvisobrivi kvlevebis Catarebas.
35 lordi b., lordi g., samuzeumo saqmis menejmenti, Tb., 2006, gv. 128.
50
amgvari kvlevis programis warmatebis pirobaa saproeqto
jgufSi muzeumis damTvaliereblebTan momuSave yvela gan-
yofilebis monawileoba – moyolebuli marketingis samsax-
urisa da saganmanaTleblo departamentidan, damTavrebuli
vizitiorTa sainformacio centris TanamSromlebiT. rig
SemTxvevaSi, aseTi kvlevis Casatareblad muzeumi konsultan-
tebs iwvevs muzeums garedan _ kvlevis dagegmvis, organize-
bisa da CatarebisaTvis, SemdgomSi ki miRebuli Sedegebis ana-
lizisa da im rekomendaciebis SesamuSaveblad, rasac SeuZlia
muzeumisa da zemdgomi organos xelmZRvaneloba daarwmunos
auditoriis gafarToebis (an sxva) miznis misaRwevad ama Tu im
zomebis miRebis aucileblobaSi.
saqarTvelos samuzeumo sivrceSi jerjerobiT msgavsi
kvlevis programa ar Catarebula, Tumca ICOM-is saqarTve-
los erovnulma komitetma garkveuli samuSaoebi ganaxorcie-
la am mimarTulebiT (Cvens mier, iv. javaxiSvilis sax. Tbili-
sis saxelmwifo universitetis humanitarul mecnierebaTa
fakultetis xelovnebaTmcodneobis magistraturis kursis
studentTa TanamonawileobiT, SemuSavda kiTxvari, rac Sesa-
Zlebelia qveynis muzeumebma gamoiyenon auditoriis kvlevis
procesSi. ix. danarTi 1).
2.2. gansxvavebul auditoriasTan saeqskursio
muSaobis principebi da meTodebi
saeqskursio procesis Taviseburebebs gansazRvravs sam-
izne auditoriis asaki, profesiuli kuTvnileba da intele-
qtualuri done. saeqskursio praqtikaSi miRebulia muzeumis
auditoriis dayofa Semdeg jgufebad: skolamdeli asakis
bavSvebi, skolis dawyebiTi, saSualo da ufrosi klasebis mos-
51
wavleebi, studentebi, zrdasruli adamianebi, aseve uaRresad
aqtualuria saeskursio programebis momzadeba auditoriis
im nawilisaTvis, romlebic miekuTvnebian SezRuduli Sesa-
Zleblobebis mqone pirebs. ganvixiloT TiToeuli maTgani*: skolamdeli asakis bavSvebi. 3-6 wlis asakSi bavSvs ufar-
Tovdeba da uRrmavdeba samyaros aRqma, mexsiereba da azrovne-
ba atarebs aSkarad gamokveTil xasiaTs, xolo 5-6 wlis asakSi
ukve matulobs vizualuri aqtivoba: “patarebs uyvarT aRqmis
obieqtis daTvaliereba, amCneven sagnis bevr damaxasiaTebel
Tvisebas, svamen uamrav SekiTxvebs mis formasa da ferze, zeda-
pirze, anu mgrZnobelobiT maxasiaTeblebze, rac migvaniSnebs,
rom am asakis bavSvebi fsiqologiurad ukve mzad arian muze-
umSi vizitisa da mis sagamofeno darbazebSi (gansakuTrebiT
xelovnebis profilis muzeumebSi) “muSaobisaTvis”36.
Tanamedrove muzeumebSi skolamdeli asakis bavSvebTan
muSaobis wamyvan formas warmoadgens TamaSi, rac gansazRvravs
muzeumis misias: “Seqmnas sivrce, sadac TamaSi da swavla uka-
vSirdeba erTmaneTs”37. amasTan, muzeumis saganmanaTleblo
departamentis TanamSromlebi mudam iTvaliswineben im gare-
moebas, rom amgvar TamaSebSi eyreba safuZveli bavSvis so-
cializaciis process: igi baZavs ufrosebs da gaiTamaSebs maT
rols. swored rolebis gaTamaSebis am procesSi aqtiurdeba is
mentaluri Tvisebebi, rac aucilebelia mozardSi Semoqmedeb-
iTi fantaziis gaRvivebis, aseve, mimikiT, plastikiTa da xmis
intonaciiT “morgebuli” rolis gaTavisebisa da xasiaTis gad-
mocemisaTvis. aseTi TamaSi xels uwyobs agreTve komunikaci-
* winamdebare TavSi eqskursiis Catarebis principebi ganxilulia xelovnebis pro-filis muzeumebis magaliTze (avtoris SeniSvna).36 Bjorklund, D., Children’s Thinking: Cognitive Development and Individual Differences. Belmont, CA:Wadsworth Publishing. 2000, gv. 19.37 Standards of excellence in early learning: A model for Chicago Children Museum, Chicago Chil-dren’s Museum, Erikson Institute, and Gyroscope Inc. 2005, gv. 5.
52
uri unarebis ganviTarebas da sxva adamianebTan urTierTobis
gamocdilebis SeZenas. aranakleb mniSvnelovani da gasaTval-
iswinebelia is garemoebac, rom skolamdeli asakis bavSvis un-
arebis ganviTarebis specifika mdgomareobs ufro mis kreati-
ulobaSi, vidre xelovnebis, rogorc aseTis aRqmaSi. drois
umetes nawils mozardi uTmobs Zerwvas, xatvas, elementarul
konstruirebas an pazlebis awyobas, rac aviTarebs mis az-
rovnebas, SemoqmedebiT warmosaxvas, mgrZnobelobiT unarebs
da warmoadgens erT-erT yvelaze efeqtur gzas bavSvis mier
garemomcveli samyaros gaTavisebisaTvis.
skolamdeli asakis bavSvis mier samuzeumo eqspoziciaSi
xelovnebis nimuSis aRqma bevrwilad Seesabameba misi sakuTari
SemoqmedebiTi gamocdilebis maxasiaTeblebs: patara asakis
bavSvTa jgufebi gamosaxulebas aRiqvamen “cnobadobis” do-
neze, moswonT realurad xiluli, uCveulo da lamazi formebi,
mkveTri da naTeli ferebi an suraTis konkretuli detalebi
(mag., Citi, lomi da sxv.). saSualo asakis skolamdel bavSvTa
jgufSi ki Cndeba axali SemecnebiTi aspeqti: damoukideblad an
pedagogis daxmarebiT, mozards ukve SeuZlia gamoyos is arse-
biTi niSnebi, rac misTvis nacnobs xdis sagans da axerxebs gad-
mosces ama Tu im personaJis emociuri ganwyobileba (Rimili,
an gabrazeba Tu mwuxarebis gamoxatva). xolo ufrosi asakis
skolamdel bavSvTa jgufs (5-6 weli) axasiaTebs aqtiuri rea-
gireba feradovani gadawyvetisadmi, aseve, movlenebisa da ga-
mosaxulebaTa emociuri gancda, uviTardeba Tanagancdisa da
TanagrZnobis unarebi, rac emyareba mis (Tumc mcire) cxovre-
biseul gamocdilebas. amitomac gamofenaze am asakis bavSvs
ukve ainteresebs garkveuli siuJetisa da qmedebaTa amsaxveli
nawarmoebebi, rac mas aZlevs personaJTa qmedebis Sefasebi-
sa da daxasiaTebis SesaZleblobas (“cudi”, “kargi”, “keTili”,
“boroti”, “mamaci” da a. S.).
53
swored samyaros aRqmis zemoT CamoTvlili Taviseburebe-
bi gansazRvravs skolamdeli asakis bavSvebTan muzeumSi saeq-
skursio muSaobis Semdeg principebs:
1. skolamdeli asakis bavSvebisaTvis muzeumSi vizitis ra-
odenoba ar unda aRematebodes weliwadSi 3-4 eqskursias 40-45
wuTis xangrZlivobiT da ZiriTadad unda atarebdes TamaSis an
xatvis (SemoqmedebiTi procesis) formas, radgan es asakobrivi
jgufi swored am saxiT Seicnobs samyaros.
2. imisaTvis, rom samuzeumo saganma realurad moaxdi-
nos bavSvis warmosaxvis aqtivizacia da gaamdidros misi ga-
mocdileba, aucilebelia, sagamofeno sivrce pasuxobdes mis
fsiqologiur Taviseburebebs. yuradRebis gafantva, daRla da
arasasurveli garemo (xmauri darbazSi, vizitiorTa moZraoba
da saubari, paralelurad sxva jgufTan eqskursiis Catareba
da sxv.) sagrZnoblad amcirebs eqskursiiT mowodebuli masa-
lis aTvisebis efeqturobas. amitom sasurvelia, skolamdeli
asakis bavSvebisaTvis eqskursia Catardes muzeumis darbazebSi
vizitiorTa mcire raodenobis Tavmoyris saaTebsa da pirobeb-
Si.
3. didi mniSvneloba eniWeba eqskursiis Tematikas da
specifikas. igi unda Seesabamebodes bavSvis interesebs, aseve
eqskursiiT miwodebuli masalis aRqmis miseul SesaZleblobebs.
es SeiZleba iyos Temebi, romlebic, magaliTad, xelovnebis
muzeumSi dakavSirebulia xelovnebaSi bunebis asaxvasTan
(peizaJi), adamianis grZnobebTan da xasiaTTan (portreti),
garesamyaros movlenebTan (patarisaTvis misaReb doneze),
sagnobrivi samyaros silamazesa da mravalferovnebaze
(naturmorti). skolamdeli asakis bavSvebisaTvis eqskursia
unda gamoirCeodes rogorc siuJeturi, aseve mxatvruli
mravalferovnebiT, agebuli unda iyos kontrastulobisa
(sxvadasxva Janri, stilebi, individualuri mxatvruli manera
54
da sxva) da Sedarebis meTodebze, rac aadvilebs aRqmas da
amcirebs bavSvTa daRlilobis xarisxs.
4. skolamdeli asakis bavSvebTan saeqskursio muSaobis
meTodika unda iyos ganmaviTarebeli, anu, orientirebuli
unda iyos ara imdenad xelovnebaze informaciis dagrovebis
(Tumca ar gamoiricxeba maTi gonebisaTvis misaRebi aucilebe-
li informaciis miwodebac), ramdenadac bavSvis warmosaxvis,
mgrZnobelobiTi SesaZleblobebisa da emociuri mxaris ganvi-
Tarebaze. meTodikis ganmaviTarebeli xasiaTi uzrunvelyofi-
li iqneba mxolod gansazRvruli principebis dacvisa da konk-
retuli meToduri xerxebis gamoyenebis pirobebSi.
5. skolamdeli asakis bavSvebTan muSaobis erT-erT mniS-
vnelovan meTodur princips warmoadgens swavlebis araver-
baluri da TamaSis meTodebis gamoyeneba: damoukidebeli
naxatebi da SemoqmedebiTi davalebebi, sxvadasxva saxis didaq-
tikuri TamaSebi, ganmaviTarebeli savarjiSoebi da a. S. eqskur-
siis procesSi mniSvnelovania agreTve sicxadisa da dialogis
principebis SenarCuneba, swrafva TiToeuli bavSvis individ-
ualuri aqtivobis gamovlenisaken, da amave dros, komunikaci-
uri Cvevebis gamomuSavebisa da STabeWdilebebis erToblivi
ganxilvisaken (koleqtiuri muSaobis Cvevebi).
rogorc wesi, sxvadasxva profilis muzeumebi sabavSvo
baRebsa da skolamdeli aRzrdis centrebTan (aseve skolebTan
– skolis moswavleebisaTvis) urTierTqmedebiT amuSaveben
bavSvebTan saeqskursio muSaobis specifikas da garda amisa,
organizebas uweven aRmzrdelTa (pedagogTa) kvalifikaciis
amaRlebas skolamdeli asakis bavSvebis muzeumSi vizitisaTvis
mosamzadeblad (analogiurad, aucilebelia mWidro komunik-
aciis damyareba qveynis ganaTlebisa da mecnierebis saminis-
trosTan _ skolis moswavleTa muzeumSi swavlebis procesis
daregulirebisa da saTanado programebis mosamzadeblad).
55
skolis dawyebiTi klasis moswavleebi. es asakobrivi pe-
riodi xasiaTdeba muzeumSi regularuli vizitiT da samuzeumo
swavlebis procesSi CarTulobiT. muzeumi moswavleebs sTava-
zobs eqskursiebis cikls, romlebic efuZneba ganmaviTarebeli
da saganmanaTleblo xasiaTis konkretul pedagogiur miznebsa
da amocanebs. maTi Sinaarsi da meTodika ganpirobebulia moce-
muli asakis fsiqologiuri TaviseburebebiT.
am asakis moswavleTa codnis formireba da pirovnuli gan-
viTareba mimdinareobs Semdegi ori procesis Sesabamisad:
1. uSualo aRqma;
2. ama Tu im sagnisa da movlenaTa sityvieri aRweris aTviseba.
cxadia, skolaSi swavlis procesSi miRebuli codnis wy-
alobiT dawyebiTi klasis moswavleebisaTvis SemecnebiTis
procesi xdeba ufro Rrma da gaazrebuli – mozardebi Tan-
daTan ecnobian sxvadasxva movlenaTa mizezebsa da kanonzom-
ierebebs. aqedan gamomdinare, dawyebiTi klasis moswavleTa
swavleba unda efuZnebodes ara mxolod mozardis mexsierebas,
aramed miRebuli informaciis gaazrebas da dasmul kiTxvebze
pasuxis damoukidebel Ziebas.
amasTan, gasaTvaliswinebelia is garemoeba, rom dawyebiTi
klasis moswavleebi jer kidev bevrwilad inarCuneben skolam-
deli asakidan gamoyolil fsiqologiur Tvisebebs _ isini ga-
moirCevian aRqmis simZafriT da cnobismoyvareobiT, mkveTrad
gamoxatuli emociurobiT reagireben garemomcveli samyaros
movlenebze, avlenen fantaziorobisaken midrekilebas, Tx-
zaven zRaprebs, fantastikur moTxrobebs da qmnian naxatebs,
romlebSic gasaqans aZleven sakuTar fantazias. vinaidan am
asakis bavSvebis yuradReba erTgvarad uneblie xasiaTisaa,
aucilebelia swavlis procesSi muzeumis pedagogma-gidma maT
ganuviTaros yuradRebis koncentraciis unari, magram ima-
vdroulad, unda SeinarCunos eqskursiis Sinaarsisa da form-
56
is mimzidveloba, vinaidan swored interesi warmoadgens yur-
adRebis koncentrirebis mTavar motivs. aRqmis asakobrivi
specifikis codna pedagog-gids daexmareba swavlebis swori
meTodikis SerCevaSi. cnobilia, rom 6-8 wlis bavSvs izidavs,
magaliTad, ferwerul tiloze asaxuli siuJeti, romelSic
gmirebTan erTad “saxldeba”, aqtiurad “erTveba” konkretuli
movlenis peripetiebSi da cdilobs sakuTari TvalTaxedvidan
Seafasos igi, rac xSirad gamoixateba personaJTa dadebiT da
uaryofiT gmirebad dayofaSi. garda amisa, am asakis mozards
uCndeba unari, aRiqvas da ganicados ara mxolod siuJeti, ar-
amed gamosaxuli movlenis Sida atmosfero, bunebis suraTi
peizaJSi an ganwyoba portretSi, razec mas SeuZlia ukve imsje-
los da sakuTari azri sityvierad gadmosces.
8-9 wlis bavSvebi ukve iTviseben xelovnebis terminologi-
is garkveul minimums, uCndebaT masalis elementaruli gaan-
alizebis unari, rac iZleva am asakis bavSvebTan dagegmili
eqskursiis Tematikis gafarToebis, didaqtikuri TamaSebis,
ganmaviTarebeli savarjiSoebisa da SemoqmedebiTi amocanebis
gamoyenebis SesaZleblobas. amasTan, im faqtis gaTvalis-
winebiT, rom am asakis mozardebSi samyaros aRqma ufro gaaz-
rebulia, aucilebelia eqskursiis procesSi gidma-pedagogma
yuradReba dauTmos kulturis msoflio miRwevebis aTvisebas
romelime samuzeumo eqsponatze dayrdnobiT. am tipis eqskur-
siis zogad miznad SeiZleba CaiTvalos samuzeumo kultur-
is formireba, anu, interesis gaRviveba samuzeumo faseulo-
bisadmi, muzeumSi vizitis Sinagani moTxovnilebis formireba,
samuzeumo eqsponatisadmi (rogorc materialur-sulieri
kulturis nawilisadmi) faqizi damokidebulebis Cvevebis
gamomuSaveba. am amocanebis realizeba SeiZleba gidma-peda-
gogma moaxdinos TemebSi: “pirveli Sexvedra muzeumTan”, “ras
mogviTxroben sagnebi” da sxva*.
57
skolis saSualo klasebis moswavleTa asakobrivi jgu-
fi (10-15 weli) xasiaTdeba rogorc gardamavali periodi
bavSvobidan zrdasrulobamde, roca mimdinareobs fsiqikis
gardaqmna da icvleba adamianebTan urTierTmimarTebis adrin-
deli formebi. skolaSi swavlebis procesSi maTi azrovneba
ukve iZens analitikur-sinTezur xasiaTs, viTardeba aqtiuri
da damoukidebeli azrovnebis, msjelobis, SedarebiTi da Rrma
ganzogadebisa da daskvnebis gamotanis unarebi38.
10-12 wlis asakSi dgeba e. w. “bunebrivi krizisi” xatviT
TviTgamoxatvis procesSi: bevri mozardi Tavs anebebs xatvas
da misi interesi inacvlebs mxatvruli aRqmisaken, vinaidan igi
acnobierebs ostatobis mniSvnelobas da profesiuli swav-
lebis rols, Sesabamisad, igi ukve mzadaa xelovnebis, misi mx-
atvrul-gamomsaxvelobiTi enisa da istoriuli ganviTarebis
etapebis SeswavlisaTvis. amitom, aucilebelia, gidma-peda-
gogma saeqskursiio programaSi CarTos Tematuri da istori-
uli ciklebi, rac gaafarToebs moswavleTa codnas konkretul
sfroSi. aqve gasaTvaliswinebelia is garemoeba, rom am asakSi
gazrdilia mozardis TviTSegneba, mas uCndeba mowifulobis
SegrZneba da axasiaTebs im “sakuTari gmiris” Ziebis survili,
vinc misTvis SeiZleba iqces “misabaZ magaliTad”. magaliTad,
romelime cnobili sazogado moRvawe, pop-musikis warmomad-
geneli an Tanatoli misive garemocvidan, da sulac romelime,
* xelovnebis profilis muzeumSi skolis dawyebiTi klasis moswavleebTan gi-di-pedagogis muSaoba miznad isaxavs mozardSi iseT TvisebaTa ganviTarebas, ro-goricaa dakvirvebis, elementarul sagnobriv formaSi sakuTari STabeWdilebis gaanalizebisa da ganzogadebis, aseve nanaxis SemoqmedebiTad gaazrebis unarebi. yovelive es didwilad gansazRvravs muzeumis eqspoziciaSi saxviTi xelovnebis nimuSis uSualo aRqmis Taviseburebebs: mozardTa mier nawarmoebis yuradRebiT, guldasmiT daTvalierebis aucilebloba da masze sakuTari STabeWdilebis ga-moTqmis survilis GaRZvra, aseve, vizualuri kulturis safuZvlebis formirebis mizniT, maTi yuradRebis mudmivad warmarTva mxatvruli formis elementebis (feri, faqtura, masala, kompozicia) ganxilvisaken.38 Bjorklund, D., Children’s Thinking: Cognitive Development and Individual Differences. Belmont, CA:Wadsworth Publishing. 2000, gv. 52.
58
misTvis sayvareli xelovani Tu cnobili mecnieri. amitom, ama
Tu im muzeumis profilidan gamomdinare, saeqskursio muSao-
bis meTodikaSi didaqtikur TamaSebTan da savarjiSoebTan er-
Tad gamoyenebuli unda iqnes dialogi, saubrebi da diskusiebi
mozardebisaTvis saintereso sxvadasxva Temebze, rac, bune-
brivia, unda pasuxobdes am asakobrivi jgufis fsiqologiur
Taviseburebebs da Sinagan moTxovnilebebs. saeqskursio praq-
tikis amgvari forma uTuod misaRebi iqneba ufrosklasel-
TaTvisac.
skolis ufrosi klasebis moswavleTa asakobrivi jgufi
(14-dan 18 wlamde) xasiaTdeba cxovrebiseuli azrisa da miznis
Ziebis, profesiuli TviTgamorkvevis, samyaroseuli movlen-
ebis filosofiuri sakiTxebisadmi interesiT, maT Soris, mxat-
vruli Semoqmedebisa da zogadad, kulturis problemebiT. am
asakis moswavleebi ukeT acnobiereben xelovnebis profesiul
sakiTxebs, rac afarToebs eqskursiis Temas da sZens mas isto-
riul elfers da (magaliTad, xelovnebis profilis muzeumSi)
moicavs sxva SesaZlo Temebsac:
• kompozicia nawarmoebSi;
• feriTi gadawyvetis sakiTxebi ferweraSi;
• erovnulobis problema XIX saukunis miwurulisa da XX
saukunis dasawyisis qarTul kulturaSi;
• Sinaarsisa da mxatvruli formis urTierTmimarTebis sakiTx-
ebi XX saukunis 80-iani wlebis qarTul saxviT xelovnebaSi.
xazgasasmelia, rom am asakis moswavleebTan saeqskursio
swavlebis Catarebas safuZvlad unda daedos aqcentireba
vizualuri dakvirvebis gamomuSavebaze, anu, diferencirebuli
xedvis ganviTarebaze, rac warmoadgens dominants vizualuri
kulturis formirebisaTvis da pirvel rigSi, moicavs analiti-
kuri unarebis ganviTarebas, amdidrebs da aviTarebs erudicias.
studenturi asakis (17-23 weli) auditoriaSi, romelic
59
ukve iTvleba zrdasrulad rogorc biologiur, aseve social-
ur aspeqtSi, raRac doziT jer kidev SeimCneva skolaSi swavlis
periodisaTvis saxasiaTo Taviseburebebi. araTanabari fiziku-
ri Tu socialuri ganviTarebisa da sakuTar kriteriumebSi
erTgvari gaurkvevlobis gamo, am asakis pirovnebis formireba
rTulad mimdinareobs; vinaidan, socialuri jgufi, romel-
sac aerTianebs kolejSi an universitetSi swavlis procesi da
faseulobaTa sistema, skolaSi swavlis etapidan gadadis gan-
viTarebis sul sxva, profesiuli moRvaweobis ganmsazRvrel
etapze.
garesamyaros movlenebSi CaRrmavebisa da garkvevisaTvis,
studentebi xSirad yofis bevr sakiTxze pasuxs eZeben xelovne-
baSi (zogadad kulturis sferoSi), cdiloben misi meSveobiT
Seimecnon realoba. am SemTxvevaSi gansakuTrebul mniSvnelo-
bas iZens muzeumi, misi sagamofeno da kulturul-saganmanaT-
leblo saqmianoba, romelic afarTovebs studentis Tval-
sawiers, amdidrebs mis codnas da esTetikur warmodgenebs.
sagamofeno proeqtebisa da saeqskursio saqmianobis dagegmvi-
sas, aucilebelia, muzeumis xelmZRvanelobam gaiTvaliswinos,
rom studenturi auditoria orientirebulia ufro Tematuri
tipis eqskursiaze, romelic xelovnebis sakiTxebs an istori-
ul movlenas ganixilavs farTo istoriul-kulturul kon-
teqstSi, rac pasuxobs studentTa interess miRebuli codnis
sistematizaciisadmi.
studenturi auditoriisaTvis eqskursiis momzadebis
procesSi, jgufis inteleqtis donisa da msoflmxedvelobis
gaTvaliswinebiT, aucilebelia, Seiqmnas SemoqmedebiTi muSao-
bis atmosfero, rac iTxovs inteleqtualuri da emociuri
Zalebis erTobliv mobilizebas. amasTan, aucilebelia stu-
dentis muzeumSi vizitisa da eqskursiis Catarebis procesi
zustad Seesabamebodes mis asakobriv specifikas. xazgasmiT
60
unda aRiniSnos, rom turi studentebs unda aZlevs saSualebas:
• daamyaros uSualo kontaqti avTentur samuzeumo
eqsponatTan;
• CaerTos sxvadasxva tipis aqtivobebsa da eqspoziciis
interpretaciis programebSi;
• daeuflos mxatvruli nawarmoebis analizis meTodebs
konkretuli samuzeumo nivTis magaliTze;
• gaigos da Caswvdes saxviTi xelovnebis nawarmoebis
mxatvrul-saxeobriv sistemas.
zrdasruli vizitiorebi. mravalricxovani kvlevis mo-
nacemTa mixedviT, cnobilia, rom muzeumebSi dadis zrdas-
ruli mosaxleobis 27-dan 35%-mde. rogorc zemoT aRiniS-
na, vizitis sixSire arsebiTad gansxvavebulia: moyolebuli
calkeuli SemTxvevidan, damTavrebuli weliwadSi 10 an meti
vizitiT (savaraudod, mudmiv vizitiorebs Soris arian samuze-
umo organizaciebis wevrebi da muzeumis megobrebi). muzeumis
tipiur zrdasrul damTvalierebels miRebuli aqvs umaRlesi
ganaTleba da misi Semosavali saSualoze metia (ganaTleba gac-
ilebiT mniSvnelovani faqtoria, vidre Semosavali), muzeumSi
siarulis sixSire qalebSi metia, vidre mamakacebSi39. viziti-
oris asakobrivi diapazoni damokidebulia muzeumis tipze:
magaliTad, samecniero da sabavSvo muzeumebi gansakuTre-
biT mimzidvelia axalgazrda ojaxebisaTvis, xolo samxat-
vro galereebi – axalgazrdebisa da 45 wels gadacilebuli
adamianebisaTvis. 60 wels gadacilebuli adamianebi ufro iS-
viaTad dadian muzeumSi magram, rogorc Cans, es mdgomareoba
uTuod Seicvleba, vinaidan Tanamedrove muzeumebi cdiloben
ukeT moergon xandazmuli adamianebis, aseve SezRuduli Sesa-
Zleblobebis mqone pirTa moTxovnebsa da saWiroebebs.
39 lordi b., lordi g., samuzeumo saqmis menejmenti, Tb., 2006, gv. 128
61
40 Гнедовский М., Современные тенденции развития музейной коммуникации. // Музееведение. Проблемы культурной коммуникации в музейной деятельности. Сб. научн. тр. НИИК. М., 1989. С. 2141 Museums (memory + creativity) = social change, http://network.icom.museum/international-museum-day-2013/
dRes bevri muzeumi did yuradRebas uTmobs saeqskur-
sio da saganmanaTleblo programebis momzadebas zrdasruli
asakis im vizitiorTaTvis, romelTa devizia: “swavla mTeli si-
cocxlis manZilze” (long-life education). miuxedavad imisa, rom ama
Tu im tipis eqskursiis Catarebisas gidi ZiriTadad eyrdnoba
muzeumis profils, eqspoziciis Tematikas, xasiaTs da koncef-
cias, igi mudam iTvaliswinebs vizitiorTa gazrdil interess
axali gamocdilebis SeZenisa da sakuTari codnis ganaxlebi-
sadmi40.
Tanamedrove muzeumi uzrunvelyofs codnis miwodebis
srul xelmisawvdomobas, qmnis kulturul mniSvnelobaTa ax-
leburad Semecnebisa da samuzeumo sivrcis imgvar mimzid-
vel adgilad gardaqmnis SesaZleblobas sadac eqsponati da
eqspoziciis TiToeuli komponenti ara mxolod hyveba mraval-
ferovan ”istoriebs”, aramed Seicavs originalur konteqsts
kulturaTaSorisi dialogisaTvis41. am SemTxvevaSi eqspozici-
is daTvaliereba ar warmoadgens TviTmizans, aramed muzeumi
aRiqmeba rogorc:
• araformaluri saganmanaTleblo sivrce, sadac inicia-
tivebi xorcieldeba valdebulebaTa gareSe, rac qmnis codnis
miRebis xelmisawvdomobisa da ganaxlebis amouwurav Sesa-
Zleblobebs;
• socialuri sivrce _ muzeumi mniSvnelovan rols as-
rulebs lokaluri teritoriis identurobasa da dinamizm-
Si, aqtiuri wvlili Seaqvs misi warsulis popularizaciasa da
samomavlo ganviTarebaSi;
• TaobaTaSorisi kavSiris sivrce _ muzeumi inarCunebs
62
intensiur kavSirs sazogadoebasTan, mis istoriasa da kultu-
rasTan, qmnis SesaZleblobebs Taobebs Soris dialogis warm-
arTvisaTvis.
aRniSnulidan gamomdinare, zrdasruli asakis vizitior-
TaTvis gankuTvnili samuzeumo eqskursiebi mraval aspeqts
moicavs da sakmaod didi mravalferovnebiT xasiaTdeba. maT
Soris yvelaze popularulia vizitiorTa gamocdilebis gam-
didreba samuzeumo koleqciis interpretaciiT _ istori-
ul-kulturuli gamocdilebis imgvarad gaziarebiT, rac
xels Seuwyobs ara mxolod esTetikur tkbobas da codnis gam-
didrebas, aramed qmnis SesaZleblobas, sagrZnoblad gaizard-
os muzeumis auditoria da Sesabamisad, mis saqmianobaSi farTo
sazogadoebis CarTulobac.
SezRuduli SesaZleblobebis mqone (SSMm) pirebTan
muSaobis formebi. Tanamedrove muzeologiaSi aqtiuri di-
skusiebi mimdinareobs am kategoriis vizitiorebTan muSaobisa
da momsaxurebis sakiTxebze, rasac eZRvneba araerTi konfer-
encia da seminari, mimdinareobs gamocdilebis gacvla, mzadde-
ba da igegmeba sxvadasxva saxis specialuri programebi.
SSMm pirebTan muSaobis erT-erT pirvel formas warmoadgen-
da art-Terapia (didi britaneTisa da aSS muzeumebis praqtika),
xolo XX saukunis miwurulidan gaCnda am tipis rTul audito-
riasTan muSaobis sxva praqtikac (mag., luvris proeqti “muze-
umi wesebis gareSe”, romelic Seiqmna specialurad mxedvelo-
badaqveiTebuli adamianebisaTvis da 1995 wlidan xorcieldeba
skulpturebis galereaSi/The Louvre Tactile Gallery). aSS muzeumeb-
Si amgvar programebs axorcieleben muzeumis TanamSromlebi
da sagangebod momzadebuli volontiorebi (niu-iorkSi, met-
ropolitenis muzeumSi Seqmnilia specialuri biblioTeka da
arasaeqspozicio nivTebis fondi usinaTloebisaTvis, xolo MOMA-s da smiTsonis institutis eqspoziciebSi analogiuri
63
problemis mqone vizitiors ukve SeuZlia SexebiTac, special-
uri xelTaTmanis gamoyenebiT, “Seiswavlos” qandakeba. 2004
wels venis sabunebismetyvelo muzeumSi (avstria) pirvelad
moewyo eqskursia usinaTloebisaTvis da 50-ze met vizitiors
mieca SesaZlebloba, taqtiluri (xelSesaxebi) masalis meSveo-
biT SeegrZno qviSaqvis stalagmitebis formebi, “damtkbariyo”
dinozavrebisa da spiloebis gaqvavebuli naSTebiT.
SSm pirebTan saeqskursio muSaobis procesSi ukve tradi-
ciulad damkvidrebuli formebis (taqtiluri masala: re-
liefuri suraTebi, qandakebebi, iaraRi da sxva teqnikuri sa-
Sualebebi: audiogidebi eqskursiebis mosasmenad da sivrceSi
orientirebisaTvis da sxv.) garda, ukanasknel wlebSi am mimar-
TulebiT warmatebiT gamoiyeneba kompiuteruli programebis
meSveobiT damzadebuli samganzomilebiani reproduqciebi,
romlebic usinaTlo vizitiors SesaZleblobas aZlevs uSu-
alod, SexebiT gaecnos cnobil ostatTa Sedevrebs (prados
muzeumis eqspozicia brma vizitiorebisaTvis, madridi, 2015,
van gogis muzeumi, amsterdami, 2014 da sxv.). kompiuteruli
teqnologiebis ganviTarebam SesaZlebeli gaxada turebis
Catareba logins mijaWvuli adamianebisaTvisac ki, romlebsac
SeuZliaT personaluri gidis meSveobiT gaecnon muzeumebis
prados muzeumis eqspozicia Touching the Prado usinaTlo vizitiorebisaTvis, Tebervali, 2015
64
eqspoziciebsa da koleqciebs.
dRes bevri muzeumi araa mzad SSm pirTa momsaxurebisaT-
vis (maT Soris saqarTvelos muzeumebic, Tu ar CavTvliT ukve
savaldebulod qceul pandusebis mowyobas gadaadgilebis
unars moklebuli vizitiorebisaTvis), es exeba ara mxolod
usinaTlo/mxedvelobadaqveiTebul vizitiorebs, aramed dau-
nis sindromis, smenadaqveiTebul Tu sxva SezRuduli unarebi-
sa da SesaZleblobebis mqone pirebs. maSin, roca msoflios bevr
muzeumSi (da maT Soris, postsabWoTa sivrceSic) tradiciul
da adaptirebul eqskursiebTan erTad, karga xania, gamoiyeneba
am kategoriis auditoriasTan muSaobis Tanamedrove formebi:
• audio-eqskursiebi;
• interaqtiuli TamaSobebi;
• samuzeumo TamaSebi mozardebisaTvis;
• eqsponatebis Cveneba qmedebebSi;
• eqskursiebi musikaluri, TamaSisa Tu zRapruli Terapiis
elementebiT da sxv.
rogorc sxvadasxva saerTaSoriso forumebze araerTxel
aRniSnula, muzeums SeuZlia gansakuTrebuli wvlili Seit-
anos usinaTlo, smenadaqveiTebul da sxva SezRuduli Ses-
aZleblobebis mqone pirTa reabilitaciisa da socialuri
adaptaciis procesSi, rac sagrZnoblad cvlis sazogadoebis
damokidebulebas am kategoriis adamianebisadmi. Sesabamisad,
“samuzeumo ganaTlebis procesSi sxvadasxva tipis auditori-
is CarTviT, muzeumi TavisTavze iRebs sazogadoebis cnobi-
erebasa da cxovrebaSi pozitiur cvlilebaTa katalizatoris
funqcias”42.
42 Weil S., Making Museums Matter /S.Weil. – Washington DC and London: Smithsonian Institution Press, 2002, gv. 55.
65
2.3. vizitiorTa momsaxurebis formebi da eqskursiis
dagegmva
Tanamedrove muzeums sakmaod didi Zalisxmeva sWirdeba
sakuTari misiisa da funqciebis realurad ganxorcielebi-
saTvis, rac, upirveles yovlisa, mimarTulia vizitiorTa gaz-
rdili moTxovnebisa dakmayofilebisa (xarisxobrivad da Si-
naarsobrivad mimzidveli da mravalferovani eqspoziciebi,
saganmanaTleblo programebi, kulturuli aqciebi, sxva so-
cialuri aqtivobebi) da momsaxurebis (avtosadgomi, vizitior-
Ta miRebisa da pirveladi momsaxurebis sivrce: holi, gar-
derobi, salaro, sainformacio centrebi, gidis momsaxureba,
muzeumis maRazia, kafe, sapirfareSoebi, resursebi SSm pirTaT-
vis da sxv.) saTanado pirobebis Seqmnisaken.
vizitiorTaTvis komfortuli da keTilganwyobili gare-
mos Seqmnaze zrunva ganapirobebs auditoriis STabeWdilebaTa
xarisxs da did rols asrulebs muzeumis Sesaxeb sazogadoe-
brivi azris formirebaSi; aseve, avlens muzeumis damokidebule-
bas auditoriisadmi, visac, samuzeumo koleqciebis gacnobasa
da codnis gamdidrebasTan erTad, aRelvebs Tavisufali drois
gatarebis sakiTxic. es garemoeba gansakuTrebiT sacnauria
ukanasknel wlebSi, mas Semdeg, rac muzeums gauCnda „kulturu-
li memkvidreobis industriisa“ da Tavisufali drois gatarebis
biznesTan konkurenciis problema. mis dinamikur moTxovnaTa
sapasuxod, muzeumis mTeli personali da pirvel rigSi, mar-
ketingis samsaxuri yuradRebas amaxvilebs da mudmivad zrunavs
potenciuri bazrebis gansazRvraze da muzeumSi maT mozid-
vaze, auditoriis (momxmareblis) momsaxurebisa da produqciis
xarisxis gaumjobesebaze, aqedan gamomdinare, vizitiorTa ra-
odenobisa da Semosavlebis gazrdaze.
cxadia, auditoriis gazrdili moTxovnebis dakmayo-
filebisaTvis muzeumis mudmivi zrunva ar niSnavs, rom ar-
66
sebobs safrTxe, misi mTavari miznis _ kulturuli mem-
kvidreobis dacvisa da warmoCenis ukana planze gadawevis
TvalsazrisiT. piriqiT, Tanamedrove muzeumis mizania, daa-
balansos koleqciebisa da sazogadoebis rolebi, risTvisac
SeimuSavebs mravalferovan programebs vizitiorTa STabe-
Wdilebebis gasamdidreblad, maTi raodenobisa da katego-
riebis gazrdisaTvis; cdilobs, institucia gardaqmnas ufro
xelmisawvdom sivrced rogorc koleqciebis interpretaciis,
aseve Tavisufali drois gatarebisa da kulturuli turizmis
xelSewyobisaTvis.
saerTaSoriso samuzeumo TanamegobrobaSi gasuli sauku-
nis 70-ian wlebamde turizmis ganviTareba ar miiCneoda muze-
umebis saqmianobis tradiciul mimarTulebad, miuxedavad
imisa, rom muzeumebis monaxuleba yovelTvis warmoadgenda
turistuli marSrutebis erT-erT yvelaze mniSvnelovan naw-
ils. samuzeumo turizmi muzeumis Sida mobilizaciisa da
garesamyarosTan adaptaciis saSualebad iqca sabazro ekono-
mikis pirobebSi. bunebrivia, muzeumi ver gardaiqmneba Tavise-
bur “turistul firmad”, magram mas udavod mouwevs angariSi
gauwios mis sivrceSi kulturuli turizmis ganviTarebiT gan-
pirobebul moTxovnebs.
muzeumSi Seqmnili atmosfero TavisTavad warmoadgens
mis mier SemoTavazebuli turistuli produqtis nawils, is-
eve, rogorc samuzeumo sivrcis dizaini da xarisxi: mudmivi da
droebiTi gamofenebi, saeqspozicio da arasaeqspozicio dar-
bazebi; Senobebi, teritoria, reklamebi, nabeWdi produqcia,
anu, yovelive is, rac muzeumSia an masTan asocirdeba. SeiZleba
iTqvas, garkveulwilad muzeumi “hyidis” Tavis sivrces, ro-
melic flobs unikalur Tvisebas, mianiWos sagnebs azrobrivi
datvirTva da faseuli mniSvnelobebi.
muzeumi vizitiorebs sTavazobs:
• eqspozicias da gamofenebs;
• eqskursiebs da leqciebs;
67
• specialur programebs;
• momsaxurebas, romlis asortimenti damokidebulia muze-
umis koleqtivisa da infrastruqturis SesaZleblobebze;
• saavtoro uflebas muzeumis koleqciaSi Semavali nivTebis
reproducirebaze;
• muzeumis samarko niSniT damSvenebul xarisxian da “araSe-
mTxveviT” suvenirul nawarms an misi zusti reproducirebis
damadasturebel sertifikats;
• wignebs, katalogebs, bukletebs da sxva poligrafiul pro-
duqcias, videofilmebs, slaidebs, CD-ROM-ebs da Tanamedrove
sainformacio teqnologiebiT Seqmnil sxva produqcias.
ase rom, muzeums SeuZlia vizitiors SesTavazos rogorc
materialuri, aseve aramaterialuri produqtis didi arCev-
ani, rac TavisTavad warmoadgens kulturuli turizmis sagans.
eqspoziciebTan dakavSirebuli swavleba, kvleva, seminarebi, eq-
skursiebi gidis TanxlebiT, leqciebi da sxva interaqtiuli pro-
gramebi exmareba muzeums, dagegmos da ganaxorcielos is RonisZie-
bebi, romlebic miznad isaxavs sazogadoebis wevrTa ganaTlebas
da garTobas ara pasiurad an informaciis mudmivi da stabiluri
miRebis gziT, aramed SemoqmedebiT midgomaze dayrdnobiT.
vizitiorTa momsaxurebis menejmentis dagegmvisas muzeum-
ma unda gaiTvaliswinos, rom arsebobs momsaxurebis ramdenime
komponenti da sakiTxi, romelTa gadaWris gareSe SeuZlebelia
vizitioris daintereseba, misi keTilganwyobis mopoveba da
muzeumSi xelmeored vizitis survilis aRZvra:
• gadaadgileba muzeumis mosanaxuleblad (bevri muzeumi
mdebareobs qalaqisa Tu soflis sxvadasxva adgilas). Sesabam-
isad, muzeumis xelmisawvdomobasTan, zust marSrutsa da sa-
transporto saSualebebTan (metro, mikroavtobusi, matare-
beli da sxv.) dakavSirebuli informacia unda ganTavsdes
muzeumis veb-gverdze an socialur qselSi.
• avtosadgomi _ Tu avtosadgomi pataraa an ar arsebobs,
muzeumis teritoriaze arsebul dafebze unda ganTavsdes sa-
68
Tanado niSnebi, romlebic aRniSnavs axlomaxlo mdebare sxva
avtosadgomebis adgilmdebareobas.
• vizitiorTa miReba da yuradRebis gamovlena maT mimarT
_ muzeumSi SesvlisTanave vizitiori unda xvdebodes keTil-
ganwyobil da komfortul garemoSi, sadac iRebs amomwurav
informacias ara mxolod momsaxurebis sxvadasxva saSualebeb-
ze (garderobi, salaro, sainformacio centrebi, gidis momsax-
ureba, multimediuri saSualebebis gamoyenebis SesaZlebloba,
muzeumis maRazia, kafe, sapirfareSoebi, pandusebi da sxva re-
sursebi SSm pirTaTvis da sxv.), aramed sagamofeno darbazebis,
mudmivi da droebiTi eqspoziciebis ganTavsebis, saganmanaT-
leblo sivrceebisa Tu muzeumis sxva resursebis Sesaxeb.
am da sxva sakiTxebis gaTvaliswineba aucilebelia, raTa
vizitiorisaTvis muzeumi iqces adgilad, sadac mas gansa-
kuTrebul serviss sTavazoben, uqmnian im atmosferos, rac
vizitiorTa jgufebis moTxovnebis erT-erTi kvlevis Sedegad
“vizitiorTa uflebebis” saxiT Camoyalibda da bevr sayur-
adRebo informacias Seicavs gansjisa da gaanalizebisaTvis
(ix. danarTi 2, gv. 175).
ar arsebobs erTi romelime, mkafiod gansazRvruli for-
mula, rac muzeumebma SeiZleba gamoiyenon maTi sivrcis monax-
ulebiT vizitiorTa mier miRebul STabeWdilebaTa formire-
bisaTvis. saamisod, sxvadasxva muzeumi gansxvavebul gzebs
irCevs. Tumca, Tu sakiTxs ganvixilavT momxmareblis pozici-
idan, upriani iqneboda muzeumis xelmZRvanelobam institucia
aRiqvas momsaxurebis im resursebisa da STabeWdilebaTa er-
Tobliobad, rac faseuli iqneba maTi vizitiorebisTvis, anu
adgilad, sadac stumrebs nebismier dros maTTvis misaReb ser-
vissa da sasurvel atmosferos sTavazoben.
am TvalsazrisiT udavod gansakuTrebuli roli ekisreba
muzeumis saqmianobis erT-erT mTavar mimarTulebas _ saeq-
skursio programebis dagegmvas da ganxorcielebas vizitior-
Ta sxvadasxva jgufebisaTvis, rac gansakuTrebul mniSvnelo-
69
bas iZens sazogadoebasTan da zogadad, kulturaTaSorisi
komunikaciis procesSi.
rogorc wesi, eqskursia emyareba vizualur Cvenebas da Tx-
robis process, xolo saeqskursio meTodika iyofa or ZiriTad
mimarTulebad:
a) eqskursiis momzadeba;
b) eqskursiis Catareba.
eqskursiis momzadebis etapebi:
1. eqskursiis Temebisa da miznebis zustad gansazRvra
iseve mniSvnelovania, rogorc eqskursiis mTeli procesis
sworad formulireba. igi warmarTavs eqskursiis mimarTule-
bas, xels uwyobs misi CatarebisaTvis saWiro masalis SerCevas
da gamoyenebas. eqskursiis Tema unda Seesabamebodes gegmas.
2. eqskursiis MOamocanebis gansazRvra. magaliTad, samuzeu-
mo sivrcis gareTa eqskursiis (XX saukunis dasawyisis Tbilisis
arqiteqturuli Zeglebi) amocanebi SeiZleba ase ganisazRvros:
eqskursantebisaTvis TbilisSi XX saukunis dasawyisis raime is-
toriuli movlenis gacnoba; Cveneba da Txroba, Tu rogor gamoi-
yureboda am periodSi kulturuli memkvidreobis esa Tu is Zeg-
li, ra istoriul movlenebs ukavSirdeba igi da ra saxiT SemorCa
dRemde (mag., suraTebis erovnuli galereis magaliTze).
• masalebis Tematurad Seswavla da Tavmoyra (muzeumebi da
arqivi, biblioTeka);
• specialistebTan konsultaciis gamarTva (muzeumebisa da ar-
qivis TanamSromlebi, xelovnebaTmcodneebi, istorikosebi da sxv.);
3. saeqskursio obieqtebis gamovlena da Seswavla (muze-
umebis eqspoziciebi, gamofenebi, calkeuli koleqciebi, maT-
Tan dakavSirebuli istoriuli, arqeologiuri gaTxrebis adg-
ilebi da sxv.).
4. eqskursiis marSrutis Sedgena - eqskursiis marSruti ig-
eba qronologiuri, Tematuri da kompleqsuri principebis gaT-
valiswinebiT.
70
5. marSrutis Semovla tardeba samuzeumo sivrceSi,
eqspoziciis komponentebis dazustebis, konkretuli eqsponatis
an koleqciis mniSvnelobis gamovlenis, saeqskursio obieqtis
Cvenebis kuTxis SerCevis, erTi sagnidan meoreze gadasasvlelad
drois qronometraJis dazustebisa da sxva mizniT. saWiroebis
SemTxvevaSi, eqskursiis TxrobiTi nawilis dasazusteblad sa-
survelia konsultaciis gavla specialistTan).
6. eqskursiis teqstis Sedgena _ TxrobisTvis saWiro te-
qstualuri masalis guldasmiT damuSaveba, yvelaze arsebiTis
gamokveTa, logikuri gadasvlebi masalis mowodebisas, Temis
ganzogadeba da zustad formulireba. teqsti unda Seicavdes
Sesavals da daskvnas, obieqtebis daxasiaTebas da konkretul
informacias im konkretul saganze, razec gidi-eqskursiamZ-
Roli saubrobs (saeqskursio teqstTan erTad, unda momzaddes
misi mokle anotaciac);
7. “eqskursiamZRolis portfelis” Sedgena _ mzaddeba
TvalsaCinoebis rac SeiZleba meti saSualebebi (fotosuraTe-
bi, sqemebi, video da audioCanawerebi, aseve sxva masalebi ama
Tu im gamofenis, fondis, konkretuli eqsponatisa da sxvaTa
Sesaxeb), rac xels Seuwyobs gidis Txrobis gacocxlebas.
8. saeqskursio obieqtebis baraTebis Sedgena _ obieqtis
(eqsponatis) Sesaxeb arsebuli informaciis sistematizaci-
isaTvis rekomendebulia maTi datana specialur baraTebze,
romlebic SeiZleba Seivsos Semdegi nimuSis mixedviT:
saeqskursio nivTis baraTi:
• nivTis dasaxeleba;
• nivTis adgilmdebareoba, misamarTi;
• nivTis aRmoCenis, mopovebis, Seqmnis dro;
• avtori (xelovnebis nimuSebis, arqiteqturuli da sxva Zeg-
lis avtoris miTiTeba);
• garegnuli niSnebi: stili, skola, daxasiaTeba;
• daniSnuleba da gamoyeneba;
71
Tavi III.
eqskursia muzeumSi
3.1 samuzeumo eqskursiis tipebi
eqskursia muzeumSi popularobiTa da efeqturobiT kvlav
rCeba samuzeumo swavlebis yvelaze demokratiul formad. mis
upiratesobas ganisazRvravs Semdegi aspeqtebi:
• eqskursia eyrdnoba originals, avTentur masalas;
• swavlebis procesi mimdinareobs muzeumis darbazebSi,
romlebic warmoadgens muzeumSi dacul eqsponatTa aRqmis
yvelaze organul garemos;
• muzeumis TanamSromelTan (gidi-pedagogi) kontaqti am-
• mokle istoriuli cnobebi nivTze. misi Tanamedrove daxasiaTeba;
• mosalodneli cvlilebebi.
9. eqskursiis meToduri damuSaveba gansazRvravs eq-
skursiis Temas, mizans, marSruts da saCvenebel obieqtebs,
Catarebis xangrZlivobas, Cvenebisa da Txrobis meTodur sa-
Sualebebs, agreTve eqskursiis Catarebis TariRs. meTodu-
ri damuSaveba damokidebulia eqskursiis Temebsa da xangr-
Zlivobaze. rogorc wesi, igi ar unda aWarbebdes 6-12 gverds
da mis struqturaSi unda Sediodes Semdegi punqtebi: eqskur-
siis marSrutis aRwera, gadaadgileba eqspoziciis erTi darba-
zidan (an obieqtidan) meoreze, saeqskursio obieqtebis Camona-
Tvali, saorganizacio da meToduri miTiTebebi.
marSruti Cvenebis obieqti
eqskursiis xangrZlivoba
ZiriTadi sakiTxebis, qveTemebis CamoTvla
saorganizacio miTiTebebi
meToduri miTiTebebi
eqskursiis meToduri damuSavebis sqema (nimuSi)
72
didrebs aRqmas, aviTarebs damoukidebeli analizis unars da
qmnis pirovnebebs Soris komunikaciis SesaZleblobas.
muzeumSi eqskursiis Catarebis formebi sxvadasxvagvaria,
Tumca maT Soris mainc gamoyofen mis sam ZiriTad tips: mi-
moxilviTi, saganmanaTleblo da SemecnebiTi (kognituri) eq-
skursiebi.
mimoxilviTi eqskursiisaTvis, rogorc saxelwodebidan
Cans, wamyvania gacnobiTi/mimoxilviTi xasiaTis amocanebi. am
tipis eqskursiebi gaCnda pirvel muzeumebTan erTad da mas
Semdeg, upirveles yovlisa, gaTvlilia im vizitiorze, vinc
pirvelad modis muzeumSi da surs Seiqmnas masze zogadi war-
modgena. ZiriTadad, esaa vizitiorTa is kategoria, romelic
SezRuduli droiT da mcire informaciuli rezerviT modis
muzeumSi. Sesabamisad, mimoxilviTi eqskursiis Sedegad miRe-
buli informacia unda Seicavdes zogad cnobebs muzeumze da
mis yvela eqspoziciaze. mimoxilviTi eqskursiis Sinaarsi da
ZiriTadi sakiTxebi SeiZleba ase Camoyalibdes:
• muzeumis Senobis istoriisa da arqiteqturis gacnoba;
• muzeumis koleqciis Sinaarsisa da misi formirebis isto-
riul garemoebebaTa gacnoba;
• samuzeumo fondis ZiriTadi Semadgenlobis zogadi gacnoba;
• im calkeul, sayovelTaod cnobil eqsponatTa gacnoba,
romlebic yvelaze mkafiod warmoaCens muzeums, mis koleqcias
da ZiriTad ganyofilebebs.
aRniSnul Temebad informaciis gadanawileba SeiZleba
iyos Tanabarzomieri an gansxvavebuli, gamomdinare saeqskur-
sio jgufis drois, sxva garemoebisa da survilis gaTvalis-
winebiT. calkeul SemTxvevaSi, aseve SeiZleba yuradReba gamax-
vildes zemoT CamoTvlili Temebidan erT-erTze da danarCeni
naklebad iyos mimoxiluli. rogorc wesi, mimoxilviTi eqskur-
sia orientirebulia zrdasruli asakis vizitiorze da atarebs
ufro saganmanaTleblo xasiaTs, Tumca gamoiyeneba moswav-
leebTan muSaobis procesSic (gansakuTrebiT, muzeumSi maTi
73
pirveli vizitis SemTxvevaSi).
saganmanaTleblo eqskursia SeiZleba gankuTvnili iyos
nebismieri asakis farTo auditoriisa (patarebis garda) da
nebismieri socialuri jgufisTvis. mnaxvelis momzadebis do-
nisa da konkretuli saganmanaTleblo miznis Sesabamisad, aseTi
tipis eqskursias SeuZlia dasaxos da ganaxorcielos sxvadasx-
va xasiaTis saganmanaTleblo amocanebi, romlebic SeiZleba
uSualo kavSirSi iyos im skolis an umaRlesi saswavleblis sa-
ganmanaTleblo programasTan, romelTa moswavleebic modian
eqskursiaze, magram SeiZleba iyos sruliad damoukidebelic.
saganmanaTleblo eqskursiis ZiriTadi mizania Semecnebis
gafarToeba. amasTan, zogadi informaciidan aqcenti gada-
dis konkretuli Temis ufro Rrmad gaxsnil da gavrcobil
Sinaarsze, rac am tipis eqskursias ganasxvavebs mimoxilviTi
tipis eqskursiisgan. saganmanaTleblo eqskursiis konkretu-
li SemecnebiTi amocanebi ganisazRvreba misi ZiriTadi TemiT.
magaliTad, eqskursia Temaze: “XX saukunis dasawyisis qarTuli
saxviTi xelovneba” SeiZleba aigos Semdegnairad:
• qarTuli saxviTi xelovnebis ganviTarebis wanamZRvre-
bi (Suasaukuneebis kedlis mxatvrobis tradiciebisa da XIX
saukunis portretuli xelovnebis, e. w. “Tbilisuri skolis”
roli am procesSi).
• XX saukunis dasawyisis qarTuli kulturis zogadi xasi-
aTis mimoxilva;
• samxatvro cxovrebis ganviTareba XX saukunis dasawyisis
saqarTveloSi (“qarTvel mxatvarTa sazogadoebisa” da samxat-
vro akademiis daarseba, erovnuli galereis Seqmna);
• XX saukunis dasawyisis qarTuli saxviTi xelovnebis kavSi-
ri evropul tradiciebTan (d. kakabaZe, l. gudiaSvili, el. axv-
lediani, S. qiqoZe da sxv.).
saganmanaTleblo eqskursiis amocanebi da Tematika Tana-
fardobaSi unda iyos saeqskursio jgufis specifikasa da eq-
skursiis Catarebis xangrZlivobasTan, rac garkveulwilad
74
ukavSirdeba SemecnebiTi tipis eqskursiis Tematikasac (mag-
aliTad, `saxviTi xelovnebis ena”, `feri da ferwera” da sxva),
magram misi saganmanaTleblo xasiaTi gulisxmobs eqskursi-
is amocanebisa da Sinaarsis sxvagvar gagebas. magaliTad, Tu
Temis _ `feri da ferwera” gaxsnisas, SemecnebiTi eqskursiis
mTavari amocanaa mnaxvelTa mier feris aRqmis ganviTareba,
amave Temaze saganmanaTleblo eqskursias gaaCnia gansxvavebu-
li midgoma: misi mimdinareobis procesSi ganmartebuli unda
iqnes feris roli ferweruli nawarmoebis mxatvrul-saxeo-
briv gadawyvetaSi.
saganmanaTleblo eqskursiis procesSi aRsaqmeli masalis
sirTulis done da meTodika damokidebulia bevr faqtorze.
aqac, iseve, rogorc sxva tipis eqskursiebSi, aucilebelia ori-
entireba moxdes mnaxvelTa asakobriv da socialur Tavisebu-
rebebze. saeqskursio muSaobis formebi da meTodebi gansxvave-
bulia, imisda mixedviT, Tu vin iqnebian vizitiorebi: saSualo
da ufrosi klasis mowafeebi, samxatvro, humanitaruli Tu
teqnikuri fakultetis studentebi, mosamsaxureebi, SSm pire-
bi da sxva. gansxvavebulia eqskursiis xangrZlivobac, rac gan-
pirobebulia misi miznebiT, amocanebiT da vizitiorTa jgufis
TaviseburebebiT, magram, nebismier SemTxvevaSi, gasaTval-
iswinebelia, rom masalis saTanadod aRqma saWiroebs drois
garkveul monakveTs eqskursiis saTanadod CatarebisaTvis.
amgvarad, saganmanaTleblo tipis eqskursia warmoad-
gens eqskursiis tradiciul da gavrcelebul tips, romelic
gulisxmobs muzeumis eqspoziciasTan dakavSirebuli Temis
gaRrmavebul Seswavlas, sistematur da mizanmimarTul muSao-
bas vizitiorebTan.
SemecnebiTi eqskursia samuzeumo praqtikaSi dRes ufro
nakleb gavrcelebulia, vidre mimoxilviTi da saganmanaTleb-
lo xasiaTis eqskursiebi. miuxedavad amisa, mas myari istori-
uli tradiciebi gaaCnia samuzeumo-pedagogiur saqmianobaSi
(eqskursiis es tipi praqtikaSi pirvelad gamoiyena a. lixt-
75
varkma. eqskursiis amgvar tips miekuTvneba agreTve e. w. samuze-
umo-esTetikuri eqskursiebi, romlebic 1920-30-ian wlebSi
xorcieldeboda yofili sabWoTa kavSiris erTian samuzeumo
sivrceSi).
SemecnebiTi eqskursiis ZiriTadi mizania im Sesa-
Zleblobebisa da unarebis ganviTareba, rac xels Seuwyobs
muzeumis eqsponatTa srulyofil aRqmas. Sesabamisad,
warmatebuli SemecnebiTi eqskursia SesaZloa gacilebiT efeq-
turi aRmoCndes, vidre saganmanaTleblo eqskursia, gansa-
kuTrebiT xelovnebis muzeumebSi, vinaidan, mxatvrobis nimu-
Sis srulyofilad aRsaqmelad sakmarisi ar aris mxolod raime
moculobis verbaluri da vizualuri informaciis aTviseba.
mowodebuli informaciis aTviseba, saxviTi xelovnebis isto-
riisa da enis Seswavlis gaRrmaveba SeuZlebelia pirovnebis
unarebis saTanadod ganviTarebis gareSe. upirveles yovlisa,
esaa emociuri gancdis, analizis, individualuri dakvirve-
bebis, Sedarebisa da ganzogadebis unarebi.
amgvarad, SemecnebiTi eqskursia SeiZleba ganvixiloT, ro-
gorc mosamzadebeli etapi xelovnebis srulyofili Seswavli-
saTvis. aqedan gamomdinare, mas gaaCnia aSkarad gamokveTili
pedagogiuri mimarTuleba (gansakuTrebiTY swavlebis sawyis
etapze), romlis ZiriTadi amocanebia:
• xelovnebis nawarmoebis Sinaarsis emociuri gancdis
formireba;
• nanaxis gaazrebis, analizisa da sakuTari dakvirvebisa Tu
STabeWdilebis ganzogadebis SesaZleblobaTa formireba;
• SemoqmedebiTi warmosaxvis ganviTareba;
• esTetikuri unarebis gamokveTa da ganviTareba;
• sakuTari azrebis, SegrZnebebisa da STabeWdilebaTa si-
tyvierad gadmocemis unaris ganviTareba.
am amocanebis warmatebiT realizacia SesaZlebelia mx-
olod imgvari meTodikis gamoyenebiT, romelic principu-
lad gansxvavdeba mimoxilviTi da saganmanaTleblo xasiaTis
76
eqskursiis meTodikisgan. gamoyofen mis ramdenime saxasiaTo
niSans: pirvel rigSi, esaa interaqtiuli dialogis, cocxali
saubris meTodi, rac aviTarebs damoukidebeli azris gamoxat-
visa da mosmenis unarebs. mniSvnelovan adgils ikavebs agreTve
didaqtikuri TamaSebi da SemecnebiTi savarjiSoebi, rac xels
uwyobs aRqmis arasasurveli stereotipebis Seqmnis Tavidan
acilebas, aviTarebs mxatvrul intuicias, iZleva warmosaxvi-
sa da SemoqmedebiTi improvizaciis stimuls, ar aqcevs aRqmis
process winaswar mocemul sqemaSi – qmnis aRqmis verbaluri da
araverbaluri saSualebebisa da nawarmoebis interpretaci-
is SeTavsebis SesaZleblobas. maT ricxvs miekuTvneba, mag-
aliTad, bevr muzeumSi sakmaod gavrcelebuli didaqtikuri
TamaSebi: `cocxali siluetebi”, `gacocxlebuli skulptura”,
`xiluli xelebi” (Visual hand). amasTan, aRsaniSnavia, rom Semec-
nebiTi eqskursiis meTodika SeiZleba mudmivad gamdidrdes
axali formebiT, saSualebebiTa da elementebiT, radgan misi
specifika qmnis eqsperimentirebisa da interpretirebis far-
To SesaZleblobas.
SemecnebiTi eqskursiis Temebi SeiZleba sakmaod mraval-
ferovani iyos da Seesabamebodes zogad pedagogiur miznebsa
da amocanebs. magaliTad, ̀ iswavle - Sexedo da dainaxo”, ̀ rogor
aRviqvaT skulpturuli nawarmoebi”, `feri bunebasa da suraT-
Si”, da a.S. amgvari eqskursiisTvis SerCeuli vizitiorebi mzad
unda iyvnen, rom mTeli sisruliT da damajereblobiT gaxsnan
ama Tu im amocanebisa da miznebis Semcveli Tema. magaliTad, Tu
mTavari amocanaa: damTvalierebelSi feris xedvis ganviTare-
ba, maSin eqskursiaSi unda CaerTos ferweruli nawarmoebebi
feris daxasiaTebiT; Tu amocanaa: ritmis da faqturis grZno-
bis ganviTareba, Sesabamisad, ganxiluli unda iqnes nawarmoe-
bis ritmuli organizacia, faqtura da a. S.
muzeumSi eqskursiis zemoT ganxilul samive tips gaaCnia
aRmzrdelobiTi funqcia, romlis mizania pirovnebis mso-
flmxedvelobisa da qcevis normebis Camoyalibeba. Sesabamis-
77
ad, aRmzrdelobiTi xasiaTis amocanebi CarTulia nebismieri
tipis eqskursiaSi, Tumca, konkretul pirobebsa da situacia-
Si, maT Soris Tanafardoba gansxvavebulia. yvela SemTxvevaSi,
nebismieri tipis eqskursiisTvis damaxasiaTebeli aRmzrdelo-
biT amocanebs warmoadgens:
• SemecnebiTi aqtivobis ganviTareba;
• komunikaciuri unarebis ganviTareba;
• yuradRebis koncentrirebis unar-Cvevis gamomuSaveba;
• samuzeumo kulturis ganviTareba (muzeumSi qcevis wesebis
dacva, eqsponatTan faqizi mopyroba, muzeumis TanamSromelTa
Sromisadmi pativiscema da sxv.).
eqskursiis aRmzrdelobiTi funqciis efeqturobas uz-
runvelyofs kognitur SesaZleblobaTa ganviTarebis, warmo-
saxvis, asociaciuri azrovnebisa da emociuri grZnobis maRa-
li xarisxi, radgan, swored maTi erToblioba qmnis im `Sinagan
pirobebs”, rac, mdgradi ganviTarebis procesSi, zrdis subieq-
tis mier garesamyaros movlenebis amTviseblobis xarisxs.
ganxiluli tipis eqskursiebSi aRmzrdelobiTi funqcia ar
uaryofs da ar amcrobs saganmanaTleblo da SemecnebiT fun-
qciebs, aramed kidev ufro amdidrebs mas. amgvarad, magaliT-
ad, eqskursiis _ `Cven movediT muzeumSi” amocanebi (aRqmis
formirebis elementebi, muzeumSi qcevis Cvevebi, istoriuli
da mxatvruli Zeglebisadmi pativiscemiTa da sifrTxiliT
mopyroba) SeiZleba Semdegnairad Camoyalibdes:
1. ganviTardes:
• aqtiuri SemecnebiTi interesi samuzeumo faseulobisadmi;
• faqizi damokidebuleba samuzeumo eqsponatTan, rogorc
materialuri da sulieri kulturis nawilTan;
• muzeumSi mudmivi vizitis Sinagani sulieri moTxovnileba.
2. gamomuSavdes:
• muzeumSi qcevis unar-Cvevebi;
• Tavisufali orientaciis unar-Cvevebi yvela tipis muzeumSi;
• muzeumis eqspoziciaSi originalis uSualo aRqmis unar-Cvevebi.
78
3. codnis miReba:
• muzeumze, rogorc adamianuri gamocdilebis miRebis kul-
turul-istoriul wyaroze;
• koleqcionirebaze.
aSkaraa, rom am SemTxvevaSi SemecnebiTi, saganmanaTleb-
lo da aRmzrdelobiTi amocanebi mWidrod ukavSirdeba erT-
maneTs, gansazRvravs mozardis pirovnuli Tvisebebis Camoy-
alibebas da Tavis mxriv, ganapirobebs eqskursiis Tematur
Taviseburebebsac, ramac, SeiZleba specializebuli saxec
miiRos. am procesSi aranaklebi mniSvnelovani roli eniWeba
gidis/eqskursiamZRolis pedagogiur taqts: aucilebelia man
amomwuravad gaxsnas samuzeumo obieqtis ideur-saxasiaTo sa-
fuZveli. amasTan, misi Txroba ar unda warmoadgendes sagnis
pirdapir “ilustracias” da Txroba, zogadad, vizitiorTan
kontaqti unda atarebdes interaqtiul xasiaTs.
aseTi tipis specializebuli eqskursiis Tematuri dageg-
mva unda aigos eqskursantTa asakis gaTvaliswinebiT (rac ar
gamoricxavs, magaliTad, skolis moswavleTa da studentTa
jgufebSi problemur-Teoriuli sakiTxebis winwamowevas), mag-
aliTad, umcrosi asakis bavSvebisTvis SeiZleba damuSavdes
mxatvris SemoqmedebiTi muSaobis TaviseburebaTa Temebi. sa-
Sualo asakis bavSvebisTvis mizanSewonilia eqskursia-saubari
Temaze `saubrebi mxatvrebze”, maTi Semoqmedebis problemur
aspeqtebze, zogadad, xelovanis pirovnebaze.
magaliTad, skolis moswavleebisaTvis gankuTvnili spe-
cializebuli turis Temebs SeiZleba warmoadgendes:
• `Cven movediT muzeumSi” (pirveli Sexvedra muzeumTan);
• `rogor cxovrobda xalxi adre” (umcrosi asakis mo-
zardebisTvis);
• ras mogviTxroben sagnebi” (dekoratiul-gamoyenebiT xe-
lovnebaze, umcrosi asakis mozardebisTvis)
• saqarTvelos istoria qarTvel mxatvarTa SemoqmedebaSi
(saSualo asakis moswavleebisTvis);
79
• “mxatvari da dro” (saSualo asakis moswavleebisTvis).
bunebrivia, yvela gid-pedagogs SeuZlia gaafarTovos
eqskursiis Temebi jgufis individualur TaviseburebebaTa
mixedviT.
amgvarad, saeqskursio saqmianoba, rogorc vizitiorTan
muSaobis tradiciuli forma, kvlav aqtualuria yvela profi-
lis muzeumebSi, gaaCnia mdidari pedagogiuri SesaZleblobebi
da perspeqtivebi samomavlo ganviTarebisTvis.
3.2. mimoxilviTi eqskursiis momzadebisa da Catarebis
meToduri principebi
mimoxilviTi eqskursiis Tavisebureba mdgomareobs
vizitiorTa jgufis specifikaSi, romelic, rogorc wesi, war-
moadgens Sereuli tipis auditorias rogorc asakobrivad, ise
socialuri kuTvnilebis TvalsazrisiT. aqedan gamomdinare,
masalis miwodebis meTodikis SemuSavebisas, gidi orientire-
buli unda iyos ganviTarebis raRac Sualedur tipze da Tema
unda gaxsnas jgufis yvela wevrisaTvis xelmisawvdom da ad-
vilad aRsaqmel doneze.
amasTan, aucilebelia konkretul eqsponatze Txroba da
daskvnebi emyarebodes muzeumis eqspoziciis xasiaTs da ar
iyos gadatvirTuli profesiuli samecniero terminologi-
is zedmetad gamoyenebiT an imgvari informaciis miwodebiT,
rac uSualod ar ukavSirdeba aRsaqmel masalas. vinaidan,
mimoxilviTi xasiaTis eqskursiis sirTule mdgomareobs Sez-
Ruduli saeqskursio drois manZilze vizitiorisaTvis didi
moculobis masalis miwodebaSi, rac aZnelebs nanaxis emociur
aRqmas, ris gamoc recipienti vizualur aqtivobas inarCunebs
mxolod informaciis “Tezisurad” miRebis SemTxvevaSi.
eqskursiis mimoxilviTi xasiaTis gaTvaliswinebiT, drois
SedarebiT mokle monakveTSi gidma vizitiors unda gaacnos:
• samuzeumo koleqciis Sinaarsi da Taviseburebebi;
80
• muzeumis eqspoziciis ZiriTadi ganyofilebebi (arqeolo-
giuri, sabunebismetyvelo, eTnografiuli, da sxv.);
• muzeumis Senobis arqiteqtura da istoria;
• calkeuli unikaluri eqsponatebi, romlebic gansakuTrebu-
li sicxadiT gadmoscems muzeumis koleqciis Taviseburebebs.
mimoxilviTi eqskursiis gacnobiTi xasiaTis mizans da amo-
canebs gansazRvravs Semdegi Taviseburebebi:
• eqsponatTa mravalferovneba da didi raodenoba (aucile-
belia samuzeumo koleqciis mTeli an didi nawilis Cveneba);
• eqsponatTa maRalmxatvruli Rirebuleba;
• eqsponatTa mniSvneloba qvemoT CamoTvlili sakiTxebis
konteqstSi:
a). saxviTi xelovnebis istoria
b). garkveuli mimarTuleba an mxatvruli stili;
g). mocemuli mxatvris Semoqmedeba.
rogorc wesi, xelovnebis muzeumis eqspozicia emyareba is-
toriul midgomas, rac, eqskursiamZRolisgan udavod iTxovs
xelovnebis istoriis safuZvlian codnas. Tumca mas unda axso-
vdes, rom mimoxilviTi eqskursiis amocana ar iTvaliswinebs
xelovnebis istoriis sakiTxebis mravlismomcvel analizs (es
saganmanaTleblo eqskursiis amocanaa) da aqedan gamomdinare:
• eqskursiaze xelovnebis istoriis etapebi unda daxasiaT-
des zogadad, misi ganviTarebis ganmsazRvreli ZiriTadi ten-
denciebis gamokveTiT;
• aucilebelia kompleqsuri Cvenebis meTodis gamoyeneba
xelovnebis im nimuSis wardgenisas, romelic qmnis eqspozici-
is zogadi xasiaTis, kulturis ama Tu im movlenis, an mxatvris
Semoqmedebis daxasiaTebis SesaZleblobas.
miuxedavad masalis mravalricxovnebisa, eqskursiis pro-
cesSi mowodebuli masala ar unda iyos damRleli, amitom eq-
skursiamZRolma unda gamoiyenos dialogis meTodi, agreTve e.
w. ̀ cnobadobis efeqti” im SedevrebTan dakavSirebiT, romlebic
damTvalierebelTaTvis ukve cnobilia reproduqciebidan.
81
ase rom, mimoxilviT eqskursiaze muSaobis dawyebisas,
aucilebelia:
• muzeumis eqspoziciis Seswavla;
• eqskursiis miznebis, amocanebisa da Sinaarsis mkafiod warmoCena;
• eqskursiis saerTo gegmis gaazreba;
• eqskursiis daTvalierebis rigebisa da marSrutis gaazreba;
• masalis xasiaTidan gamomdinare, misi miwodebis meTodik-
is gaazreba mimoxilviTi eqskursiisaTvis tipiuri jgufis
specifikis gaTvaliswinebiT.
xelovnebis muzeumSi mimoxilviTi eqskursiis momzadebis
procesSi aucilebelia im istoriul-xelovnebaTmcodneobiTi
literaturis gamoyeneba, romelic Seicavs am tipis eqskursii-
saTvis aucilebel informacias Semdegi mimarTulebiT:
• xelovnebis istoria;
• calkeul mxatvarTa Semoqmedeba, romelic yvelaze Tval-
saCinodaa warmodgenili muzeumis koleqciaSi;
• muzeumis koleqciis Seqmnis istoriuli diskursi;
• muzeumis Senobisa da arqiteqturis istoria;
• saxviTi xelovnebis nawarmoebTa Seqmnis teqnikuri proce-
sis ramdenime Tavisebureba, kerZod: rogor iqmneba ferweru-
li tilo, skulptura, graviura; ra ferweruli, grafikuli da
skulpturuli masalebi arsebobs da a. S.
3.3. saganmanaTleblo eqskursiis momzadebisa da
Catarebis meToduri principebi
xelovnebis muzeumSi saganmanaTleblo eqskursia orien-
tirebulia eqspoziciis meSveobiT mxatvruli gamocdilebis
romelime sferos Rrmad Seswavlaze, rac mocemul momentSi
iZens swavlis saSualebis funqcias da ar warmoadgens mizans,
maSin, roca mimoxilviTi eqskursiis mTavari mizania swored
samuzeumo koleqciis an eqspoziciis Seswavla.
82
specifikis, masalis moculobisa da Tematikis mraval-
ferovnebidan gamomdinare, saganmanaTleblo eqskursia xSi-
rad xorcieldeba saeqskursio ciklebis saxiT, romlebsac
muzeumis mudmivi auditoria eswreba drois gansazRvrul pe-
riodSi (zogjer mTeli wlis ganmavlobaSi). xelovnebis muze-
umSi saganmanaTleblo eqskursiis klasificireba SeiZleba
Semdegnairad:
1. istoriul-xelovnebaTmcodneobiTi eqskursia, rome-
lic orientirebulia saxviTi xelovnebis istoriaze da Seu-
Zlia garkveulwilad daaxasiaTos:
• xelovnebis istoria mTlianobaSi;
• saxviTi xelovnebis ganviTareba calkeul istoriul epoqaSi;
• saxviTi xelovnebis romelime dargis ganviTarebis istoria;
• saxviTi xelovnebis romelime Janris ganviTarebis istoria;
• ama Tu im mxatvruli stilis ganviTarebis istoria da a. S.
istoriul-xelovnebaTmcodneobiTi eqskursiis momzadeba
da Catareba iTxovs muzeumis pedagogisgan xelovnebis isto-
riisa da misi ganviTarebis Rrma codnas, Tavisufal orienta-
cias istoriul-kulturul procesSi.
2. monografiuli tipis eqskursia calkeul xelovanTa
Semoqmedebas ganixilavs sagamofeno sivrceSi eqsponirebul
nimuSTa mixedviT. msgavsi eqskursia SeiZleba saintereso iyos
sxvadasxva tipis auditoriisaTvis:
• zrdasrul pirTagan Semdgari auditoria, visac surs gaec-
nos cnobil mxatvarTa cxovrebas da Semoqmedebas;
• saxelovnebo saswavleblebis, agreTve humanitaruli
fakultetis studentebi, romlebic ikvleven mxatvruli Semo-
qmedebis fsiqologiur sakiTxebs;
• skolis moswavlebi, romelTac ainteresebT maTTvis say-
vareli mxatvris biografia da cnobil SedevrTa Seqmnis gare-
moebebi.
monografiuli tipis eqskursiis Catarebis procesSi
83
aqcenti gadatanilia calkeul nawarmoebebze, romelTa Soris
SeiZleba iyos ara mxolod cnobili namuSevrebi, aramed maTi
mosamzadebeli eqskizebi, Canaxatebi, etiudebi, anu yovelive
is, rac xels Seuwyobs mocemuli mxatvris Semoqmedebis Rrmad
gaanalizebas.
3. xelovnebaTmcodneobiTi eqskursiebi eZRvneba saxviTi
xelovnebis Teoriis sakiTxebs da SeiZleba daiyos Semdegnairad:
• istoriul-monografiuli, romelic calkeul mxatvarTa
Semoqmedebas ganixilavs saxviTi xelovnebis istoriis, mxat-
vruli mimdinareobis, stilis konteqstSi. aseTi eqskursiis
Tematika sakmaod variaciulia da ama Tu im xelovanis nawar-
moebTan erTad, moicavs mis TanamedroveTa im namuSevrebis
ganxilvas, romelTa fonze mxatvris Semoqmedeba ufro vr-
clad ixsneba.
• yvela tipis saganmanaTleblo eqskursiisTvis saerTo
meTodebis gverdiT, am SemTxvevaSi gansakuTrebul mniSvn-
elobas iZens: a). nawarmoebis SedarebiTi analizis meTodi,
rac gulisxmobs sxvadasxva mxatvarTa namuSevrebis Sedare-
bas garkveuli niSnebis (mag., feri da kompozicia), agreTve ama
Tu im mxatvruli stilis an epoqis mixedviT; b). nawarmoebis
kompleqsuri Cvenebis meTodi, rac iZleva mxatvruli movle-
nis ufro farTod ganxilvisa da interpretaciis saSualebas
konkretuli avtoris Semoqmedebazean romelime nawarmoebze
dayrdnobiT.
4. e. w. problemuli eqskursia miekuTvneba sakmaod rTuli
eqskursiebis tips, vinaidan vizitiorisagan iTxovs eqsponatis
gansakuTrebuli yuradRebiT aRqmas, Sedarebisa da analizis
SesaZleblobas, STabeWdilebis, grZnobisa da azris ganzoga-
debas. am garemoebaTa gamo, msgavsi eqskursia gankuTvnilia
mxolod skolis ufrosi klasebis moswavleebis, studentebisa
da im zrdasrul pirTaTvis, vinc dainteresebulia saxviTi xe-
lovnebisa da mxatvruli Semoqmedebis ganviTarebis probleme-
84
biT (SeiZleba aseTi eqskursiis monawileTa rigi gaxdes kidev
ufro mravalferovani, magram ar unda gadaitvirTos meorex-
arisxovani mniSvnelobis sagnebiT). am eqskursiis momzadebisas
aucilebelia misi amocanebis mkafio gacnobiereba da mxatvru-
li problemis arsSi CaRrmaveba eqspoziciis masalaze dayrd-
nobiT, meti damajereblobisTvis mizanSewonilia SedarebiTi
Cvenebis meTodis gamoyenebac.
saganmanaTleblo eqskursia varaudobs jgufis garkveul
mzadyofnas, mis Sinagan mobilizebas xelovnebis sakiTxebis Se-
mecnebis, Seswavlisa da codnis gaRrmavebis procesSi. amasTan,
muzeumis xelmZRvanelobam da gidma-pedagogma unda gaiTval-
iswinon, rom am tipis eqskursiis momzadeba moiTxovs ara mx-
olod muzeumis sagamofeno eqspoziciisa da koleqciis Ses-
wavlas, aramed siRrmiseul codnas xelovnebisa da mxatvruli
Semoqmedebis im sferoze, razec saubari iqneba eqskursiis
procesSi. Sesabamisad, eqskursiis momzadebisas, aucilebelia
gidi gaecnos xelovnebaTmcodneobiTi, istoriuli da kul-
turologiuri xasiaTis specialur literaturas, agreTve
eqskursiis msvlelobis procesSi daicvas saganmanaTleblo
turis Catarebis zogadi meTodologiuri principebi, rom-
lebic mdgomareobs SemdegSi:
— eqskursia unda grZeldebodes 1 saaTidan dan 3 saaTamde
(mcire SesvenebebiT);
— jgufSi adamianTa raodenoba ar unda iyos didi (maqsi-
mum 15 adamiani);
— vizualuri Cveneba SeiZleba Seicavdes 20-25-mde nivTs
damatebiTi vizualuri masalebis (fotoebi, reproduqciebi
da a. S.) SesaZlo gamoyenebiT (ama Tu im Teoriisa Tu koncefci-
is srulad gaxsnisaTvis);
saganmanaTleblo tipis eqskursiaSi SeiZleba gamoyenebu-
li iqnes damatebiTi teqsturi da literaturuli masala,
romelsac SesaZloa ar hqondes pirdapiri kavSiri mocemul
85
vizualur masalasTan, magram garkveulwilad ukavSirdebodes
ZiriTad Temas an eqskursiis farglebSi wamoWril sakiTxs.
es SeiZleba iyos citatebi, gamonaTqvamebi, mxatvris Tana-
medroveTa mier moTxrobili istoriebi xelovanze, xelovne-
baTmcodneTa kvlevis teqstis amonaridebi da sxva. bunebrivia,
am SemTxvevaSi aucilebelia eqskursiamZRolis mier zomiere-
bis dacva, raTa damatebiTma masalam xeli ar SeuSalos mxat-
vruli saxis aRqmis process.
3.4. SemecnebiTi eqskursiis momzadebisa da Catarebis
meToduri principebi
muzeumSi SemecnebiTi eqskursiis Catarebis procesi gansa-
kuTrebul midgomebs saWiroebs, vinaidan igi orientirebulia
vizitiorTa SemoqmedebiTi SesaZleblobebisa gamovlenasa da
pirovnuli Tvisebebis ganviTarebaze. samuzeumo eqsponatis
srulyofili aRqmisTvis aucilebelia:
- dakvirvebis unari;
- SemoqmedebiTi warmosaxvis unari;
- emociuri aRqmis unari;
- mgrZnobelobiTi SesaZleblobebi;
- sakuTari STabeWdilebis gaanalizebisa da ganzoga-
debis unarebi;
- komunikaciuri unar-Cvevebi.
am tipis eqskursiisTvis SeiZleba gamoyenebul iqnes 3-dan
7-mde nawarmoebi, romlebic maqsimaluri damajereblobiT
asaxavs pedagogiur amocanebs da xelmisawvdomia vizitiorTa
yuradRebis koncentrirebisaTvis (10-12 adamiani).
SemecnebiTi eqskursiis Catarebis procesSi wamyvania in-
teraqtiuli meTodi, cocxali saubari, rac qmnis Semoqmedeb-
iT atmosferos (gansakuTrebiT, skolis asakis auditoriaSi)
samuzeumo eqsponatis saTanadod aRqmisaTvis.
86
am tipis eqskursiis Catarebis procesSi auditoriisad-
mi gidi-pedagogis mier dasmuli kiTxvebi unda gamoirCeodes
sicxadiTa da konkretulobiT, unda iTvaliswinebdes mo-
zardis mier nanaxis aRqmis specifikas. kiTxvebi unda exebodes:
• nawarmoebis formalur mxares da gamomsaxvelobiT sa-
Sualebebs (ra ferebia mTavari am suraTSi? ratom daalaga
mxatvarma sagnebi swored ase?), agreTve Sesrulebis teqnikas
(rogor mixvdi, rom es qandakeba marmariloSia Sesrulebuli
da ara sxva sxva romelime masalaSi?);
• emociur STabeWdilebas (ra ganwyobas iwvevs SenSi es sura-
Ti: simSvides?SeSfoTebas? sixaruls?).
sasargebloa, daisvas kiTxvebi, romlebic orientirebu-
li iqneba bavSvis pirad “SemoqmedebiT gamocdilebaze”, rac
sagrZnoblad amaRlebs mis interess eqskursiisadmi (mag., ra
saRebavebs gamoiyenebdi Sen am siuJetis dasaxatad?). saubrebi
saxviT saSualebebsa da maT gamomsaxvelobiT SesaZleblobeb-
ze mozardSi aRvivebs interess da iwvevs mxatvris Sromisadmi
pativiscemis grZnobas. SemecnebiTi eqskursiis dros dasmuli
kiTxvebi iTxovs ara imdenad mexsierebis aqtivacias, ramde-
nadac warmosaxvis, agreTve Sedarebisa da kvlevis erTgvari
unaris “amoqmedebas”, anu qmnis problemur situacias, rac
mozardSi aRviZebs damoukidebeli, arastereotipuli gad-
awyvetilebis miRebis unars.
SemecnebiTi eqskursiis amocanebis warmatebiT gadaWras
xels uwyobs specialuri didaqtikuri TamaSebi, rac warmo-
saxvis process warmarTavs saWiro mimarTulebiT. saeqskur-
sio meTodikis es nawili iTxovs ganskuTrebul yuradRebas,
vinaidan ostaturad organizebuli ganmaviTarebeli TamaSi
axdens warmosaxvis stimulirebas da gasaqans aZlevs Semoq-
medebiT improvizacias, ar Semofarglavs aRqmis process wi-
naswar dadgenili sqemiT. qvemoT mocemulia umcrosi asakis
bavSvebTan SemecnebiTi eqskursiis praqtikaSi warmatebiT gam-
oyenebuli ramdenime didaqtikuri TamaSis mokle aRwera:
87
1. `ras gviamboben sagnebi?”. TamaSi xels uwyobs mxatvruli
saxis aRqmis Cvevebis ganviTarebas (dekoratiul-gamoyenebiTi
xelovnebis eqspoziciaze). igi SeiZleba warimarTos Semdegnai-
rad: a). gidi-pedagogi hyveba zRapars, romelsac Semdeg bavSve-
bi agrZeleben: “saRamos, roca muzeumi iketeba, Zveli nivTebi
“cocxldebian”, igoneben warsuls, TavianT patronebs, hyvebi-
an istoriebs, romelTa mowmeebic Tavad iyvnen...”. am SemTxveva-
Si, sagnis formis, ferisa da masalis saxviT Taviseburebebze
yuradRebis gamaxvilebasTan erTad, bavSvebma unda warmoidg-
inon, Tu rogor gamoiyurebodnen am nivTebis mflobelebi da
rogor SeiZleboda yofiliyo maTi `dialogi”. TamaSis es for-
ma aviTarebs stilis grZnobas da mxatvrul-saxeobriv xedvas.
b). jgufurad raime zRapris mofiqreba da bavSvebis monawile-
obiT mcire “speqtaklis” gaTamaSeba, sadac moqmed “gmirebad”
gvevlinebian muzeumis eqsponatebi, romlebic “saubroben”
da “moZraoben” sakuTari “xasiaTis” Sesabamisad, rac gansaz-
Rvravs qmedebis emociur STabeWdilebas da Sinaarss.
2. ̀ cocxali skulptura”. TamaSi tardeba muzeumis eqspozi-
ciaze vizitis Semdeg da mimarTulia plastikis SegrZnebis,
saxeobrivi xedvisa da vizualuri mexsierebis ganviTarebi-
saken. TamaSis pirobebi: romelime mozardi iRebs yvelaze ad-
vilad dasamaxsovrebuli qandakebis pozas, xolo danarCenebi
cdiloben gamoicnon gansaxierebuli nawarmoebi.
© Corinium Museum (didi britaneTi)
88
3.5. saxviTi xelovnebis nawarmoebis analizis saxeebi
samuzeumo sivrceSi
cnobilia, rom muzeumSi saxviTi xelovnebis nimuSis aRqmis
procesi ramdenime etapad iyofa - dawyebuli nawarmoebis us-
ityvo daTvalierebidan damTavrebuli muzeumis gid-pedagog-
Tan TanaSromlobiT, rasac (skolis moswavleTa SemTxvevaSi)
win uZRvis ojaxSi saubrebi xelovnebaze, muzeumSi erTjeradi
viziti an saxviTi xelovnebis gakveTilebi skolaSi. yvelaze
xSirad am propedevtikuli mosamzadebeli safexuris safuZ-
vels warmoadgens Zeglis slaidi, reproduqcia an kompiuter-
uli versia, rac noyier niadags qmnis vizualuri aRqmis pir-
veladi procesisaTvis – kulturul memkvidreobaze saerTo
STabeWdilebis SeqmnisaTvis. xolo eqskursiis msvlelobisas
muzeumis eqspoziciaze mxatvrul nawarmoebTan urTierToba
uzrunvelyofs misi struqturis analizis Tanafardobas aR-
qmis iseT aspeqtebTan, rogoricaa aRqma, esTetikuri tkboba,
rac safuZvels uyris pirovnebebs Soris dialogis gamarTvas.
xelovnebis muzeumebSi eqskursiis Catarebis mravalwliani
praqtika mowmobs, rom vizitiorTan muSaobisas SesaZlebelia
nawarmoebis analizis ramdenime formis gamoyeneba, rac xels
uwyobs mxatvruli saxis Sinaarsobriv-gamomsaxvelobiTi Tav-
iseburebisa da logikis gaxsnas:
1. zogadi anu vrceli analizi gulisxmobs samuzeumo
eqsponatis yovelmxriv ganxilvas misi struqturis, ideisa da
Sinaarsis gaxsnis mizniT.
2. SedarebiTi analizi iZleva erTdroulad ramdenime
nawarmoebis Seswavlisa da gaanalizebis saSualebas. misi meTo-
dika mdgomareobs SerCeuli nimuSebis mxatvruli formis el-
ementTa (feri, kompozicia, Suq-Crdili da a. S.) paralelur
ganxilvaSi, romlis Sedegad miRebul daskvnebs jgufi mihy-
avs eqskursiis procesSi dasmuli sxvadasxva amocanebis gad-
awyvetamde. SedarebiTi analizi qmnis gansxvavebul xelovanTa
89
SemoqmedebiTi individualurobis xazgasmisa da ganxiluli
epoqis mxatvruli stilis TaviseburebaTa gamovlenis Sesa-
Zleblobas.
3. kompleqsuri analizi iZleva eqspoziciis farTod
wardgenis saSualebas, rac vizitiors srul warmodgenas uqm-
nis muzeumis koleqciis xasiaTsa da mravalferovnebaze. misi
specifika mdgomareobs yvelaze saxasiaTo eqsponatTa detal-
ur ganxilvaSi, romlis elementebis proecireba mimdinareobs
darbazSi ganTavsebuli sxva, danarCeni namuSevrebis meSveobiT.
kompleqsuri analizis variantad SeiZleba CaiTvalos aqcen-
tireba muzeumis eqspoziciis erT darbazze, romelic axdens
konkretuli epoqis xelovnebis ZiriTadi saxeebisa da Janrebi-
saTvis damaxasiaTebel TaviseburebaTa demonstrirebas.
4. `fragmentuli” analizi warmoadgens muzeumis eqspona-
tis gaanalizebis yvelaze rTul formas da gulisxmobs sura-
Tis mTliani formidan misi romelime elementis pirobiT gam-
oyofas (mag., feri, Suq-Crdili, kompozicia, ritmi), rac xdeba
kidec misi analizis obieqti da avlens namuSevris Sinaarsobriv
Tu emociur funqcias. fragmentuli analizi xSirad erwymis Se-
darebiT analizs, rac ganpirobebulia saxviTi xelovnebis enis
fundamenturi kvlevis aucileblobiT.
samuzeumo masalis analizis variantuloba didwilad
damokidebulia gidi-pedagogis samuSao gamocdilebaze, in-
tuiciaze, ganaTlebasa da vizitiorTan komunikaciis proces-
Si improvizaciis unarze, rac “vizitiors uqmnis Tanamonawil-
eobis SegrZnebas axali mxatvruli saxis dabadebis procesSi”43.
Tumca, eqskursiis warmateba damokidebuli iqneba imazec, Tu
ramdenad Seesabameba erTmaneTs gidis meTodebi da auditori-
is asakobrivi specifika.
43 Bjorklund, D., Children’s Thinking: Cognitive Development and Individual Differences. Belmont, CA:Wadsworth Publishing. 2000
90
Tavi IV
saeqskursio praqtikis specifika muzeums gareT
eqskursiebis procesSi
4.1. eqskursiebi muzeums gareT
xSirad bevri muzeumi Tavis auditorias sTavazobs
gasvliT turebs muzeumis Senobis farglebs gareT, rac mimar-
Tulia rogorc auditoriis gafarToebis, aseve vizitiorTa
axali jgufebis mozidvisaken. bunebrivia, msgavsi RonisZiebe-
bi ar gulisxmobs mxolod popularuli leqciebis ciklis an
sagangebo saRamoebis erTjerad organizebas qalaqis (an sof-
lis) romelime sazogadoebriv sivrceSi, aramed moicavs saeq-
skursio programebs rogorc sakuTriv muzeumSi, aseve sxva
adgilebSic _ mimdebare teritoriaze an regionis RirsSesan-
iSnaobaTa dasaTvaliereblad.
samuzeumo saqmis bevr eqsperts miaCnia, rom amgvari gasv-
lebi unda emyarebodes strategiulad gaTvlil grZelvadian
gegmas da unda warmoadgendes auditoriis gafarToebis xuT-
wliani programis erT-erT RonisZiebas44. programa unda iT-
valiswinebdes muzeumis vizitiorTa yvela jgufis moTxov-
nilebebsa da interesebs, rac muzeumis TanamSromlebisagan
moiTxovs sagrZnoblad did Zalisxmevas, vinaidan ucnob audi-
toriasTan an axal adgilebSi muSaoba mudam dakavSirebulia
riskis SedarebiT maRal donesTan. miT umetes, Tuki msgavsi
gasvla-eqskursia mieZRvneba, magaliTad, arqiteqturisa da
qalaqmSeneblobis problemebs. vinaidan arsebobs kulturis
Zeglebi, romlebic ar SeiZleba (da arc adgilobrivi sazoga-
doeba isurvebda) iqces turistuli mizniT gamoyenebis sagnad
(magaliTad, sensitiuri bunebrivi an specifikuri kulturis
44 lordi b., lordi g., samuzeumo saqmis menejmenti, Tb., 2006, gv. 159.
91
nimuSebi - taZrebi, sxva sakulto nagebobebi da adgilebi).
am SemTxvevaSi muzeumis gidma unda gaiTvaliswinos
arasamuzeumo sivrceSi eqskursiis Catarebis meTodika, rome-
lic efuZneba obieqtis, maT Soris memkvidreobis Zeglis Cven-
ebisa da Txrobis saSualebaTa im myarad Camoyalibebul siste-
mas, rac SeiZleba gamoyenebuli iqnes nebismieri eqskursiis
procesSi.
1. obieqtebis saeqskursio Cveneba (verbaluri wardge-
na), Cvenebis saSualebebi.
obieqtis verbaluri wardgena saeqskursio meTodis Semad-
geneli nawilia, romelic axdens codnis demonstrirebas da
ayalibebs STabeWdilebas ama Tu im obieqtze. igi SeiZleba at-
arebdes kompleqsur da detalur xasiaTs. Tumca aqve isic ga-
saTvaliswinebelia, rom erTi da igive obieqtis winaswari daT-
valierebis teqstura yovelTvis ver iqneba erTnairi, vinaidan
obieqtis Cvenebaze gavlenas axdens weliwadis dro da dRe-Ra-
mis saaTebi, bunebis mdgomareoba da jgufis ganwyoba, magram
gamocdil gids SeuZlia vizitiorebs Seuqmnas Temis Sesabamisi
ganwyoba _ verbaluri Cvenebis emociurad warmarTviT.
eqskursiis TemaSi obieqtis mniSvnelobis gansazRvrisa
da winaswari daTvalierebis Semdeg obieqtis gacnoba mimdin-
areobs Tanmimdevrulad da fragmentulad, anu misi raRac
nawilis an Taviseburebis gamoyofiT, roca gidi vizitiorebs
sTavazobs Txrobas an daskvnas ZeglTan dakavSirebul mov-
lenebze, xolo
Semdeg gadadis Txrobis momdevno etapze. mag., mcxeTis
jvris monastris gacnobisas, taZris gumbaTze vizitiorTa
yuradRebis mipyrobis Semdeg, logikuri iqneboda saubari
taZris agebisa da kurTxevis motivaciaze, Semdeg _ yuradRe-
bis gadatana fasadebis reliefur gamosaxulebebze, taZarTan
dakavSirebuli legendis gaxseneba da sxv.
msgavsi eqskursiis Catarebis nebismier SemTxvevaSi, pirve-
92
ladia vizualuri STabeWdileba. verbaluri Cveneba yovelT-
vis win uswrebs Txrobas, rac warmoadgens saeqskursio Janris
erT-erT mniSvnelovan Taviseburebas.
garda obieqtis winaswari Cvenebisa da saeqskursio anal-
izisa, eqskursiis procesSi farTod gamoiyeneba vizualuri
rekonstruqciis meTodi, rac marTebulia magaliTad, im ar-
qiteqturuli Zeglis Cvenebisas, romelmac dakarga Tavda-
pirveli iersaxe (masTan dakavSirebul istoriul da sxva mov-
lenebze Txrobis SemTxvevaSi). vizualuri rekonstruqciis
meTodi gamoiyeneba agreTve konkretuli adgilis ganviTare-
bis perspeqtivis ganxilvis procesSi.
Cvenebis konkretuloba miiRweva movlenis lokalizebis
meTodiT. igi didi warmatebiT gamoiyeneba istoriuli Tem-
atikis Semcvel eqskursiebSi, vinaidan mkafiod gansazRvravs
ama Tu im konkretuli movlenis ganviTarebis adgils da amiT
vizitiors uqmnis Tanamonawileobis SegrZnebas. Txrobis dam-
ajerebloba SeiZleba gaZlierdes Sedarebis meTodis meSveo-
biT, romelic gamoiyeneba movlenebisa da Zeglebis msgavsebis
an gansxvavebis aRweris procesSi. rogorc wesi, SedarebisaT-
vis irCeven sayovelTaod cnobil faqtebsa da modelebs, an
gidis mier adre moxmobil faqtebs. Sedarebis meTodi gids
saSualebas aZlevs, Tavi aaridos sruliad zedmet skrupule-
zur aRweras, arasaWiro citatebs da TariRebs, romlebic ar-
Tulebs Zeglebisa da movlenebis (iseve, rogorc samuzeumo eq-
sponatis) erTian saxed gaazrebas da aRqmas.
qalaqur garemoSi organizebul sivrcul eqskursieb-
Si qalaqis daTvalierebis specifika. yvela tipis eqskur-
siis marSrutSi qalaqis sivrculi daxasiaTebis CarTvis
aucilebloba eWvs ar iwvevs, vinaidan mis arqiteqturul-qa-
laqmSeneblobiT TaviseburebaTa gacnoba vizitiors uqmnis
SesaZleblobas _ xelSesaxebad aRiqvas qalaqis erTiani, plas-
tikur-sivrcobrivi saxe da ganumeorebloba, rac didxans rCe-
93
ba mexsierebaSi da warmoadgens praqtikuli eqskursiamcod-
neobis mTavar Sedegs. am SemTxvevaSi, gidisaTvis mniSvnelovan
amocanas warmoadgens gamoavlinos am sistemis logika – uni-
kalur siZveleebTan erTad, vizitiors gaacnos qalaqis urba-
nuli struqtura, rac warmoadgens misi ganviTarebisa da so-
cialuri procesebis anarekls.
2. saeqskursio Txroba. saSualebebi. rogorc zemoT
aRiniSna, CvenebasTan SedarebiT, eqskursiis procesSi Txro-
ba meorexarisxovania. Txrobis prioritetuloba eqskursias
gadaaqcevs misTvis uCveulo pirobebSi Catarebul leqciad,
rac umeteswilad uinteresoa vizitiorisaTvis. Txrobisa da
Cvenebis Tanafardoba damokidebulia eqskursiis Tematikasa
da konkretul Temaze. arqiteqturul-qalaqmSeneblobiT Tem-
atikaSi Cveneba yovelTvis Warbobs Txrobad, xolo istoriuli
an literaturuli tipis eqskursiebSi _ piriqiT.
kaxa mWedliZis foto
94
saeqskursio Txroba TavisTavSi moicavs Semdeg cnebebs:
• saeqskursio cnobari Seicavs obieqtis sapasporto mo-
nacemebs (saxelwodeba, avtori, TariRi da sxv.), romelsac pre-
tenzia ar aqvs mxatvrulobasa da emociurobaze;
• obieqtis aRwera warmoadgens faqtebis mokle gadmocemas,
rac ar gulisxmobs mocemuli obieqtis Rrmad gacnobaze;
• axsna Seicavs dawvrilebiT Txrobas obieqtsa da masTan
dakavSirebul movlenebze, mizez-Sedegobriv kavSirebsa da
daskvnebze. Cveulebriv, axsna Seadgens eqskursiis teqstis
ZiriTad nawils;
• komentarebi gulisxmobs vizitiorTa Tvalwin mimdinare
procesis gadmocemas (mag., romelime memorialuri Zeglis daT-
valiereba gvirgviniT misi Semkobis an raime sxva ceremonialis
dros da sxv.) da masSi garkveul Tanamonawileobas; komentar-
ebis gakeTebis saSualeba hgavs Txrobas matarebelSi, rodesac
erTi TemiT Sekruli obieqtebi moZraobisas gadaadgildebian.
• citireba gulisxmobs eqskursiis procesSi mxatvruli
nawarmoebebis, dokumentebis, memuaruli literaturidan
nawyvetebis gamoyenebas da a. S., rac qmnis masalis dokumental-
urobis SegrZnebas, aZlierebs eqskursiis teqstis emociur ga-
momsaxvelobas. urTierTgamomricxavi azrebis citireba amZa-
frebs Temis problemur aspeqts, rac iwvevs turis monawileTa
did interess da eqskursia ahyavs ufro maRal mecnierul do-
nemde.
xSirad eqskursia warmoadgens raime konkretuli
RonisZiebis nawils, iqneba es turistuli, safestivalo,
sportuli, sakongreso da a. S. am SemTxvevaSi misi amocanebi
ganisazRvreba vizitiorTa SemadgenlobiT da SeTavazebuli
TemiT dainteresebis xarisxiT. gamomdinare im garemoebidan,
rom asset vizitiorTa Semadgenloba SeiZleba iyos sakmaod
gansxvavebuli, aucilebelia, winaswar ganisazRvros eqskur-
siis amocanebi, Cvenebis obieqti da marSruti. rogorc wesi,
95
aseT jgufebSi xvdebian adamianebi, romlebic naklebad icno-
ben qalaqs da saerTod erTmaneTsac. am SemTxvevaSi eqskursi-
is saorganizacio nawili unda iyos mkafiod gansazRvruli da
zustad unda sruldebodes. gidma unda gaiTvaliswinos, rom
vizitiorTaTvis misawodebeli informacia ar unda Seicavdes
profesiul niuansebs da unda emyarebodes jgufis TiToeuli
wevrisaTvis nacnob istoriul, sabunebismetyvelo, saxelovne-
bo da Tu sxva saxis gamocdilebas. am tipis eqskursia ucil-
oblad unda Seicavdes obieqtis Tavisuflad daTvalierebis
SesaZleblobas.
saskolo saeqskursio marSrutebis ruqa winandlis al. WavWavaZis saxl-muzeumis saganmanaTleblo centri
saeqskursio marSrutebis ruka moicavs im RirSesaniSnav adgilebs, romelTa mo-naxulebac SesaZlebelia winandalTan erTad. saeqskursio saswavlo gegma Seqmnil-ia pedagogTa dasaxmareblad, raTa maT ukeT SeZlon eqskursiis saganmanaTleblo datvirTvis gaazreba, misi sworad dagegmva da Catareba. saeqskursio gegma spe-cialuradaa morgebuli al. WavWavaZis winandlis saxl-muzeumSi vizits, Tumca misi gamoyeneba SesaZlebelia sxva RirSesaniSnaobebis monaxulebisas. mocemuli marSrutebi moicavs kaxeTis regionis ZiriTad Zeglebs da Sedgenilia ise, rom nebismieri marSrutis SerCevisas erT-erT punqtad yvela SemTxvevaSi winandali moiazreba. http://tsinandali.blogspot.com/2009/12/blog-post_25.html
96
4.2. saeqskursio muSaobis miznebi da amocanebi
eqskursiis mizans warmoadgens pirovnebis faseuli ori-
entaciis Camoyalibeba, vinaidan msgavsi aqtivoba afarToebs
kulturuli memkvidreobis mravalmxriv Semecnebas, aviTarebs
kulturisa da istoriisadmi interesis gaRrmavebas. aqedan ga-
momdinare, nebismier sivrceSi ganxorcielebuli saeqskursio
saqmianoba iyofa or ZiriTad, gacnobiT da saganmanaTleblo
mimarTulebebad.
rogorc wesi, eqskursiis gacnobiT mimarTulebaSi ig-
ulisxmeba mimoxilviTi tipis eqskursia, romelic ZiriTadad
orientirebulia qalaqSi Camosul turistebze da moicavs
maTTvis qalaqis mTavari quCebis, prospeqtebis, sanapiroebis,
istoriisa da arqiteqturis cnobili Zeglebis Cvenebas, aseve
zogadi informaciis miwodebas qalaqis istoriisa da ganvi-
Tarebis Sesaxeb. mimoxilviTi eqskursiebi mravalplaniania,
maTSi gamoiyeneba rogorc istoriuli, aseve Tanamedrove ma-
sala. aseTi tipis eqskursiis amocanaa, rac SeiZleba meti say-
ovelTaod cnobili da faseuli Zegli gaacnos vizitiorebs,
miawodos maT zogadi informacia maTze da gansazRvros ama Tu
im Zeglis roli konkretuli adgilisa Tu qveynis ganviTare-
baSi (Cveulebriv, aseT Zeglebs “qalaqis RirsSesaniSnaobebs”
uwodeben).
saganmanaTleblo xasiaTis eqskursia miekuTvneba Tematu-
ri eqskursiebis tips da mimarTulia raime, konkretuli obieq-
tis magaliTze adamianis moRvaweobis romelime mxaris Rrmad
Seswavlisaken (magaliTad, “modernis arqiteqtura TbilisSi”),
rac gulisxmobs arqiteqturuli stilis mxatvruli safuZv-
elisa da Semoqmedebis specifikis gadmocemas. aseTma masalam
xeli unda Seuwyos arqiteqturuli Zeglisa da xelovnebis ni-
muSis xedvis, aRqmisa da analizis unarebis gamomuSavebas, aseve
97
xelovnebis gansxvavebuli formebis urTierTkavSiris aRqmas
sivrcobriv garemoSi.
Tematuri eqskursiebis tips miekuTvneba aseve turebi,
romlebic eZRvneba cnobil adamianTa cxovrebasa da moR-
vaweobas (e. w. monografiuli turebi), Cveni winaprebisa da
TanamedroveTa yofa-cxovrebas. tipobrivi dajgufebisda mi-
uxedavad, yvela eqskursiaSi arsebobs zneobrivi aspeqti. rig
SemTxvevaSi, swored igi ganapirobebs saeqskursio masalisa da
obieqtebis SerCevas. Tematuri eqskursia SeiZleba dajgufdes
Semdegi Temebis mixedviT:
• mxareTmcodneobiTi;
• arqiteqturul-qalaqmSeneblobiTi;
• xelovnebaTmcodneobiTi;
• literaturuli;
• istoriuli;
• religiuri;
• sabunebismetyvelo;
• mravaldRiani ucxouri eqskursiebi avtobusiT.
maTi mizania SerCeuli Temis Rrmad gaxsna, rac saWiroebs
konkretul auditoriaze orientirebul specialur masalas.
eqskursiis zemoT CamoTvlil tipebs Soris bevrs Sida kla-
sifikaciac gaaCnia. magaliTad, arqiteqturul-qalaqmSeneb-
lobiTi turi SeiZleba iyos monografiuli da istoriis raRac
garkveuli periodisadmi miZRvnilic, iseve rogorc litera-
turuli, xelovnebaTmcodneobiTi an religiuri eqskursiebi.
saxelovnebaTmcodneo Tematikam SeiZleba gaaerTianos Te-
atraluri, istoriul-musikaluri, folkloruli da sxva Te-
mebic.
istoriuli eqskursiebi SeiZleba dajgufdes istori-
uli periodebis mixedviT. msoflios bevr qveyanaSi farTod
gavrcelebulia mxareTmcodneobiT-istoriul Temebze age-
98
buli eqskursiebi, romlebic orientirebulia warsulze an
moicavs mocemuli adgilis (istoriuli dasaxlebis) arsebobis
yvela etaps. sabunebismetyvelo eqskursiebi Seicavs geolo-
giasa da biologiasTan dakavSirebul Temebs da a. S.
1. monawileTa Semadgenlobis mixedviT eqskursia mzaddeba:
• zrdasrulebisa da mozardTa (skolamdeli da skolis) au-
ditoriisaTvis;
• adgilobrivi mosaxleobisa da turistebisaTvis;
• qalaqisa da soflis mosaxleobisTvis;
• adgilobrivi da ucxoeli turistebisaTvis;
• organizebuli jgufebisa da individualuri damTvaliere-
blebisaTvis.
eqskursiis Sinaarsi, marSruti, misi Catarebis dro da
saorganizacio saSualebebi SeiZleba Seicvalos eqskursiis
monawileTa Semadgenlobis mixedviT.
2. Catarebis adgilis mixedviT eqskursia tardeba:
• qalaqSi;
•landSaftur sivrceSi, anu baRebSi, parkebSi, muzeum-na-
krZalebSi;
• eqskursiis organizebis adgilamde (magaliTad, region-
Si) gadaadgilebis anu moZraobis procesSi;
• arasamuzeumo interierSi (sasaxle, sacxovrebeli sax-
li, sakulto daniSnulebis adgilebSi, sawarmoebSi da sxv.).
xSirad eqskursia atarebs Sereul xasiaTs, roca erTmaneT-
Tan akavSirebs qalaqis, saparko obieqtebs, moicavs interiere-
bis daTvalierebas da sxv.
Sereuli tipis eqskursiebi droSi yvelaze xangrZlivia da
marSrutic sakmaod gawelilia.
eqskursiis yvela zemoT CamoTvlili tipi SeiZleba gaer-
Tiandes erT cnebaSi - “sivrculi eqskursia”, sadac moiazreben
im eqskursiebs, romlebic tardeba samuzeumo eqspoziciis miR-
99
ma, adamianTa gansaxlebis adgilas, mis sacxovrebel garemoSi,
romelSic bunebrivi da anTropologiuri elementebi yovlis-
momcvel erTianobaSia Serwymuli.
3. gadaadgilebis saSualebebi:
• safexmavlo;
• satransporto: avtobusi, troleibusi, tramvai, wylis an
sahaero transporti.
gadaadgilebis saSualebaze damokidebulia saeqskursio
obieqtebis daTvaliereba da aRqma, damTvalierebelTa arCev-
ani. garda amisa, gadaadgilebis saSualeba qmnis saeqskursio
programiT gauTvaliswinebel, specifikur situaciebs, rac
eqskursiamZRolisagan iTxovs mudmiv mzadyofnas aucilebeli
saorganizacio zomebis miRebisaTvis.
eqskursia _ sami komponentis urTierTmoqmedeba
nebismieri eqskursia ra Temazec ar unda iyos is, an ra formiTac unda Catardes, warmoadgens sami komponentis urTierTmoqmedebis – eqskursiamZRolis, obieqtis da eqskursantis Sedegs45.
45 kvaracxelia n., saeqskursio saqme, ganaTlebis xarisxis ganviTarebis erovnuli centri, eleqtronuli gamocema, 2014
100
4.3. arasamuzeumo sivrceSi gansxvavebul jgufebTan
eqskursiis Catarebis meTodika
eqskursiis Sida asakobriv kategoriaSi ramdenime jgufi
gamoiyofa:
1. sabavSvo auditoria;
•skolamdeli;
•skolis asakis;
•zogadsaganmanaTleblo skolis moswavleebi;
•skolis moswavleebi, romlebic eqskursiiT SemoTavazebul
Temebs swavloben sxvadasxva saswavlo wreebSi;
•skolis moswavleebi-turistebi.
sabavSvo auditoriasTan muSaobisas aucilebelia asako-
briv TaviseburebaTa, agreTve skolebisa da sxva specialur
saswavlo dawesebulebis programebis Sinaarsis gaTvalis-
wineba. garda amisa, saWiroa orientireba im konkretul amo-
canebze, rac ismeba damkveTTa mier an momdinareobs jgufis
specifikidan.
rogorc wesi, skolis moswavleebi-turistebi, orientire-
bulni arian mimoxilviTi informaciis miRebaze, rac ar unda
gadaitvirTos saxelebiT, TariRebiT da faqtebiT. mTavaria,
mozardebs mieceT SesaZlebloba: dainaxon, daaTvalieron da
aRiqvan. Sesabamisad, eqskursiamZRolis monaTxrobic unda
iyos mokle da lakonuri, imavdroulad informaciulic, raTa
Seiqmnas nanaxis mkafio da emociuri saxe.
2. zrdasruli auditoria:
•adgilobrivi qalaqis an soflis mcxovreblebi: eq-
skursiebi am kategoriis vizitiorebisaTvis orientirebulia
konkretuli socialuri dakveTis Sesrulebaze: dasveneba, es-
Tetikuri STabeWdileba, codnis gafarToeba, bavSvTa aRzrda
da sxv. aseTi auditoriisTvis mzaddeba rogorc erTjeradi,
101
aseve Tematuri ciklebi, didi popularobiT sargeblobs ojax-
uri eqskursiebi;
•asakovani adamianebi: maTTvis Temebisa da marSrutebis
arCeva, gadaadgilebis saSualebebi, eqskursiis xangrZlivoba
ganisazRvreba asakobrivi moTxovnebisa da samedicino maCvene-
blebis (gansakuTrebiT im SemTxvevaSi, Tu saqme exeba SezRudu-
li SesaZleblobebis mqone pirebs) mixedviT. eqskursiamZRoli
TavisTavze iRebs xelZRvaneli-organizatoris pasuxismge-
blobas.
•studentebi: es auditoria iTxovs eqskursiamZRolisgan
mravalmxriv erudicias da aqtiurobas. ramdenadac studente-
bi orientirebulni arian ufro problemuri xasiaTis eqskur-
siaze, eqskursiamZRols moeTxoveba mkafioeba da emociuroba
jgufisaTvis masalis miwodebis procesSi. aqve isic gasaTval-
iswinebelia, rom studentebSi gansakuTrebiT popularulia
saeqskursio ciklebi da is Tematika, rac xSirad uSualod uka-
vSirdeba sauniversiteto swavlebis programebs.
•konkretuli sferos specialistebi: am SemTxvevaSi eq-
skursiamZRols moeTxoveba kargi profesiuli momzadeba,
xolo eqskursiis marSrutSi mimoxilviTi xasiaTis informaci-
isa da rac SeiZleba meti saeqskursio obieqtis CarTva. Tuki
eqskursia miznad isaxavs jgufis profesiuli codnis gaRr-
mavebas, maSin eqskursiis obieqtTa SerCeva saWiroebs gansa-
kuTrebul yuradRebas. jgufSi adamianTa mcire raodenobis
arsebobis SemTxvevaSi, obieqti unda iyos TvalsaCino da ga-
morCeuli Rirsebebis mqone, xolo SemoTavazebuli informa-
cia unda asaxavdes ukanasknel miRwevebs mocemul sferoSi;
•adgilobrivi turistebi: turistTa am kategoriisTvis
gankuTvnili eqskursiebi ufro mimoxilviTi xasiaTisaa da
moicavs kulturuli memkvidreobis yvelaze cnobil Zeglebs.
maTi gacnobis procesSi eqskursiamZRolma SeiZleba yuradRe-
102
ba gaamaxvilos ama Tu im Zeglis restavraciis problemebsa da
dacvaze, aseve maT Tanamedrove gamoyenebaze (sasurvelia, sxva
qalaqidan Camosul turistTa jgufis momsaxurebis SemTx-
vevaSi, eqskursiamZRoli Seexos maTi Tanaqalaqelebis Rvawls
qveynis, magaliTad, saqarTvelos kulturul cxovrebaSi);
•ucxoeli turistebi: ucxoel turistebTan muSaobas Tavise-
buri specifika gaaCnia da moiTxovs adeqvatur meTodologias,
vinaidan, zogadad, kulturuli turizmi moicavs turizmis
yvela im mimarTulebas, rac dakavSirebulia eris istoriis,
kulturis, eTnografiis, materialuri da sulieri memkvidre-
obis popularizaciasTan.
ramdenadac ucxoelebisTvis Cveni qveynis srulfasovnad
gasacnobad jerjerobiT ar arsebobs sakmarisi da saTana-
do servisi, amitom gansakuTrebul mniSvnelobas iZens eq-
skursiebis organizeba qalaqSi da qalaqgareT. turistuli
marSrutis organizebisas aucilebelia orientireba lakonu-
ri informaciis miwodebasa da eqskursiis xangrZlivobis gaz-
rdaze uSualod Zeglebis daTvalierebis mizniT. aqve gaT-
valiswinebuli unda iyos garkveuli drois gamoyofa foto
da videogadaRebisTvis, aseve suveniruli nawarmis SesaZenad.
amasTan, udavod yuradsaRebia is garemoeba, rom eqskursiis
marSruti da dasaTvalierebeli obieqtebis SerCeva unda emy-
arebodes ara mxolod Zeglis mxatvrul Rirebulebebs, aramed
maTi dacvis karg pirobebsac.
turistebisaTvis misawodebeli saeqskursio informaciis
damuSavebisas, sasurvelia yuradRebis aqcentireba im nage-
bobebze, romelTa arqiteqturuli gadawyveta garkveul kav-
Sirs avlens sxva qveynebis (magaliTad, evropuli an mezobeli
qveynebis) materialuri kulturuli memkvidreobis ZeglebTan.
amasTan, eqskursiamZRolma yuradReba unda gaamaxvilos ar-
amxolod msgavsebaze, aramed qarTuli parafrazis erovnul
103
Taviseburebazec. amasTan, magaliTad, ucxoeli turistebi-
sTvis saeqskursio saqmianobis meTodikis damuSavebisas Zveli
Tbilisis ubnebis daTvalierebis procesSi unda daveyrdnoT
turistuli jgufebis socialur analizs, rac diferencire-
bulia kulturuli ganviTarebis TvalsazrisiT.
saqarTvelos turizmis erovnuli administraciis 2013 wlis statistikuri monacemebi
saeqskursio jgufebis daxasiaTebisas unda aRiniSnos, rom
isini SeiZleba Seiqmnas calkeuli adamianebisganac. Cveule-
briv, aseTi, individualuri jgufebi formirdeba uSualod
eqskursiis procesis sawyis etapze. maTi asaki, socialuri da
profesiuli Taviseburebi gansxvavebulia. xSirad am adami-
anebs sTavazoben yvelaze popularul Temebs da obieqtebs
(mag., “qalaqis RirsSesaniSnaobebi” da sxv.).
imis gaTvaliswinebiT, rom saeqskursio jgufi SeiZleba
iyos Zalian mravalferovani, imTaviTve mkafiod unda gani-
104
sazRvros eqskursiis amocanebi, daTvalierebis obieqtebi da
marSruti. rogorc wesi, msgavs jgufebSi xvdebian adamianebi,
romlebic naklebad icnoben qalaqs da erTmaneTsac. eqskursi-
is saorganizacio nawili Zalian mkafiod da mkacrad unda iyos
gawerili da Sesrulebuli. aseT eqskursiebSi aucileblad
unda iyos gaTvaliswinebuli Tavisufali dro Zeglis damou-
kidebeli daTvalierebisTvis.
aseve aucilebelia im garemoebis gaTvaliswineba, rom
turistebis mniSvnelovani nawili asakovania da eqskursiebis
Catarebis procesSi, aseve avtobusis da sasiarulo detalebis
dros, muzeumebSi vizitisas, aucilebelia aseve rekreaciis
zonis gaTvaliswineba, kafe, restorani da sxv.
specializirebuli jgufebi (profesiuli da sxva niSnebiT
gamorCeuli) qalaqebs ecnobian specialurad damuSavebuli
programis meSveobiT.
bolo wlebSi SeiniSneba tendencia dasvenebis individu-
alizaciisken. aseTi mogzaurobis ZiriTadi parametrebi dgeba
damkveTis mier da Sesabamisad, unda moergos mis moTxovnebs,
anu am SemTxvevaSi, saeqskursio muSaoba mTlianad damokidebu-
lia damkveTis mier wamoyenebul pirobebsa da molaparakebis
Sedegad.
xSirad eqskursia warmoadgens raime konkretuli
RonisZiebis nawils, iqneba es turistuli, safestivalo, spor-
tuli, sakongreso da a. S. am SemTxvevaSi misi amocanebi gani-
sazRvreba vizitiorTa SemadgenlobiT da SeTavazebuli TemiT
dainteresebis xarisxiT. gamomdinare im garemoebidan, rom
aseT vizitiorTa Semadgenloba SeiZleba iyos sakmaod gansx-
vavebuli, aucilebelia, winaswar ganisazRvros eqskursiis
amocanebi, Cvenebis obieqti da marSruti. rogorc wesi, aseT
jgufebSi xvdebian adamianebi, romlebic naklebad icnoben
qalaqs da zogadad, erTmaneTsac. am SemTxvevaSi eqskursiis
105
saorganizacio nawili unda iyos mkafiod gansazRvruli da
zustad unda sruldebodes. gidma unda gaiTvaliswinos, rom
vizitiorTaTvis misawodebeli informacia ar unda Seicavdes
profesiul niuansebs da unda emyarebodes jgufis TiToeuli
wevrisaTvis nacnob istoriul, sabunebismetyvelo, saxelovne-
bo da Tu sxva saxis gamocdilebas. am tipis eqskursia ucil-
oblad unda Seicavdes obieqtis Tavisuflad daTvalierebis
SesaZleblobas.
ukanaskneli wlebis kvlevebis mixedviT, yvela turistul
(samamulo Tu ucxour) jgufSi arsebobs moTxovna da aucile-
belicaa saeqskursio programebi Seesabamebodes kulturul
da gasarTob-SemecnebiT RonisZiebebs. am TvalsazrisiT,
udavod saintereso iqneboda “Rvinis turebis” organizeba,
rac SeiZleba moicavdes rogorc verbalur informacias (Te-
saerTaSoriso konferenciis (postsabWoTa sivrcis qveynebis muzeumebis problemebi da ganviTarebis perspeqtivebi, 2015) monawileebi Zvel TbilisSi
106
mebze: saqarTvelo - mevenaxeoba-meRvineobis qveyana, iuneskos
kulturuli memkvidreobis Zegli - qvevris Rvinos dayenebis
uZvelesi teqnologia da sxva), aseve qveyanaSi meRvineobis gan-
viTarebis amsaxveli samuzeumo eqsponatebis (saqarTvelos
erovnul muzeumsa da sxva muzeumebSi daculi mravalfero-
vani arqeologiuri, eTnografiuli masalebi da sxva nimuSebi)
Cveneba da bolis turis dasasruls, Rvinis kulturasTan da-
kavSirebuli saintereso da saxaliso praqtikuli aqtivobebi
(yurZnis dawurvis procesi, rTveli, CurCxelis amovleba da
sxv.).
CurCxelis amovleba. saerTaSoriso konferenciis monawileebi qvevris Rvinis muzeumSi (nafareuli)
107
4.4. saeqskursio masalis miwodebis specifika eqskursiis warmatebiT CatarebisTvis aucilebeli pirobaa
– gidis mier sityvis xelovnebis floba da masalis Tavisuflad
gadmocemis unari. gidis Txrobis kulturas gaaCnia garkveuli
moTxovnebi: Txrobis logikuri struqtura, obieqtebze, isto-
riul movlenebze, konkretul pirovnebebze mkafio warmodge-
nis Seqmna, Txrobis sizuste da ama Tu im Temaze sruli suraTis
Seqmna, rac miiRweva Sedarebebis, citatebis, epiTetebis, meta-
forebis, andazebis ostaturi gamoyenebiT. Txroba ekonomiu-
ri unda iyos - eqskursiamZRolma unda misdios winaswar gul-
dasmiT SemuSavebul gegmas, moiZios saWiro sityvebi da zusti
formulirebebi saeqskursio obieqtebisa da maTTan dakavSire-
buli movlenebis analizisaTvis.
yovelive amas uZRvis muzeumis gidis mier saeqskursio teqs-
tis Seqmna, rac warmoadgens umniSvnelovanes sakiTxs, vinaidan
swored misi meSveobiT acnoben muzeumebi vizitiorebs saku-
Tar koleqciebs da uziareben maT sivrceSi dagrovil gamoc-
dilebas. am TvalsazrisiT udavod sainteresoa didi brita-
neTis muzeumebis asociaciis mier46 SemuSavebuli standarti
muzeumis gidis teqstis SemuSavebisaTvis:
•sanam teqstis weras daiwyebT, hkiTxeT sakuTar Tavs, teqsti
namdvilad saukeTeso gzaa istoriis mosayolad da vizitior-
Tan interaqciis procesSi? teqsti mxolod komunikaciis
erT-erTi saSualebaa da ara yovelTvis saukeTeso. teqstis
daweris Semdeg xdeba misi adaptacia, gaTaviseba, droTa ganmav-
lobaSi Secvla da ganaxleba.
•muzeumis teqstis weris dros unda ifiqroT kulturul-so-
cialur-rasobriv-genderul da TaobaTa sakiTxebze.
46 http://www.museumsassociation.org
108
•teqstis daweris Semdeg gauziareT xalxs sajarod, romleb-
mac unda daafiqsiron Tqveni Secdomebi, giTxran, rom teqsti
ar Seesabameba im istorias, rac unda gamoiTqvas, sityvebi Se-
usabamoa, Jargonulia; saWiroa koreqtireba gramatikul da
morfologiur aspeqtebSi.
•leqsikoni – darwmundiT, rom vizitiors esmis Tqveni monay-
oli, amas aucileblad SeamCnevT mis saxeze, Tvalebze (gan-
sakuTrebiT bavSvebTan), Tu amCnevT, rom ar esmis moyolili,
aucileblad dausviT kiTxva.
•sanam turs daiwyebT, SegiZliaT vizitiorebs dausvaT Ses-
avali kiTxva im gamofenis Sinaarsidan gamomdinare, razec
apirebT turis Catarebas, hkiTxeT Zalian zogadad, Tu ra ician
maT ama Tu im sakiTxis da aseve maTi interesis Sesaxeb. es Tqven
dagexmarebaT turis ufro efeqturad warmarTvaSi.
•daimaxsovreT, Tqven xarT istoriis mTxrobeli, rodesac
maT uyvebiT, mieciT Tqvens emocias gamoxatvis ufleba. Car-
TeTY istoriebi, ramac Tqvenze moaxdina didi emociuri zegav-
lena, Tqveni emocia msmenelebzec gadadis da es maTTvis turis
gamocdilebas anu monayols ufro dasamaxsovrebels gaxdis
da xels Seuwyobs efeqtur interaqciasac.
eqskursiamZRolma guldasmiT unda SearCios terminebi,
ucxo sityvebi da srulyofilad flobdes Txrobis teqnikas:
diqciis gamarTuloba, xmis swori warmoTqma. eqskursiamZRol-
ma Tavi unda aaridos monotonur Txrobas, radganac ama Tu
im masalis emociuri gadmocema xels uwyobs monawileTa yur-
adRebis gazrdas, Temis ufro Rrmad da srulad gaazrebas.
aranaklebi mniSvneloba eniWeba Txrobis sworad SerCeul
temps. eqskursiamZRolis Txrobis siCqare damokidebulia eq-
skursiis Sinaarssa (mag. nela SeiZleba gadmoices daskvnebi,
ganzogadebebi) da avtobusis moZarobis siswrafeze. eqskur-
siis mimdinareobisas SeiZleba samizne obieqtma monawileTa
109
TvalTaxedvis areSi wamierad gaielvos, xolo am dros eqskur-
siamZRolma mTavari masala tempis aCqarebiT unda gadmosces.
Txrobis siCqare eqskursiis dros dauSvebelia, radganac
monawileebs SeiZleba SeeqmnaT eqskursiamZRolis mier eqskur-
siis Temisadmi gulgrilobis STabeWdileba.
•eqskursiamZRolis amocanaa mTeli eqskursiis manZilze
SeinarCunos Txrobis procesi. mokle pauzebi aucilebelia
frazebis, daskvnebis, ganzogadebebis xazgasasmelad, xolo
xangrZlivi pauzebi dasaSvebia gakeTdes saeqskursio obi-
eqtidan obieqtze gadasvlis dros. qalaqis eqskursiebze aseTi
pauzebi, rogorc wesi, 1-2 wuTs ar aWarbebs, xolo qalaqgareT
– 15-20 wuTs.
•audienciaze Zlier zegavlenas axdens eqskursiamZRolis
Txrobis intonacia, emociuroba, romelic Txrobas Tavisebur
elfers sZens - vlindeba eqskursiamZRolis damokidebuleba
movlenebisa da obieqtebis mimarT. eqskursiis mimdinareobi-
sas Txrobis toni unda icvlebodes movlenebisa da grZnobebis
mixedviT.
•eqskursiamZRols unda hqondes amaRlebuli samuSao gan-
wyoba da yovel jerze xelaxla unda ganicdides movlenebsa
da faqtebs eqskursiis mimdinareobisas. Temis floba, masalis
emociuri gadmocema – eqskursiamZRolis es Tvisebebi msme-
nelebisgan sapasuxo reaqcias iwvevs. aseT SemTxvevaSi, kontaq-
ti udaod garantirebulia yvelaze moumzadebel auditori-
asTanac ki.
•eqskursiamZRolma eqskursiis dasawyisSi unda daamyaros
kontaqti jgufebTan, gansazRvros maTi interesebi, codnis
done da aqedan gamomdinare, Tematurad warmarTos eqskursiis
Txroba da daTvaliereba. mag. Tu jgufi Sedgeba adgilobrivi
mosaxleobisagan, romlebic yvela nagebobas, Zeglebsa da sxva
obieqtebs TiTqmis yovel dRe xedaven, am SemTxvevaSi eqskur-
110
siamZRolis amocanaa obieqtebis detalebis Cveneba da maTTvis
naklebadcnobili faqtebis moyola.
•zog SemTxvevaSi eqskursiamZRols evaleba daZabulo-
ba mouxsnas monawileebs, romelic SeiZleba gaCndes ara eq-
skursiamZRolis mizeziT (avtobusis dagvianeba, mikrofonis
gaumarTaoba, amindis gafuWeba da sxv.). am SemTxvevaSi, drouli
xumroba, Rimili, amaRlebuli ganwyoba, xels Seuwyobs kargi
“fsiqologiuri klimatis” Seqmnas mTeli eqskursiis manZilze.
Tumca iumori taqtiani da araTavsmoxveuli unda iyos.
• eqskursiamZRolis miswrafeba – nebismieri xerxiT eqskur-
siis monawileebi gaamxiarulos – miuTiTebs imaze, rom igi ara-
saTanadod da araseriozulad udgeba eqskursias, rac Sedegad
jgufebze kontrolis dakargvas gamoiwvevs.
•eqskursiidan saerTo STabeWdilebis miReba eqskursiamZ-
Rolis pirovnebaSi vlindeba. eqskursiamZRoli unda gamoir-
Ceodes, eqskursiis monawileTa mimarT keTilganwyobiTa da
pativiscemiT, sidinjiT, fsiqologiuri mdgomareobisadmi
yuradRebis miqceviT, TanabarzomierebiT da monawileebTan
urTierTobebis SenarCunebiT. eqskursiamZRolis drois
marTva zusti unda iyos - igi eqskursiis dawyebamde 10-15 wuTiT
adre unda mivides daniSnul adgilas. saeqskursio jgufebTan
urTierTobisas aranaklebi mniSvneloba aqvs eqskursiamZRo-
lis garegnul iersaxes – samosSi, varcxnilobaSi, saxis gamome-
tyvelebasa da JestebSi SenarCunebuli unda iyos Tavmdablo-
bis niuansebi.
•eqskursiisTvis mniSvnelovania – Sinaarsis ideuroba da dam-
ajerebloba, Catarebis gamokveTili emociuri forma, farTo
kulturuli diapazoni – am sakiTxebze damokidebulia eqskur-
siamZRolis avtoriteti, romelsac igi yovel jerze xelaxla
iZens eqskursiis procesSi.
111
saeqskursio gegmis nimuSi
muzeumis ufrosi mecnier-TanamSromeli, eTnomusikologi qeTevan baiaSvili
qarTuli xalxuri simRerisa da sakravebis saxelmwifo muzeumi
saeqskursio gegma (zogadi)
1. Sesavali: muzeumis Tavisebureba da ganmasxvavebeli niSnebi sxva muzeumebTan Se-
darebiT. muzeumis struqtura, darbazebi.
2. qarTuli musikaluri kulturis istoriuli da arqeologiuri safuZvlebi.
3. qarTuli xalxuri musikis Tavisebureba da qarTvelTa identurobis msazRvre-
li - polifoniuroba da misi roli da adgili msoflios mravalxmian kulturaTa
Soris.
4. sakravis adgili da roli msoflios mravalxmian kulturebsa da Cvens samSoblo-
Si. sakravTa uZvelesi da SedarebiT axali - utilitaruli, sakraluri da esTeti-
kuri funqciebi.
5. Sebaneba - sakravis umTavresi daniSnuleba.
qarTuli darbazi, Casaberebi
1. qarTuli xalxuri zRapari, rogorc musikaluri sakravis istoriuli dadas-
tureba (wiqara). istoriul-arqeologiuri monacemebi.
2. Casaberi sakravebi: salamuri - mwyemsebis cxovelebTan sakomunikacio saSuale-
ba. misi ori saxeoba da maTi reglamentacia xalxur yofaSi.
3. larWem-soinari - mwyemsebisa da monadireebis sakravi, frinvelTa bgerebis im-
itacia da polifoniuri azrovnebis dadastureba am sakravis formis daxmarebiT.
4. liTonis sakravebis uaryofis mizezebi. erTi nimuSi (buki), rogorc sasignalo.
5. gudastviris gansxvavebuloba (polifoniuri) msoflios sxvadasxva qveynis gu-
dastvirebisgan da dalocvis funqcia.
1. mravalxmianobis kidev erTi dadastureba - ugudo stviri, bavSvTa repertuari.
2. pilili - lazuri sakravis Taviseburebani. misi Semonaxvis istoria da istori-
ul-socialuri pirobebi.
dasartyami sakravebi
1. saqarTveloSi dasartyami sakravis arasaWiroebis socialur-kulturuli
pirobebi da kulturuli migraciebis Sedegebi. qarTvelTa mier ucxo sakravebis
adaptaciis Taviseburebani.
2. doli - dReisaTvis qarTuli cekvis aucilebeli saTanxlebo saSualeba da misi
istoriuli samSoblo (aRmosavleTi).
3. diplipito - Cvens mier Cawerili legenda da diplipitos etimologia.
4. qalTa sayvareli sakravi - daira XVII-XIX saukuneebSi. misi gavrcelebis areali,
funqcia.
simebiani sakravebi
1. qristianobamdel saqarTveloSi xemian sakravTa sakraluri funqcia da spiri-
tualuri ritualebi, romelTac XX saukunemde moaRwies.
2. dReisaTvis yvelas mier miviwyebuli sakravi – sanTuri da misi gavrcelebis is-
toria saqarTveloSi.
112
3. afxiarca - samkurnalo saSualeba.
4. saqarTveloSi yvelaze gavrcelebuli sakravi - fanduri da misi transformaciebi.
5. Conguri - Tavisebureba mis simebSi da polifunqciuri sakravi.
klaviSebian-saberveliani sakravi
garmoni - germaniasa da saqarTveloSi adaptirebuli sakravi. sakravis kilosadmi
qarTvelTa damokidebuleba da rekonstruqciis mizezebi.
gasaxmovanebeli da xmisCamweri saSualebebi
edisonis fonografi da misi mniSvneloba mTeli msofliosa da saqarTvelosaTvis.
d. arayiSvili, i. kargareTeli da sxv. Zmebi pateebi, gramafoni da patefoni.
aziuri darbazi
1. qalaquri musikis ganviTarebis gzebi, evropuli da aziuri musikis ganviTarebis
istoriuli winamZRvrebi da socialuri pirobebi.
2. aRmosavluri sakravebis simebianTa jgufis gavrcelebis istoria da multikul-
turuli Tbilisuri kultura. qarTvelTa mier am sakravebis adaptacia da Casaber-
Ta (zurna-duduki) repertuaris sazrdooba Zveli aRmosavluri hangiT, Tbilisel
aristokratTa damokidebuleba am repertuaris mimarT.
3. sakravebi: zarbi, sazi, Tari, qamanCa, udi. maTi damzadebis Taviseburebebi da
gansxvavebuli esTetika saqarTveloSi, rac ganpirobebuli iyo bgeris tembris Ta-
viseburebebiT.
4. arRani – sxvadasxva socialuri fenis damokidebuleba musikisadmi gansxvave-
buli doneebi da arRnis roli dabali wreebis yofaSi. ostatTa daintereseba da
arRniT musikis fiqsaciis yvelaze Zveli nimuSebi, rogorc evropul, aseve aziis
qveynebSi.
5. Sofari - ebraelTa sakraluri sakravi da misi semiotika.
6. moswavleTa CarTuloba - sasimRero da saferxulo praqtika, erTi simReris Ses-
wavla.
7. mosasmeni masala - yvela sakravis tembris mosmena; gansazRvra, Tu saqarTvelos
romel kuTxes ekuTvnis esa Tu is melodia.
evropuli darbazi
•evropulimeqanikurisakravebiskoleqciisSemkrebiarkadirevaziSvili,Cveni
muzeumis evropuli koleqciis Seqmnis sawyisebi.
•meqanikurisakravebisSeqmnisistoriadamisiganviTarebisgzebi(antikurisa-
berZneTidan - renesansis epoqamde). meqnikuri sakravebis socialuri funqcia XVII-
XIX saukuneebSi da qarTvelTa mentalitetis cvlileba.
•sakravebismosmenadasacekvaomelodiebisgamocnoba,Sesruleba,cekva.
aRniSnuli gegma nawildeba vizitiorTa interesebis, asakis, inteleqtis gaT-
valiswinebiT. mTavari aqcenti gadatanilia musikaluri masalis (audio, video)
miwodebasa da vizitiorTa CarTulobaze. vinaidan, muzeumis umTavresi damTva-
lierebeli skolis kontingentia, didi yuradReba eTmoba asakobriv jgufTa Sesa-
Zleblobebs. garda amisa, yuradReba maxvildeba moswavleTa or jgufad gayofasa
da maT Soris saxeldaxelo viqtorinis Catarebaze. aseve, skolebs Soris Sejibre-
baze - „vin ukeT icis qarTuli xalxuri musika,“ sabavSvo TamaSebze da sxv.
113
gidebis profesiuli standartis SemuSavebisa da ganxor-
cielebisaTvis aucilebeli moTxovnebi
axali evropuli standartis (EN 15565, 2008 “Tourism services - re-quirements for the provision of professional tourist guide training and qualification programmes”) mixedviT, turistuli gidebi warmoadgenen im konk-
retuli qalaqebis, regionebisa da qveynebis warmomadgenlebs,
romelTa Sesaxeb maT gaaCniaT specialuri kvalifikacia da rom-
lebic exmarebian mogzaurebs, aRiqvan ama Tu im regionis kultu-
ra da mosaxleobis yofa-cxovreba. Sesabamisad, maT valdebulebas
warmoadgens:
•adgilobrivi kulturuli da bunebrivi memkvidreobis popu-
larizacia;
•am memkvidreobis mniSvnelobisa da mowylvadobis axsna-gad-
acema vizitorebisaTvis.
gidebis profesiuli standartis moTxovnebi da
rekomendaciebi:
kompetenturoba:
• konkretuli teritoriis, adgilis, qalaqis, regionis, qveynis
wardgena individualuri vizitiorisa da jgufebisaTvis;
• kulturuli da bunebrivi memkvidreobis, aseve garemos inter-
pretacia vizitiorTaTvis;
•vizitiorTa daxmareba gamocdilebis miRebasa da maT mier mo-
naxulebuli adgilebis aRqmaSi;
•Sesabamisi sasaubro enis gamoyeneba;
•Sesabamisi informaciis gacnoba amomwuravi da kompleqsuri
komunikaciis meSveobiT.
Teoriuli codna:
istoria da kultura; iurdiuli da politikuri sistema; re-
ligiuri da filosofiuri moZraobebi; xelovnebisa da arqiteq-
turis istoria; geografia da geologia; profesiuli eTika.
prezentaciis teqnika:
xmis proeqcia, diqcia, mikrofonis gamoyeneba, sunTqvis te-
114
qnika, mzeriT kontaqti, sxeulis ena, dgomis manera, personaluri
garegnoba da qcevis manerebi, stili da leqsika.
komunikaciis teqnika:
interpersonaluri Cvevebi, seleqcia, informaciis struq-
turizacia da dakavSireba, kiTxvebis ostaturad gamoyenebis un-
ari, stresis menejmenti, drois menejmenti.
jgufis menejmenti:
gidis da jgufis ganlagebis poziciebis SerCeva, neitraluri
midgoma da Tavazianoba, jgufis dinamika, konfliqtis menejmenti;
praqtikuli treiningi
trenerTa kvalifikacia:
unda moicavdes turistuli gidis treiningis sqemas, aseve,
rogorc minimumi, aucilebel moTxovnas warmoadgens treiningis
drois dayofa saaTobrivad.
muzeumis gidis/eqskursiamZRolis movaleobas warmoadgens:
•eqskursiebis dagegmva da Catareba skolis moswavleebisa
da sxva damTvaliereblebisTvis muzeumis mudmiv da droebiT
eqspoziciebSi;
•muzeumis sxvadasxva saganmanaTleblo programebis dagegmva da
Catareba;
•maswavleblebTan TanamSromloba saganmanaTleblo mizniT
muzeumis koleqciebis gamoyenebisaTvis.
sakvalifikacio moTxovnebi:
•sul mcire, umaRlesi ganaTleba samuzeumo saqmis sferoSi an
pedagogikaSi;
•swavlebis, leqciebis wakiTxvis an sxva pedagogiuri muSaobis
gamocdi¬leba;
•komunikaciisa da metyvelebis kargi unari;
•muzeumis koleqciis codna.
muzeumis gidis sakvalifikacio moTxovnebi (nimuSebi):
filadelfiis muzeumi (aSS)
muzeumis gidi warmoadgens informaciis cocxal wyaros,
115
igi atarebs yoveldRiur turebs koleqciebsa da specialur ga-
mofenebze. aseTi turebi gankuTvnilia mravalferovani audito-
riisaTvis, maT Soris SezRuduli SesaZleblobebis mqone pirebisa
da skolis jgufebisaTvis. yovelkvireul programebze daSvebis
moTxovnaa orwliani saswavlo gamocdilebis qona.
aplikaciis procesi
aplikantebis SezRuduli raodenoba daiSveba TiToeuli
treiningis periodSi. gamocdileba xelovnebis, xelovnebis is-
toriisa da sajaro gamosvlebis sakiTxebSi sasurvelia, magram
ara aucilebeli. aplikaciisa da samotivacio werilis garda, aR-
masrulebeli sabWos wevrebsa da muzeumis gidebTan gasaubreba
aucilebeli moTxovnaa yvela aplikantisTvis.
treiningi
muzeumis gidobis kandidatebi yovelkvireulad eswrebian
treiningis sesiebs ori wlis manZilze xelovnebis, xelovnebis is-
toriis, samuzeumo koleqciebisa da gidobasTan dakavSirebuli
unar-Cvevebis gamomuSavebis sakiTxebSi. sesiebi tardeba ganaT-
lebisa da sakuratoro ganyofilebis TanamSromlebisa da gamoc-
dili gidebis mier. treiningis dasrulebis Semdeg kandidatebi
staJiorebad muSaoben muzeumis gidebTan erTi wlis manZilze, es-
wrebian maT turebs da emsaxurebian muzeumis sainformacio sam-
saxurs.
kvalifikacia
•saukeTeso komunikaciuri unarebi;
•muSaobaSi cvlilebebis adaptirebis unari auditoriisaTvis
saukeTeso servisis uzrunvelsayofad;
•damoukidebeli kvlevis Catarebis unari
•dinamiur garemoSi muSaobis unari yvela asakisa da Sesa-
Zleblobebis mqone vizitiorTan, muzeumis TanamSromelsa da sx-
vadasxva erovnebis vizitiorebTan
•kargi momzadeba, saimedooba da punqtualuroba.
moTxovnebi
• yovelwliurad minimaluri saaTebis farglebSi momsaxureba
turebis Catarebisa da sainformacio servisis gaTvaliswinebiT
•yovelwliurad saganmanaTleblo programebSi monawileoba
116
ZiriTadi kompiuteruli unar-Cvevebi
• moqmedi el-fosta da internetis xelmisawvdomoba
•filadelfiis xelovnebis muzeumis wevrad gaxdoma
•sagamocdo periodis warmatebiT dasruleba.
fizikurimoTxovnebi
•erTsaaTiani turis Catareba da didi Senobis mraval sar-
Tulebze navigaciis unari
•erTsaaTiani turis Catareba Canawerebis gareSe.
kolorados universitetis bunebis istoriis muzeumi University of Colorado Museum of Natural History
muzeumis gidis samuSaos aRweriloba
muzeumis gidi - kreatiuli, mdidari warmosaxvis mqone, enTu-
ziazmiT savse adamiania, romelic interpretaciul serviss uwevs
muzeumis vizitiors turis da vorqSofebis, aseve specialuri
RonisZiebebis, rogoricaa saojaxo programebi, gamofenis gaxsne-
bi, mozrdilTa aqtivobebi da muzeumis xelSemwyobi programebis
meSveobiT. yvela aqtivoba dakavSirebulia muzeumis misiasa da
koleqciebTan. kolorados muzeumSi daculia bunebis istoriis
udidesi koleqcia anTropologiis, botanikis, diatomis, ento-
mologiis, paleontologiisa da zoologiis oTx milionze meti
eqsponatiT.
ras gTavazobT muzeumi:
•SesaZleblobas, rom iswavloT bunebis, mecnierebis da anTro-
pologiis istoria;
• SesaZleblobas, rom gamoimuSavoT yvela asakisa da interesis
adamianebTan muSaobis Cvevebi;
•Sanss, rom gaaumjobesoT sajaro saubris unarebi;
•SemTxvevas, rom imuSaoT motivirebul jgufSi;
•moxaliseTa RonisZiebebis Sefasebis, kulisebs miRma turebsa
da savele gasvlebSi monawileobis SesaZleblobebs;
• Sanss, rom gaxdeT mniSvnelovanni!
muzeumis moTxovnebi:
117
•informaciul da saxaliso docent-treiningis klasebSi das-
wreba;
•aTvisebuli unar-Cvevebis gamoyeneba sajaro prezentaciebsa
da programebSi;
•Tqveni valdebulebebisTvis drois sworad gamoyeneba;
• iyoT moqnilebi.
rogor unda gaxde muzeumis docenti
docenti aris gidi an leqtori muzeumSi, galereaSi an zoo-
parkSi. muzeumSi docentebi ZiriTadad aswavlian da atareben
turebs bavSvebisa da ufrosebisTvis. aucilebeli araa iyo is-
torikosi, magram swavlebisa da sajaro saubris gamocdile-
ba dagexmarebaT muzeumis gidis poziciis misaRebad. docentis
samuSao Cveulebriv moxaliseobriv doneze tardeba, magram mniS-
vnelovani wvlili Seaqvs biografiis gamdidrebaSi. am poziciis
meSveobiT Cans Tqveni unari sajaro leqciaSi, kvlevasa da mex-
sierebaSi. agreTve SeiZleba dagexmaroT momavalSi muzeumis Sta-
tiani poziciis mopovebaSi.
1. gansazRvreT im muzeumis tipi, sadac gsurT turebis Catare-
ba. xelovnebis muzeumi, mecnierebis Tu bunebis istoriis muzeu-
mi? ramdenadac docentis pozicia moxaliseobrivia, Tqven Sei-
Zleba manamde dainteresdeT sakiTxiT, sanam ganacxads gaakeTebT
ama Tu im poziciaze.
2. gadaxedeT adgilobriv muzeumebs Tqveni arCevanis mixedviT
3. darekeT an eleqtronuli moTxovna gaakeTeT muzeumis do-
centis programaSi monawileobisTvis. bevr did muzeums hyavs
moxaliseebis koordinatori, romelic gagarkvevT detalebsa da
gasaubrebis sakiTxebSi.
4. CaatareT kvleva muzeumis mudmivmoqmedi eqspoziciis Te-
mebze.
5. gaiareT interviu TqvenTvis sasurvel muzeumSi docentis
poziciaze.
6. gaiareT turi muzeumis docentTan erTad, es dagexmarebaT
ukeT gaiazroT imis arsi, Tu ras mogTxoven Tqven.
118
7. SeiswavleT is eqsponatebi, romelzec turis Catareba mogi-
wevT. Tu treiningis sesiebia gamocxadebuli, docentis bevri
programa moTxovs aRniSnuli sesiebSi monawileobas.
•daimaxsovreT mniSvnelovani TariRebi da informacia praqti-
kuli turis periodSi.
•gverdSi iyolieT megobari, romelic dagisvamT kiTxvebs am eq-
sponatebze, amgvarad, masalas ufro efeqturad aiTvisebT.
•SeiswavleT muzeumis politika. bevri muzeumi sakvebis Setanis
an bevri eqsponatis gadaRebis uflebas ar iZleva. Tqven mogeTx-
ovebaT, rom muzeumis Sinaganawesi kargad gqoneT aTvisebuli.
8. sacdeli turi CaatareT Tqvens ufrosTan erTad. SeiZle-
ba SeniSvnebic miiRoT, magram amis gamo ar unda daRondeT. Tu
gaivliT am tests, Semdeg dagegmeT Tqveni pirveli turi muzeumSi.
9. CaatareT pirveli turi.
•iyaviT interaqciaSi Tqvens jgufTan da igrZeniT Tavi komfor-
tulad. koncentrireba moaxdineT mxedvelobiT kontaqtze. ar
ilaparakoT Cqara da gaakeTeT pauzebi winadadebebs Soris.
•muzeumSi turis periodSi imoZraveT nela, gaakeTeT Seyovne-
bebi, raTa darwmundeT, rom yvela mogyvebaT. arasodes wauZRveT
jgufs win, radgan ukana rigebSi myof xalxs SeiZleba Tqveni mos-
mena gauWirdes.
•turis dasrulebisas SegiZliaT hkiTxoT Tqvens jgufs, Tu
raime kiTxvebi gauCndaT ganxiluli sakiTxebis garSemo.
10. dagegmeT regularuli turebi muzeumSi. SeiZleba yov-
el kviras gansakuTrebul periodebSic aragegmiurad mogiwioT
turebis Catareba.
sakonkurso ganacxadebi (nimuSi):
saqarTvelos erovnuli muzeumi acxadebs konkurss ingli-
surenovani gidis poziciaze kandidaturis SerCevisaTvis.
ZiriTadi movaleoba:
saganmanaTleblo departamentis xelmZRvanelobiT saqarT-
velos erovnuli muzeumis mudmiv da droebiT eqspoziciebze eq-
skursiebis gaZRola.
119
moTxovnebi:
• inglisuri da qarTuli enebis kargi codna (savaldebuloa);
•umaRlesi ganaTleba istoriis, xelovnebaTmcodneobis an sxva
humanitaruli disciplinis ganxriT (sasurvelia);
•kompiuteruli programebis da internetis codna.
unarebi da pirovnuli maxasiaTeblebi:
•gamarTuli metyveleba da verbaluri komunikaciis unari;
•komunikabeluroba;
•disciplinisa da pasuxismgeblobis grZnoba;
•prezentaciis Catarebis unari;
•logikuri azrovnebis unari;
•gundurad muSaobis unari;
•punqtualuroba.
damatebiTi moTxovnebi:
•gidis poziciaze samuSao gamocdileba CaiTvleba upirateso-
bad;
•sxva ucxo enebis codna CaiTvleba upiratesobad.
ssip-saqarTvelos kulturuli memkvidreobis dacvis
erovnuli saagento
sakonkurso gancxadeba
kulturuli memkvidreobis dacvis erovnuli saagento acxa-
debs konkurss da masSi monawileobis misaRebad iwvevs dainter-
esebul pirebs:
Tanamdebobis dasaxeleba:
varZiis istoriul-arqiteqturul muzeum-nakrZalSi (as-
pinZis municipaliteti, sof. varZia):
•eqskursiamZRoli
samuSaos aRwera:
•vizitiorTaTvis muzeumSi daculi kulturuli memkvidreobis
obieqtebsa da Zeglebze Sesabamisi informaciis sxartad, lakonu-
rad da amomwuravad miwodeba.
•saeqskursio momsaxurebis imgvarad warmarTva, rom muzeumis
120
teritoriaze vizitiorTa yofna iyos saintereso, saxaliso da Se-
mecnebiTi.
•kargad unda icnobdes muzeumisa da muzeum-nakrZalis teri-
toriaze arsebul Zeglebs, samuzeumo eqsponatebs, vizitorTa
marSrutebs da sxv;
sakvalifikacio moTxovnebi:
•ganaTleba: umaRlesi akademiuri;
•aucilebelia ucxo enis (inglisuris da/an rusulis) srulyo-
filad codna;
•samuSao gamocdileba: kulturisa da kulturuli memkvidre-
obis sferosTan dakavSirebuli saqmianobis, maT Soris proeqteb-
Si monawileobis gamocdileba, aseve sasurvelia vizitiorTa
jgufebTan muSaobis gamocdileba;
• sasurveli asaki: 21 wlidan 65 wlamde;
personaluri unarebi:
•organizebuloba, maRali pasuxismgebloba;
•komunikabeluroba, gamarTuli metyveleba;
•mowesrigebuli da punqtualuri;
•gunduri da damoukideblad muSaobis unari.
damatebiT warmosadgeni dokumentacia:
•muzeumis da/an mis samoqmedo arealSi arsebuli kulturuli
memkvidreobis Zeglebze momzadebuli saeqskursio teqsti (prez-
entacia).
121
abstraqcionizmi (ingl. Abstractionism) – mimdinareoba saxviT xelovneba-
Si, romelic miznad isaxavs “realobisagan ganwmendili” sulieri arsis,
subieqturi emociisa da qvecnobieri impulsebis gamoxatvas mxatvruli
formis ganyenebuli elementebis (feri, xazi, moculoba) meSveobiT.
avangardizmi (fr. Avant-garde, mewinave razmi) – ganzogadebuli, krebi-
Ti saxelwodeba XIX–XX ss. mijnaze evropul kulturaSi aRmocenebuli
xelovnebis sxvadasxva mimdinareobebisa, romlebic axal, gansxvavebul,
eqsperimentul formebsa da ideebs amkvidrebdnen.
alegoria (berZn. sityvidan Allegoria – igavi, qaragma) raime ganzogadebu-
li ideis gamoxatva konkretul mxatvrul saxeSi.
analizi (berZn. sityvidan Analysis – daSla, danawevreba; ingl. Analyse) –
mecnieruli kvlevis meTodi, romelic damyarebulia raime mTliani sagnis
mis Semadgenel nawilebad faqtobriv an warmosaxviT daSlaze; ganxilva.
anTropologiuri muzeumi (ingl. Museum of Anthropology) - muzeumi, romlis
interess warmoadgens kacobriobisa da civilizaciebis ganviTarebis
istoria da moicavs enis, religiis, materialuri masalisa da socialuri
struqturebis kvlevas.
antikvaruli nivTi (ingl. Antique object) – asi da meti wlis winaT Seqmnili
kulturologiuri TvalsazrisiT Rirebuli sagani.
antikuri (berZn. sityvidan antiquus - uZvelesi) – Zveli berZnuli da ro-
mauli xelovneba, kultura da sxv.
aramaterialuri kulturuli memkvidreoba (ingl. Intangible Cultural Heri-tage) - sazogadoebis, calkeuli jgufebisa da rig SemTxvevaSi, kerZo pir-
Ta mier maTi kulturuli memkvidreobis nawilad aRiarebuli adaT-wese-
bi, ritualebi, zepiri gadmocemebi, tradiciuli musika, cekva, xalxuri
rewva, aseve maTTan dakavSirebuli instrumentebi, sagnebi, artefaqtebi
da kulturuli sivrceebi.
arasamewarmeo (arakomerciuli) iuridiuli piri - aaip muzeumi (ingl. Non-commercial/non-profit legal Entity - NNLE) - saqarTvelos mTavrobis kanonis
safuZvelze saxelmwifo mmarTvelobis organos administraciuli aqtiT
samuzeumo da saeqskursio terminebis
mokle leqsikoni
122
Seqmnili organizacia, romelic zemdgomi organos (mag., municipalite-
tis an adgilobrivi kulturis samsaxuris) kontroliT axorcielebs so-
cialur, saganmanaTleblo, kulturul da sxva saqmianobas.
artefaqti (ingl. Artifact/Artefact) - kulturis nebismieri materialuri si-
vrcobrivi sagani, romelic saxecvlilia adamianis mier.
art-Terapia (ingl. Art-therapy) – 1. xelovnebis gamoyeneba fsiqoTerape-
vtuli mizniT. 2. fsiqologiuri muSaobis meTodi, romelic xelovnebas
iyenebs dadebiTi cvlilebebis misaRwevad unarSezRudul pirTa Sesa-
Zleblobebis gamovlenaSi.
arqaika (berZn. sityvidan archaikos - uZvelesi) – 1. antikuri periodis gan-
zogadebuli Tvisebebi. 2. xelovnebis istoriis adreuli periodi (Zvel-
berZnuli an Zvelegvipturi).
arqeologia (ingl. Archaeology) – mecniereba, romelic istorias Seiswa-
vlis ganaTxar materialur monacemebze dayrdnobiT.
arqeologiuri dazverva (ingl. Archaelogical reconnaissance) - Zeglis arse-
bobis, misi stratigrafiisa da qronologiis gansazRvra vizualurad an
sasinji TxrilebiT.
arqeologiuri gaTxrebi (ingl. Archaelogical excavation) _ arqeologiuri
Zeglis gamovlenis mizniT Catarebuli miwis an wyalqveSa samuSaoebi, ro-
melTa mizania materialuri naSTebis mokvleva, gaTxra, laboratoriebsa
da sacavebSi gadatana, restavracia-konservacia, mecnieruli Seswavla
da publikacia.
arqeologiuri zona (ingl. Archaelogical zone) - arqeologiuri dazvervis
an gaTxrebis Sedegad dasabuTebulad gansazRvruli teritoria, romel-
ic Seicavs moZravi an uZravi Zeglis naSTebs, an romlis farglebSi mosa-
lodnelia Zeglis niSnis mqone obieqtebis aRmoCena.
arqeologiuri muzeumi (ingl. Archaelogical museum) – istoriuli profi-
lis muzeumis damoukidebeli saxe, romelSic daculia arqeologiuri
gaTxrebis Sedegad mopovebuli materialuri kulturis Zeglebi uZvele-
si droidan Suasaukuneebis CaTvliT.
arqiteqtura (berZn. sityvidan architéktőn – xuroTmoZRvari, mSenebeli) – 1. adami-
anis mxatvrul-praqtikuli saqmianobis sfero, romlis mizania nagebobis an kom-
pleqsis proeqtireba da ageba. 2. konkretuli nageboba an nagebobis kompleqsi.
123
arqiteqturuli muzeumi (ingl. Architectural museum) – muzeumis tipi, ro-
melic icavs da popularizacias uwevs arqiteqturis istoriasa da praq-
tikasTan dakavSirebul masalebs.
asli - (laT. sityvidan copia – simravle, siWarbe; ingl. Copy) – originalis
zusti ganmeoreba, warmoeba.
asociacia (ingl. Association) – aRsaqmeli obieqtis an movlenis kavSiri
adamianis cnobier warmodgenebTan.
atribucia (laT. attributio – miwera, mikuTvneba. ingl. Atribution) – samuzeumo
nivTisaTvis damaxasiaTebeli yvela Taviseburebis (dasaxeleba, masala,
zomebi, damzadebis teqnika, avtoroba, qronologiuri da geografiuli
kuTvnileba), agreTve istoriul movlenebsa da esTetikur garemosTan
misi kavSiris gamovlena, masze datanili warwerebis gaSifvra, daculo-
bis xarisxis gansazRvra da dazianebis aRwera.
auditoria (ingl. Auditorium) – 1. saleqcio sivrce. 2. leqciis, moxsenebis,
eqskursiis da a. S. msmenelebi. muzeumis auditoria – adamianTa jgufi,
romelic miuxedavad asakisa, ganaTlebis donisa, profesiisa da sacx-
ovrebeli adgilisa, gaerTianebulia muzeumis koleqciis Semecnebisadmi
interesiT.
audio-vizualuri (ingl. Audio-visual) – moqmedeba xmis an gamosaxulebis
meSveobiT.
audiogidi (ingl. Audio-guide) - muzeumis vizitiorisaTvis gansxvavebuli
Sinaarsis audio-informaciis miwodeba eqspoziciis yvela an ZiriTadi
eqsponatis Sesaxeb.
aqsiologia (berZn. sityvidan axios – Rirebuleba da logos – sityva, aRq-
ma) - sayovelTaod aRiarebuli mniSvnelovani principebis filosofiuri
Teoria, romelic gansazRvravs adamianis moRvaweobis mimarTulebas da
qcevebis motivacias.
auqcioni (laT. sityvidan auctio, ingl. Auction) - 1. adamianis sociokul-
turuli moRvaweobis produqtisa (xelovnebis nawarmoebi, antikvariati,
memorialuri nivTebi, dokumentebi da sxv.) da bunebis obieqtebis saja-
ro gayidva. 2. muzeumis fondebisa da kerZo koleqciebis dakompleqtebis
erT-erTi forma.
aRqma (ingl. Perception) – 1. kognituri (SemecnebiTi) procesi, romlis dro-
124
sac fsiqikaSi mimdinareobs garemomcveli sinamdvilis, realobis asaxva;
sagnis an misi calkeuli Tvisebis uSualo gancda.
bibliografia - (berZn. sityvidan biblion – wigni da graphő – vwer, ingl. Bi-bliograhy) – 1. beWdviTi nawarmoebis mecnieruli aRwera, maTi saZieblebisa
da sxva informaciis Sedgena. 2. ama Tu im Temaze arsebuli wignebisa da
statiebis CamonaTvali.
bina-muzeumi (ingl. Memorial House) – memorialuri muzeumi, miZRvnili is-
toriis, mecnierebis, kulturisa da sxva gamoCenili moRvawisadmi.
blokbasteri (ingl. Blockbuster) - termini warmoqmnilia II msoflio omis
dros gamoyenebuli popularuli saxelidan. muzeumSi am terminiT aRniS-
naven novaciur, masStabur gamofenas, romelmac SeiZleba asobiT aTasi
mnaxveli moizidos.
bunebis Zeglebi (ingl. Natural monuments) – bunebis moZravi da uZravi Ze-
glebi, romlebsac aqvT samecniero-SemecnebiTi da aRmzrdelobiTi mniS-
vneloba.
buferi (ingl. Buffer) – or sxvadasxva masalas (magaliTad, ferwerul ti-
loebs) Soris maTi urTierTqmedebis SemcirebisaTvis ganTavsebuli mas-
ala an meqanizmi.
galerea G(ingl. Gallery) – specialuri sivrce sxvadasxva tipis gamofene-
bisTvis.
galereis megzuri G(ingl. Gallery guides) - damTvaliereblisTvis xelmisaw-
vdomi sainformacio masala (Cveulebriv, bukletis saxiT) gamofenebze.
gamofena (ingl. Exhibition) – 1. koleqciebis, nivTebis an sxva sainformacio
masalebis gamofenis aqti an faqti sazogadoebis ganaTlebis, Semecnebisa
da siamovnebis miniWebis mizniT. 2. gamofena (ingl. Display) - nivTebis an
sxva masalebis prezentacia, romelic dafuZnebulia mxolod saxasiaTo
maCveneblebze, specialuri momzadebis an ganmartebis gareSe (gamofenis
aRsaniSnad es sityva gamoiyeneba did britaneTsa da evropaSi).
gamofenis politika (ingl. Exhibition Policy) – teqstualuri masala, ro-
melSic Camoyalibebulia muzeumis ama Tu im gamofenis filosofia da mi-
zani.
gamoyenebiTi gamofenebi (ingl. Utility exhibition) - eqsponirebis aseTi xer-
125
xi mnaxvels saSualebas aZlevs, miiRos samuzeumo obieqtTan uSualo ur-
TierTobis gamocdileba yvela eqsponatTan xeliT SexebiT (dublikate-
bis, meorexarisxovani egzemplarebisa an aslebis meSveobiT).
ganaTlebis specialisti (ingl. Educator) – muzeumis TanamSromeli an
konsultanti muzeumis ganaTlebis sferoSi, romelic qmnis saswavlo,
saganmanaTleblo Sinaarsis programebs gamofenebisaTvis da zedamxedve-
lobs maT Sesrulebas.
gidi/eqskusiamZRoli (ingl. Guide) – piri, romelic muzeumis vizitiors
uwevs saeqskursio momsaxurebas muzeumSi warmodgenil auTentur eqspo-
natTa Sesaxeb kompleqsuri (vizualuri, verbaluri, emociuri) codnisa
da STabeWdilebebis misaRebad.
gidi/docenti (ingl. Docent) - sityva warmoqmnilia araregularuli maswa-
vleblis berZnuli mniSvnelobidan. samuzeumo sazogadoebaSi: muzeumis
programebis an turebis xelmZRvaneli, romelic amzadebs sainformacio
leqciebs mimdinare eqspoziciebis Taobaze.
gid-Tarjimanis momsaxureba (ingl. Guide service) – profesiulad momza-
debuli fizikuri piris saqmianoba turistuli, istoriuli, arqite-
qturuli, kulturuli da sxva Rirebulebebis gacnobis mizniT.
gidis “portfolio” (ingl. Guide portfolio) – TvalsaCinoebaTa im komple-
qtis (fotografia, dokumentebis asli, geografiuli ruqebi, sqemebi, mx-
atvrul nawarmoebTa reproduqciebi da sxv.) pirobiTi saxelwodeba, rac
gamoiyeneba eqskursiis msvlelobis procesSi.
grafika (ingl. graphics) - organzomilebiani suraTi (graviura, naxati da
a.S.) gamoiyeneba informaciis gadmosacemad an ilustrirebisaTvis.
dakompleqteba (ingl. acquisition)–muzeumSi koleqciebis Sevseba da Sedgena.
damatebiTi samuzeumo momsaxureba (ingl. Additional Museum Service) – muze-
umis TanamSromelTa mier vizitiorTa moTxovnebis dasakmayofileblad
gaweuli yvelanairi sxva momsaxureba, rac moiTxovs damatebiT Zalisxme-
vas: daSveba samuzeumo koleqciebTan, samecniero konsultacia, sacnobaro
informacia mas-mediis saSualebebisaTvis, xelovnebaTmcodneobiTi da
saeqsperto Sefaseba, sarestavracio samuSaoebi, auqcionebis organizeba,
SemoqmedebiTi saRamoebi da prezentaciebi, arenda da sxv.
daculobis kartoTeka (ingl. Safety index) – dokumenti, romelSic fiq-
126
sirdeba nivTis mdgoma reo ba muzeumSi misi miRebis momentsa da Semdgom
periodSi.
dacvis TanamSromeli (ingl. Security personnel) – muzeumis TanamSromeli,
romlebic muzeumis eqsponatebis dacvasTan erTad, pasuxs agebs muzeu-
mis vizitiorTa dacvazec.
dedani (ingl. Original) – originaluri mxatvruli nawarmoebi (saxviT xe-
lovnebaSi).
dezinfeqcia (ingl. Fumigation) – specifikuri, Zlier toqsikur qimiur ni-
vTierebebaTa gamoyeneba eqsponatebis Senaxvis adgilze, sxvadasxva mavne
organizmebis mosaspobad.
detaluri proeqtireba (ingl. Detailed projecting) – muzeumis gamofenis
TiToeuli komponentis damuSaveba detalurad.
dialogi (berZn. Diálogos, ingl. Dialogue) – 1. or an ramdenime pirovnebas
Soris saubari. 2. literaturuli nawarmoebis nawili saubris saxiT, an
dialogis saxiT dawerili literaturuli nawarmoebi. 3. samuzeumo peda-
gogikis erT-erTi mTavari meTodi.
dizaineri (ingl. Designer) – muzeumis TanamSromeli an konsultanti, ro-
melic gegmavs gamofenas, qmnis samuSao naxazebs da asrulebs konstrui-
rebisa da instalaciis samuSaoebs.
diorama (ingl. Diorama) - eqsponirebis nimuSi, romelic emyareba ukana
planze xelovnebis nawarmoebis da wina planze moculobiTi formebis
(maketebi, adamianTa gamosaxulebebi da a. S.) ganTavsebis Serwymas.
direqtori (ingl. Director) – muzeumis xelmZRvaneli da konceftualuri
lideri, romelsac akisria pasuxismgebloba muzeumis politikis SemuSa-
vebaze, dafinansebaze, dagegmvaze, organizebaze, muzeumis personalis
dakompleqtebaze, meTvalyureobaze da saqmianobebis koordinaciaze.
diskursi (laT. Discourse - aqeT-iqiT sirbili, saubari. ingl. Discourse)
– raime konkretuli sagnis garSemo codnis konstruireba an am saganze
msjelobis gzebi.
droebiTi gamofena (ingl. Temporary exhibition) – samuzeumo eqsponatebis
mokle vadiT eqsponireba rogorc sakuTari fondebidan, aseve sxva mu-
zeumebidan, aseve sxva qveynebid da kerZo pirTa koleqciidan.
127
dublikati (ingl. Dublicate) – romelime samuzeumo obieqtis ganmeoreba,
aslis Seqmna mnaxvelsa da obieqts Soris uSualo urTierTobis dasamya-
reblad.
evropis muzeumebis forumi (European Museum Forum - EMF) – daarsda 1977
wels, muSaobs evropis sabWos egidiT da warmoadgens lider organizacias
evropis muzeumebis sazogadoebrivi xarisxis amaRlebis mimarTulebiT. forumisa da evropis sabWos mier dawesebuli evropis wlis muzeumis
jildo (EMYA) gadaecema muzeums, romelic warmatebulia auditoriis
mozidvisa da vizitiorTa moTxovnebis dakmayofilebis sakiTxebSi Tav-
isi unikaluri atmosferoTi, interpretaciiTa da prezentaciiT, ganaT-
lebisa da socialuri pasuxismgeblobisadmi SemoqmedebiTi midgomiT.
evropis muzeumebis qseli (NEMO) – damoukidebeli samuzeumo qseli,
romelic uzrunvelyofs reprezentacias da informaciis gavrcelebas
samuzeumo sazogadoebisaTvis. aerTianebs evrokavSiris wevri qveynebis
samuzeumo organizaciebs.
eTika (berZn. sityvidan éthos – Cveuleba, ingl. Ethics) – 1. filosofiuri
swavleba moralze, mis principebze, normebsa da rolze sazogadoebaSi. 2.
qcevis normebis erToblioba, raime sazogadoebrivi an profesiuli jgu-
fis morali. 3. muzeumSi sworad moqcevis dadgenili wesebi, romlebic
SeiZleba gamoyenebul iqnes qmedebis megzurad individualuri pirebisa
Tu jgufebisaTvis.
eTnikuri (ingl. Ethnic) – samuzeumo sazogadoebaSi gamoiyeneba rogorc
aradiferencirebuli termini adamianTa im jgufis mimarT, romelic
gansxvavebulia eniT, adaTiT an raime sxva maxasiaTebliT.
eTnografia (berZn. sityvidan ethnos – xalxi da graphő – vwer. ingl. Eth-nography), sxvagvarad eTnologia. 1. mecniereba, romelic Seiswavlis
msoflios xalxTa Semadgenlobas, warmomavlobas, dasaxlebas, da kul-
turul-istoriul urTierTkavSirs, maT materialur da sulier kultu-
ras. 2. mecniereba, romelic Seiswavlis romelime xalxis yofis, xasiaTis,
kulturis erTobliobas.
eTnikuri erToba (ingl. Ethnicity) - istoriulad Camoyalibebuli adami-
anTa myari socialuri jgufebi: erebi, tomebi da sxv., romlebic erTma-
neTTan dakavSirebuli arian teritoriis, enisa da kulturis erTobiT,
warmoSobiT da tradiciebiT.
128
eTnosi (berZ. ethnos, xalxi, tomi) - igivea, rac eTnikuri erToba.
ekleqtika (berZn. εκλεκτός – SerCeva, arCeva; ingl. Eclectic) – 1. erT mxatvrul
saxeSi sxvadasxva stilis, gansxvavebuli kompoziciuri xerxebisa da
elementebis aRreva; 2. Sinaganad dapirispirebuli sxvadasxva meTodisa
da Tvalsazrisis araorganuli, garegnuli SeerTeba.
ekomuzeumi (ingl. Ecomuseum) – e. w. socialur-bunebrivi muzeumis in-
ovaciuri tipi, romelic mimarTulia adgilobrivi Temis gansaxlebis
tradiciul garemoSi mdgradi ganviTarebisa da sakuTari memkvidreo-
bis SenarCunebiT sazogadoebriv saqmianobaSi CarTvisaken. ekomuzeumis
koncefciis safuZvels warmoadgens ara calkeuli eqsponatebis, aramed
bunebrivi da anTropogenuli (eTnokulturuli da istoriuli land-
Saftebi moqmedi dasaxlebis sistemiT) garemos prezentacia.
erovnuli samuzeumo politika (ingl. National Museum Policy) – samuzeumo
saqmis ganviTarebis sferoSi saxelmwifosa da sazogdoebrivi moRvaweo-
bis ZiriTadi mimarTulebebis, strategiebisa da principebis erToblio-
ba.
esTetika (berZn. aisthëtikos – SegrZneba, grZnoba. ingl. Aesthetics) - 1. filo-
sofiuri swavleba mSvenieris arssa da formebze xelovnebaSi, bunebasa da
cxovrebaSi. 2. SexedulebaTa sistema xelovnebaze.
esTetikuri aRqma (ingl. aesthetic perception) – esTetikuri saqmianobis sax-
eoba, romelic gamoixateba cxovrebisa da xelovnebis, mSvenierebis mi-
zanmimarTul da mTlian aRqmaSi, rasac Tan axlavs esTetikuri gancdebi.
etiketi (ingl. Label) – mokle warwera muzeumis TiToeuli sagamofeno eq-
sponatisa da stendis qveS.
efeqturi/emociuri swavleba (ingl. Affective learning) - samuzeumo peda-
gogikaSi damkvidrebuli swavlebis forma, romelic dafuZnebulia mnaxv-
elis emociuri reaqciebis stimulirebaze.
eqspoziciis koncefcia (ingl. Expositiob Conception) – eqspoziciis pro-
eqtirebis pirveli etapi, romlis drosac yalibdeba eqspoziciis Tema da
ZiriTadi idea, misi amocanebis gadaWris meTodebi, eqspoziciis arqite-
qturul-mxatvruli gadawyvetisa da teqnikuri aRWurvilobis gamoy-
enebis moTxovnebi; ganisazRvreba dagegmili eqspoziciis adgili muze-
umis eqspoziciis erTian sistemaSi.
129
eqspoziciis teqnikuri gegma (ingl. Exposition techical plan) – dagegmili
eqspoziciis zedmiwevniT aRwera misi miznebisa da amocanebis miTiTebiT,
Temebisa da qveTemebis Tanmimdevruli CamonaTvaliT, gamosafenad gaT-
valiswinebuli eqsponatebis zusti sakatalogo monacemebis fiqsirebiT.
eqskursia (laT. sityvidan excursio – gaseirneba, mogzauroba; ingl. Excur-sion) - kulturul-saganmanaTleblo saqmianoba, romlis mizania istori-
is, kulturisa da bunebis Zeglebis, muzeumebisa da sxva RirsSesaniSnao-
bebis gacnoba mnaxvelTaTvis (turistuli jgufebisa da individualuri
vizitiorebisaTvis).
eqskursi (laT. Excursus - gadaxra, gadaxveva) - mTavari Temidan gadaxveva
gzadagza wamoWrili sakiTxebis gasaSuqeblad.
eqskursiis sakontrolo teqsti (ingl. Control text for tour) – Temis zedmiw-
evniT gaxsnisaTvis SerCeuli da damuSavebuli saeqskursio masala.
eqskursiis teqnikuri ruka (ingl. Excursion techical map) – teqnikuri do-
kumenti, romelic Sedgenili da damtkicebulia turistuli moRvaweobis
subieqtis xelmZRvanelobis mier da gansazRvravs turistul marSrutSi
istoriul-kulturuli obieqtebis daTvalierebis logikur Tanmimdev-
robas.
eqskursiamZRoli/gidi (ingl. Tour guide) – adamiani, romelic profesiul
doneze axorcielebs saeqskursio saqmianobas.
eqskursiis marSruti (ingl. Tour route) – saeqskursio jgufis moZraobis/
gadaadgilebis optimaluri mimarTuleba. marSrutis moTxovnebi: obi-
eqtebis logikuri Tanmimdevruloba, saeqskursio Cvenebis uzrunvelyo-
fa, RirsSesaniSnaoba.
eqskursiis meTodika (ingl. Tour methodology) – saeqskursio marSrutis
Taviseburebebis Sesabamisi meToduri xerxebis gamoyenebis teqnologiis
ganmsazRvreli dokumenti, romelSic Sedis: marSruti, gaCerebebi, Cven-
ebis obieqti, xangrZlivoba, qveTemis dasaxeleba da ZiriTadi sakiTxebis
CamonaTvali, saorganizacio da meToduri miTiTebebi.
eqskursiis obieqti (ingl. Tour object) – saeqskursio daTvalierebis mate-
rialuri nawili (istoriuli, arqeologiuri, arqiteqturuli, dokumen-
turi da xelovnebis Zeglebi).
eqsplikacia (ingl. Explication) – samuzeumo sivrcis ama Tu im darbazSi
130
ganTavsebuli teqstualuri masala, romlebic Seicavs informacias eq-
sponatTa Taviseburebebsa da maT Sesabamis epoqaze, aseve ganmartebas,
Tu ra niSnebi aerTianebs am darbazSi eqsponirebul samuzeumo sagnebs.
vizualuri (laT. sityvidan visualis – mxedvelobiTi, ingl. visual – Tvalsa-
Cino, optikuri) – mxedvelobiTad aRqmadi.
vizualuri azrovneba (ingl. Visual thinking) – adamianis saqmianobis sax-
eoba, romlis Sedegad xdeba “axali saxeebis” dabadeba, axali vizualuri
formebis Seqmna, romelTac garkveuli azrobrivi datvirTva aqvT da xi-
luls xdian mniSvnelobas.
vizualuri gamofenebi (ingl. Visual exposition) – samuzeumo eqsponatebis/
xelovnebis nawarmoebTa eqsponireba esTetikuri kuTxiT.
virtualuri vizitiori (ingl. Virtual visitor) – muzeumis oficialuri veb-
gverdis vizitiori, romelic veb-gverdze ecnoba muzeumis virtualur
eqspoziciebs, katalogebs, siaxleebs, sareklamo anonsebs da sxv., inter-
net-sivrceSi ukavSirdeba muzeumis administracias saWiro informaciis
miRebis mizniT, axorcielebs muzeumSi Sesasvleli bileTebis SekveTas,
samuzeumo suvenirebis an muzeumis poligrafiuli produqciis SeZenas.
virtualuri muzeumi (ingl. Virtual museum) – mxolod virtualur sivrce-
Si arsebuli, kompiuteruli teqnologiebis meSveobiT Seqmnili muzeumis
modeli, romelic qmnis internet-sivrceSi “samuzeumo eqsponatebisa” da
samganzomilebiani “virtualuri eqspoziciebis” daTvalierebis Sesa-
Zleblobas.
volontiori (ingl. Volunteer) – finansuri anazRaurebis gareSe, sakuTari
surviliT momuSave moxalise, romlis Sromis gamoyeneba warmoadgens
muzeumis arapirdapiri dafinansebis formas.
Tematuri gamofenebi (ingl. Thematic exhibition) - samuzeumo obieqtebis
interpretacia farTo socialur, istoriul, kulturul an samecniero
konteqstSi, sxvadasxva saSualebebis gamoyenebiT.
Tematuri eqskursia (ingl. Thematic excursion) – romelime erTi, konkretu-
li Temis srulad gaxsnisadmi miZRvnili specializebuli eqskursia samu-
zeumo sivrceSi.
Tematur-saeqspozicio gegma (ingl. Thematic and Exposition plan) – dagegmi-
li eqspoziciis zedmiwevniT aRwera misi miznebisa da amocanebis miTiTe-
131
biT, Temebisa da qveTemebis Tanmimdevruli CamonaTvaliT, gamosafenad
gaTvaliswinebuli eqsponatebis zusti sakatalogo monacemebis fiqsire-
biT.
Teoria (berZn. theőria – ganxilva, kvleva, ingl. Theory) - 1. gamocdilebisa
da sazogadoebrivi praqtikis logikuri ganzogadeba, asaxavs bunebisa da
sazogadoebis ganviTarebis kanonzomierebas. 2. raime sakiTxTan dakav-
Sirebuli xedvisa da warmodgenebis ganzogadebuli sistema.
identifikacia (ingl. Authentication, identification) – 1. gaigiveba; 2. konkretu-
li pirovnebis, regionis an drois produqtis, samuzeumo nivTis WeSmari-
tebis dadgena.
ieroglifi (berZn. hierós – wminda da glyphë – amoWrili/gamoWrili. ingl. hieroglyph) – 1. ieroglifur weriT sistemaSi figuruli niSani,
romelic aRniSnavs cnebas, marcvals an xmovans. 2. gaugebari, rTulad
gasarkvevi werili, kaligrafia (gadataniTi mniSvnelobiT).
ikomi (ingl. ICOM - International Council of Museums) - muzeumebis saerTaSori-
so sabWo, Seiqmna 1946 wels. mis SemadgenlobaSi Sedis 147 qveynis erovnu-
li komiteti, 30 saerTaSoriso komiteti samuzeumo saqmis sxvadasxva
sferoSi, 24 regionuli organizacia, aRmasrulebeli sabWo, samdivno da
sainformacio centri.
ikomis samuzeumo eTikis kodeqsi (ICOM Code of Ethics for Museums ) - ICOM-is mier SemuSavebuli dokumenti, romelic warmoadgens minimaluri da
aucilebeli normebis krebuls muzeumebisaTvis.
ikomosi (ingl. ICOMOS - International Council on Monuments and Sites) - Zeglebi-
sa da RirsSesaniSnaobaTa saerTaSoriso sabWo, romlis moRvaweoba mimar-
Tulia kulturul-istoriuli adgilebis SenarCunebisaken mTel msof-
lioSi. ICOMOS daarsda 1965 wels veneciis qartiis miRebis Semdeg (1964
w.).
ikkromi (ingl. ICCROM - International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property) - kulturuli memkvidreobis restavraciisa
da dacvis saerTaSoriso centri, romelic dafuZnebulia iuneskos mier
(1969). misi mizania Seagrovos da gaavrcelos konservaciis samecniero
sakiTxebis dokumentacia, xeli Seuwyos kvlevas am mimarTulebiT, ganavi-
Taros rCevebi teqnikur problemebze, daxmareba gauwios specialistebs
treiningebis saxiT da aamaRlos sarestavracio saqmianobis done.
132
imitacia (laT. imitatio, ingl. Imitation) – 1. vinmes an raimes mibaZva, gaTama-
Seba. 2. samuzeumo sivrceSi bunebrivi da kulturuli movlenebis SesaZ-
lo sizustiT aRdgena sxvadasxva saSualebaTa gamoyenebiT (mag., Citebis
WikWiki, zRvis xmauri da sxv.), aseve aramaterialuri kulturuli mem-
kvidreobis demonstrirebis erT-erTi forma.
industriuli muzeumi (ingl. Industrial Museum) – muzeumebi, romlebic
eZRvneba mecnierebis, teqnikisa da sxva calkeul samrewvelo teqnolo-
giebs.
inventari (ingl. Inventory) - is sagnebi, romlebic Sesulia muzeumis kole-
qciebSi.
inventarizacia (ingl. Inventory) - samuzeumo nivTebis samecniero regi s-
tra cia –klasifikacia, zusti da vrce li aRweriloba sainventaro wigneb-
Si - wyaroebis, tipebis, masalis, xelov nebis saxeobebis, koleqciisa da
sxva maxasiaTeblebis mixedviT.
inteleqtualurad orientirebadi informacia (ingl. Intellectually orien-ted information) – muzeumis profilisa da Taviseburebebis, agreTve, koleq-
ciebTan urTierTqmedebis sxvadasxva saSualebaTa ganmarteba, rac vizi-
tiors aZlevs SesaZleblobas, dagegmos muzeumSi yofnis periodi zustad
da srulad mowodebuli informaciis safuZvelze.
interaqtiuloba (ingl. interaction – urTierTqmedeba) – muzeumis pirobeb-
Si: meTodi, romelic saSualebas aZlevs vizitiors aqtiur dialogSi Cae-
bas samuzeumo garemosTan, sadac eqspoziciis garda, iqmneba sxvadasxva
saxis samuzeumo saganTa an maTi modelebis specialuri zonebi - aRqmis
vizualuri, taqtiluri (SexebiTi) da verbaluri mxareebis gaaqtiurebi-
saTvis.
interaqtiuri eqspozicia (ingl. Interactive exposition) - eqspoziciis es
tipi mnaxvels iwvevs gamofenasTan dialogSi multimediuri kompiute-
ruli sistemebis gamoyenebiT, rac vizitiors exmareba gaecnos sxvadasx-
va samecniero Teoriebis formirebis sakiTxebs, an damoukideblad gan-
vlos mimzidveli da detaluri informaciiT datvirTuli saeqskursio
gza samuzeumo sivrceSi.
interesTa konfliqti (ingl. Conflict of interests) – muzeumSi: qmedebebi an
saqmianoba, romelic SeiZleba ewinaaRmdegebodes ICOM-s samuzeumo eTi-
kis kodeqss.
133
interneti (ingl. Internet) – msoflio kompiuteruli qseli
interpretacia (ingl. Interpretation) - muzeumis vizitiorebTan urTierTo-
bis filosofia - maTTvis mravalmxrivi gzavnilebisa da gamocdilebis
miwodebis, mizandasaxuli komunikaciisa da samuzeumo diskursis pro-
cesi; termini gamoiyeneba im saSualebebaTa aRsawerad, romelTa meSveo-
biT muzeumi vizitiors warudgens sakuTar koleqcias, auTentur arqte-
faqtebSi gaSualebul codnas da xelovnebis nimuSTa originalur mniSv-
nelobebs.
istoria (berZn. sityvidan ἱστορία ingl. History) – 1. mecniereba, romelic
Seiswavlis sazogadoebisa (moRvaweoba, msoflmxedveloba, socialuri,
kulturul-ekonomikuri urTierTobebi, organizacia da sxv.) da ama Tu
im qveynis (mxaris) warsuls mTeli mis mravalferovnebiT da konkretu-
lobiT. 2. risame ganviTarebis procesi. 3. mecniereba, romelic swavlobs
bunebis, kulturis, codnis romelime dargis Tanmimdevrul ganviTare-
bas. 4. ramesTan an vinmesTan dakavSirebuli faqtebis erToblioba.
istoriografia (berZ. sityvidan grapho – vwer; ingl. Historiography) – 1.
mecniereba, romelic swavlobs adamianTa sazogadoebis Sesaxeb istori-
uli codnis ganviTarebasa da saistorio wyaroebs. 2. im istoriul Txzu-
lebaTa erToblioba, romlebic Seiqmna ama Tu im periodSi an romlebic
miZRvnilia ama Tu im istoriuli epoqisa da Tu problemisadmi.
istoriisa da kulturis Zeglebi (ingl. Historical and Cultural Monuments) –
uZravi da moZravi materialuri Zeglebi, romlebsac gaaCnia samecniero,
istoriuli da mxatvruli Rirebuleba (istoriis, arqeologiis, qalaqm-
Seneblobis, arqiteqturis, xelovnebis da sxva Zeglebi).
istoriuli dasaxleba (ingl. Historycal settlement) – istoriuli qalaqi,
daba, sofeli an maTi nawilebi, romelTa teritoriaze ganTavsebulia ur-
banistuli Zeglebi (ansamblebi, kompleqsebi, kvartlebi, moednebi, ubne-
bi, quCebi, Zveli ganaSenianebis naSTebi).
istoriuli muzeumi (ingl. History museum) – muzeumi, romelSic daculia
saxelmwifos istoriul ganviTarebasTan, xalxTa da sazogadoebis mate-
rialur da sulier kulturasTan dakavSirebuli masalebi.
istoriul-kulturuli landSafti (ingl. History-Cultural Landscape) –
istoriulad Camoyalibebuli bunebriv-kulturuli teritoriuli kom-
pleqsi, romelSic SenarCunebulia auTenturi niSnebi (bunebrivi, mate-
134
rialuri da mentaluri) da Tanamedrove sazogadoebis mier miCneulia
kulturul da bunebriv memkvidreobad. maTi dacvis, reabilitaciisa da
prezentaciis formad miCneulia muzeum-nakrZalebi da erovnuli parke-
bi.
istoriuli parki (ingl. Historical Park) – 1. muzeummcodneobaSi – muzeumis
tipis dawesebuleba Ria cis qveS, romelSic Segrovilia materialuri da
aramaterialuri istoriul-kulturuli obieqtebi da maTi komponente-
bi. 2. sabaRe-saparko xelovnebis nimuSi, romelsac gaaCnia kulturul-
istoriuli Rirebuleba.
iunesko (UNESCO - United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) - gaeros specializebuli organizacia, romlis mizania mSvidobisa da
saerTaSoriso uSiSroebis interesebisaTvis xeli Seuwyos ganaTlebisa
da kulturis gavrcelebas, mecnierebis ganviTarebas, adamianis ufle-
bebisa da ZiriTad TavisuflebaTa pativiscemas rasis, sqesis, enisa da
religiis miuxedavad. 1978 wlidan iuneskos msoflio memkvidreobis uni-
kaluri Zeglebi Seaqvs msoflio memkvidreobis ZeglTa siaSi, romlis
mTavari mizania Ti daicvas Toeuli maTgani da gauwios popularizacia,
Tuki igi Seesabameba iuneskos kriteriumebs.
iuneskos konvencia kulturul RirebulebaTa ukanono Semotanis,
gatanisa da sakuTrebis uflebis gadacemis akrZalvisa da aRkveTis
RonisZiebaTa Sesaxeb (ingl. Convention on the Means of Prohibiting and Preventing the Illicit Import, Export and Transfer of Ownership of Cultural Property) - miRebulia
parizSi, 1970 wlis 14 noemberi, saqarTvelo konvencias miuerTda 1993
wlis 4 Tebervlidan.
iuneskos konvencia msoflios kulturuli da bunebrivi memkvidreo-
bis dacvis Sesaxeb (ingl. Convention concerning the Protection of the World Cul-tural and Natural Heritage) – miRebulia 1972 wlis 16 noembers, parizSi. yovel-
wliurad msoflio memkvidreobis komiteti ikribeba sesiaze, romelic
gansazRvravs Tu, romeli Zegli Seitanon iuneskos msoflio memkvidreo-
bis siaSi. saqarTvelo konvencias miuerTda 1993 wlidan.
iuneskos konvencia aramaterialuri kulturuli memkvidreobis
dacvis” Sesaxeb (ingl. Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage) - konvencia miRebulia 2003 wlis 17 oqtombers, parizSi. konvenci-
is wevri qveyana uzrunvelyofs aramaterialuri kulturuli memkvidre-
obis Semadgeneli elementebis identificirebas, sazogadoebis sxvadasx-
135
va jgufebisa da instituciebis, arasamTavrobo organizaciebis CarTu-
lobas aramaterialuri kulturuli memkvidreobis dacvasa da aRorZine-
baSi. saqarTvelo konvencias miuerTda 2008 wlis 18 ivnisidan.
iuneskos konvencia kulturuli TviTgamoxatvis mravalferovnebis
dacvisa da xelSewyobis Sesaxeb (ingl. Convention on the Protection and Pro-motion of the Diversity of Cultural Expressions) - miRebuliaPparizSi, 2005 wlis 20
oqtombers. saqarTvelo konvencias miuerTda 2008 wlis 1 oqtombridan.
katalogi (berZn. sityvidan katálogos – CamonaTvali, sia. ingl. Catalogue)
– 1. raime erTgvarovani sagnebis (wigni, muzeumis eqsponati, produqti)
garkveuli wesrigiT Sedgenili sia an amgvari CamonaTvalis Semcveli
cnobari. 2. romelime konkretuli gamofenis an koleqciis amsaxveli
cnobari an albomi.
katalogizacia (ingl. Cataloging) – nivTebis dajgufeba dadgenili kla-
sifikaciis sistemis mixedviT; amomwuravi informaciis moZieba da Seg-
roveba ama Tu im samuzeumo nivTze, maTi Seswavla analogiuri sagnebis
konteqstSi da koleqciis Seqmna samomavlod misi eqsponirebisa da popu-
larizaciis mizniT.
kerZo muzeumi (ingl. Private Museum) – msoflios bevr qveyanaSi samuzeu-
mo dawesebulebis uZvelesi da yvelaze gavrcelebuli forma – dawesebu-
leba, romelic daarsebulia kerZo piris mier da finansdeba misive saxs-
rebiT.
kvleviTi koleqcia (ingl. Study collection) – sakvlevad an saganmanaTleb-
lo mizniT Sekrebil saganTa koleqcia.
klasifikacia (laT. sityvidan classis – rigi, facio – vakeTeb. ingl. classi-fication) – garkveuli saerTo niSnebis mqone erTgvarovani sagnebis ganaw-
ilebis sistema an klasebis, ganyofilebebis da a. S. mixedviT aRqma.
koleqtiuri Seucnobeli - (ingl. Collective unconscious) pirovnebis yvelaze
Rrma done, romelic Seicavs winaprebidan memkvidreobiT gadmocemul
mogonebebsa da saxeebs.
koleqcia (laT. Collectio – Segroveba, ingl. collection) raime mniSvnelovani
identuri niSnebiT gaerTianebul saganTa erToblioba.
koleqcionireba (ingl. collecting) – raime sagnebis Segroveba erTgvarov-
nebis principiT da Sinagani mTlianobiT.
136
koleqciis menejeri (ingl. Collection manager) – muzeumis TanamSromeli,
romelsac evaleba zrunva konkretul koleqciaze.
komerciuli saqmianoba (ingl. Commercial activities) – muzeumis ZiriTadi
saqmianobis erT-erTi mniSvnelovani mimarTuleba, romelic mimarTulia
moqmedi kanonmdeblobis farglebSi muzeumis mier garkveuli mogebis
miRebisaken.
kompleqsuri muzeumi (ingl. Museum Complex) – muzeumebis jgufi, rome-
lic aerTianebs ori an meti profilis muzeumis (ix. muzeumis profili)
maxasiaTeblebs, aseve koleqciebs da SeuZlia gansakuTrebuli sizustiT,
srulad warmoaCinos qveynis an regionis kulturuli da bunebrivi mem-
kvidreoba. saqarTvelos sinamdvileSi maT ricxvs miekuTvneba mxareT-
mcodneobisa da istoriuli muzeumebi (dadianebis sasaxleTa istori-
ul-arqiteqturuli muzeumi, Telavis istoriuli muzeumi da sxv.), xolo
Tanamedrove samuzeumo sivrceSi – ekomuzeumebi, ansambluri da garemos
amsaxveli (Environment Museum) muzeumebi.
konfiguracia `yuTi-yuTSi” (ingl. “Box-in-a box” configuration) - gzavnilis
sistema, romelic warmoadgens sinamdvilis mikro-garemos da damokide-
bulia mis garemomcvel makro-garemoze.
kompozicia (laTinuri sityvidan compositio – Sedgena. ingl. Composition)
– 1. literaturis/xelovnebis nawarmoebis Semadgenel elementTa ageba,
ganTavseba, SeTavseba. 2. garkveuli mTlianobis mqone xelovnebis
nawarmoebi. 3. musikaluri nawarmoebis Sedgenis Teoria.
konservacia (laT. sityvidan conservatio – SenarCuneba. ingl. Conservation) –
xelovnebis nimuSis/Zeglis restavraciis Semadgeneli nawili misi mdgo-
mareobis gamagrebis, Semdgomi ganadgurebisa da raime zianis miyenebisa-
gan dacvis mizniT.
kontrolirebadi garemo (ingl. Controlled environment) – muzeumSi: garemo,
romelSic daregulirebulia temperatura, fardobiTi tenianoba, ga-
naTeba, dabinZureba da sxva atmosferuli pirobebi.
koncefcia (laT. sityvidan conceptio – SeerTeba, erToblioba. ingl. Con-cept) – 1. raime movlenis an problemis xedvis, warmodgenis erTmaneTTan
damakavSirebeli sistema. 2. nawarmoebis, Txzulebis ZiriTadi azri, idea.
konceftualuri xelovneba (ingl. Conceptual Art) – XX s.-is 60-ian wlebis
137
miwurulsa da 70-iani wlebis dasawyisSi evropasa da aSS-Si Camoyalibebu-
li postmodernizmis literaturul-mxatvruli mimarTuleba, romelSic
xelovnebis obieqtad SeiZleba iqces nebismieri sagani, movlena, procesi,
rac raime garkveul koncefcias gamoxatavs.
krebuli, kamara (ingl. vault, arch) – 1. gamTlianebuli da garkveuli wesri-
giT ganTavsebuli masalebi, teqstebi, sabuTebi. 2. arqiteqturuli kon-
struqcia, mrudwiruli gadaxurva, romelic akavSirebs kedlebs an nage-
bobis boZebs.
kultura (ingl. Culture, laT. zmnidan „colo“, rac niadagis movlas, damu-
Savebas niSnavs) - Tanamedrove mniSvnelobiT, termini „kultura“ XVII saukunidan ixmareba. misi cnebis gansazRvrisas 400-mde definicias iT-
vlian. Tumca SeiZleba gamoiyos kulturis cnebis gansazRvris sami Zi-
riTadi elementi: 1. kultura warmoadgens socialur memkvidreobas anu
socialur tradicias. 2. kultura warmoadgens socializaciis procesSi
SeZenili normebis erTobliobas; 3. sayovelTaod miRebulia, rom kultu-
ra warmoadgens sazogadoebisaTvis saerTo normebisa da Rirebulebebis
sistemas.
kulturis politika (ingl. Cultural Policy) - kulturuli politika moica-
vs saSualebaTa did diapazons, romelic gamiznulia qveyanaSi kulturis
ganviTarebisaTvis. yvela SemTxvevaSi, kulturis politika gulisxmobs
Tanmimdevrul sistemaSi gaerTianebul saboloo mizans (xangrZlivs),
gegmas (gansazRvruls) da saSualebebs (koleqtivs, Tanxebs da kanonmde-
blobas).
kulturuli memkvidreoba (ingl. Cultural Heritage) – kulturis is nawili,
romelmac sazogadoebis ganviTarebis procesSi daimkvidra, SeinarCuna
an aRidgina faseulobis (tradicia, wesi, adaTi, xelovnebis nimuSi, Zegli
an institucia) mniSvneloba da romelic Taobidan Taobas gadaecema.
kulturuli memkvidreobis dacva (ingl. Cultural Heritage Protection) – kul-
turuli memkvidreobis obieqtebis aRricxvis (gamovlena, mecnieruli
Seswavla, klasifikacia, saxelmwifo registracia), dacvis, SenarCunebis,
Sesabamisi movlisa da gamoyenebis, konservaciis, restavraciis, reabili-
taciisa da muzeumifikaciis RonisZiebaTa kompleqsi.
kulturuli memkvidreobis uZravi Zegli (ingl. Imovable Monument of Cultural Heritage) – materialuri kulturis Zegli an misi nawili, romelic
138
istoriulad. funqciurad da kompoziciurad Serwymulia garemosTan da
romlis gadaadgileba SeuZlebelia an dakavSirebulia rTul sainJinro
RonisZiebebTan da gaumarTlebelia mecnieruli, eTikuri da sxva Tval-
sazrisiT.
kulturuli memkvidreobis moZravi Zegli – (ingl. Movable Monuent of Cultural Heritage) materialuri kulturis Zegli, romelsac gadaadgileba
ar ucvlis im Tvisebas, ris gamoc mas mieniWa Zeglis statusi da romelic
ar warmoadgens kulturis uZravi Zeglis ganuyofel nawils.
kulturuli faseuloba (ingl. Cultural Heritage Value) – istoriuli, arqe-
ologiuri, anTropologiuri, eTnologiuri, memorialuri, religiuri,
teqnikuri, urbamistuli, esTetikuri, mxatvruli da sxva faseuloba.
kulturuli fena (ingl. Cultural Layer) – miwis Sreebi an wyliT dafaruli
teritoria (fskeri), romelic Seicavs adamianis cxovrebisa da saqmiano-
bis kvals.
kulturul-saganmanaTleblo moRvaweoba (ingl. Cultural and Educational Activity) _ sazogadoebasTan muzeumis komunikaciis mniSvnelovani kompo-
nenti da samuzeumo saqmis wamyvani mimarTuleba, romelSic realizebu-
lia muzeumis saganmanaTleblo-aRmzrdelobiTi funqcia.
kuratori (ingl. Curator) – muzeumis TanamSromeli an konsultanti, spe-
cialisti konkretul sferoSi, vinc amzadebs informacias, ikvlevs da xe-
lmZRvanelobs koleqciebis gamofenis, dacvis, gamoyenebisa da srulyo-
fis process.
literaturuli muzeumi (ingl. Museum of Literature) - muzeumi, sadac da-
culia literaturis istoriasa da ganviTarebasTan dakavSirebuli an Ta-
namedrove literaturis amsaxveli masalebi.
maketi (ingl. Model) – garkveul masStabSi Sesrulebuli samuzeumo sag-
nis moculobiTi gamosaxuleba, romelic pirobiTad ganasaxierebs ori-
ginals an konkretul qmedebas (mag., ama Tu im brZolis amsaxveli maketebi
sabrZolo-istoriul muzeumebSi).
meTodika (ingl. Methodology) – 1. raimes praqtikulad Sesrulebis meTo-
debisa da xerxebis (magaliTad, mecnieruli kvlevis) erToblioba. 2. ped-
agogikis nawili, romelic ixilavs saswavlo sagnebisa an adamianis aRz-
rdis meTodebs.
139
meTodologia (laT. méthodos – meTodi da logos – swavleba; ingl. Method-ology) – im principebis, saSualebebisa da xerxebis erToblioba, romelic
axdens mecnieruli kvlevis organizebas.
memkvidreoba (ingl. Patrimony) - inteleqtualuri da avTenturi kul-
turuli sakuTreba, romelic Taobidan Taobas gadaecema.
memkvidreobis aqtualizacia (ingl. Actualisation of the patrimony) – saq-
mianoba, romelic mimarTulia kulturuli da bunebrivi memkvidreobis
dacvisa da Tanamedrove kulturaSi misi CarTvisaken – obieqtebis so-
ciokulturuli rolis aqtivizaciisa da interpretaciis gziT.
memoriali (ingl. Memorial) – arqiteqturuli ansambli, romelic Seica-
vs monumenturi qandakebis, ferweris, sabaRe da saparko arqiteqturis
elementebs. rogorc wesi, agebulia raime istoriuli movlenisadmi (iS-
viaTad, gamoCenili pirovnebisadmi) pativsacemis niSnad.
memorialuri muzeumi (ingl. Memorial Museum) _ muzeumi, sadac dacu-
lia istoriuli piris cxovrebasa da moRvaweobasTan dakavSirebuli me-
morialuri nivTebi da dokumenturi masalebi.
miTi (berZn. mŷthos – Tqmuleba, gadmocema; ingl. Myth) – 1. uZvelesi gad-
mocemebi RmerTebze, gmirebze, demonebze, sulebze, bunebis movlenebze,
dedamiwaze samyaros da sicocxlis Seqmnaze, samyarosa da ciuri sxeu-
lebis warmoSobaze adreklasobriv sazogadoebaSi. 2. gadataniTi mniS-
vnelobiT: gamonagoni, sicrue. 3. sinamdviles mowyvetili CarTva raime
faqtsa Tu movlenaSi, romelic efuZneba maTive arakritikul, mcdar
ganxilvas.
miTologia (berZn. μυθολογία, μῦθος Tqmuleba, gadmocema da logos – swavle-
ba; ingl. Mythology) – 1. miTebis nakrebis erToblioba. 2. miTebis Sems-
wavleli kompleqsuri mecnieruli disciplina, romelic Seiswavlis
miTebis warmoSobas, klasifikacias da gavrcelebas.
mimoxilviTi eqskursia (ingl. Overview tour) – mravalaspeqtiani saeqskur-
sio marSruti, romlis drosac paralelurad ixsneba ramdenime Tema.
tradiciulad, msgavsi tipis eqskursiebi tardeba mxareTmcodneobisa da
xelovnebis muzeumebSi, roca erTi vizitis farglebSi vizitiori ecnoba
samuzeumo sivrceSi arsebul yvela eqspozicias.
miReba-Cabarebis aqti (ingl. Act of Acceptance and Delivery note) – iuridi-
140
uli dokumenti, romelic mowmobs samuzeumo eqsponatis an damxmare ma-
salebis Sesyidvis, mudmiv an droebiT sargeblobaSi gacemis faqts (aqtis
forma da Sevsebis wesi ganisazRvreba samuzeumo faseulobaTa aRricxvi-
sa da dacvis instruqciiT).
modeli (ingl. model, frang. modèle) – 1. raime nawarmis TvalsaCino nimuSi.
2. nawarmoebis sxva masalaSi Camosasxmeli forma. 3. konstruqciis tipi,
niSani, nimuSi. 4. momavali mxatvruli nawarmoebis azrobrivi saxe.
moZravi gamofena - (ingl. Traveling exhibition an Touring exhibition) – muze-
umis sagamofeno saqmianobis erT-erTi forma, moZravi gamofenebi, e. w.
“paketirebuli Cvenebebi” samuzeumo sivrcis miRma - sxva muzeumebsa da
qveynebSi.
msoflio memkvidreoba (ingl. World Heritage, frang. Patrimoine Mondial, esp. Patrimonio Mundial) - bunebrivi an adamianis mier Seqmnili obieqtebi, romel-
Ta gansakuTrebuli istoriuli an ekologiuri faseulobis gamo, maTi Se-
naxva da popularizacia iTvleba prioritetul amocanebad (ix. iunesko).
mudmivi gamofena (ingl. Permanent exhibition) – muzeumis koleqciebis eqs-
ponirebis tradiciuli forma, romlis dagegmvis procesSi, muzeumi xe-
lmZRvanelobs sakuTari misiis, miznebisa da daniSnulebis Sesabamisad
(rogorc wesi, mizanSewonilia mudmivi gamofena funqcionirebdes 5-10
wlis manZilze).
muzeumi (ingl. Museum, berZn. muséion – muzebis samflobelo) – sazoga-
doebisa da misi ganviTarebis samsaxurSi myofi Ria, mudmivmoqmedi, ara-
komerciuli dawesebuleba, romelic SeiZens, icavs, ikvlevs, populari-
zacias uwevs da gamofens adamianisa da misi saarsebo garemos amsaxvel
nivTier sabuTebs Seswavlis, ganaTlebisa da sazogadoebisaTvis siamov-
nebis miniWebis mizniT (ICOM-is ganmarteba); muzeumi - kanoniT dadgenili
wesiT Seqmnili (dafuZnebuli) an/da registrirebuli iuridiuli piri,
romlis mizania samecniero-kvleviTi da kulturul-saganmanaTleblo
saqmianobis ganxorcieleba, kulturuli memkvidreobis gamovlena,
Segroveba, aRricxva, dacva, Seswavla, eqsponireba da popularizacia
(saqarTvelos kanoni “muzeumebis Sesaxeb”).
muzeummcodneoba/muzeologia (ingl. Museology) – 1. mecnieruli dis-
ciplina, romelic Seiswavlis specifikur samuzeumo midgomas sinamdvi-
lisadmi da mis mier Seqmnili muzeumis fenomenisadmi, ikvlevs informa-
141
ciis SenarCunebisa da gadacemis process samuzeumo sagnebis meSveobiT,
agreTve samuzeumo saqmis ganviTarebasa da mimarTulebebs. 2. muzeumebis
Teoriis, moqmedebis, aRqmis safuZvlebTan dakavSirebuli mecniereba.
muzeografia (ingl. Museography) – muzeummcodneobis erT-erTi mTavari
wyaro, romelic Seicavs muzeumis istoriis, eqspoziciebisa da koleqcie-
bis sistematizebul aRweras.
muzeumifikacia (ingl. Museumification) – samuzeumo saqmianobisa da Zegl-
Ta dacvis mimarTuleba, romelic axorcielebs istoriisa da kulturis
uZrav ZeglTa an bunebis obieqtTa samuzeumo sagnebad gardaqmnas maTi
dacvis, istoriul-kulturuli, mecnieruli, esTetikuri Rirebulebis
gamovlenisa da Tanamedrove kulturaSi CarTvis mizniT.
muzeumis gacvliTi fondi (ingl. Museum exange fund) – gacvliTi fondi
Sedgeba iseTi samuzeumo nivTebisagan, romlebic nak lebad pasuxoben
muzeumis profils, agreTve zedmeti du b lirebuli egzemplarebisagan
(xuTze zeviT). gacvliTi fondidan sxva muzeumisTvis eqsponatebis gad-
acema SesaZlebelia gac vlis an gaCuqebis wesiT saxelmwifo kontrolis
ganmaxor cie lebeli organos TanxmobiT.
muzeumis eqsponati (ingl. Museum exhibit) – nivTi, romelic gamofenilia
muzeumis eqspoziciaSi (saxviTi xelovnebis nimuSebi da sxva saxis nawar-
moebebi, samecniero-saganmanaTleblo masalebi da sxva samuzeumo faseu-
lobis mqone nivTebi).
muzeumis eqspozicia (ingl. Museum exposition) - garkveuli sistemiT eqs-
ponirebuli muzeumis fondis is nawili, romelic gankuTvnilia damTva-
liereblisaTvis.
muzeumebis klasifikacia (ingl. Museum classification) – muzeumebis da-
jgufeba erTi an ramdenime ganmsazRvreli niSan-TvisebiT.
muzeumis nivTi (ingl. Museum object) – nivTi, romelic daculia samuze-
umo koleqciaSi da atarebs sociokulturul da bunebriv informacias.
muzeumis misia (ingl. Museum Mission Statement) – ganacxadi, romelic la-
konurad gadmoscems muzeumis instituciur filosofias, moRvaweobasa
da daniSnulebas.
muzeumis mcveli (ingl. Museum conservator) – pirovneba Sesabamisi samec-
niero momzadebiT, romelic muSaobs muzeumis eqsponatTa Seswavla-kv-
142
levis mimarTulebiT, zrunavs maT dacvaze da aucileblobis SemTxveva-
Si, uzrunvelyofs eqsponatTa damuSaveba-aRdgenis samuSaoebs.
muzeumis megobarTa jgufi (ingl. Museum Friends) – arasamTavrobo orga-
nizaciebis, fizikuri da iuridiuli pirebis mudmivi wevroba finansuri
daxmarebiT an sawevro gadasaxadis gadaxdiT Tu muzeumis saqmianobaSi
monawileobis sxva formebiT.
muzeum-nakrZali (ingl. Museum-Reserve) – Ria cis qveS muzeumi, romlebic
iqmneba teritoriebis, ansamblebis, kopleqsebisa da bunebis, istoriis,
kulturis calkeuli Zeglebis safuZvelze. amJamad es termini gamoiyene-
ba Ria cis qveS muzeumis aRniSvnisas, xolo danarCen SemTxvevaSi, iyeneben
termins Site Museum.
muzeumis pedagogi (ingl. Museum Educator) – specialisti (amave dros
gidic), romelic axorcielebs muzeumSi pedagogiur (saganmanaTleblo)
saqmianobas, xelmZRvanelobs samuzeumo-saganmanaTleblo process da
programis farglebSi, subieqtur-obieqtur urTierTobebze dayrdno-
biT, uzrunvelyofs vizitioris uSualo urTierTobas samuzeumo sa-
gnebTan.
muzeumis rekreaciuli zona (ingl. Museum Recreational Area) – muzeumis
sivrce vizitiorTa momsaxurebisa da dasvenebisaTvis.
muzeumis produqti (ingl. Museum product) – 1). ZiriTadi da damatebiTi
samuzeumo momsaxurebisa da saqonlis kompleqsi, rasac istitucia sTava-
zobs muzeumis vizitiors. 2). muzeumis saqonels warmoadgens gasayidi
sagnebi: samecniero wignebi, xelovnebaTmcodneobiTi kvlevebi, kata-
logebi, muzeumis eqspoziciebis popularuli gzamkvlevebi, turistuli
literatura, kalendrebi, fotoreproduqciebi, eqsponatebis aslebi da
cifruli gamosaxulebebi, sxva suveniruli nawarmi.
muzeumis profili (ingl. Museum profile) – muzeumis klasifikaciis kate-
goria, misi specializacia, romelic gansazRvravs muzeumis koleq-
ciis Semadgenlobas, muzeumis fondebis da kompleqtebis principebs,
saeqspozicio da saganmanaTleblo saqmianobis Tematikas.
muzeumis samecniero-damxmare fondi (ingl. Museum Scientific-subsidiary fund) - samecniero-damxmare fonds ganekuTvneba: fotoaslebi, mu la Jebi,
maketebi, ruqebi, diagramebi, sqe me bi, gegmebi da sxva, romlebic Seqmnili
an SeZenilia muzeu mis koleqciis dakompleqtebis, Seswavlisa da eqspon-
143
irebis pro ces Si.
muzeumis sainventaro wigni (ingl. Museum Inventory Book) - dadgenili
wesiT Sedgenili saaRricxvo dokumenti, romelSic aRniSnulia ZiriTadi
monacemebi TiToeul samuzeumo eqsponatsa da koleqciaze;
muzeumis fondi (ingl. Museum Collection) – muzeumSi daculi eqsponate-
bisa da koleqciebis, samecniero-saganmanaTleblo masalebis erToblio-
ba, romlebsac gaaCnia samecniero, mxatvruli, istoriuli an sxva kultu-
ruli Rirebuleba da warmoadgenen samuzeumo mniSvnelobis Zeglebs.
muzeumis qoneba (ingl. Museum Property) – moicavs muzeumSi dacul eqspo-
natebs, Senobebs da sxva uZrav obieqtebs, miwis nakveTs, moZrav qonebas da
finansur resursebs.
muzeumi-Zegli (ingl. Museum-Monument) – muzeumebis tipi, romlebic Sei-
qmna istoriisa da kulturis calkeuli da kompleqsuri Zeglebis muzeu-
mifikaciis safuZvelze.
multimedia (ingl. Multimedia) – sxvadasxva saxis (teqsturi, xmovani, uZ-
ravi (grafikuli) da moZravi (video) gamosaxulebebis, kompiuteruli in-
formaciis programuli kompleqsis erTianoba. xmovani komentarebis, mu-
sikaluri nawarmoebebis, tele da videosiuJetebis sxvadasxva formatis
erT eleqtronul dokumentSi gaerTianeba.
musikaluri muzeumi (ingl. Music Museum) – muzeumis tipi, romelic
agrovebs, icavs, ikvlevs da gamofens musikalur kulturasTan dakav-
Sirebul masalebs.
mxareTmcodneobis muzeumi (ingl. Local Museum) – kompleqsuri profi-
lis muzeumi, romelic agrovebs, icavs, ikvlevs da gamofens garkveuli
mxaris, qalaqis, soflis bunebis, ekonomikis, istoriisa da kulturis am-
saxvel eqsponatebs.
mxatvari (ingl. Artist) – SemoqmedebiTad moazrovne pirovneba, adamia-
ni, romelic qmnis ganumeorebel mxatvrul saxeebs, romlebSic zogadi
mniSvnelobis mqone universaluri kanonzomierebebi gardaisaxeba indi-
vidualuri aRqmis prizmaSi.
mxatvruloba (ingl. Artistry) – 1. xelovnebis specifikuri Tavisebureba,
romelic gamorCeulia Semecnebis sxva formebisgan. 2. xelovnebis nawar-
moebTa srulyofis parametrebi.
144
mxatvruli aRqma (ingl. artistic perception) – xelovnebis nawarmoebis, ro-
gorc mxatvruli Semoqmedebis produqtis aRqma.
mxatvruli koleqcia (ingl. Art collection) – sxvadasxva saxis mxatvrul
nawarmoebTa erToblioba.
mxatvruli Semoqmedeba (ingl. Artistic creativity) – saqmianoba, romlis pro-
cesSi iqmneba garemomcvel samyaros amsaxveli mxatvruli saxeebi.
mxatvruli cnobiereba (ingl. Artistic consciousness) – adamianis Semoqmedeb-
iTi saqmianobis erT-erTi (Semadgeneli) elementi logikuri da intuici-
uri azrovnebis doneze.
naxati (ingl. Picture) – 1. sibrtyeze fanqriT, melniT, naxSiriT da sxva
masaliT Sesrulebuli gamosaxuleba, romelic warmoadgens vizualu-
rad aRqmadi formebis struqturul RerZs. 2. xazobriv elementTa er-
Toblioba suraTSi.
nawarmoebi (ingl. Work, production) – 1. Sromis, Seqmnis Sedegi. 2. xelovneba-
Si – mxatvris SemoqmedebiTi Sromis nayofi.
numizmatikuri masala (ingl. Numismatic material) - numizmatikur masalas
warmoadgens: monetebi, bonistika, ordenebi, me d lebi, sfragistika (sabe-
Wdavebi), heraldika da sxv.
obieqtebze orientirebuli gamofena (ingl. Object-oriented exhibition) –
muzeumis koleqciis sagnebis sazogadoebisaTvis wardgena garkveuli in-
terpretaciis meSveobiT.
obieqtis Cveneba (ingl. Object Show) – gidis/eqskursiaTmZRolisa da eq-
skursantebis mizanmimarTul qmedebaTa sistema, obieqtis daTvaliereba
kvalificiuri specialistis xelmZRvanelobiT.
performansi (ingl. Performance - Sesruleba, warmodgena, gamosvla) -
forma Tanamedrove xelovnebaSi, sadac xelovnebis nawarmoebi iqmneba
individis (performeris) an individTa jgufis moqmedebebiT garkveul
drosa da garkveul adgilas.
piqtografia (ingl. Pictography, laT. pictus – daxatuli da grapho - vwer) –
damwerlobis uZvelesi saxeoba – sagnebis, movlenebis, moqmedebis gad-
mocema naxatebis meSveobiT; xatovani damwerloba.
pirveladi registracia (ingl. First registration) – muzeumis TanamSromelTa
145
saqmianoba axali samuzeumo nivTebis miRebisa da identifikaciis proces-
Si (arqeologiuri gaTxrebis Sedegad aRmoCenili masalebi, mecenatebisa-
gan miRebuli saCuqrebi, auqcionze SenaZeni an Sinagan saqmeTa organoebi-
sa da sabaJo kontrolis samsaxuris mier gadmocemuli masalebi).
polimxatvruli aRzrda (ingl. Polyartistic training) – xelovnebasTan ziare-
bis forma, romelic mozards saSualebas aZlevs aRiqvas sxvadasxva saxis
mxatvruli saqmianobis safuZvlebi da Seeqmnas warmodgena xelovnebis
sxvadasxva sferoze.
prevenciuli konservacia (ingl. Preventive conservation) – moicavs nebis-
mier qmedebas muzeumis koleqciebisa da zogadad, kulturuli memkvi-
dreobis Zeglebis dazianebis safrTxis Tavidan acilebis an mdgomareo-
bis gauaresebis Semcirebis mizniT.
proeqtis menejeri (ingl. Project manager) – TanamSromeli, romelic xelm-
ZRvanelobs ama Tu im proeqtis ganviTarebis mTel process komunikacii-
sa da yvela sxva resursis uzrunvelyofiT.
rariteti (ingl. Rarity) – nivTi, romlis faseuloba ganisazRvreba misi
unikalurobiT. Tanamedrove muzeummcodneobaSi termini `rariteti”
ZiriTadad gamoiyeneba im nivTebis mimarT, romlebic SemorCenilia mx-
olod ramdenime egzemplarad (mag., pirvelnabeWdi wignebi).
registracia (ingl. Registration) - mu ze um Si mudmivi sargeblobisaTvis
Semosuli yvela nivTis aRricxva ZiriTad Se mo su lobaTa an samecnie-
ro-damxmare masalaTa wignSi, Sesabamisi rigiTi nomriT da grafaSi, niv-
Tis ZiriTadi niSnebis aRniSv niT.
registratori (ingl. Registrar) – muzeumis TanamSromeli, romelic axdens
muzeumis koleqciaSi damatebuli sagnebis registracias, adgens saregis-
tracio dokumentebs da samuzeumo nivTs aniWebs nomers.
revalorizacia (laT. re –ganmeorebiTi qmedebis gamomxatveli prefiqsi,
fr. valoris от valour – faseuloba, ingl. (Re)valorization) – istoriul-kul-
turuli obieqtisaTvis im dakarguli faseulobis dabruneba, rac ganad-
gurda drois an raime sxva damangreveli faqtoris Sedegad; igulisxmeba
rogorc obieqtis fizikuri mdgomareoba, aseve misi faseulobis aRqma
sociumSi. gansakuTrebiT faseuli obieqtebis aRdgena xdeba muzeumifi-
kaciis gziT (ix. muzeumifikacia, restavracia).
146
rekonstruqcia (ingl. Reconstruction) – ganadgurebuli an nawilobriv Se-
monaxuli obieqtis aRdgena samecniero monacemebze dayrdnobiT.
religiis istoriis muzeumi (ingl. Museum of the History of Religion) – is-
toriuli profilis muzeumis gavrcelebuli tipi, romlis koleqcia ax-
dens religiis (msoflio religiis), rogorc rTuli sociokulturuli
fenomenis genezisisa da ganviTarebis dokumentirebas da demonstrire-
bas.
reliqvia (ingl. Reliquary) – gansakuTrebuli memorialuri nivTi, rome-
lic, rogorc wesi, dakavSirebulia im movlenebTan Tu pirovnebebTan,
romlebmac gansakuTrebuli roli Seasrules xalxTa, saxelmwifos, qvey-
nis kulturisa da religiis istoriaSi.
restavracia (ingl. Restoration) – RonisZiebebis kompleqsi, romelic mi-
marTulia istoriisa da kulturis ZeglTa da xelovnebis nawarmoebebis
dacvisken, maTi mxatvruli da sazogadoebrivi Rirebulebebis gamovle-
nisken.
restitucia (laT. Restitutio - aRdgena, ingl. Restitution) – saerTaSoriso sa-
marTalSi agresori saxelmwifos materialuri pasuxismgeblobis forma,
romelic iTvaliswinebs agresiis obieqti qveynisaTvis materialuri za-
ralis miyenebis acilebas an Semcirebas ukanonod mitacebuli da qveyni-
dan gatanili saxelmwifo sakuTrebis dabrunebis gziT.
rimeiki (ingl. Remake) – materialuri kulturis Zeglis zusti asli,
romelic Sesrulebulia igive masalasa da zomebSi, rogorc originali;
iqmneba samecniero rekostruqciis safuZvelze an mzaddeba SemorCenili
formis meSveobiT.
saavtoro ufleba (ingl. Museum copyright) – muzeumis saavtoro uflebaze
iuridiulad damowmebuli ufleba.
sabavSvo muzeumi (ingl. Children Museum) - konkretul miznobriv audi-
toriaze orientirebuli muzeumis saganmanaTleblo-aRmzrdelobiTi
funqciis prioritets warmoadgens mozardTa socialuri adaptacia ga-
remomcvel samyaroSi - maTi SemoqmedebiTi, garTobis interesebis stimu-
lirebis, interaqtiuli eqspoziciis organizebisa Tu sxva saSualebebaTa
meSveobiT.
sabunebismetyvelo muzeumi (ingl. Natural History Museum) - muzeumi, sadac
147
daculia bunebis movlenebis, adamianisa da bunebis urTierTqmedebis
amsaxveli masalebi, agreTve sabunebismetyvelo mecnierebaTa
ganviTarebasTan dakavSirebuli masalebi.
sagamofeno vitrina (ingl. Showcase) – samuzeumo avejis nimuSi, romelic
Seicavs sivrces nivTebis gamosafenad da aqvs Sida ganaTebis wyaro.
sagamofeno brifi (ingl. Exhibition brief) - gamofenis interpretaciis geg-
ma, rac gansazRvravs gamofenis organizebis mTel process mis gaxsnamde.
saganmanaTleblo saqmianoba (ingl. Educational Activities) – muzeumis aqti-
vobis specifikuri forma, romelic mimarTulia samuzeumo saSualebaTa
meSveobiT pirovnebis ganviTarebis, aRzrdisa da swavlebisaken.
sagnobrivi wyaroebi (ingl. Subject Sources) – samuzeumo eqsponatebis
tipi, romlebic warmoadgens utilitaruli daniSnulebis xelnakeT niv-
Tebs. sagnobrivi wyaroebis saxeobebi iyofa masalis (rkina, xe, mina, qso-
vili da a.S.) da funqciuri daniSnulebis (numizmatika, iaraRi, aveji da
a.S.) mixedviT.
saeklesio muzeumebi (ingl. Church Museums) – am tipis muzeumi iqmneba da
funqcionirebs eparqiebTan, monastrebSi, sakvirao sasuliero skolebSi,
religiur gaerTianebebSi, romlebic warmoadgenen mis damfuZneblebs da
mflobelebs.
saeqspozicio aRWurviloba (ingl. Display equipment) – elementebisa da
mowyobilobaTa kompleqsi, romelTa meSveobiT xdeba eqspoziciis kons-
truqciul-sivrcobrivi organizacia. igi uzrunvelyofs eqsponatTa
fiqsaciasa da daculobas saeqspozicio sivrcis nebismieri wertilidan.
saeqspozicio saqmianoba (ingl. Exposition work) – samuzeumo saqmianobis
erT-erTi mimarTuleba, romelic ZiriTadad pasuxismgebelia eqspozici-
is proeqtirebaze, montaJze da demontaJze, aseve misi mimdinareobisa da
dokumentirebis sizusteze.
saeqskursio saqmianoba (ingl. Guide work) – moicavs moqalaqeTaTvis
kulturuli, istoriuli, arqiteqturuli da turistuli resursebis
gacnobis mizniT saqmianobis Teorias, meTodikas, praqtikas, Sinaars, mar-
Tvas da organizacias.
sazogadoebrivi muzeumi (ingl. Public Museum) – ganmanaTlebelTa epo-
qaSi Camoyalibebuli muzeumis istoriuli tipi, romlis koleqcia enci-
148
klopediur xasiaTs atarebda da mis damfuZneblebad xSirad samecniero
sazogadoebebi gvevlinebodnen. XIX s-Si cneba “sazogadoebrivi muzeumi”
Cveulebriv warmoadgenda sayovelTao xelmisawvdomobis sinonims, XX
s-Si igi asocirdeboda samecniero-saganmanaTleblo muzeumis farTod
gavrcelebul tipTan.
sainventaro wigni (ingl. Inventory book) - dadgenili wesiT Sedgenili
samuzeumo nivTis saaRricxvo dokumenti, romelSic mocemulia TiToeu-
li sagnis vrceli aRwerilo ba, klasifikacia da Seswavlis Sedegebi.
sainformacio teqnologiebi (ingl. Information technology) –samecniero-
teqnikuri meTodebis, saSualebebisa da resursebis erToblioba, romle-
bic uzrunvelyofs informaciis Segrovebas, dacvas da damuSavebas muze-
umSi, aseve mis gavrcelebas samuzeumo sivrceSi da mis miRma (fondebis
kompiuterizacia, monacemTa bazisa da muzeumis veb-gverdebis Seqmna).
sait-muzeumi (ingl. Site Museum) – Tanamedrove muzeologiaSi, muzeume-
bi, romlebic iqmneba kulturuli da bunebrivi memkvidreobis obieqtebis
SenarCunebis mizniT maTi Seqmnis an aRmoCenis adgilze. ICOM gamoyofs
sait-muzeumebis 4 tips: 1. ekologiuri, romlebic Seqmnilia bunebrivi
garemos muzeumifikaciis safuZvelze; 2. eTnografiuli, romlebic Se-
qmnilia adamianTa warsuli da Tanamedrove dasaxlebis adgilze, maTi
cxovrebis wesisa da tradiciebis muzeumificirebis safuZvelze; 3. is-
toriuli, romlebic iqmneba da funqcionirebs istoriul movlenebsa
da gamoCenil pirovnebebTan dakavSirebul adgilebSi; 4. arqeologiuri,
romlebic iqmneba arqeologiuri gaTxrebis adgilebze.
samuzeumo eqspozicia (ingl. Museum exposition) – 1. arqiteqturul-mx-
atvruli gadawyvetis sivrce, romelSic garkveuli sistemiT, winaswar
SemuSavebuli koncefciis Tanaxmad, eqsponirebulia muzeumis fondis
is nawili, romelic gankuTvnilia damTvaliereblisaTvis. 2. samuzeumo
sagnebis mizanmimarTuli da mecnierulad damuSavebuli gamofena komen-
tarebis TanxlebiT, rac axdens bunebisa da sazogadoebrivi movlenebis
specifikur samuzeumo demonstrirebas.
samuzeumo koleqcia (ingl. Museum collection) – samuzeumo saganTa er-
Toblioba, romlebic gaerTianebulia ama Tu im saerTo niSniT (tipebi,
wyaroebi, warmoSoba, funqciuri daniSnuleba da a. S.) da warmoadgens sa-
mecniero, SemecnebiTi an mxatvruli interesis sagans.
149
samuzeumo eqsponati (ingl. Museum Exhibit) – muzeumis eqspoziciis
struqturuli elementi, gamofenili demonstraciisa da mayurebelTa
yuradRebis mipyrobis mizniT.
samuzeumo eqsponatis saaRricxvo baraTi (ingl. Exhibit Registration card) -
eqsponatis saaRricxvo dokumentaciis pirveladi dokumenti, romelSic
mokledaa asaxuli nivTis raoba, mdebareoba, mdgomareoba da sxva ZiriT-
adi monacemebi.
samuzeumo eqsponatis pasporti (ingl. Exhibit Exhibit passport) - eqsponatis
saaRricxvo dokumentaciis ZiriTadi dokumenti, romelSic vrcladaa
asaxuli eqsponatis Sesaxeb arsebuli informacia.
samuzeumo komunikacia (ingl. Museum communication) – samuzeumo Ze-
glebTan damTvaliereblis urTierTobis procesi, romlis warmatebis
pirobebs warmoadgens: 1. misi SesaZlebloba, aRiqvas samuzeumo sagnis
“ena”. 2. muzeumis TanamSromelTa SesaZlebloba, Seqmnan am aRqmisTvis
saWiro pirobebi.
samuzeumo saqmianoba (ingl. Museum work) - muzeumTan dakavSirebuli
sakanonmdeblo da safinanso-ekonomikuri, SegrovebiTi, safondo, sar-
estavracio, samecniero- kvleviTi, kulturul-saganmanaTleblo da
saeqspozicio saqmianoba.
samuzeumo menejmenti (ingl. Museum Management) – muzeumisa da muzeumis
personalis marTvis sistemis codna; muzeumis menejmentis mizania xeli
Seuwyos iseT gadawyvetilebaTa miRebas, romlebsac muzeumi mihyavs
sakuTari misiis ganxorcielebis, misi uflebamosilebis Sesrulebisa da
muzeumis sxvadasxva funqciis Sesabamisi miznebisa da amocanebis re-
alizaciisaken.
samuzeumo marketingi (ingl. Museum Marketing) – muzeumis menejmentis
procesi, romelic pasuxismgebelia momxmarebelTa moTxovnebis
identificirebaze, gansazRvrasa da Sesrulebaze; aseve auditoriis
ga fa r To ebisa da muzeumis mudmiv vizitiorebTan urTi erTobis
ganmtkicebaze, muzeumis saqmianobis PR-sa da reklamaze. samuzeumo mar-
ketingis komerciuli mimarTuleba orientirebulia muzeumis konkuren-
tunariani produqtis Seqmnaze, samuzeumo momsaxurebisa da saqonlis
asortimentis gaumjobesebaze, bazris kvlevisa da prognozirebis meSve-
obiT mogebis miRebaze.
150
samuzeumo-pedagogiuri programa (ingl. Museum-Educatorial program) –
samuzeumo - pedagogiuri saqmianobis mecnieruli da meToduri Tanmim-
devroba, romelic iTvaliswinebs muzeumisa da auditoriis asakobriv
SesaZleblobebs. samuzeumo-pedagogiur programebs aqvT kompleqsuri
xasiaTi da SeiZleba Seicavdes saswavlo kursebs, romelic uzrunvely-
ofs pirovnebis etapobriv da Tanmimdevrul ganviTarebas, aRzrdas da
Seswavlas samuzeumo saSualebebiT.
samuzeumo-pedagogiuri procesi (ingl. Museum-Educatorialprocess) – mu-
zeumis pedagogisa da moswavleTa sistemurad organizebuli urTierT-
moqmedeba, uzrunvelyofs ganviTarebas samuzeumo garemoSi - muzeumis
struqturis yvela elementis mTlianobiT (samuzeumo nivTi, pedagogi da
damTvalierebeli).
samuzeumo fondebis aRricxva (ingl. Registration for the museum collections)
– safondo muSaobis erT-erTi forma, romlis procesSi fiqsirdeba
samuzeumo sagnis Seswavlis Sedegebi da iqmneba pirobebi misi gamoyenebi-
saTvis. gamoyofen aRricxvis procesis or stadias: SemosulobaTa wign-
Si samuzeumo mniSvnelobis sagnebis gansakuTrebuli niSnebis pirvelad
registracias da samecniero inventarizacias.
samuzeumo fondebis dakompleqteba (ingl. Completion of the Museum Fund) – safondo muSaobis erT-erTi forma - muzeummcodneobis princi-
pebze damyarebuli samecniero muSaoba, romlis procesSi mimdinareobs
samuzeumo mniSvnelobis sagnebis gamovlena da maTi Segroveba fondebis
Sevsebis mizniT.
samuzeumo nivTi (ingl. Museum object) – muzeumis fondSi daculi kul-
turuli faseuloba, romelsac gaaCnia dadgenili samecniero, istoriu-
li, mxatvruli da samuzeumo Rirebuleba, amoRebulia sayofacxovrebo
garemodan, damuSavebulia mecnierulad da Setanilia samuzeumo koleq-
ciis SemadgenlobaSi.
samuzeumo eqsponati E(ingl. Museum exhibit) – dadgenili wesiT aRricxuli
samuzeumo nivTi, romelsac miniWebuli aqvs muzeumis eqsponatis statusi.
samuzeumo pedagogika (ingl. Museum pedagogy) – pedagogiuri mecniere-
bis dargi, agebulia mis samecniero-praqtikul saqmianobaze da orienti-
rebulia kulturis gamocdilebis gadacemaze samuzeumo garemoSi.
samuzeumo saqme (ingl. Museology) – kulturuli moRvaweobis forma,
151
romelic mimarTulia samuzeumo dawesebulebis funqcionirebis uzrun-
velyofisa da misi socialuri funqciis Sesrulebisaken. misi Seqmna uSu-
alod ukavSirdeba samuzeumo saqmianobis mimarTulebebisa da samuzeumo
profesiebis formirebas. XX saukunidan xdeba saxelmwifos kulturis
politikis nawili (samuzeumo politika).
samuzeumo sociologia (ingl. Museum sociology) – mecniereba, romelic
swavlobs muzeumis, rogorc socialuri institutis ganviTarebisa da sa-
zogadoebasTan misi urTierTmimarTebis kanonzomierebebs (Camoyalibda
XIX-XX ss. mijnaze, sazogadoebrivi muzeumebis aRmocenebisa da farTod
gavrcelebis Sedegad. ix. sazogadoebrivi muzeumi).
samuzeumo piarkampania (Museum PR campaign) – RonisZiebaTa kompleqsi,
romelic miznad isaxavs muzeumisadmi mxadaWeras an misadmi mosaxleobis
sxvadasxva jgufis damokidebulebis Secvlas.
samxatvro pedagogika (ingl. Artistic pedagogy) – pedagogikis dargi, ro-
melic orientirebulia xelovnebis sferoSi rogorc profesiul ga-
naTlebaze, aseve mxatvrul saxeTa meSveobiT pirovnebis aRzrdasa
da ganviTarebasTan dakavSirebul yovelgvar saqmianobaze.
samecniero eqspertiza (ingl. Scientific expertise) – sagnisa da saxeobis
namdvilobis dadgena da atribucia.
samecniero-kvleviTi moRvaweoba (ingl. Scientific-Research work)– mu-
zeumis saqmianobis erT-erTi ZiriTadi da mniSvnelovani mimarTuleba,
romlis Sedegebi gansazRvravs muzeumis samecniero-safondo saqmiano-
bis xarisxs, saeqspozicio da kulturul-saganmanaTleblo moRvaweobas.
saskolo muzeumi (ingl. School Museum) – miekuTvneba saswavlo dawese-
bulebis muzeumTa jgufs da pedagogiuri profilis muzeumebs, iqmneba
da funqcionirebs zogadsaganmanaTleblo yvela tipis skolaSi saswavlo
-aRmzrdelobiTi procesis efeqturobis asamaRleblad, moswavleTa Se-
mecnebiT da SemoqmedebiT aqtivobaTa ganviTarebisTvis, kulturul-is-
toriuli memkvidreobisadmi maTi urTierTobis formirebisaTvis.
saswavlo koleqcia (ingl. Research collection) – sagnebi, romlebic Sekre-
bilia sakvlevad an saganmanaTleblo miznebisTvis da ara gamofenisTvis
sauwyebo muzeumebi – (ingl. Departmental Museum) sxvadasxva profilis
muzeumebi, romlebic eqvemdebarebian calkeul dawesebulebebs an uw-
152
yebebs. isini iqmneba warmoebis garkveuli industriis (transporti, jan-
dacva, Zalovani da sxva struqturebi) reprezentaciis mizniT.
saqarTvelos muzeumebis sistema (ingl. Georgian Museum System) - saqarT-
velos teritoriaze arsebuli saxelmwifo da arasaxelmwifo muzeumebis
erToblioba.
saqarTvelos samuzeumo fondi (ingl. Georgian Museum Fund) - saqarTve-
los muzeumebSi daculi fondebis erToblioba.
saqarTvelos samuzeumo fondis saxelmwifo nawili (ingl. Georgian State Museum Fund) - saxelmwifo da adgilobriv muzeumebSi aRricxuli da dac-
uli samuzeumo eqsponatebisa da koleqciebis erToblioba.
saqarTvelos samuzeumo fondis arasaxelmwifo nawili (ingl. Georgian Non-State Museum Fund) - arasaxelmwifo da Sereuli sakuTrebis formis
muzeumebis sakuTrebaSi arsebuli, aRricxuli da daculi samuzeumo eq-
sponatebisa da koleqciebis erToblioba.
saqarTvelos turizmis erovnuli administracia (ingl. Georgian Na-tional Tourism Administration) - ssip saqarTvelos turizmis erovnuli admin-
istraciis misias warmoadgens saqarTvelos pozicionirebiT mdgradi
turizmis ganviTareba, rogorc unikaluri turistuli mimarTulebis,
saerTaSoriso turistul rukaze, vizitorebis gamocdilebis gaum-
jobeseba da maTi danaxarjebis gazrda, rac mniSvnelovnad xels Seuwyobs
strategiul partniorebTan efeqturi TanamSromlobiT qveynis ekonomi-
kas. veb-gverdi: gnta.ge
saxviTi wyaroebi (ingl. Visual sources) – muzeumis eqsponatTa tipi, romle-
bic informacias gadmoscems saxviTi xelovnebis, fotodokumentebisa da
grafikuli dokumentebis saxiT.
saxviTi xelovnebis muzeumi (ingl. Art/Fine Art Museum) - muzeumi, sadac
daculia xelovnebis sxvadasxva dargis istoriisa da Tanamedrove
xelovnebis amsaxveli masalebi. saxviTi xelovnebis muzeumebSi SeiZleba
naCvenebi iyos civilizaciis ganviTarebis mTeli speqtri an eZRvnebodes
mxolod xelovnebis erT romelime dargs, mimdinareobas, konkretuli
xelovanis Semoqmedebas da vizitiorisaTvis saintereso iyos mxatvruli
stilis evoluciis TvalsazrisiT.
sajaro samarTlis iuridiuli piri muzeumi - ssip (ingl. Legal Public
153
Entity Museum - LPEM) aris Sesabamisi kanoniT, saqarTvelos mTavrobis
dadgenilebiT an kanonis safuZvelze saxelmwifo mmarTvelobis orga-
nos administraciuli aqtiT Seqmnili, sakanonmdeblo da saxelmwifo
mmarTvelobis organoebisagan gancalkevebuli organizacia, romelic
saxelmwifos kontroliT damoukideblad axorcielebs socialur, sa-
ganmanaTleblo, kulturul da sxva sajaro saqmianobas. muzeums aqvs
gancalkevebuli qoneba, damoukidebeli balansi, saangariSsworebo, sa-
valuto da sxva saxis angariSebi, beWedi sakuTari dasaxelebiT, blanki,
emblema da iuridiuli pirisaTvis damaxasiaTebeli sxva rekvizitebi.
semiotika (berZn. sēmeiotikon < sēmeion – niSani, ingl. Semiotics) - disciplina,
romelic ikvlevs niSanTa sistemebis funqcionirebis zogad kanonzomie-
rebas. misi Seswavlis obieqtia yvelanairi tipis niSnebi (dawyebuli sig-
nalizaciis umartivesi sistemebidan bunebrivi enebisa da mecnierulad
formalizebuli enebis CaTvliT). samuzeumo saqmeSi igi im sxvadasxva
niSanTa sistemebis urTierTqmedebis aRwera/analizis erT-erTi instru-
mentia da gamoiyeneba muzeologiur diskursSi, semiotikuri analizi
warmoadgens aseve samuzeumo komumikaciis samecniero kvlevis erT-erT
meTodsac.
sivrceSi orientirebadi informacia (ingl. Space orientated information) –
damTvalierebelTa informireba samuzeumo sivrceSi.
sistemuri gamofena (ingl. Systematic exhibition) - am tipis gamofenebi dRes
warmoadgens e. w. Ria Senaxvis formats, samuzeumo saganTa sistemurad
organizebul eqspozicias, rasac Tan axlavs stendebze an kompiuterul
terminalebze mocemuli vrceli informacia.
siuJeti (ingl. subject, laT. sujet) 1. mxatvruli nawarmoebis ZiriTadi Si-
naarsi. 2. Tema, asaxvis sagani saxviTi an musikaluri xelovnebis nawarmo-
ebSi.
skanseni (ingl. Skansen) - Ria cis qveS mowyobili muzeumis gansakuTre-
buli tipi, romelic axdens istoriul-kulturuli, istoriul-eTno-
grafiuli da memorialuri kompleqsebis demonstrirebas garemomcvel
samyarosTan, landSaftTan erTianobaSi.
stili (ingl. Style, berZn. stýlos – Rero dasawerad cvilis dafaze) - princi-
pebis, kanonzomierebebisa da garkveuli SemoqmedebiTi meTodis wesebis,
agreTve romelime istoriuli epoqis mxatvruli formis TaviseburebaTa
154
ganviTarebuli sistema.
stilizacia (ingl. Stylisation) – 1. romelime epoqisaTvis damaxasiaTebeli
koloritis Seqmna mxatvrul an literaturul saxeSi. 2. romelime sti-
lis mibaZviT Seqmnili nawarmoebi.
strategiuli dagegmva (ingl. Sketch planning) - muzeumis moRvaweobis xan-
grZlivi procesis dagegmva. es procesi aerTianebs muzeumis an konkre-
tuli koleqciis fizikur, finansur, filosofiur da saganmanaTleblo
miznebs.
sfragistika (berZn. Sphragís, laT. σφραγις – beWdva, ingl. Sigillography/Sphra-gistic) – damxmare istoriuli disciplina, romelic swavlobs sabeWdavebs
da beWdebs, aseve gemmebs, damRebs, keramikul da sxva saxis Stampebs.
sqematuri proeqtireba - (ingl. Scematic planning) – muzeumis gamofenis
yvela komponentis proeqciebisa da samganzomilebiani xedebis (“sapre-
zentacio naxatebis”) kombinacia.
tempi (ingl. Speed) – eqskursiis Catarebisa da samuzeumo sivrceSi gada-
adgilebis siCqare, rac igegmeba saeqskursio momsaxurebis gegmis momza-
debis procesSi.
teqnologiuri muzeumi (ingl. Museum of Technology) - muzeumi, romlis
fondebSi Tavmoyrilia teqnikis gan vi Ta rebis istoriis dokumenturi ma-
salebi, maT Soris: nivTieri Zeglebi (manqanebi, meqanizmebi, xelsawyoebi
da sxv.), werilobiTi Zeglebi (mecnierTa cxovreba-moRvaweobasTan da-
kavSirebuli dokumentebi, teqnikuri dokumentacia, fo no Canawerebi da
kinofilmebi, romlebic asaxaven teqnikis ganviTarebis etapebs).
tilo (ingl. Canvas) – me-15 saukunidan ferweruli naxatis yvelaze far-
Tod gamoyenebadi zedapiri (bambis an kanafis masala).
transformacia (ingl. Transformation) – gardasaxva, saxecvlileba
turizmi (ingl. Tourism) – adamianis Tavisufali, nebayoflobiTi, droe-
biTi gadaadgileba sakuTari sacxovrebeli adgilidan dasvenebis, gajan-
saRebis, bunebis, istoriuli da kulturuli Zeglebis daTvalierebis
mizniT;
turizmis sainformacio centrebi (ingl. Tourism Information Centers) - tur-
izmis sainformacio centrebis mizania saqarTveloSi Camosuli da adgi-
155
lobrivi turistis srulyofili informireba turistuli momsaxurebisa
da turistuli produqtis Sesaxeb; turizmis industriis ganviTarebis
xelSewyoba; saqarTvelos regionebis turistuli potencialisa da axali
produqtis popularizacia. amJamad saqarTveloSi funqcionirebs tur-
izmis 22 sainformacio centri.
turizmis sainformacio centrebis monacemTa baza (ingl. Tourism In-formation Centers Database) - baza moicavs sxvadasxva saxis turistuli obi-
eqtebis (ganTavsebisa da kvebis obieqtebi, muzeumebi, galereebi da a. S.)
Sesaxeb detalur informacias. sainformacio centri turists ufasod
uwevs rekomendacias saqarTvelos masStabiT arsebuli turistuli adg-
ilebis da RirsSesaniSnaobebis, konkretuli mimarTulebiT turis dage-
gvis Sesaxeb. sainformacio centrebis saSualebiT vrceldeba agreTve
sxvadasxva saxis sareklamo-beWdviTi masala.
turisti (ingl. Tourist) – fizikuri piri, romelic imyofeba mudmivi sacx-
ovrebeli adgilis farglebs gareT, dasvenebis, saqmiani Tu sxva mizniT,
vadiT aranakleb 24 saaTisa da ara umetes erTi wlisa.
turistuli produqti (ingl. Tourism product) – turistuli momsaxurebis
(kveba, RamisTeva, satransporto momsaxureba, eqskursia da sxva) aranak-
leb ori komponentisagan Semdgari kompleqsi, rac aucilebelia turis-
tis moTxovnilebaTa dasakmayofileblad misi mogzaurobis, dasvenebis
dros da romlis Rirebuleba Sedis turistuli sagzuris fasSi.
turistuli sagzuri (ingl. Tourism package) – dokumenti, romelic adas-
turebs turistis statuss, misTvis gasawevi momsaxurebis kategorias da
am kategoriiT momsaxurebis garantias.
turi (ingl. Tour) – konkretuli vadiT, gansazRvruli mizniTa da marSru-
tiT mogzauroba, rac uzrunvelyofilia turistuli produqtiT.
turistuli marSruti (ingl. Touristic Route) – turistebis an satranspor-
to saSualebebis gza gansazRvruli marSrutiT, konkretuli drois gan-
mavlobaSi, rac uzrunvelyofilia kompleqsuri momsaxurebiT (dajavSna,
transporti, dabinaveba, kveba da a.S.) ganpirobebuli turis programiT
(turistis vauCeriT).
turistuli saqmianoba (ingl. Tourism service) – turistuli saqmianobis
subieqtis mier turistTa ganTavsebis, kvebis, turoperatoruli, trans-
portirebis, saeqskursio, gamajansaRebeli, reabilitaciis, sarekla-
156
mo-sainformacio, kulturuli, sportul-sayofacxovrebo, gasarTobi
da a. S. mizniT gaweuli momsaxureba, rac mimarTulia turistis moTxov-
nilebaTa dasakmayofileblad;
tur operatori (ingl. Tour operator) – iuridiuli piri an individualuri
mewarme, romelic axorcielebs turistuli produqtis formirebasa da
realizacias.
tur agenti (ingl. Tourist agent) – iuridiuli piri an individualuri me-
warme, romelic axorcielebs turistuli produqtis realizacias.
turistuli resursebi (ingl. Tourism resources) - turistuli saqmianobis
obieqtebi: bunebrivi, istoriul-kulturuli, SemecnebiTi da social-
ur-sayofacxovrebo resursebisa da infrastruqturis erToblioba, ro-
melic akmayofilebs turistis moTxovnilebebs.
turistuli industria (ingl. Tourism industry) – turistuli saqmianobis
subieqtebis, obieqtebis erToblioba da turistuli produqti.
turistuli bazari (ingl. Tourism Market) – turistuli saqmianobis
sferoSi ama Tu im teritoriaze saqonlis, samuSaos, momsaxurebis mimo-
qceva.
unikumi (ingl. Unique) – erTaderTi, ganumeorebeli da Tvisobrivad ga-
morCeuli faseulobis mqone mxatvruli, samecniero, istoriuli da me-
morialuri nivTi an reliqvia.
urbanistuli Zegli (ingl. Urban Monument) – mxatvrulad da istoriulad
faseuli ansamblebi, kompleqsebi, kvartlebi, moednebi, ubnebi, quCebi da
Zveli dagegmarebis naSTebi, aseve arqeologiuri gaTxrebis Sedegad gam-
ovlenili urbanistuli Zeglebi.
uZravi Zeglis dacvis zona (ingl. Defence zone of Immovable Monument) - uZ-
ravi Zeglis uSualod garemomcveli teritoria, romlis statusi uzrun-
velyofs uZravi Zeglis dacvas fizikuri zegavlenisagan.
uZravi Zeglis teritoria (ingl. Immovable Monument Area) - uZravi Zeglis
mier uSualod dakavebuli da masTan istoriulad da funqciurad dakav-
Sirebuli teritoria.
fabula (ingl. plot, story, laT. fabula) - movlenis, gmirebis moqmedebis siu-
Jeturi sqema mxatvrul nawarmoebebSi.
157
falsifikacia (ingl. Falsification) – istoriisa da kulturis Zeglis an
konkretuli epoqis, skolisa Tu ostatis xelovnebis nimuSebis imitire-
buli saxis Seqmna maTi originalad gasaRebis mizniT.
fandraizingi (ingl. Fundraising) - sityva-sityviT “finansuri saxsrebis
Segroveba”, zogadad, sagangebo programebisa da RonisZiebaTa sisitema
dafinansebis mosaZieblad.
faswarmoqmna (ingl. Price formation) – muzeumis mier momxmarebelTaTvis
gaweuli momsaxurebis Rirebulebis gansazRvris procesi, rac moicavs:
Sesasvleli bileTis fass, jgufuri da individualuri eqskursiebis Ri-
rebulebas da muzeumis mier SemoTavazebuli damatebiTi momsaxurebis
xarjebs (foto-video gadarReaba, eleqtronuli gidi da sxv.).
fondi (ingl. Fund, frang. fond) 1. fuladi Tanxa an materialuri Rire-
bulebebi raime miznisTvis. 2. resursebi an rezervi raimesTvis, 3. samuze-
umo an sabiblioTeko fondebi, 3. sazogadoebrivi organizacia, romelic
gankargavs saxsrebs socialurad mniSvnelovani miznebisTvis.
forma xelovnebaSi (ingl. Form in Art) – mxatvruli nawarmoebis Sinagani
organizacia, struqtura, romelic Sinaarsis gamosavlenad mimarTavs
specifikur saxviT xerxebs.
fragmenti (ingl. Fragment, laT. fragmentum, naWeri, namtvrevi) xelovneba-
Si kompoziciis an mxatvruli nawarmoebis nawili, romelic SemorCenilia
mxolod nawilobriv (fragmentulad).
qalaq-muzeumi (ingl. City Museum) - muzeummcodneobaSi: istoriuli qa-
laqi (istoriuli dasaxleba), romelsac SenarCunebuli aqvs istoriuli
wyoba da rogorc erTiani organizmi, warmoadgens kulturuli turizmis
obieqts.
Ria sacavi (ingl. Open storage) - daculi koleqciebis gaxsna sazogadoe-
bisaTvis interpretaciisa da winaswar dagegmili saganmanaTleblo pro-
gramis gareSe.
RirsSesaniSnaoba (ingl. Sighseeng) – aRniSnavs kulturuli turizmis
TvalsazrisiT gansakuTrebiT mniSvnelovan obieqts, romelic Seqmnilia
adamianis mier an adamianisa da bunebis urTierTqmedebiT (istoriuli da-
saxlebis fragmentebi, arqeologiuri obieqtebi da sxv.).
SemecnebiTi swavleba (ingl. Cognitive learning) – motivirebul azrovneba-
158
ze dafuZnebuli codna; racionaluri swavleba.
Semosuloba (ingl. Accession) - muzeumisTvis nivTis sakuTrebaSi an saku-
Trebis uflebaSi gadacema sxvadasxva wyaroebidan (arqeologiuri da
sxva kvlevebi, SenaZeni, Semowiruloba, saCuqari, ufleba da a. S.).
SemosulobaTa wigni (ingl. Accession Book) – wigni, romelSic xdeba muze-
umSi Semosuli nivTebis pirveladi registracia da at ri bu cia (aqtebi,
SemosulobaTa wignSi mokle Canaweri) maTi do ku me n tu ri dacvis mizniT
(muzeumSi droebiT, garkveuli periodiT Se mo suli nivTebi tardeba
droebiT SemosulobaTa wignSi).
Semoqmedeba (ingl. Creativity) – adamianis saqmianobis sfero, romlis Ta-
viseburebas warmoadgens axlis, bunebaSi analogis armqones Seqmna amave
saqmianobaSi.
Semowirulobis xelSekruleba (ingl. Donation Contract) – donoris mier
xelmowerili dokumenti, romlis safuZvelzec nivTi muzeums gadaecema.
Senaxvis erTeuli (ingl. Collection item) – sagani an saganTa jgufi (koleq-
cia), romelic muzeumis SemosulobaTa wignSi (mTavari sainventaro wigni)
Sesulia erTiani nomriT.
SenaZeni (ingl. Acquisition) – muzeumis mier sxvadasxva nivTis mopoveba Se-
Zenis saSualebiT.
Sefaseba (ingl. Evaluation) - samuzeumo nivTis fuladi Rirebulebis da-
dgena.
SefasebiTi moxseneba (ingl. Evaluation report) – dokumenti, romelSic mo-
cemulia SefasebiTi monacemebi gamofenis an raime konkretuli proeqtis
miznobrivi da warmatebuli ganviTarebis TvalsazrisiT.
Sida turizmi (ingl. Domestic tourism) - qveyanaSi mcxovrebi fizikuri pire-
bisaTvis gaweuli turistuli momsaxureba maTi mudmivi sacxovrebeli
adgilis farglebs gareT, qveynis sazRvrebSi.
Sinaarsi da forma (ingl. Content and Form) – 1. filosofiaSi – kategorie-
bi, romlebic asaxaven bunebrivi da socialuri realobis urTierTka-
vSirs. 2. azrovnebaSi – logikisa da Semecnebis Teoria fundamenturi
aRqma. 3. xelovnebaSi – xelovnebis urTierTganmpirobebeli mxareebi er-
Tianad an calkeul mxatvrul nawarmoebebad.
159
Zegli (ingl. Monument) – materialuri sagani an mxatvruli nawarmoebi,
romelic Seqmnilia adamianis mier warsulSi da ar daukargavs Tavisi Ri-
rebuleba.
ZeglTa dacva (ingl. Protection of Monuments) – samarTlebrivi reg-
ulirebis zomebis sistema kulturis Zeglebis, rogorc kulturuli mem-
kvidreobis da cvisa da sazogadoebriv cxovrebaSi CarTvisTvis.
ZeglTa dacvis zonebi M (ingl. Monument Protection Zones) – teritoriebi ga-
moyenebis wesebis garkveuli kanonebis mixedviT: daculi zona, gaSenebis
regulirebis zona, daculi landSaftis zona, kulturis fenis daculi
zona da sxv.
Zeglis dasaSvebi gamoyeneba (ingl. Permitted uses of the monument) – Zeglis
iseTi gamoyeneba, romelic ar iwvevs mis TvisebaTa Seuqcevad cvlile-
bebs.
Zeglis konservacia (ingl. Monument Conservation) – Zeglis arsebuli
mdgomareobis SenarCunebis mizniT ganxorcielebul RonisZiebaTa er-
Toblioba.
Zeglis adaptacia (ingl. Adaptation Monument) – Zeglis imgvarad gadakeTe-
ba, rac Seesabameba mis axal gamoyenebas gare saxis maqsimalurad SenarCu-
nebis mizniT.
Zeglis niSnis mqone obieqti (ingl. Object with Monument terms) – axalaRmo-
Cenili an adre cnobili obieqti, romelzec vrceldeba Zeglis movla-pa-
tronobasTan dakavSirebuli RonisZiebebi.
Zeglis saaRricxvo baraTi (ingl. Registration Card) - ZeglTa saaRricxvo
dokumentaciis pirveladi dokumenti, romelSic mokledaa asaxuli Zeg-
lis raoba, mdebareoba, mdgomareoba da sxva ZiriTadi monacemebi.
Zeglis pasporti (ingl. Monument passport) - ZeglTa saaRricxvo doku-
mentaciis ZiriTadi dokumenti, romelSic vrcladaa asaxuli Zeglis Ses-
axeb arsebuli informacia.
Zeglis saxelmwifo saaRricxvo reestri (ingl. The State Register of Monuments) – saxelmwifos mier warmoebuli ZeglTa saregistracio nusxa.
ZiriTadi fondi (ingl. General Fund) – samuzeumo koleqciis nawili, rome-
lic Seicavs sxvadasxva tipis samuzeumo sagnebs, gamoiyeneba rogorc wya-
160
ro, baza samecniero kvlevebis Casatareblad da eqspoziciis mosawyobad.
ZiriTadi samuzeumo momsaxureba (ingl. sBasic Museum Service) – samuzeu-
mo koleqciis eqsponireba, samecniero interpretacia da kulturul-Se-
mecnebiTi popularizacia.
warmomavloba (ingl. Origin) - sagnis dawvrilebiTi istoria misi aRmoCe-
nis (Seqmnis) momentidan dRemde, rac saSualebas iZleva dadgindes misi
avTenturoba da kuTvnileba.
werilobiTi Zeglebi (ingl. Written Monuments) – muzeumis nivTebis tipi,
romelic klasificirebulia formaluri niSnebiT (xelnaweri da beWdvi-
Ti dokumen te bi, gasuli saukunis iS via Ti gamocemebi, wignebi avtografe-
biT da sxv.).
xelovnebis ena (ingl. Hypertext) – mxatvruli saxis materialurad ganx-
orcielebis saxviT saSualebaTa erToblioba.
xelovnebis saxeebi (ingl. Art types) – mxatvrul-SemoqmedebiTi saqmiano-
bis realuri formebi, romlebic pirvel yovlisa, gansxvavdebian mxat-
vruli Sinaarsis materialuri ganxorcielebis mxriv: literaturisTvis
sityvieria, musikisTvis xmovani, skulpturisTvis moculobiT-plasti-
kuri da sxv.
xelovnebis muzeumi (ingl. Art Museum) – muzeumis tipi, sadac daculia
xelovnebis sxvadasxva dargis (ferwera, grafika, skulp tu ra, dekorati-
ul-gamoyenebiTi xelovneba, fotografia) istoriisa da Tanamedrove xe-
lovnebis amsaxveli masalebi.
xelovnebis muzeumis pedagogika (ingl. Art Museum Pedagogy) – samuzeu-
mo pedagogikis mimarTuleba, romelic formulirebulia muzeummcod-
neobis, pedagogikis, fsiqologiis, xelovnebaTmcodneobis safuZvelze,
rogorc disciplinaTSorisi mecnieruli mimarTuleba; specifikuri,
praqtikuli saqmianoba, romelic orientirebulia mxatvruli gamocdi-
lebis gadmocemaze samuzeumo garemoSi.
heraldika (ingl. Heraldry) – damxmare istoriuli disciplina, rome-
lic farTod gamoiyeneba samuzeumo saqmeSi Rerbebis warmomavlobis
garkvevis, aRwerisa da kvlevis procesSi.
hiperteqsti (ingl. Hypertext) – kompiuteris ekranze informaciis ward-
genis forma, romlis drosac yvela masala iSleba erTmaneTTan dakavSi-
161
rebul mcire fragmentebad/miTiTebebad (gamokveTili feris, Sriftis,
erTi an ramdenime sityvis, ilustraciisa da a. S.).
ICOM (muzeumebis saerTaSoriso sabWo)
da misi saerTaSoriso komitetebi
ICOM (International Council of Museums) daarsda 1946 wels muzeumebis
profesionalTa mier. ICOM warmoadgens muzeumebisa da muzeumis spe-
cialistTa saerTaSoriso organizacias, romelic muSaobs samuzeumo
sazogadoebis ganviTarebis, msoflio bunebrivi da kulturuli memkvi-
dreobis materialuri da aramaterialuri memkvidreobis, konservaciis,
dacvisa da ganviTarebis sakiTxebze. dReisaTvis moicavs 117 erovnul da
31-ze met saerTaSoriso komitets, 35000-ze met individualur da korpo-
raciul wevrs msoflios 152 qveyanaSi. ICOM-is SemadgenlobaSi Sedis 18
saerTaSoriso gaerTianebuli asociacia, garda amisa, ICOM aris lurji
faris saerTaSoriso komitetis erT-erTi damfuZnebeli, aqvs “A”kate-
goriis umaRlesi sakonsultacio statusi UNESCO-sa da gaeros ekonomi-
kur-socialur sabWoSi. http://icom.museum/
ICOM-is saerTaSoriso komitetebi*
AVICOM – International Committee for Audiovisual and New Technologies of Image and Sound/audio-vizualuri da multimediuri teqnologiebis saerTaSoriso
komiteti, romelic muSaobs muzeumebis profesionalTaTvis audio-vi-
zualuri meTodebisa da axali teqnologiebis sferoSi uaxlesi informa-
ciisa da SesaZleblobebis miwodebisa da am mimarTulebiT kvalifikaciis
amaRlebis mizniT. http://network.icom.museum/avicom
CAMOC - The International Committee for the Collections and Activities of Museums of Cities/qalaqis muzeumebis koleqciebisa da saqmianobebis saerTaSoriso
komiteti – qalaqis muzeumebis TanamSromelTa forumi, romelic moica-
vs qalaqis muzeumebis, qalaqis dagegmarebis, misi istoriis, ekonomikis,
* SeniSvna: ICOM-is ama Tu im saerTaSoriso komitetSi gawevrianeba xdeba ICOM-is
wevris mier sakuTari qveynis erovnuli komitetisadmi mimarTvisa da misi rekomen-
daciis safuZvelze.
162
arqiteqturisa da geografiis, mTlianad qalaqis cxovrebis sakiTxebs.
komitetis muSaoba fokusirebulia eqspertTa Soris codnis da gamoc-
dilebis, ideebis gacvlis, gavrcelebis da gamocdilebis miRebis mimar-
Tulebebze. komitetis saqmianoba moicavs yovelwliur Sexvedrebsa da
konferenciebs sxvadasxva qveynebSi, samuSao jgufebis Seqmnas, publika-
ciebsa da sainformacio biuletenebs. http://network.icom.museum/camoc/
CECA - International Committee for Education and Cultural Action/saganmanaTle-
blo da kulturuli aqciebis saerTaSoriso komiteti, romelic Sedgeba
muzeumis pedagogebisa da am sferos sxva specialistebisgan. komitetis
TanamSromlebi muSaoben samuzeumo ganaTlebis sxvadasxva mimarTulebe-
biT: kvleva, marTva, gamofenebi, Targmanebi, eqsponatTa Sefaseba, inte-
raqciuli teqnologiebis gamoyeneba da komunikacia. komitetis mizania
informaciis, gamocdilebisa da ideebis gacvla samuzeumo ganaTlebis
sakiTxebSi saerTaSoriso doneze. muzeumebis saganmanaTleblo mizne-
bis dacvisTvis komiteti uzrunvelyofs profesiul standarts, ata-
rebs yovelwliur saerTaSoriso konferenciebs, Sexvedrebs, gamoscems
profesiul da meTodologiur publikaciebs. komiteti yovelwliurad
atarebs konkurss “saukeTeso praqtikis” saganmanaTleblo proeqtebze.
gamarjvebulebi iReben grants komitetis yovelwliur konferenciebSi
monawileobis misaRebad. http://network.icom.museum/ceca/
CIDOC - International Committee for Documentation/samuzeumo dokumentacis
saerTaSoriso komiteti – muSaobs samuzeumo koleqciebis dokumentire-
bis sakiTxebze. komiteti Tavs uyris da saSualebas aZlevs kuratorebs,
biblioTekis da dokumentaciis sferos sxva specialistebs - daamyaron
profesiuli kavSirebi, gauziaron erTmaneTs gamocdileba. komitetis
wevrebi monawileobas iReben yovelwliur saerTaSoriso konferencie-
bSi, xdebian komitetis sxvadasxva samuSao jgufis wevrebi. http://network.icom.museum/cidoc/
CIMCIM - International Committee for Museums and Collections of Musical Instruments/musikaluri instrumentebis muzeumebisa da koleqciebis saerTaSoriso
komiteti. komitetis wevrebs SeuZliaT monawileobis miReba sxvadasxva
jgufebis muSaobaSi Semdegi mimarTulebebiT: komunikacia, dacva, doku-
mentireba, swavleba, prezentacia, tradiciuli musikaluri sakravebi,
treiningebi, klasikuri musikaluri sakravebis saerTaSoriso koleqcie-
bi. http://network.icom.museum/cimcim/
163
CIMUSET - International Committee for Museums and Collections of Science and Te-chnology/mecnierebisa da teqnologiebis muzeumebisa da koleqciebis
saerTaSoriso komiteti. komiteti Sedgeba mecnierebisa da teqnolo-
giebis specialistebisgan. komitetis interesebSi Sedis mecnierebisa da
teqnologiebis ara mxolod tradiciuli muzeumebi, aramed Tanamedrove
samecniero centrebi, romelTa mizania mecnierebisa da teqnologiebis
popularizacia da ganviTareba. http://network.icom.museum/cimuset
CIPEG - International Committee for Egyptology/egviptologiis saerTaSoriso
komiteti. komitetis mTavari misiaa egvipturi koleqciebis, monumentu-
ri da arqiteqturis Zeglebis specialistTa erTianoba da urTerTTa-
namSromloba. komiteti mWidrod TanamSromlobs egviptologiis saer-
TaSoriso asociaciasTan. agreTve axorcielebs samuzeumo koleqciebSi
egvipturi eqsponatebis katalogizaciis saerTaSoriso proeqts. komi-
tetis saqmianoba aseve moicavs bavSvTa da ufrosebis saganmanaTleblo
programebis gavrcelebasa da ganviTarebas. http://cipeg.icom.museum/
COMCOL - International Committee for Collecting/samuzeumo koleqciebis for-
mirebis sakiTxebis saerTaSoriso komiteti. komitetis misias warmoad-
gens diskusia materialuri da aramaterialuri koleqciebis Seqmnisa da
ganviTarebis sakiTxebze, gamocdilebis gacvla Teoriul-praqtikuli da
eTikuri TvalsazrisiT. komitetis mandati moicavs xelovnebis nawarmo-
ebTa koleqciebis Seqmnisa da gayidvis, Tanamedrove koleqcionirebis,
kulturuli faseulobebis restituciis sakiTxebs. komitetis miznebia:
saerTaSoriso gamocdilebis da TanamSromlobis ganmtkiceba, profe-
siuli samuzeumo saqmis xelSewyoba. komiteti axorcielebs yovelwliur
Sexvedrebs. http://network.icom.museum/comcol/
COSTUME - International Committee for Museums and Collections of Costume/kostu-
mis muzeumebisa da koleqciebis saerTaSoriso komiteti. komitetSi er-
Tiandebian kostumis muzeumebis specialistebi, romlebic dakavebulni
arian kostumis istoriis SeswavliT, interpretaciiTa da gamofenebis
organizebiT. http://network.icom.museum/costume/
DEMHIST - International Committee for Historic House Museums/saxl-muzeumebisa
da istoriuli nagebobebis saerTaSoriso komiteti. komitetis erT-erT
mizans warmoadgens istoriuli saxl-muzeumebis meTodologiuri klasi-
fikaciis sistemebis Seqmna specialistebisTvis am mimarTulebis speci-
fikis ukeT aRqmisa da kvlevisTvis, rac prioritetebis ufro efeqturad
164
gansazRvris saSualebas iZleva: daculoba, restavracia da sxv. komite-
ti yovelwliurad atarebs konferenciebs saxl-muzeumebis sxvadasxva
aqtualuri problemebis Temaze da aqveynebis kvlevis Sedegebs. http://demhist.icom.museum
GLASS - International Committee for Museums and Collections of Glass/minis mu-
zeumebisa da koleqciebis saerTaSoriso komiteti. komiteti muSaobs
msoflios masStabiT sxvadasxva periodis minis koleqciebis Seswavlis
sakiTxebze. komiteti ZiriTadad Sedgeba kuratorebisa da restavrato-
rebisgan. komiteti yovelwliurad atarebs konferenciebs da gamoscems
sainformacio biuletenebs. http://network.icom.museum/glass
ICAMT - International Committee for Architecture and Museum Techniques/samuzeumo
arqiteqturisa da teqnikis saerTaSoriso komiteti. komiteti warmoad-
gens samuzeumo arqiteqturis, dagegmarebisa da dizainis, interpreta-
ciis ZiriTadi masalebisa da filosofiuri aspeqtebis sakiTxebze momu-
Save forums. http://network.icom.museum/icamt/
ICDAD - International Committee for Museums and Collections of Decorative Arts and De-sign/ dekoratiuli xelovnebisa da dizainis saerTaSoriso komiteti. ko-
miteti muSaobs muzeumebSi, saxl-muzeumebSi, sasaxleebsa da istoriul
monumentebSi daculi da eqsponirebuli dekoratiuli xelovnebis Seswa-
vlis sakiTxebze. http://www.icom-icdad.com/
ICEE - International Committee for Exhibition Exchange/samuzeumo gamofenebis ga-
cvlis saerTaSoriso komiteti. komiteti muSaobs gamofenebis gacvlis,
Seswavlisa da ganviTarebis sakiTxebze, agrovebs potenciuri da arsebu-
li gamofenebis Sesaxeb informacias. yovelwliurad atarebs specialis-
tebis Sexvedrebs mocemul sferoSi, sadac xdeba momavali gamofenebis
ganxilva da dagegmvac ki. yovelwliuri Sexvedrebis dros tardeba “saga-
mofeno ideebis bazroba”, sadac monawileebs SeuZliaT waradginon proe-
qtebi an moiZion samomavlo partniorebi. http://network.icom.museum/icee
ICFA - International Committee for Museums and Collections of Fine Arts/saxviTi xe-
lovnebis muzeumebisa da koleqciebis saerTaSoriso komiteti. komite-
tis SemadgenlobaSi Sedian me-19 s. saxviTi xelovnebis specialistebi.
komitetis saqmianoba moicavs agreTve muzeumebis eqspoziciebis, arqi-
teqturisa da ganviTarebis sakiTxebsac. http://network.icom.museum/icfa
ICLM - International Committee for Literary Museums/literaturisa da musikis
165
profilis muzeumebis saerTaSoriso komiteti. komitetis mTavari mi-
zania saqmianobis ganviTareba Semdeg sakiTxebSi: literaturuli, isto-
riuli da biografiuli muzeumebis kvleva, publikacia, gamofenebi da
ganaTleba. http://network.icom.museum/iclm
ICMAH - International Committee for Museums and Collections of Archaeology and His-tory/arqeologiisa da istoriis muzeumebisa da koleqciebis saerTaSori-
so komiteti, romelic dakavebulia arqeologiisa da istoriis muzeu-
mebis SeswavliTa da ganviTarebis sakiTxebiT. komiteti dakavSirebulia
istoriis interpretaciasTan da muSaobs sxvadasxva sakvlevi meTodebis
ganviTarebiT interdisciplinarul farglebSi. komitetis wevrebi ar-
qeologias ganixilaven, rogorc istoriuli kvlevis erT-erT variants.
komiteti yovelwliurad awyobs Sexvedrebs da gamoscems sainformacio
da meTodologiur publikaciebs. http://network.icom.museum/icmah
ICME - International Committee for Museums and Collections of Ethnography/eTno-
grafiuli muzeumebisa da koleqciebis saerTaSoriso komiteti, muSaobs
eTnografiuli muzeumebis problemebis Seswavlis sakiTxebze, awyobs yo-
velwliur Sexvedrebsa da konferenciebs. http://icme.icom.museum/
ICMEMO - International Committee of Memorial Museums in Remembrance of the Vic-tims of Public Crimes/samoqalaqo danaSaulebis msxverplTa memorialuri
muzeumebis saerTaSoriso komiteti, romelic mieZRvna 2001 wlis ivlisSi
samoqalaqo danaSaulebis msxverplTa xsovnas... am komitetis ZiriTadi
mizania mexsierebis istoriis SenarCuneba, agreTve swavlebis saSualebiT
momavali kulturuli urTierTgavlenebis ganviTareba, rac iuneskos er-
T-erT mTavar mizansac warmoadgens. http://network.icom.museum/icmemo/
ICMS - International Committee for Museum Security/samuzeumo usafrTxoebis
saerTaSoriso komiteti - Sedgeba samuzeumo dacvis, xanZarsawinaaRmde-
go dacvisa da dazRvevis specialistebisgan. komiteti axorcielebs pro-
filur treiningebs, atarebs sakonsultacio Sexvedrebs vandalizmis,
qurdobis, xanZrisa da sxva dazianebebis SemTxvevebSi. komiteti amerikis
samuzeumo dacvis erovnul sazogadoebasTan erTad vaSingtonSi organi-
zebas uwevs specifiur gamofena-bazrobas. http://network.icom.museum/icms/
ICOFOM - International Committee for Museology/muzeologiis saerTaSoriso
komiteti warmoadgens muzeologiuri debatebis saerTaSoriso forums.
muzeologia farTo gagebiT moicavs kulturuli da bunebrivi memkvi-
dreobis interpretaciis, urTierTgavlenisa da gamofenis sakiTxebTan
166
dakavSirebul nebismier Teorias, individualur an koleqtiur saqmia-
nobas socialur konteqstSi, sadac “adamians obieqtTan” specifikuri
Sexeba aqvs. komiteti aseve Seiswavlis samuzeumo profesiebis sxvadasxva
tipebs, Teoriisa da praqtikis urTierTkavSirs. komitetis yvela masala
da kvleva gamoicema da vrceldeba komitetis wevrebs Soris. http://network.icom.museum/icofom
ICOM-CC - Committee for Conservation/samuzeumo konservaciisa da resta-
vraciis saerTaSoriso komiteti. komiteti 22 samuSao jgufSi aerTiane-
bs muzeumis mcvelebs, mecnierebs, kuratorebs da sxva profesionalebs,
romlebic muSaoben konservacia-restavraciis Seswavlasa da ganviTare-
bis sakiTxebze. komiteti yovelwliuri Sexvedrebis paralelurad yovel
3 weliwadSi organizebas uwevs daskvniT Sexvedrebs, sadac ganixileba Ca-
tarebuli kvlevebi da saqmianobebi. komitets gamocemuli aqvs 1000-mde
specialuri publikacia. http://www.icom-cc.org/
ICOMAM - International Committee for Museums of Arms and Military History/iara-
Rebisa da samxedro istoriis muzeumebis saerTaSoriso komiteti. komi-
tetis mTavari mizania samxedro SeiaraRebis, artileriis, nagebobebis,
uniformebis, droSebis Seswavla da ganviTareba muzeumebsa da organiza-
ciebSi, sadac daculia msgavsi tipis eqsponatebi. am artefaqtebis dacvis
midgomebi mecnieruli, obieqturi da humanitaruli xasiaTisaa. komiteti
weliwadSi samjer atarebs kongress da simpoziums winaswar arCeul Te-
mebze. amasTan, komiteti dainteresebulia iaraRebis socialur konte-
qstSi ganxilvis, politikur cxovrebaSi, ekonomikaSi, sociologiasa da
xelovnebaSi misi rolis gansazRvris sakiTxebiT da xazs usvams samxedro
istoriis muzeumebisa da koleqciebis kulturuli memkvidreobis nawi-
lad moazrebis sakiTxs. http://www.icomam.be
ICOMON - International Committee for Money and Banking Museums/fulisa da bankis
muzeumebis saerTaSoriso komiteti Seqmnilia numizmatikuri koleqciebi-
sa da finansur-ekonomikuri organizaciebisa da kompaniebis muzeumebis-
Tvis. komiteti ZiriTadad dakavebulia muzeologiuri problemebiT da
agreTve funqcionirebs rogorc forumi diskusiisTvis eqsponatebis da-
cvis, qurdobis, kontrolis, marTvis, saganmanaTleblo problemebis, kon-
ceftualuri sakiTxebisTvis. http://network.icom.museum/icomon/
ICR - International Committee for Regional Museums/regionuli muzeumebis saer-
TaSoriso komiteti. misi saqmianoba moicavs regionaluri muzeumebis
167
sakiTxebis Seswavlas mTeli msoflios masStabiT. komiteti dainterese-
bulia regionaluri muzeumebis urTierTgavleniT kulturis, istoriis,
garemos, socialuri infrastruqturisa da enobrivi kulturis meSveo-
biT. es ZiriTadad exeba regionaluri muzeumebis filosofiis, meTodo-
logiisa da saerTaSoriso urTierTgavlenis sakiTxebs socialur-eko-
nomikuri da politikuri cvlilebebis pirobebSi, rac Zlier gavlenas
axdens milioni adamianis TviTgamoxatvaze. komiteti weliwadSi orjer
gamoscems sainformacio biuletens da yovelwliurad atarebs wevrTa
Sexvedrebs. http://network.icom.museum/icr
ICTOP - International Committee for the Training of Personnel/samuzeumo persona-
lis swavlebis saerTaSoriso komiteti. misi ZiriTadi mizania muzeumebis
TanamSromelTa swavleba da profesiuli ganviTareba. komiteti mWidrod
TanamSromlobs ICOM-is sxva komitetebTan saerTo miznis misaRwevad.
misi saqmianoba moicavs samuzeumo swavlebis saerTaSoriso leqsikonis
periodul gamocemas da yovelwliuri Sexvedrebis organizebas. komite-
ti aseve warmoadgens samuzeumo personalis ZiriTadi programis sakon-
sultacio organos. http://ictop.org/
INTERCOM - International Committee for Museum Management/samuzeumo mene-
jmentis saerTaSoriso komiteti muSaobs samuzeumo menejmentis ganvi-
Tarebis sakiTxebze mTeli msoflios masStabiT. komitetisTvis mniSvne-
lovania ICOM-is resursuli marTvis politikuri formulirebisa da ka-
nonierebis aspeqtebis SenarCuneba. komitetis wevrebi agreTve atareben
monitoring ICOM-is profesiuli eTikis kodeqsis dacvis TvalsazrisiT. http://www.intercom.museum
MPR - International Committee for Marketing and Public Relations/samuzeumo marke-
tingisa da sazogadoebasTan urTierTobis saerTaSoriso komiteti. ko-
miteti Sedgeba marketingisa da komunikaciis sferos specialistebis-
gan. komiteti xels uwyobs sakuTari wevrebis profesiuli standartebis
amaRlebas, marketingisa da komunikaciis sakiTxebSi gaTviTcnobierebas. http://network.icom.museum/mpr
NATHIST - International Committee for Museums and Collections of Natural History/bu-
nebis istoriis muzeumebisa da koleqciebis saerTaSoriso komiteti. ko-
miteti dakavebulia samuzeumo koleqciebis sxvadasxva saxis biologiu-
ri eqsponatebis dacvis sakiTxebiT, sadac aseve Sedis bunebis istoriisa
da mecnieruli memkvidreobis eqsponatebic. komiteti aseve xels uwyobs
168
samuzeumo gamofenebis, konferenciebis, savele kvlevebis CatarebiT
farTo auditoriis swavlebas. https://icomnathist.wordpress.com/
UMAC - International Committee for University Museums and Collections/sauniversi-
teto muzeumebisa da koleqciebis saerTaSoriso komiteti. komiteti war-
moadgens im muzeumebis specialistTa forums, romlebic muSaoben an Ta-
namSromloben akademiur (sauniversiteto) muzeumebSi, galereebSi an ko-
leqciebSi (herbariumebi da botanikuri baRebi). muSaobis mizania univer-
sitetebSi daculi memkvidreobis dacva. http://publicus.culture.hu-berlin.de/umac/
ICOM -is regionuli aliansebi
ICOM ARAB - International Council of Museums Arab Countries Alliance/arabTa gaer-
Tianebuli qveynebis regionuli aliansi warmoadgens arabuli qveynebis
erovnuli komitetebisa da muzeumebis profesionalTa informaciis gac-
vlisa da TanamSromlobis forums. aliansi ICOM-is regionaluri organi-
zaciebis partnioria kulturis konservaciisa da komunikaciis sakiTxe-
bSi.
ICOM ASPAC - International Council of Museums Asia-Pacific Alliance/aziisa da
wynari okeanis muzeumebis regionuli aliansi warmoadgens azia-wynari
okeanis regionis 24 erovnuli komitetisa da muzeumebis profesionalTa
informaciis gacvlisa da TanamSromlobis forums. aliansi ICOM-is re-
gionaluri organizaciebis partnioria kulturis konservaciisa da ko-
munikaciis sakiTxebSi. http://www.chinamuseum.org.cn/ICOM-ASPAC.MUSEUM/
ICOM EUROPE - International Council of Museums Europe Alliance/evropis mu-
zeumebis regionuli aliansi warmoadgens evropis (evropis regionis
iuneskoseuli ganmartebiT, kanadis gamoklebiT) erovnuli komitetebis
informaciis gacvlisa da TanamSromlobis forums. aliansi xels uwyobs
erovnul komitetebs maTi programebis ganxorcielebaSi. aliansi aseve ICOM-is regionaluri organizaciebis partnioria. http://www.icom-europe.org/introduction.html
ICOM LAC - International Council of Museums Latin America & Caribbean Alliance/laTinuri amerikisa da karibis zRvis muzeumebis regionuli aliansi war-
moadgens laTinuri amerikisa da karibis zRvis regionis erovnuli komi-
tetebisa da muzeumebis profesionalTa Soris informaciis gacvlisa da
TanamSromlobis forums. aliansi ICOM-is regionaluri organizaciebis
partnioria kulturis konservaciisa da komunikaciis sakiTxebSi.
169
ICOM SEE - International Council of Museums South East Europe Alliance/samxre-
T-aRmosavleT evropis muzeumebis regionuli aliansi warmoadgens
samxreT-aRmosavleT evropis regionis 9 erovnuli komitetisa da muzeu-
mebis profesionalTa Soris informaciis gacvlisa da TanamSromlobis
forums. aliansi ICOM-is regionaluri organizaciebis partnioria kul-
turis konservaciisa da komunikaciis sakiTxebSi. http://www.icom-see.org/
ICOM Affiliated organizations/asocirebuli organizaciebi
AEOM - Association of European Open-Air Museums/evropis Ria cis qveS muzeu-
mebis asociacia, http://aeom.eu/
AFRICOM - International Council of African Museums/afrikis muzeumebis saer-
TaSoriso sabWo, http://www.africom.museum/index.html
AMOI - Association of Museums of the Indian Ocean/indoeTis okeanis muzeumebis
asociacia
AIMA - International Association of Agricultural Museums/soflis meurneobis/
agrikulturis muzeumebis saerTaSoriso asociacia. http://agriculturalmu-seums.org/
CAM - Commonwealth Association of Museums/Tanamegobrobis qveynebis muzeu-
mebis asociacia, http://www.maltwood.uvic.ca/cam/
CIMAM - International Committee for Museums and Collections of Modern Art/Tana-
medrove xelovnebis muzeumebisa da koleqciebis saerTaSoriso komi-
teti. komiteti ZiriTadad Sedgeba Tanamedrove xelovnebis muzeumebis
direqtorebisa da kuratorebisgan. komitetis wevrebi monawileoben yo-
velwliur SexvedrebSi, romelic eZRvneba praqtikul, eTikur da filo-
sofiur problemebs aRniSnul muzeumebSi. forumis mizania mecnieruli
informaciis gacvla da TanamSromloba msoflios muzeumebs Soris, rac
xels Seuwyobs muzeumebisa da Tanamedrove xelovnebis instituciebis
rolis ganmtkicebas socialur-kulturul ganviTarebaSi. http://cimam.org/
EXARC - International Organisation of Archaeological Open Air Museums and Experi-mental Archaeology/Ria cis qveS arqeologiuri muzeumebisa eqsperimentu-
li arqeologiis saerTaSoriso organizacia, http://exarc.net/
FIHRM - Federation of International Human Rights Museums/adamianis saerTaSori-
so uflebaTa muzeumebis federacia, http://www.fihrm.org/
170
HO! I Hands On! - International Association of Children’s Museums/bavSvTa muzeume-
bis saerTaSoriso asociacia, http://www.hands-on-international.net/
IACCCA - International Association of Corporate Collections of Contemporary Art/Tana-
medrove xelovnebis korporaciuli koleqciebis saerTaSoriso asocia-
cia, http://www.iaccca.com/home.html
IACM - International Association of Customs/Tax Museums/sabaJo da gadasaxadebis
muzeumebis saerTaSoriso asociacia, http://www.customsmuseums.org/
IAMFA - International Association of Museum Facility Administrators/muzeumis admi-
nistratorTa saerTaSoriso asociacia, http://newiamfa.org/
IAMH - International Association of Museums of History/istoriuli muzeumebis
saerTaSoriso asociacia, http://www.iamh-aimh.org/
IATM - International Association of Transport and Communications Museums/trans-
portisa da komunikaciebis muzeumebis saerTaSoriso asociacia, http://www.iatm.museum/
ICAM - International Confederation of Architectural Museums/arqiteqturis muzeu-
mebis saerTaSoriso konfederacia, http://www.icam-web.org/
ICMM - International Congress of Maritime Museums/sazRvao muzeumebis saerTa-
Soriso kongresi, http://www.icmmonline.org/
MAC - Museums Association of the Caribbean/karibis zRvis muzeumebis saerTa-
Soriso asociacia, http://www.caribbeanmuseums.com/
MINOM - International Movement for a New Museology/saerTaSoriso moZraoba
axali muzeologiisTvis, http://www.minom-icom.net/
PIMA - Pacific Islands Museum Association wynari okeanis kunZulebis muzeume-
bis asociacia
SADCAMM - Southern Africa Development Community Association of Museums and Mo-numents/samxreT afrikis muzeumebisa da RirsSesaniSnaobaTa ganviTarebis
asociacia
SIBMAS - International Association of Libraries and Museums of the Performing Arts/sa-
Semsruleblo xelovnebis muzeumebisa da biblioTekebis saerTaSoriso
asociacia, http://www.sibmas.org/
ICOM-is saqarTvelos erovnuli komiteti dafuZnda 2007 wels.
171
ZiriTadi miznebi: xelSewyoba saqarTveloSi samuzeumo saqmis ganviTare-
bisa da kulturuli memkvidreobis dacvis srulyofisaTvis, xelSewyoba
saqarTveloSi ICOM-is programebis gavrcelebisa da realizaciisaTvis,
samTavrobo da arasamTavrobo struqturebTan TanamSromloba samu-
zeumo saqmis sakanonmdeblo bazis mowesrigebisaTvis, TanamSromloba UNESCO-sa da ICOM-is profesiul organizaciebTan, xelSewyoba qveynis
muzeumebis profesionalTa interesebis dacvisa da kvalifikaciis amaR-
lebisaTvis - saerTaSoriso da adgilobrivi treinigebis, seminarebis,
vorkSopebis, konferenciebisa da simpoziumebis organizebiT, meTodo-
logiuri rekomendaciebis SemuSavebiT da gavrcelebiT.
sakontaqto informacia: tel: 593478164, el-fosta: [email protected]
saqarTvelos muzeumebis asociacia dafuZnda 2002 wels. misia: saqarTvelos muzeumebis asociacia warmoadgens arasamTavrobo organizacias, romlis moRvaweoba mimarTulia samuzeumo saqmisa da kul-turuli memkvidreobis dacvis srulyofisaken, saqarTvelos muzeumebis reorganizaciisaTvis Sesabamisi pirobebis Seqmnisa da muzeumebis spe-cialistTa profesionalizmis amaRlebisaken.miznebi da amocanebi:• muzeumebis saqmianobis koordinireba.• samuzeumo saqmis ganviTarebisaTvis xelSewyoba da misi ganxor-
cielebis praqtikuli gzebis dasaxva.• asociaciis wevrebsa da muzeumebs, sazogadoebas Soris dialogi da
azrTa urTierTgacvla.• samuzeumo saqmis menejmentis ganviTareba da saganmanaTleblo pro-
gramebis SemuSaveba.• asociaciis wevrTa inteleqtualuri da SemoqmedebiTi potencialis
ganviTarebis xelSewyoba.• axalgazrda specialistebis potencialis Sesabamisad warmarTva,
waxaliseba da gamoyeneba.
sakontaqto informacia: tel: (+995 577) 725 450, el-fosta: [email protected]
172
danarTebi:danarTi 1
vizitioris kiTxvari
(nimuSi)
gamarjoba, me mqvia.............................., ICOM-is saqarTvelos erovnuli
komiteti atarebs vizitiorTa gamokiTxvas muzeumis auditoriis
Seswavlis mizniT. iqneb upasuxoT ramdenime SekiTxvas, es mcire dros
wagarTmevT.
Tqvens mier mowodebuli informacia gamoiyeneba mxolod auditoriis
kvlevis mizniT.
gmadlobT!
1. es Tqveni pirveli vizitia am muzeumSi? diax ara
2. Tu ara, gTxovT miuTiToT muzeumSi Tqveni pirveli viziti
..........................................
3.visTan erTad estumreT muzeums?
(SesaZlebelia ramdenime pasuxi)
marto megobrebTan erTad ojaxTan erTad skolasTan erTad
sxva............
4.saidan gaigeT muzeumis Sesaxeb?
presa televizia megobari ojaxi skola interneti
sxva.......
Zalian cudi
cudi saSualo kargi Zalian kargi
eqspozicia/gamofena
etiketebi/warwerebi
ganaTeba
koleqciebi/artefaqtebi
multimedia
eqspoziciis Tanmxlebi saganmanaTleblo programebi
5. muzeumis gamofenebi:
173
6. muzeumis resursebi:
Zalian cudi
cudi saSualo kargi Zalian kargi
avtosadgomi
salaro
informacia/orientireba muzeumis sivrceSi
maRazia
resursebi SSm pirTaTvis
eqspoziciis Tanmxlebi saganmanaTleblo programebi
7. muzeumis servisi:
Zalian cudi
cudi saSualo kargi Zalian kargi
gidis momsaxureba
dacva
sisufTave
keTilganwyobili garemos Seqmna
sapirfareSo
eqspoziciis Tanmxlebi saganmanaTleblo programebi
8. zogadad ra mogewonaT? ............................................................................................. 9. zogadad ra ar mogewonaT? ...................................................................................... 10. saerTod kmayofili xarT Tqveni vizitiT? diax ara11. gegmavT ganmeorebiT vizits Cvens muzeumSi? diax ara12. gsurT Tu ara miiRoT informacia Cvens momaval gamofenebsa Tu RonisZiebebze? diax ara13. ra saxiT gsurT miiRoT Cvengan informacia: telefoni E-mail SMS Facebook14. Tqveni saxeli da gvari:sakontaqto informacia:telefoni: E-mail:15. asaki: 6-10 11-15 16-19 20-29 30-39 40-49 50 da zeviT16. sqesi: mdedrobiTi mamrobiTi17. erovneba: qarTveli sxva 18. ganaTleba: arasruli saSualo saSualo arasruli umaRlesi umaRlesi sxva
19. Tqveni saqmianoba: moswavle studenti diasaxlisi
saxelmwifo samsaxuri kerZo samsaxuri TviTdasaqmebuli sxva
20. gTxovT warmogvidginoT Tqveni winadadebebi:
174
* Judy Rand, “The 227- Mile Museum, or a Visitors’ Bill of Rights” in Curator: The Museum Journal, vol.44, n°1, January 2000, pp.7-14.
muzeumis vizitiorTa uflebebi*
• komforti - uzrunvelyaviT Cemi ZiriTadi moTxovnebi: dasveneba, si-
sufTave, usafrTxo sapirfareSoebi.
•orientacia - gaxadeT CemTvis ioli muzeumSi gzis gagneba (kargi saniSneebi).
•miReba - unda vigrZno, rom me siamovnebiT miReben.
•siamovneba - me minda, viyo aq mxiaruli – barierebisa da mosawyen aq-
tivobebaTa gareSe. me ar SemiZlia viurTierTo iseT sagnebTan, rac gamaRiz-
ianebs an SemaSinebs.
•socialuroba - me movedi aq, Cems megobrebsa da ojaxTan erTad drois
gasatareblad. minda, SevZlo saubari da gamocdilebis gaziareba.
• pativiscema – mimiReT iseTi, rogoric var da rac vici. me ar minda vigrZ-
no Tavi daCagrulad eqsponatebis, etiketebisa Tu personalis winaSe.
• komunikacia - damexmaroT, raTa gavigo da neba momeciT, mec visaubro
(vizitorebs meti akuratuloba, Tavazianoba da mkafio mesijebi sWirdebaT
etiketebis, programebisa da gidebis meSveobiT. maT surT, dasvan SekiTxvebi,
moisminon da gamoxaton gansxvavebuli Tvalsazrisi).
•swavla - me minda gansxvavebuli gzebiT viswavlo raime axali. Tqven Segi-
ZliaT damexmaroT, Tuki gaakontrolebT muzeumSi xmaurs, rigebs an zedmeti
informaciiT gadatvirTulobas.
• arCevani da kontroli - neba momeciT, avirCio (vizitiorebs surT garkveu-
li avtonomia, Tavisufleba, raTa Seexon sagnebs da imoZraon Tavisuflad).
•gamowvevebi da ndoba - momawodeT raime gamowveva, rasac SemiZlia mivs-
dio. me ar msurs, viyo mowyenili an vimuSao iseT rameze, rac Zalian rTulia
(uzrunvelyaviT gamocdilebaTa farTo asortimenti, raTa igi Seesabame-
bodes vizitiorTa unar-Cvevebs).
•revitalizacia - damexmareT, vigrZno sakuTar TavSi regeneracia (dro
swrafad gadis, rodesac vizitiorebi mTlianad dakavebulni arian da erTobian).
danarTi 2
175
gamoyenebuli literatura:
1. bagrationi T., istoria dawyebiTgan iveriisa, ese igi giorgiisa, romel ars saqarTveloisa, sankt-peterburgi, 1848 w.2. Bechler Michael, Temporary Exhibitions in Museums. 2002.3. beraia l., kalandia g., qaraia i. zugdidis muzeumis gzamkvlevi, saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministros gamocema, Tb., 2009.4. Burcaw Ellis, Introduction to Museum Study. Third Edition. Alta mira Press, 1999.5. Brosse M., Rapports sur un voyage archéologique exécuté dans la Géorgie et dans l’Arménie en 1847-1848 sous les auspices du Prince Vorontzof Lieutenant du Caucase, at Google Books, Saint Petersburg: Académie impériale des sciences, 18516. Bjorklund, D., Children’s Thinking: Cognitive Development and Individual Differences. Belmont, CA:Wadsworth Publishing. 20007. gazeTi “kvali”, 1895, 1900, #16-22.8. britaneTis muzeumebis asociaciis veb-gverdi: www.museumsassociation.org/museums-change-lives9. Cameron D., A Viewpoint: The Museum as a Communications System and Implications for Museum Education. // Curator, Vol. 11, #1, 1968. 10. flavius ariane, mogzauroba Savi zRvis GgarSemo, n. keWaRmaZis Targmani da gamocema, Tb., 1961.11. Frazer P. Problematic Alexandria, Oxford, 1972.12. Freudenthal H., Lincos: design of a language for cosmic intercourse, Studies in logic… 1936.13. Lichtwark A. Ubungen in der Betrachtung von Kunstwerken. Berlin. 1909. 14. lordi b., lordi g., samuzeumo saqmis menejmenti, saqarTvelos kulturisa da ZeglTa dacvis saministros gamocema, Tb., 200615. luvris veb-gverdi: http://www.louvre.fr/en/history-louvre.16. McLuhan M., Parker Н. Exploration of the Ways, Means and Values of Museum Education with the Viewing Public. New York: Museum of the City of New York, 1969.17. Музейная пропаганда 1920-1930 гг. в зеркале прессы. Пособие для аспирантов./Сост. Н. Г. Колокольцева, М. Ю. Юхневич. НИИ культуры МК РСФСР и АН СССР. М., 1991.18. Jordania g., kavkasiuri muzeumis daarseba, Tb., 1951;19. Радде Г., Краткий очерк истории развития Кавказского музея в первые 25 лет существования, Тфл., 1891;20. saqarTvelos saxelmwifo muzeumi oqtombris revoluciis 40 wlisTavze, s. janaSias saxelobis saqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, 1957, t. 19 da 21.21. saqarTvelos erovnuli muzeumis veb-gverdi: http://museum.ge/?sec_id=54.22. Cтоляров Б., Соколова Н. Алексеева Н., Основы экскурсионного дела. Учебное пособие для студентов педагогических вузов. Санкт-Петербург, 2002. 23. teni i., xelovnebis filosofia, Tb., 1990.24. qaraia i., Museion-Museum-muzeumi (termin muzeumis ganmartebisaTvis), statia, Jurn. ”speqtri”, #1, ISSN 1512-2190, Tb., 2008.25. Karaia I., Georgian Museums at the Boundary of 21st Century - problems development perspectives.
176
Caucasus Journal of Social Sciences. The University of Georgia, conference collected works, II International Conference (Gonio), vol. 4, issue 1, ISSN 1512-3677, Tb., 2011.26 qaraia i., saqarTvelos muzeumebis problemebi da ganviTarebis perspeqtivebi, statia, Jurn. ”speqtri”, #1, ISSN 1512-2190, Tb., 2009.27. qaraia i., samuzeumo saqmis problemebi da sakiTxebi saqarTveloSi, Eastern Partnership Culture Programme (Regional Co-operation for Cultural Heritage Development), E-Journal №1, http://rcchd.icomos.org.ge/?l=E&m=4-4&JID=1&AID=8&l2, 2012. 28. Гнедовский М., Современные тенденции развития музейной коммуникации. // Музееведение. Проблемы культурной коммуникации в музейной деятельности. Сб. научн. тр. НИИК. М., 1989. С. 2129. Hudson K. Museums for the 1980s - survey of world trends. L., 1977. P. 7.30. WilaSvili l. muzeummcodneoba da samuzeumo saqmis safuZvlebi (leqciebis kursi), Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba, Tb., 198431. kvaracxelia n., arCvaZe e. gidis xelovneba. momzadda profesiuli kolejis „bleqsis“ (baTumi) bazaze, gamocemulia gaeros ganviTarebis programis (UNDP) mier. ISBN: 978-9941-9273-5-5, gamomcemloba “saunje”, 2013.
saqarTvelos erovnuli muzeumi. d. SevardnaZis sax. erovnuli galerea