Hizkuntza eta hizkuntzalaritza_p5-19

Hizkuntza eta hizkuntzalaritza: hastapenak

Editoreak:RALPH FASOLDetaJEFF CONNOR-LINTON

Hizkuntza.indd v 2/8/10 09:46:39

Liburu hau Hezkuntza, Unibertsitate

eta Ikerketa Sailaren laguntzaz

argitaratu da.

HEZKUNTZA, UNIBERTSITATEETA IKERKETA SAILA

DEPARTAMENTO DE EDUCACIÓN,UNIVERSIDADES E INVESTIGACIÓN

Debekatuta dago liburu hau osorik edo zatika kopiatzea, bai eta berorri tratamendu infor-

matikoa ematea edo liburua ezein modutan transmititzea, dela bide elektronikoz, meka-

nikoz, fotokopiaz, erregistroz edo beste edozein eratara, baldin eta copyrightaren jabeek

ez badute horretarako baimena aurretik eta idatziz eman.

UPV/EHUko Euskara Zerbitzuak koordinatutako itzulpena.

Itzultzailea: Elhuyar Fundazioa. Itziar Mendizabal. Idoia Santamaría.

Hizkuntza-begiralea: Itziar Laka.

Begirale teknikoa: Arantzazu Elordieta.

Lanaren egilea eta jatorrizko izenburua:

© An Introduction to Language and Linguistics

Ralph Fasold & Jeff Connor-Linton

Cambridge University Press 2006

The Edinburg Building, Cambridge CB2 8RU, UK

www.cambridge.org

© Hizkuntza eta hizkuntzalaritza: hastapenak

2010, Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua

www.argitalpenak.ehu.es - [email protected]

I.S.B.N.: 978-84-9860-427-6

Lege gordailua: BI - 2.364-2010

Fotokonposizioa: Ipar, S. Coop.

Zurbaran, 2-4, 48007 Bilbao

Inprimatzea: Itxaropena, S.A.

Araba kalea, 45, 20800 Zarautz (Gipuzkoa)

Hizkuntza.indd vi 20/9/10 16:56:29

AurkibideaAurkibide xehatua ix

Esker ona xviii

Sarrera 1

Ralph Fasold eta Jeff Connor-Linton

1 Hizkuntzaren hotsak 13

Elizabeth Zsiga

2 Hitzak eta haien zatiak 57

Donna Lardiere

3 Perpausen egitura 103

David Lightfoot eta Ralph Fasold

4 Esanahia 147

Paul Portner

5 Berbaldia 183

Deborah Schiffrin

6 Haurren hizkuntza-jabekuntza 223

Kendall A. King

7 Hizkuntza eta garuna 255

Michael T. Ullman

8 Hizkuntza-aldaketa 297

Shaligram Shukla eta Jeff Connor-Linton

9 Aldakuntza dialektala 335

Natalie Schilling-Estes

10 Hizkuntza eta kultura 367

Deborah Tannen

11 Hizkuntzaren inguruko politika 399

Ralph Fasold

12 Idazkera 429

Jeff Connor-Linton

Hizkuntza.indd vii 2/8/10 09:46:41

viii AURKIBIDEA

13 Bigarren hizkuntzaren jabekuntza 463

Alison Mackey

14 Hizkuntzalaritza konputazionala 497

Inderjeet Mani

Glosarioa 527

Bibliografia aipatua 553

Aurkibide alfabetikoa 565

Hiztegia 573

Euskara - Ingelesa 573

Ingelesa - Euskara 589

Hizkuntza.indd viii 20/9/10 17:03:00

Aurkibide xehatua

Sarrera 1Hizkuntzaren ezaugarri unibertsalak 1

Egitura modularra 2Osagaiak eta errekurtsioa 2Diskretutasuna 3Sormena 4Arbitrariotasuna 5Testuinguruan oinarritzea 6Aldagarritasuna 6

Ikuspegi deskriptiboa 7Hizkuntza definitzen 9Hizkuntzalaritzaren aniztasuna 10Liburua nola erabili 11

1 Hizkuntzaren hotsak 13Termino garrantzitsuak 13Kapituluaren laburpena 13Helburuak 14Fonetika artikulatorioa 14

Fonetikako lanabesak 14Ahots-bidea 14Artikulazioa 17Artikulatzeko moduak 18Hotsak idaztea: transkribatzea 20Kontsonanteak 22Bokalak 25

Segmentuz gaindikoak 28Luzera 29Tonua eta intonazioa 29Silaba-egitura 30Azentua 31

Fonetika akustikoa 32Hots-uhinak 33Hots bakunak eta konplexuak 33Entzumena 34Hizketa neurtzen 35

Fonologia 38Fonemak eta alofonoak 38Fonotaktika 41Alternantzia eta alomorfoak 44Alternantzia fonologiko motak 45

Hizkuntza.indd ix 30/8/10 09:39:58

x AURKIBIDE XEHATUA

Teoria fonologikoa 48Kapituluaren laburpena 50Ariketak 51Bibliografia osagarria 55

2 Hitzak eta haien zatiak 57Termino garrantzitsuak 57Kapituluaren laburpena 57Helburuak 58Zer da hitza? 58Morfologia: hitzen egitura aztertzea 62

Morfemak 63Morfemen formak 66

Munduko hizkuntzen prozesu morfologiko batzuk 69Afixazioa 69Beste zenbait afixazio mota 70Errepikapena 72Apofonia eta ordezkatzea 74Tonua eta azentua 75

Morfologiaren bi helburuak: eratorpena eta flexioa 75Eratorpena 77Flexioa 84Flexio-kontrasteez jabetzea 94

Kapituluaren laburpena 96Ariketak 97Bibliografia osagarria 101

3 Perpausen egitura 103Termino garrantzitsuak 103Kapituluaren laburpena 103Helburuak 104Estimuluen urritasuna 104

Saskibaloian jokatzen duen robot harrigarria 104Metafora hori perpausen egiturara ekartzea 105

Konposizionalitatea 106Islapena 106Bat-egitea 108Adjunkzioa 114Mugimendua eta ezabaketa 116

Gramatikak finituak dira; hizkuntzak ez 118Errekurtsioa 119Errekurtsioaren garrantzia 120

Murriztapenak 120That gabe konpon gaitezke batzuetan, baina ez beti 121Determinatzaile-sintagma astunen mugimendua 123Uztardura Teoria 125Laburpena 129

Hizkuntza.indd x 2/8/10 09:46:42

Aurkibide xehatua xi

Sintaxi-ezberdintasunak hizkuntzen artean 130Buru-osagarrien ordena hindiz 130NZ-hitz mugiezinak thailandieraz 131Generoa hizkuntzetan 131

Sintaxi funtzionala 134Izenordainen analisi funtzionala 134Analisi formala eta funtzionala alderatuz 137


4 Esanahia 147Termino garrantzitsuak 147Kapituluaren laburpena 147Helburuak 148Hiztunaren esanahia eta esanahi semantikoa 148Semantika 149

Semantikaren oinarrizko kontzeptuak eta konposizionalitatea 151

Subjektuak, predikatuak eta argumentuak 152Rol tematikoak eta semantika lexikala 153Hitz logikoak 157Modifikatzaileak 158Kuantifikazioa 160Intentsionaltasuna 163Semantikari buruzko laburpena 168

Pragmatika 1: esanahia eta testuingurua 168Indizetasuna, testuinguruarekiko mendekotasuna

eta anafora 169Aurresuposizioa 170

Pragmatika 2: esanahia eta komunikatzeko asmoa 171Esanahia: Grice-ren ikuspegia 171Inplikazioa 172Hitzezko ekintzak 174Pragmatikaren laburpena 175

Filosofia-arazoak 176Ikuspegi psikologikoa 176Ikuspegi erreferentziala 178


5 Berbaldia 183Termino garrantzitsuak 183Kapituluaren laburpena 183Helburuak 184Hizkuntzaren perpausaz gaineko eta kanpoko erabilera 184Datuak: hizkuntzaren erabilera eguneroko bizitzan 187

Hizkuntza.indd xi 2/8/10 09:46:42

xii AURKIBIDE XEHATUA

Ahozko berbaldia eta berbaldi idatzia: lehen begirada 190Ahozko berbaldia 191

Analisi sekuentziala eta banaketa-analisia 193Zuzenketa eta hartzailearen diseinua 193Transkripzioak konparatuz 196Alboko bikoteak 199Parte-hartzearen esparruak 200Kontakizunak 201Laburpena: ahozko berbaldia 202

Berbaldi idatzia 204Fragmentazioa eta integrazioa 204Irakurtzeko idaztea 205

Hizkuntzaren funtzioak 211Berbaldiko planoak 213

Parte-hartzearen esparrua 214Truke-egitura 214Ekintza-egiturak 215Informazio-egoera 215Ideia-egitura 216Berbaldiko planoak elkartzea 216


6 Haurren hizkuntza-jabekuntza 223Termino garrantzitsuak 223Kapituluaren laburpena 223Helburuak 224Hizkuntza-jabekuntzari buruzko datuak biltzea 224

Gurasoen egunkariak 224Behaketan oinarritutako ikerketak 225Ikerketa esperimentalak 227

Datuak: haur-hizkuntzaren garapenaren mugarriak 228Lehen hotsak 228Lehen hitzak 230Lehen perpausak: garapen morfologikoa eta sintaktikoa 232Hizkuntza-jabekuntzan dauden hizkuntza-arteko

eta kultura-arteko alderdiak 238Datuak azalduz 243Behaviorismoa 243Natibismoa 244Konexionismoa 246Interakzionismo soziala 247Zer dago jokoan haurren hizkuntzaren gaineko

eztabaidan? 249Kapituluaren laburpena 250Ariketak 251Bibliografia osagarria 253

Hizkuntza.indd xii 2/8/10 09:46:42

Aurkibide xehatua xiii

7 Hizkuntza eta garuna 255Termino garrantzitsuak 255Kapituluaren laburpena 255Helburuak 256Garunaren biologia 256

Burmuina 257Kortexa eta haren neuronak 258Zitoarkitektura: neuronen banaketa kortexean 258Zerebeloa, egitura subkortikalak eta garuneko sareak 261

Hizkuntzaren biologiaren gaineko galderak 262Oinarri biologikoak: zein dira hizkuntzaren oinarri

biologikoak? 262Dinamika biotenporala: zer itxura du garunaren

aktibitatearen irudiak hizkuntza erabiltzen dugunean? 264Banagarritasuna: hizkuntza-funtzio bakoitza oinarri

biologiko baten mende ote dago? 264Esparru-espezifikotasuna: hizkuntzaren oinarri

biologikoak hizkuntzari soilik atxikita daude? 265Hizkuntzaren biologia ikertzeko metodoak 266

Lesioen metodoa 267Neuroirudi hemodinamikoak 268Gertaerei lotutako potentzialak 271Magnetoentzefalografia 273Garunaren zuzeneko grabaketa eta estimulazioa 274Estimulazio Magnetiko Transkraniala 275

Ebidentziak eta azalpenak 276Lexikoia, semantika kontzeptuala eta fonologia 276Sintaxia 285Morfologia 292


8 Hizkuntza-aldaketa 297Termino garrantzitsuak 297Kapituluaren laburpena 297Helburuak 298Hizkuntza-aldaketa 298Hizkuntza zergatik aldatzen den 299

Artikulazioa sinplifikatzea 299Erregularizazioa 300Hizkuntzen arteko kontaktua 300

Hizkuntza-aldaketa motak 303Aldaketa fonologikoa 303Aldaketa morfologikoa 305Aldaketa sintaktikoa 306Aldaketa semantikoa 306

Hizkuntza.indd xiii 2/8/10 09:46:42

xiv AURKIBIDE XEHATUA

Hizkuntza-aldaketaren mekanismoak 308Hots-aldaketa 308Mailegutza 316Analogia 319

Hizkuntzen berreraikuntza eta hizkuntza-familiak 321Metodo konparatiboa 323Barne-berreraikuntza 326

Hizkuntzalaritza historikoa eta kultura 327Kapituluaren laburpena 328Ariketak 329Bibliografia osagarria 333

9 Aldakuntza dialektala 335Termino garrantzitsuak 335Kapituluaren laburpena 335Helburuak 336Aldakuntza dialektalen izaera 336

Hizkuntzak, dialektoak eta estandarrak 336Dialektoen eredu erregularrak 338Zergatik goresten dira horrenbeste hizkuntza

estandarrak? 338Zergatik dialektoak? 339Berezko aldagarritasuna 340

Aldakuntza dialektalen mailak 343Aldakuntza lexikala 344Aldakuntza fonologikoa 345Aldakuntza morfosintaktikoa 347Aldakuntza pragmatikoa 348Dialektoek partekatzen dituzten ezaugarriak 348

Aldakuntza dialektal motak 350Klase soziala eta sare soziala 350Sexuan oinarritutako aldakuntza-ereduak 352Etniaren araberako aldakuntza 354Dialektoa eta estiloa 357

Adinaren araberako aldakuntza eta hizkuntza-aldaketa 358Aldakuntza dialektalaren patua 359Kapituluaren laburpena 362Ariketak 362Bibliografia osagarria 366

10 Hizkuntza eta kultura 367Termino garrantzitsuak 367Kapituluaren laburpena 367Helburuak 368Kulturaren eraginpean dauden hizkuntza-alderdiak 368Hizkuntza, kultura eta enkoadratzea 371Kulturen arteko komunikazio-arazoak 373Adeitasuna eta elkarrekintza 376

Hizkuntza.indd xiv 2/8/10 09:46:43

Aurkibide xehatua xv

Inplikazio- eta adeitasun-maila handiko estiloak 378Gainjartzea 379Arreta-adierazgarriak 381Txanda hartzea 382Galderak 385Zeharkakotasuna 386Batak besteari buruz dituen estereotipoak 388

Elkarrizketaren erritu-izaera 388Hizkuntza eta generoa 389Eskismogenesi osagarria 391Hizkuntza eta erlatibotasun kulturala 393Kapituluaren laburpena 396Ariketak 397Bibliografia osagarria 398

11 Hizkuntzaren inguruko politika 399Termino garrantzitsuak 399Kapituluaren laburpena 399Helburuak 400Identitate-politika eta hizkuntza 400

Identitatea hizkuntzan 401Funtsezko kontzeptuak 401Zenbait kasuren interpretazioa 403

Hizkuntzaren estandarizazioa 404Gutxieneko estandarrak eta estandar arbitrarioak 406Hizkuntza ez-estandarra: ebonics aldaera 408Hizkuntza-arazoak Txinan eta Singapurren 410Estandarizazio-politika 412Diglosia 412

‘Hizkuntzak’ eta ‘dialektoak’ 413Hizkuntzen eta dialektoen inguruko politika 415

Ingeles ofiziala 416Hizkuntza-eskubideak AEBn 418Elebitasuna 418Elebitasunari eustea: etengabeko immigrazioa 419Elebitasunari eustea: talde-identitatea 422

Hizketaren edukia kontrolatzea 423Blasfemia eta biraoak 423Gorroto-hizketa 424


12 Idazkera 429Termino garrantzitsuak 429Kapituluaren laburpena 429Helburuak 430Idaztea eta hitz egitea 430

Hizkuntza.indd xv 2/8/10 09:46:43

xvi AURKIBIDE XEHATUA

Idazkera-sistema motak 432Sistema logografikoak 433Sistema silabikoak 437Sistema alfabetikoak 439Alfabeto kontsonantikoen sistemak 442

Idazkeraren garapena 445Protoidazkera 445Kuneiformea 448Egiptoerako hieroglifoak 450Antzinako alfabetoak 452

Alfabetatzearen ondorioak 454Kontserbadorismoa 454Demokratizazioa 455Estandarizazioa 456Abantaila erlatiboa 457


13 Bigarren hizkuntzaren jabekuntza 463Termino garrantzitsuak 463Kapituluaren laburpena 463Helburuak 464Bigarren hizkuntzaren jabekuntzari buruzko teoriak 464

Behaviorismoa 464Input ulergarria eta hurrenkera naturalaren hipotesia 465Interakzio-hipotesia 468Soziokulturalismoa 471Gramatika unibertsala 472Maiztasunean oinarritutako hurbilpenak 474Laburpena 476

Banakoen arteko aldeak bigarren hizkuntzaren jabekuntzan 477

Lehen hizkuntza (H1) 477Adina 478Sexua 479Lanerako memoria 479Motibazioa 479Bigarren hizkuntza ikasteko testuingurua 480

BHJko prozesuak 481Atentzioa 481Garapen-sekuentziak 482Fosilizazioa 483Irakaskuntza 485Irakasteko metodoak 486Teoriaren eta pedagogiaren arteko tartea gaindituz 488Atazetan oinarritutako hizkuntza-irakaskuntza

eta -ikasketa 490

Hizkuntza.indd xvi 2/8/10 09:46:43

Aurkibide xehatua xvii


14 Hizkuntzalaritza konputazionala 497Termino garrantzitsuak 497Kapituluaren laburpena 497Helburuak 498Ikuspegi konputazionala 498Prozesamendu morfologikoa 499

Tokenizazioa 500Analisi morfologikoa eta sintesia 500

Prozesamendu sintaktikoa 503Testuingururik gabeko gramatikak 503Analisi sintaktikoa 504Kategoriak etiketatzea 506Testuingururik gabeko gramatikez haratago 506Analisi sintaktiko estatistikoa 508

Prozesamendu semantikoa 511Hitzen esanahia 511Perpausen esanahia 512

Hizkuntza naturala sortzea 514Teoria probabilistikoak 515Erlazionatutako teknologiak 517

Informazio-erauzketa 518Hizketa ezagutzea 518Hizketaren sintesia 519Itzulpen automatikoa 520

Hizkuntzalaritza konputazionaleko erronka nagusiak 521Kapituluaren laburpena 523Ariketak 523Bibliografia osagarria 525

Hizkuntza.indd xvii 2/8/10 09:46:43

Esker ona6. kapitulua Haurren hizkuntza-jabekuntza

Eskerrik asko Donna Lardiere, Alison Mackey

eta Gigliana Melzi-ri, kapitulu honi buruz egin-

dako iruzkin ugari eta mesedegarriengatik,

baita Rebekha Abbuhl-i ere, ikerketan eta tes-

tua moldatzen eskainitako laguntza parega-

bearengatik.

7. kapitulua Hizkuntza eta garuna

Kapitulu hau idazteko NSF SBR-9905273 eta

NIH R01 HD049347-ren laguntza jaso dugu, bai

eta National Alliance for Autism Research,

Mabel Flory Trust eta Pfizer erakundeen iker-

ketarako diru-laguntzak ere. Egileak eskerrak

eman nahi dizkie irakasle hauei guztiei: Paul

Aisen, Sherry Ash, Harriet Bowden, Stefano

Cappa, Alfonso Caramazza, Jeff Connor-Linton,

Antonio Damasio, John Drury, Ivy Estabrooke,

Angela Friederici, Jennifer Ganger, Matthew

Gelfand, Jordan Grafman, Yosef Grodzinsky,

Gregory Hickok, Argye Hillis, Peter Indefrey,

Edith Kaan, Amy Knight, Sonja Kotz, Alex

Martin, Robbin Miranda, Matthew Moffa, Susan

Nitzberg Lott, Aaron Newman, Alvaro Pascual-

Leone, David Poeppel, Brenda Rapp, Ardi Roelofs,

Ned Sahin, Karsten Steinhauer, Tamara Swaab,

Michael Thomas, Sharon Thompson-Schill,

John van Meter, Jill Weisberg, eta, bereziki,

Matthew Walenskiri, kapitulu hau prestatzean

eginiko iradokizun mesedegarriengatik eta

emandako laguntzagatik.

9. kapitulua Aldakuntza dialektala

Eskerrik asko irakasle hauei guztiei:

Philip Carter, Ipar Carolinako Unibertsitate

Publikoa

Kirk Hazen, Virginia Mendebaldeko Unibertsi-

tatea

Aida Premilovac, Georgetown Unibertsitatea

Ryan Rowe, Ipar Carolinako Unibertsitate Pu-

blikoa

Daniel Schreier, Regensburg-eko Unibertsitatea

Walt Wolfram, Ipar Carolinako Unibertsitate

Publikoa

14. kapitulua Hizkuntzalaritza konputazio-

nala

Eskerrik asko Jonathan Frank-i, kapitulu honen

zirriborroaren gainean eginiko iruzkinengatik.

Hizkuntza.indd xviii 2/8/10 09:46:43

SarreraRALPH FASOLD ETA JEFF CONNOR-LINTON

‘Historia unibertsala eta oinarrizkoa da’ esan zuen unibertsitateko his-

toria-irakasle batek irakasle-bilera batean; ‘une oro eta leku oro, pertso-

na guztiekin zerikusia duten gertaera guztiak barne hartzen ditu’. ‘Bai’,

erantzun zion lankide hizkuntzalari batek, ‘baina nola jaso eta interpre-

tatuko genuke historia hori hizkuntzarik gabe?’ Izan ere, zaila da ima-

jinatzea nola egon litekeen historiarik hizkuntza gabe; hots, idazketa

sortu aurretik ere, belaunaldiz belaunaldi gertaeren berri emateko erre-

pikatzen ziren istorio eta kondairarik gabe. Gizakion historia (eta histo-

riaurrea), neurri handi batean, behar ugari asetzeko lanabesak garatzea

eta egokitzea izan da: adibidez, gurpila, animalia basatiak etxekotzea,

lurrun-makina, ordenagailuak eta Internet. Lanabes horiek eta beste

hainbat ezin izango ziren garatu eta findu hizkuntzarik gabe.

Gizakiok gure buruaz ohartzeko eta modu abstraktuan pentsatzeko

dugun gaitasuna hizkuntzak ahalbidetzen du, eta haren mende dago.

Informazio konplexua transferitzeko gaitasuna, gertaeren esanahia

eta bestelako ekintzen ondorioak azaltzeko ahalmena, sentipenak eta

ideiak partekatzekoa, ezinezkoak dira hizkuntzarik gabe. Hizkuntzaren

jatorria oso iluna da, baina aurkikuntza arkeologikoen arabera, hizkun-

tza bidezko komunikazioa duela 200.000 urte inguru sortu zen. Giza-

kiak mundua bere erara moldatzeko gaitasuna, eta gizakion artean hiz-

kuntza erabiliz komunikatzeko trebetasuna izan da, ziur asko, gizakiak

eboluzioan erdietsi duen egokitzapenik onuragarriena.

Hizkuntzaren ezaugarri unibertsalak

Milaka urteko eboluzioan, giza espezieak hots multzo zabala egiteko gai

den ahots-bide malgua garatu du, baita hots horien artean ezberdinta-

sunak hautemateko ahalmena ere. Baina hori baino are garrantzitsua-

goa den zerbait ere garatu du: hots horiek esanahia komunikatzeko gai

diren sistemetan erabiltzeko gaitasuna. Inork ez daki nola gertatu zen

hori. Beharbada, berez beste helburu batzuk betetzeko garatu ziren gai-

tasun mentalak (esaterako, eskuen eta begien arteko mugimendu-koordi-

nazioa) beste helburu batzuetara bideratuko ziren, eta, hala, sinbolo- eta

komunikazio-sistema konplexuaren oinarri bihurtuko ziren. Agian, gai-

tasun mental batzuk hizkuntzarekin bakarrik lotuta daude, eta gradual-

ki garatu ziren, giza komunikazioaren konplexutasuna handitu ahala.

Edo, beharbada, konplexutasun neurologiko eta kognitibo maila jakin

batera iritsi ondoren, garuneko sinapsiak beste nolabait berrantolatuko

ziren, eta horrek hizkuntza garatzeko aukera eman zuen. Nolanahi ere,

hizkuntza gizakion gaitasun bereizgarria da.

Hizkuntza.indd 1 2/8/10 09:46:43

Date post:	18-Mar-2016
Category:	Documents
Upload:	universidad-del-pais-vasco-servicio-editorial
View:	262 times
Download:	9 times

Hizkuntza eta hizkuntzalaritza_p5-19

Documents