Un testimonio tardío de Iudi theatralesen Hispania*
Juan Antonio JIMÉNEZ SÁNCHEZ
Grup de Recerques en Antigaitat Tardona (GRAT)Universidad de Barcelona
Histoire, Archéologie, tittératures des Mondes Anc¡ens (He-ALMA)[email protected]
2 Una cara-a escrita por el rey Visigodo Sisebuto (61 2-621) y dirigida al obispo metropolita- PALABRAS
• no de Tarragona, Eusebio, nos proporciona posiblemente/afecha más tardía pará la exhi- CLAVESbidón de ladi theatrales en Hispania <614/520). Esto no supone que debamos utilizar esta Obispo.episto/a para datar la última representación en Hispania de otros tipos de juegos, como ¿ladi Theatrreles.
¡lenatiOnes,los ladi circenses o las oenationes. Es probable que los espectáculos mencionados en esta Faaoímisiva fueran de tipo privado. Los obispos tenían prohibido asistir a éstos según algunos Espectáculoscánones de concilios eclesiásticos. privados.
It is said thaI a /etter written by The Visigothic king Sisebutus (AD 612-621) and addres- UY4 sed to Fusebius, the metropo/itan bishop of Tarragona. could give us the later date for the WORDS1— exhibition of ladi tlaeotra/es at Hispania <AD 614/620). l-/owewer, this does not mean that Bishop.u’u we must rely oa Ihis document to date Ihe last performanceat Hispania of another king Ludí Theata-ales.
of games.Maybe these shows that the epistle mentions were private exhibitions. This isa Venatianes.Fauní.
logical conclussion if we remember the fact that some eccíesiastical councií canons forba- Privatede bishops lo atta-nd those entertainmenís. exhibitions.
Esta-esrudiosa-harca/izadagrac/asa la concesiónda-Isba-capoardocroralEXzoar-oÚ6rdel Min/sta-r/ode
Eduearsión,lulauray Da-porra-.yse enmarasea-olasproyectosda-investigaciónBHA2oOI -3665dcl MECy delGmup
de Ra-cerca2ooaSGR-cooarde la Ceneralitasde Catalunya.de los cualeses invesrigadorprincipal el praia-sar
JosepVi/a-Ita, y de HALMA. ti MR 8a4rdel tLNRS, Li//e 3 MCC, dirigido por el profesorArthur Muller.
ISSNe- o2a3-orBaGa-rión2003. Qí. asOm, a 3~r-
3~z
371
Ja-a-aa-a,.e-ta-eí.aaaioJia-a-eénczSeia-eclaaz Un ta-se/raa-asa-/orna-d/oda- ludi tha-atra/esenHispaa.ia
Sísa-buta.ra-yda-lasvisigodasentrelosañas652y 6ar.fueunmonarcacultaypreocupado
pasarlosasunta-asreligiosos.Sucarácter,inusual enun soberanodeesaépoca,fue definidade
asnadacaracisaporj. Orlaandis:«elmásculto, piadosoy sensibleda-todoslos monalcasvisi -
godos(..). La personalidaddeSísebutoparecesa-ríamásricay matizadada- todoslos reyes
godas:elocuente,docta,letrado,sedabanen él a-asgasde finura espiritualquetal vezsor-
prendanenun monarcadelsigloVII». Unabuenamuestrada-sucarácterla suponelaamis-
tadqueleunió aalga-aíentanimportanteeinfluyenteduranteesosañoscomoIsidorodeSevi-
Ha. Adensás,da-Lesnasa su pluma obrasde diversogénero, comala biografía del obispo
Da-sida-riada-Vía-mac.algunaspoemasy unepistolario.Entrelasmisivasquecamponcneste
último, destacaremosunadeparticularinterés,puestoqueconstituyeranoda-losúltimosles-
tamonios dela exhibicióndeIría-li theatmíesenHispania.
Moría-a-aa-ra-ra-a-apisgarirar mor/tena-a-cm)ap/Mo/amda cina-maLase¡setlchr/sa-doria-a-aYquamli¿aee
pollas/amea! usar-n/roas-tap/arreasa-anoe-sasn.ase-asta-em/ra/se-odtipime-asaasreeaaa-ha’sa¡aeraenarzp/sane/ae-a-a-s.eme-.
o-a-pca-ea-anora- moa-euexm.sed.asanqunna-a/lsaentemaspe.sasimas.Íd /njlsmos/sips/sjhisaillisadaertim.us.
anona-amatoe-se- casesa-estatorescausan/a-ra-a-a-. a-sara ra-naosjira-sr assarrara-a-unra-e coas-sena-aa.ercoa-a-sse.sed
a-ea-a-sa-n.a-la-era-ea/ra-itaa.u.a-aa-sí /cajl.ca-a-s/s/a-a-a-as-/tera-sonsa-srl/re.(Dlr/a-ctursa-¿sae,qu-adde ladis ja-ata-//rFaanoa-um.
sc/í/eosministerioSiSa-r-dera-a-pa-ra.se-.nulíi u/a-lea-o-a-/oca-rtasa.m Qa/snonu/da-aa-.quodetiaa-a-r. ae/c/-errpeea./-
a-a-ra-a-. ¿sa-aa-/au/a-/a ca-dalscoasteaa-aa-a-fra-ra-fría-a-aa-/aea-. la-am/a-a--esal-/u/a/a (satlti!aaa.saasid-uea-la-d/tastun
earprohmresena-ant/aa-epa-a¿so.e-~ Ea-gode/ncepsnasa-ra-parrh.eann/tahaaa-ifisa-os nec¡uaqarassa-rascpeea-ee-s.sed
¿su/ea/ro, qui Da-o ra-apia qn-nra ras-isa-ma-a-díaplaca-a-hoa-nín/bas.a-pies/amBarasinonana=eoe-a-rega-ndarn
guba-rnaasdamqueeaomina-,quatenaíska auspí-cagloriosapa/aiea-itpsallero.uitasPasea,De rius
gaadearraaspaníefieoa-sa-rasaLa-ab/la- a-cdcaa-sa-su,a-aa-ada-raaa-isa-ra eanaa-naa-one-
Apenashe llegadoa tocara-soratapura/aadelas da-da-ssa-stacartamásbien muertaque
moribunda,surgidade tumbas llenasde a-sa-niza.absataataanentseimpura y a-raca-negrada
completameotepor-a-/vicio: rna-beparecidacornomuchoagamnizanta-.puestoquenoeste-
be ínueÚa, perajamásviva. En las misanasfábulasena-segrecidasda- hurra-omehe dado
cuentadeestoresasberquevos soispartidarioda-estosasuntaserrvanoyquevasno estáis
de.acuerdacon lascosasmásfirmes, sino quesoisdeLa mismaopiniónc1oe la-as hambres
snsseaablesy vanidosara-reratea-a-agra-a-idas.E-staobjeciónos bago a nadieía- aa-su/laincierto
a-jase,erala que sa-refierea los jsaa-gasta-atra/es.habéisconseguidoeí a-ninisseriadelosfeu-
a-sas.¿Quiénnasa-dacuenta,puesver/o disguste.dequepreferísloscadávereshediondos
a los boa-rabeespiadosa-asy quehacéisreprochesaha-amularesdedicadosasidasamentealosoficios divinos convuestrarechazableopinión? Por tanto,no a-speréisda- eha-areen ada---
teotseíespalabrasdeMi Perennidad,sino entregadaa-ssehombre,querasásplacea Diosque a los boa-niara-adigna-ssdemisericordia,laiglesiade Barcelonaparaquela dirija y la
e- Sasaaavavs.Lp - 6. El a-asxaeaqueha-masofrecidacorrespondeala ediciórade.Je- Gil (M/sca-ilanea/V/r/gaah/eae-Sevilla, 1972. /a. a-4- re-)- Le edición de- W. Ca-a-ns//se/a(Epirmalaa- w/rigaa-/caa-,Ka-GIL a-pisa.. /11. Sea-/ira, a 89;, pe- 6613-
/569)pa-escoreesa-ecaree coase¡ nO osca-a -e- de/a-pirro/aria.
Gea-cransa-e-a>.-e-a a - re-airee-- a Sfra
JasanAna-aa/oJ/ménezSánchez Una-a-st/mora-/atarda-odeludi tira-e/ra/esenHispania
gobierne,yaqueconla guía da- Cristoseharáevidentela gloriosasolemnidadpascual:nos
complaceusasasensu deseablepontificadoy finalmentedevuestroconsentimientoaunque
tardío2.
El destinatariodeestacartaes Eusebio,obispo metropolitanodeTarragona3.En el alio
6ao,ya lo encontramosfirmandocomo «egoEee.seb¿usTarraconensts»en el Decretumdea-cole-
sia Toletana deGundemaro4.Pocodespuésaparecefirmandoeíprimeroenunconcilio pro-
vincial, eí deEkara (Terrassa)del año 6a-4: «Enaebiussub(scripsi)».Aquí no se citala sede,
peraigualmentesabemosquesetratadeTarragonaal suscribirenprimerlugarun concilio
provincial5.Su muertedebiódetenerlugaralrededordelaño632.
En resumen,el canta-nidada-lacarta—datadaentra-el6a-4yel6zo—eselsiguiente:Sise-
buto reprendeenun tonodurisimo a Eusebiopor su afición a los espectáculosteatrales,
inclinaciónimpropiadeun eclesiásticoy queíeha llevadoa descuidarsusdeberes,eneste
casoconcretola designacióndel nuevoobispodeBarcelona.Enconsecuencia,el reyleanun-
cia la rupturadesusrelacionesy le ordenaqueentreguetal sedeal portadordelacarta—las
palabras«huleu/ro»parecenconfirmarestaidentidad—antesdela celebraciónde lapróxi-
maPascua,ardenqueponedemanifiestoel intentodeSisebutodellevara caboun cesaro-
papismo6.En el siglolUX. W. Gundlachdedujoda-estamisivaqueEusebioeraelobispoda-Barcelo-
na,parloqueteóricamentefuedestituiday sustituidoparelindividuo quellevabala carta7.
Sin embargo.comosataemos.Eusebiono eraelobispode Barcelona,sino eldeTarragona,
par lo a-psetampocohuta ningúntipo de destitución.Sisebuto,como mucho,selímitó a
advertirlequeno esperaseningunapalabramásda-suparte.perono haynadaenlacartaque
permitadeducirtal suspensiónenelcargotm.El principalreprochequeSísebutorealizaa Eusebioessuaficiónalteatro.Elmonarcaalu-
deal comportamientodel obispoconunaspalabrasdurísimas,enlas quesereflejael rigido
carácterda-Ira-yrespectoalcomportamientodelosreligiosas.En su amonestación,Sisebuto
llegaa compararal eclesiásticoconlas «hombresmiserablesy vanidosarnenteengreídos».
El soberanomencionaexplícitamentela pasiónde Eusebiopor los espectáculosteatrales
(«ludísteatriis»). Para-samismaépoca.Isidoroda- SevillahablabadelteatroensusEtyrnolo-
e- Qu/s/ea-aagradecerla ayuda prestadapor Pera-E. Barra-da.LambenFa-a-a-eres.Món/ca M/ró y BibianaMoranse,f/lótogosda-laUisiaaers/dadde Barca-tana,en/aaraducc/óna- ía-asea-pretaciónda-estacarta,
a- L. A. GASa-ctAMasa-e-sra.IYaasapografiada-! reino visigododa-Toledo,Salamanca.1974, p. 199, 550 565.a E. A. THOMPSON. le-asgadasenEspata-a.Madr/d. 1
97a, pe- a8
7afirma quesehabíahechocargode la seda-deTía-a-aguaríacocí sirsodapa-avine/aldeí614.
e- Je- VaLaeLLa, «Las primariaseeia-siássícasenHispania duranteel siglo tVsa--. Polis, lo, .998. pe- 269-285.
da-rna-aa-sra-aqueenII/a-pasarareí costumbreexisa-isyadesdefinalesdel s/glo LV e in/cios del V.Le- A. Cta-sc/A Mona-sse-a.II/sa-os-iada- Españavisigoda, Madr/d,1998>.p. as-e.
- W. Ga-ssarácH,Episa-aa!aasss/s/gol/cae.- -- cite-, p. 668y 669,0.a.Cantodo. algunosinva-sa-igadorestardaríaaboganpor/a/deada-ladestitución,cansoese/casada-Me-DAR-
orn, Ge- RaPoLI.. «Cabe/tosre-Sa leArsa/ga-/edadTardíaLa/a-pánica»,ha-arArq. a04. a989(diciembre).p. 41-51 p. 43.
Geriónzoo3.za,nóm. a
373
JuanAntonioJiménezSánchez Ura a-esa-/man/asas-diodelud/ theatrala-senHispania
graa-, destacandosuorigenpaganoy sucarácterobscenoy pecaminoso9.Esta-génerodeexhi-
bicionesllegó aH/spaniatraslaconquistaromana,y sutremendaéxito —comosereflejaenlaabundanciada-edificiosteatralesrepartidasparíageografíahispana—ponederelieveel pro-
fiando gradoderomanizaciónda-loshabitantesdela PenínsulaIbérica.Sinembargo,como
vemospor la cartada-Sisebuto.ladesaparicióndel poderde RamaenHispaniano supusoeí
a-elipse de estasmanifestacionestan típicas del mundoromano,sino quesobrevivieron
duranteunapartedel dominiovisigodo. Pa-raen esta-puntosólodebemoshablardel teatro,
puestaquela cartano mencionaningúnotro génerodeespectáculos.
M. Dardery G. Ripoil utilizan estaepístolaparaprobarque los ha-di circensestodavía se
exhibíanenHispaniaenelsiglaVll’~. Sin embargo.yahemospodidocomprobarqueel cir-
cano esnsencaanadaparanadaen Ja carta,y el argumentoee-r a/la-nt/a al querecurrenestas
autoras(«no sólolaalusión,sino sobretodo laomisiónda-a-sta-temaeslo quehacequera-sui-
te mássospechoso»)no es nadaconvincente,puesde haberexistidaestosespectáculosen
lasciudadesIsaispara-as,sindudaconservaríamosalgún tipo dedenunciaparpartea-leleasecle-
siásticos.Laúltima carrerada-laquetena-masnoticia tuvo lugarenZaragozaenel año504, y
lisa- lo suficientementeexcepcionalcomo paraseranotadaenunacronaca -
Mucho máscomnphsjaesel problemada- laspresuntos(ludi)faeznoramquealgunoshan
queridover enestacartars.Ya en1751, E. Plórez,enunintento poradaptarlaexpresión«Iudi
teatriijáanarur-n» alascostumbresespañolasmástradicionales,la interpretócama-atauroa-am
enlugardej¿rrenonzm.parlo queenestecasonosestaríamosenfrentandoaauténticasa-orn--
dasd tor’ Área-, al ablardelanfiteatrode Tarragona,afirmaque«enépocavisigoda
aunservíaparaespectáculosalasque—contralasnormasconciliares—asistianconpasiónlos
obispos»>.Sinduda,esteinvestigadorestápensandoaquíenEusebioy enlaspretendidas
ueruation.es.peri)enestepuntanospreguntamos:¿cómoeraposibleutilizar elanfiteatropara
exhibirespectáca-dasenépocada- Sisebutocuandoelcentrada-laarenaestabaocupadodesde
finalesdelsigloVI porrinabasilicamartirial enhonordeFructuoso?Lesautoresqueabogan
parletesisdela-sas «juegosdeaninarsíes».comovemos.sonabundanta-s’-~.
e-a Isa-oraras.Loira Ma-/li, 42-51, Lindsay.sinpagirsaririra.Cf. Ce- Ma-ruano,E. Se-k>caarz,«Vis/ón isidorianada-
los espere-ada-sa/arpúblicase-> e- /Sc/r¿y-esjrcea-aicaa-/aen /aolasraga-a-cdaadTea-asia-a/t Aa-sa-aAna-/gacaCorasp/aía-a-nr/a,¡[Aa-a-as a-la-a-IIEnce-cre-asa-sse-eFija[isa-ra-isacae-/a-aAa a- igiharía-e-dTría-dha- e- e- Alcalá a-/a-fiencara. ‘5 a- a~’ da- oa-a-ícba-a-dc app~/)e-Álcali da- Henares.a-nOs- Ji - .521229. ¡2225 -
Nf. Llera-sa-a-a,a-). tiar-a-e-s.s, «Cabal/aa.- e- » - cate-. pe- 43. [lar Saperra-. Cara-a. /Á5a-~e-a-5S. «Le apenada-darasle asomada-rauraraer(/1/), te cirqareisa lasaa-oua-resde char-a»- Le as/cqra-ea-a-a-escoarrearía- a-Lara. Ilamne-13-a-aasnca-ccra-alogsía-del a-a-pa-
a/a-jara-. Lea-tea. 990. [l. u 17. p. aé. rafia-nra ¡o mirasabssáasdoseón/earrsentea-ase¡esa-ra-aa-le estasinvest/gadoras.Claran. Cace. sel.sa-.504. MCII ea-aa-,Xl, a. ¡e e- ar-r-aa «laja ceras. Ce-a-a-aaa-ar.egee-seoa-/ra-asapa-ca-asara-e-sa-e-sa-
Lar a-aa/ana-esde tas pa/abre-ae-fea.ae-asarasasse- qare erscaa-aía-ansaoren eí apaa-aa-oca-ja-irada- ¡a a-dic/hasríe 1e- Oit —a/igual a/uraera la ala-W. Casrad/se-eFa - nosrafa-a-ea-aasíarpía-ararrhipes/a-anas.sda-/aarriaríasque aso asasajarsa-taramaría-vaspost—
bit ir/ada-a. aNai e- Jarre/esaaura e--ea- <e-fíaesnone-ca e-sa - ofra-ca-ra-raase-rere-sa- <e-plaa.aaasonsorssa o <rphaa-a-aana-oe» -- - II Faría-ru,Lapa-aseo.aogara-da.Vil, Msa-la-id. a-y~a-, pe- 3aú.
- i - Apa-as—, LI oía-ea-reos/g/a ala- Las Espera-rarama-sarre-zSg-409. Mau/a-irle- aej8óe-. ¡a- e- 93.e- TiáDA. Laoa/iteer.aa-er-orna-tala- 7e-aszagara-ala basal/cae/siga-Mira /1 Yaga-da/aa-ermairaieaa-.(Ma-unoa-/esdExcavaesió.
3). Tarra-egarsa.1990. fi. aoje- «pa-a-e/sa-ebara-da,tafíciasa ¡es ría-ssaa-ionesdurersaaquestaépesracans/nosea-rlgran
Gea-eón
acole--ca. o/sane-a 371-3773-74
JuanAntonioJiménezSdncha-z Un testimonioa-aa-dioda- tndi tira-atraía-aenHispania
Unalecturaatentada-lacartanospermiteadoptarunainterpretacióndiferente.No seestá
hablandoaquídecaceríasdefieras,pues,deentrada,laexpresiónIudifaunorumno sedocu-
mentaenningúnotrolugar. La cuestiónesbiendiferente:Sisebutoechaencaraa Eusebio
quehayaalcanzadoel «ministerioda-losfaunos»porculpadesuaficióna losespectáculos
teatrales.Portanto,esta-genitivoplural hacereferenciaalos faunosy no a losanimales.La
palabra«fauno»tendríaenestecontextoun significadodoble.Enprimerlugarharíarefe-
renciaalasfaunoso sátiros—seresmitológicosdecarácterobsceno—queapareciainfrecuen-
tementeenlosescenarios.La segundaacepciónaludiríasencillamentea unafigura demo-
niaca, símbolo del mal por excelencia’6. Habría que añadirun último apuntea esta
interpretación:la iraniaquerevistela expresión«m¿n¿ster¿umfaunorum», contrapuestaa latanfamosa«ministeriumDei» quetantasvecesencontramosentrelosescritorescristianos.
Tambiéndebemosdetenemosbrevementeenlostérminos<-a-cadaberafeáena-ía». Podrían
serinterpretadoscomounaalusióna espectáculossangrientos,puestoquesehabladela
hediondezdeloscadáveres.Sinembargo,enrealidadtenemosquecomprenderlosensen-
tidofigurado.dadoqueformanpartedel ampliorepertoriodeexpresionesqueornanlacar-
tay queayudana conferirleel tonodurisimoquela caracteriza.Estos«cadávereshedion-
das»puedenidentificarseconlos individuosquetomabanparteenlosritospaganos.Eneste
caso,setrataríadelosespectáculosteatrales,porlocuallos«cadáveres»serianlosespecta-
doreso, lo queparecemásprobable,los propios actores.Porconsiguiente,estaríamos
hablandodealguienmuertoalosojosdeDios’~. Estemismolenguajemetafóricolohallamos
tambiénenotros autores,como esel casodeJerónimo.quien.en unade susepístolas,se
lamentaporunpersonajepecadorquenosientequeestámuerto,igual queun gladiadorque
seadornaparasupropiaentierro‘~.
Volvamosahoraalas exhibicionesteatralespropiamentedichas.En estepuntonospre-
guntamosacercadel escenarioenquehabríantenidolugar.Tarragonagozabadela presen-
ra-asó,eom hafaráfins ba-aentrada/épocavisigótica.Recorda-m,pa-ecisamena-.el aesa-imon/atga-de larealiazacióde /ad/faa-rraoraa-mnenlanosa-raprop/acina-aadna-antet pr/mer quara-del segla-VII d.c..a/a 5/1ra/easaistiael mata-frbisbemetropolítá.Noobstantaísa-ó.enaquestaépocaéssegurquelamfiteatra-jaa-atanabandonaai queaquesteludifaanorra-íra- seceta-braveoen un altre /ndret de/a cíuaaa»aAAVV., Tarraco,Gas/a arqueológica.Tarragona.
1991. p. 71e- «una a-arta del ra-y 5/sebuto(612-621)en la gua- amoneseaal obispoma-tropo//a-anodeTarragona.Enea-ha-o,por suafic/ón e tos lae¡ifaaa-nornm (juegos conanima/es)podríatomarsecomoprarebade la cana/nu/-dad del Circo comoedif/cio de espa-ctáa-uloe.ya que.enestaépoca.n/el Anfiteatroniel Teatroestabanen fun-cionamiento»e-
e-a-e- La h/póaa-sisde los fisani comoea-ra-e da-maniacossa-vereforzadaparlasdef/nic/onesda-diccionariosda-lat/n ea-/st/anoy medievat.cornoelda-A.BLaISE, «Faunias-,Dictiannaire laa/n-fran<saia da-aaura-nrachréa-iens,Turn-mus.1954, p. 346 «fauna-a.dénsoas,día-mc pa/a-os(gu/ paría-nsdanslesbo/s)so,ya-Ida-CH.Du FRESNE.«Faunias.
Glossaa-iammal/aa-a-a- injiasaaa-latin/ratia, ///, Graz.1954, p. 424: a-a-daa-mona-sss-.
-s A. Bíarsa-.-acCadaucre-sa.Pa-caionnaia-a-e-..,e/Sp. azoe- <=cadavreO.) (rnétaphe-.enparl.dunhorna-déjápres-
que mora)».a- HararoNnava,Lp., a4
7,
8.s, CSEL56,3. p. 323-324 «¡roeplarago, qa-aoda-a-/psa-nonplangis, quodnonsena-laa-rse
a-e mora-asnea,quodquaaigladiatoa-paa-ara-eaLibia-inae inpa-opa-/norfae-naromaha»e- Cf. J. A. JIMÉNEZ, «El lenguajede/os
juegosen la patrísticada-Occidente(siglos ///-VI)e-s-, Polis, i~, zooo,p. r3
7-itio. p. r6~-aéé.
Cajónza,nóas,. i 371-377
375
jas.eea-aAa-asan/a]icn.én.ez.SaI.nes/rez Ura. Cesa-iraa-aa-a-/caa-a-a-rl/rsda- ladi tía-ea-aa-a-arlesen Hispania
ciada-unteatro,un carcaTun anfiteatro.Contodo.el teatrofueel pziznera-senserabandonas
da,puestoqueya enel siglo TV—-posiblementehaciael 36o—fueamortizadocomocanta-rada-
rnateria~lesdeconstrucción,saqueoa-juesecompletóconla fundiciónena-sernisnaolugarda-
los elementasda- ra-setalquese hallalaanenel edíficioe-5.Parloquerespectaal anfiteatro,cayó
ena-la-susoainiciosdel sigloVy afinalesdelsiglo VI suarenasevio ocupaa-Iapor la const.rcac--
cíandc ursabasílicaen honordelruártarFructuosaypor sucarresporadienteáI-a-a cemente-
rial>-. Elcircodebioda-tenerunavidaalgomáslarga,auna-paeya enel siglaVsa-documentalaasmartie-,ascióa-sdealgunasda-lesbóvedascansoestructurasdelsalsaitaa-sión,canlolas excavadas
en le a--alíedel e- Faia-rqraetVeLe-’ - Enconsecuencia,el únicoedificio deespectáculosea-sa-lquesea
podríasíhaberesdribia-loestosjuegosteatraleshabríasido a-ícirco, a-nalgónsectorquetoda -
va-rs secora-servan-aincólunía-, aunque a-sto esísaocoprobable.Es máspasiblequehubieranta-ni-
a-la-a lugarera plazasa) eno/a-oslugai-espublicas.S~rs emlsarga.calaa-considerarotraposibilidad
aa-laramásplausible.quea-xamiraara-mosa contanuacía-an.
Lasas<le las ¡saca-sa¡si¡si cionesrelatirasa losja-legos a-le la tradiciónrara-sana-sa—paganaquemas
va-caesencanl:r-ara-aa-rscalosconcilioseclesiásticoshacereferenciaala interdicciórafn/puestaa
losbijasa-le oisis¡aosysacerdotesparaqueno organizaranniasistierana losa-spectácae-dose-~.En
Canstant~ia-sopla.era-el año534.cl ensperaaia-srlustiniana1 tambiénlaa-na-ntabaquelasclérigos
no se peivaseode asistira la-sas espectáculos>.Por otro lada, ¡acatoa estasrepresentaciaríes
~sa¿alsalicras, cía-ha-rasase(seSi asia-1ea-av las dc tipo paixada -—seguramenteíeatraía-s---que t:erralrian
largarenboa-lasy banquetes,y a ls.squesgualnaenteteníanprohibirlo rasistirlas religiosos>5-.
Así. u nra disposicióna-leí carsa-ilia-sade Laodicea(del sigla-a IV) estableciaquelaseclesiásticos
teníanqa-seabandonarlos bana.¡uetesantescíe quelía-gea-aala-)s actoresqueactuabanentales
acasiorsa-a.-s2-a-.Lasa la (ha--Pío.,el ca-sana-riliol-’a-o.a’a-.ia-rc.m (4,6 a /4e)a) sa-dabaexpresamenteapresbíteros.
e-e- de- Berraras,re-lesasa-asaa-aasana-sa-/eTrara-ega-riasa-..Xaraessa-a-ia-a-srassy risriaesiesa-ae-e-e-La- a-a-sastrare-aa/e-a /‘/ispaa-rsira re-ssaa-a-raca<ea-ca-as
ría-a- sin ¡rasar/re- Wea-idn re-a a~e-da- se-eare-iúaarScse-.ala- 5.980) [3arle-ajare-? a-9¿/ /5 are- al [5 5-Sa /5e-\ \Y Te-a-a-sacas a-ir a-a e-e-e-
\X\e-X larrasar /5 a/5N la-rae-ti e/e-/-rrstasse-aire-a/a JrraTarraae-r J/rrarjaa-a-e-arssaaa-aa-lrrl/a-,paae-iaa-rrsarrrsrce- Re-sari—
5asseaa-.s’r~aa/rl rase-/aPa-rIca-aa-rroaorse-anc ~sIcra-a-aaa(ee-rare-qs>aaaassta-a-aaaaaaaanaaa-/1ra-ru/ar (a rS a/e rreaerearr!e-aa- 99 a) Baa/sa~ra¡ 1995./re-
s~-tle- ¡e Sí //~ ¡ 5 nr rara 1 e-sarsin e-e- e-5dg-raaaasesae-rae-a.arrrrse-ríe alaras ale-arsa-learrarUt e-ame-lara e-a iras elsa-a rasarea / ¡laja-atare-pese-re-e-arr¡/re-¡aorrraa TI casa-ase ga-alaa-ar-e-rse-e-e-e-e-El e-ase-/sSa-aatae-e-a-a a-e-a tías/a- sa-sse-aascra-rarnar era a-a a e-’ e-Ra a-sa a—e-e-)
-~ X Da re-e--e-e-e-tí rarearíal5aeasare-r-cl a (Itria a/a- ¡ir re-ra-asarar..Xe-ruceiaise-—. r
9&ra rj/la-e- -.- Trale-rarace-e-a- laea-aaara/eagsair;86
re-aSe-e-. ¡líe-a-ex /caase-r re¡el- a ~q .9 e-e- e-/Are-re- rara-ja-a cas a-sa a-lo Acercada-a sic ca-/atiera ci tal ¡-errar a e-a ¡si asir-a--
a-esa-re-ae-/e a--ía-r-rea-raa-a-ae-e-le-e-rereace-rrae-arasre-re-ar¡ra-ea-r/ragre-¡e-e-esa-aa- arara/ae-asrracar a-/e- daca-a-a-a-erara-as Barrelera a reja/le- ¡a- le-1a-e- le-/aja
- - Bree-a ¡¡ip¡a ir (/4 CNt a-\ a- 4 taras rara-raaa-e- e-
1a-e- ‘sa a-«~ (XLIX ¡a ‘05. ria-4 a-- al/le- Erssase--ssaae-a-se-1/a-era-. caae.49.6/a- a- XIX /a e-ja
e- a- lasa /~ 1/ re-lcd ka-agur fa 411
e-a ira ea e-isa-aq~oe--oa Oa-cga-saa-aoNt agriar¡sala/Arería tras a-ra-rasqarce- alríasa-astíberaalearlaisa-riesarasarasiasrasa-ase-aleja—/acasraserars a/a liarra/rar .1/ras¡arría-a-a- s al Gesa-e-rasare-e-1</sr e- Ra-e-e- jara-ss ¡II ao St CCC¡.NNXI/, pe-SIlSare-re-sa-deel nora- -
aa-aa-a-ii fa e-rae- e- asar /a a-/ase-e-res a-aa-sra ¡e-sane ca-arrea aa-sara- a- fra-asar e-saarscpa-a-es re-/trae-ssa-aa-re-a-raca/asee-a-.a-atasaa-/aasa-a-ioa-are-se-e-- Era era-e
tíage-aa-, para a e-ría-as E. sege-aa-aaNl a grao a- sa-aa a-a le-ab/e-e-realrs ala ce a-e-aa-es a / sea-e-‘cao de a mrd ix- aa/araspsa-e-ierr/eaass- Sasguramaleare-
ras, rase-arar/e-aa/¡rusa-ja-a-a-sse-rae-e-a-aa-aa- sae-ra-re-a-e-aa-araleasa-sae-ata--’e-aa-aa-i-a/r-e-da-laa-sa-a-sarda-laa-le sarlar-csrsesiasraersalaaa-saiaieiaaiets,
¡a-as ceSeara5 e~asa ar rae-sIria-aríe- tea-e- a 5/aa-a te-e-ere-las¡a-u/a/aaasas ¡rasararraa a- sna /aaJaaa ¡ rna-ea-raca-geaa-Ja- ¡a-as pea-sorsajessaris
aarsarualrr/aaa-lrsase-ajo/a-nc-a-¡a-ss lasa-leraarr-a-raca-errarasle-la-raraspa-iva-aa-/as.
5 ¡‘a-re- iaaarsl. ;q. a-sal/ce-eraranra- a-sae- a 5e-2.
Ca-ana-las ...... 3,7<’2003, e-al e- marina-,a 171-
Ja-aa-snAna-aniaJ/sra-énezSdra-e/a-a-z Un testimonioaa-a-a-d/oda- ludi tha-atra/esenHispania
diáconosy subdiáconospresenciaríasfestejosqueacompañabanlas bodas,precisamentea
causada-lasexhibicionesobscenasquetenianlugarenella?a-.Un canondelosStatutacede-
siaeantiqua(compilaciónefectuadaenel surde la Ca-Ulla, e. 475)tambiénobligabaalasneó-
fitos—durantealgúntiempotrassubautismo-aabstenersedeestasrepresentacionespriva-
dasa-~.En Hispania, contamosconunadisposiciónrecogidaparMartin de Braga(e. 572), enunacolecciónde ochentay cuatrocánonestraducidosal latínparesteautorapartirdedis-
posicionesgriegasdeiglesiasorientales.Enestecaso,setratade lamedídatomadaenelcon-
cilio de Laodicea—comentadamásarriba—, segúnla cual las clérigosdebíanretirarseencuantacomenzaranlos espectáculoscelebradosenlasboda?5.Canseguridad,nosencontra-
mosaquífrenteala mismaprescripciónquehabíarecogidoenel 546FulgencioFerrando,
diáconode la Iglesiade Cartago.en sucompilaciónde medidaseclesiásticas.Ferrandonoprecisala fechadeesteconcilio y nosofreceúnicamenteel título del canon—que él ofrece
como a-í 5~ de dichosínodo—,un enunciadotansucintocomoconcisoy claro~~.Porconsiguiente.y volviendoal «díscolo»Eusebio.nosplanteamossilos ladi theatrales
mencionadosporSísa-butopodríanserexhibicionesdecarácterprivadacamalasmenciona-
dasenlascánonesqueacabamosdever3o. CuandoalgunosañosantesMartínde Bragaesco-
gióunamedidadelconcilio deLaodiceay la tradujo,nolahizo pormeroplacer:elproblema
da-losobisposqueasistíanaespectáculosprivadosexistíaenHispania. Estecanon,además,no seeligióda- formagratuita.sinoparaserobedecida.Al asistira representacionesteatra-
les,aunquefueranprivadas,Eusebioestaríacontraviniendounaprohibicióneclesiásticaque
enalgúnmodoregiaenla PenínsulaIbéricadesdehacia,parlomenos,mediosiglo.Elsa-ve-
ra Sisebutono podíapasarparalto estainfracción, deahíel tonoinflexible e inclusoviru-
lentada-lacartaqueenvió al metropolitanada-Tarragona.
e-e-e- Canee-Ven.,sí. CCL, CXLVIII. pe- 1S4:e-a-pa-ea/aya-en,da-aa-ana-aa-quesaabdiaa-oni,aa-Ida-inca-paqaibaa daa-endiaxones
l/a-ena-ianona-sa-,ea-ira-sna-a-la-a-nea-oa-saanupa-iaaaemea-a/sa-nsa-onu/u/a,nec//sa-oea-ibasmisa-a-untarabi amaa-oriaa-ana-ana-una-a a-aa--pia aua- a/asca-nimocascompara-a-era-acia-asiaea-sala-ibasa-ifa-nana-aa-,ase aadia-us a-a- o/ata-aa-assaca-/anasya-a-a-a-i/scia-pataa-uaa-aspiamnrpea-raa-ulona-mna/queraa-a-baa-aa-narona-ag/opo/laalua-e-s.El ra-saismotexto serepiseen a-í Canee-Aga-a-a-he-, 39. CCL. CXLVIII, p.
209. dcl al/o~o6.
Sa-aa-.ea-e/. ana-., 24,CC/e-, (XLVIII, pe- 24e- -a-rna-op/sp-tiaíiqaama-liua-a- laara-oa-/busa-pal/aa-a-a-pa-ca-acaliaua-l a-oniaagi-busa/a-aa-ma-ana-»e-
e-e- Ca-sn. ex Or, pasa-e-ana-e-,6a, a-de- Barloare,p. a38e- «non lira-aa- saca-ra-loa-ibasaa-/a-la-ha-a-aaliquaapa-a-a-aa-eala-a-innaptiisaa-l a-as a-anraa-ai/aapa-ca-aa-a-. seca-a-apanesana-a-quassringaa-ciiantaa-a-pan apa-a-/aa-alasarga-a-a-a-a- a-sea-aiea-a-a-ada-» e- Cf. CL. W. Bara-LOW, Man/ni a-p/sa-ap/Ba-aa-ara-nsis,Operaomnia,NewHaven,1950. p. 84.
e-e-e- Frnussavs.Breas, a-a-a-Sa-,, 113, CCL, CXLIX, pe- 296e- e-a-al d/aa-on/ura- a-la-dei spa-ctaa-al/squaa-a-a napa/a-aa-sa-/si/aa-asarnon /nra-a-sinS»e-
a-e- Lara<ampocos/gnificaque eí obispoa-a-av/ea-aa-psesubvencionar-estasrepresentaa-/ona-r.comohaapuntadoMe-
Fe-GIL, «Ocio,espectáculospúhticosypropagandapolíticaa-nelAfria-ataa-daantigaia5¼PoI/5.so.rq~B. pe- 63-88. pe-
74 «ea¡a Españavisigoda<enemasdatosqasa-nos confirmanque aún era e¡ aig/o VI/temprano seguíandándosea-apa-ea-/era/osta-atralesyaa-nert/a-rrae-esa-Ira pa-cal/aa-delcasono res/detanto en/otardíode/aépoca,paraOccidente.comoenque a-sunob/spoel patrocinadorda-loa-m/smosy por e/a-ra-o,encontrada-laopinión delmonarca,qu/enconsi-da-raque estasespectáculossonperjudicialese indigno quesenob/spolos presa-nc/a-ymásaúnlos subrenrionealos
abíspa-isede la Antigisa-dadTardiahab/aaido acaparandomuchasda-/asobligac/onesy atribucionesda- lasautorida-desara-aanic/pa/es,al parecerirías/usapadianexca-da-a-sasa-naoinserpra-tac/ónde/asm/smas».
Ca-sióncaoS,~i, núm. a 371-377
377